Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Alicja Jaszczak-Sikora Sędziowie Sędzia WSA Marzenna Glabas (spr.) Sędzia WSA Ewa Ospiuk Protokolant specjalista Karolina Hrymowicz po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 listopada 2013 r. sprawy ze skargi K. S. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia "[...]", nr "[...]" w przedmiocie jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia dziecka I. uchyla zaskarżoną decyzję oraz utrzymaną nią w mocy decyzję organu I instancji; II. orzeka, że zaskarżona decyzja nie podlega wykonaniu.

Z przekazanych sądowi akt administracyjnych sprawy wynika, że decyzją z dnia "[...]" Kierownik Działu Świadczeń Rodzinnych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, działając z upoważnienia Burmistrza, po rozpatrzeniu wniosku K. S. z dnia 5 czerwca 2013r., odmówił przyznania wnioskodawczyni jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia się dziecka – J. D. W uzasadnieniu organ powołał się na treść art. 15b ust. 5 i ust. 6 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (tekst jedn. Dz. U. z 2006r. Nr 139, poz. 992 ze zm., dalej też jako: "u.ś.r.") i stwierdził, że jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka przysługuje, jeżeli kobieta pozostawała pod opieką medyczną nie później niż od 10 tygodnia ciąży do porodu. Pozostawanie pod opieką medyczną potwierdza się zaświadczeniem lekarskim lub zaświadczeniem wystawionym przez położną. Tymczasem, zgodnie z zaświadczeniem lekarskim złożonym wraz z wnioskiem, wnioskodawczyni pozostawała pod opieką medyczną od 15 tygodnia ciąży, zatem nie została spełniona jedna z przesłanek kwalifikujących do przyznania świadczenia.

W odwołaniu od tej decyzji K. S. nie zgodziła się z zarzutem organu, że zbyt późno zgłosiła się pod opiekę lekarską. Wyjaśniła, że w momencie zgłoszenia się do lekarza nie podejrzewała, iż jest w tak zaawansowanej ciąży z uwagi na brak objawów fizjologicznych. Wskazała na trudną sytuację materialną jej rodziny – troje dzieci w wieku szkolnym, ojciec dzieci zarejestrowany jako bezrobotny. Podniosła również, że po stwierdzeniu ciąży aż do dnia porodu pozostawała pod regularną opieką lekarską.

Decyzją z dnia "[...]" r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję. Organ odwoławczy podzielił argumentację organu pierwszej instancji, wskazując, iż nie została spełniona ustawowa przesłanka do przyznania wnioskowanego świadczenia, z uwagi na niepozostawanie przez wnioskodawczynię pod opieką lekarską od 10 tygodnia ciąży. Podkreślono, iż żaden przepis ustawy nie umożliwia organom orzekającym uwzględnienie jakichkolwiek okoliczności, także tych podnoszonych przez skarżącą, w sytuacji, gdy pozostawanie pod opieka lekarską nastąpiło po 10 tygodniu ciąży.

W skardze na tę decyzję wniesionej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie K. S. ponownie opisała swoją sytuację rodzinną oraz przyczyny spóźnionego zgłoszenia się do lekarza. Podniosła, że jest osobą całkowicie niezdolną do pracy, w czynnościach codziennych wymaga pomocy innej osoby, a od 18 roku życia leczy się w Poradni Psychiatrycznej w M. Rodzina korzysta ze wsparcia Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w M., w tym także w formie przyznanego asystenta rodziny. Wskazując na powyższe okoliczności wniosła o przyznanie jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia dziecka, choćby w części.

W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze wniosło o jej oddalenie, podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko, przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie zważył, co następuje:

Skarga zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 1 § 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej, przy czym w świetle § 2 powołanego wyżej artykułu kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Oznacza to, że zadaniem sądu administracyjnego jest sprawdzenie, czy zaskarżona decyzja została wydana zgodnie z przepisami prawa materialnego oraz czy przy jej podejmowaniu nie zostały naruszone w sposób istotny przepisy postępowania administracyjnego.

Należy także podkreślić, że stosownie do treści art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm., dalej jako: "p.p.s.a."), sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy i nie jest związany zarzutami oraz wnioskami skargi, a także powołaną podstawą prawną.

Rozpatrując stan faktyczny i prawny sprawy w świetle powołanych wyżej kryteriów oraz w oparciu o akta sprawy, zgodnie z art. 133 § 1 p.p.s.a., Sąd stwierdził, iż zaskarżona decyzja oraz poprzedzająca ją decyzja organu pierwszej instancji wydane zostały z naruszeniem zarówno przepisów prawa materialnego, jak i przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy.

Warunki nabywania prawa do świadczeń rodzinnych oraz zasady ich ustalania, przyznawania i wypłacania określają przepisy powołanej ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych. W myśl art. 15b ust. 1 i 2 tej ustawy (w brzmieniu obowiązującym w dniu wydania zaskarżonej decyzji) matce lub ojcu dziecka, opiekunowi prawnemu albo opiekunowi faktycznemu dziecka przyznaje się z tytułu urodzenia się żywego dziecka jednorazową zapomogę w wysokości 1 000 złotych na jedno dziecko, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 1922 zł. Wniosek o wypłatę świadczenia składa się w terminie 12 miesięcy od dnia narodzin dziecka (art. 15b ust. 3 wskazanej ustawy), przy czym wniosek złożony po terminie organ pozostawia bez rozpoznania. Stosownie zaś do art. 15b ust. 5 u.ś.r. zapomoga przysługuje, jeżeli kobieta pozostawała pod opieką medyczną nie później niż od 10 tygodnia ciąży do porodu. Pozostawanie pod opieką medyczną potwierdza się zaświadczeniem lekarskim lub zaświadczeniem wystawionym przez położną (art.15b ust. 6 powołanej ustawy).

Przepisy art. 15 b ust. 5 i 6 zostały wprowadzone do ustawy o świadczeniach rodzinnych na mocy art. 7 pkt 3 ustawy z dnia 6 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2008 r. Nr 237, poz. 1654). Z uzasadnienia projektu tej ustawy wynika, że zmiana ustawy o świadczeniach rodzinnych wprowadza warunkowe wypłacanie świadczenia z tytułu urodzenia dziecka, uzależnione od przedstawienia zaświadczenia lekarskiego o objęciu odpowiednią opieką w czasie ciąży. Jako intencję tej regulacji wskazano zwiększenie rzeczywistego objęcia kobiet w ciąży opieką lekarską w trakcie ciąży, co może przyczynić się do ograniczenia wysokiego poziomu śmiertelności oraz zmniejszenia odsetka niemowląt posiadających niską masę urodzeniową (por.:Sejm Rzeczypospolitej Polskiej VI kadencji, nr druku 630 i 885).

Wobec tak określonego celu ustawy na pełną aprobatę zasługują poglądy prezentowane w orzecznictwie sądów administracyjnych, dotyczące zastosowania takiej wykładni powołanych przepisów, która nie ogranicza się do ich literalnego brzmienia. Rzeczywiście wskazane uregulowania prawne wprowadzają granicę czasową ( nie później niż od 10 tygodnia ciąży) pozostawania przez kobietę pod opieką medyczną, jednak dokonując wykładni tych przepisów nie można pomijać rzeczywistej intencji ustawodawcy, którego wolą było zmobilizowanie kobiet ciężarnych do dbałości o zdrowie, polegającej w szczególności na poddaniu się regularnej kontroli lekarskiej podczas całej ciąży. Stosując zasady wykładni funkcjonalnej należałoby uznać za istotną przy stosowaniu art. 15b ust. 5 u.ś.r. i ustalaniu na jego podstawie prawa do zapomogi z tytułu urodzenia dziecka, konieczność dokonania przez organy ustaleń zarówno w zakresie dbałości kobiety o zdrowie w czasie ciąży (pozostawania w tym okresie pod opieką lekarską), jak również dołożenia przez kobietę należytej staranności w zakresie dochowania terminu poddania się tej opiece. Nie można bowiem wykluczyć, że z przyczyn niezależnych od woli i wiedzy kobiety nie będzie ona w stanie dochować określonego w art. 15b ust. 5 u.ś.r. terminu poddania się opiece medycznej (np. w przypadku długiego okresu oczekiwania na wizytę lekarską pomiędzy datą rejestracji a wyznaczoną datą wizyty albo w przypadku braku możliwości rozeznania przez kobietę ciąży w ciągu pierwszych 10 tygodni z uwagi na uwarunkowania osobnicze, fizjologiczne, zdrowotne). Koniecznym zatem wydaje się przeprowadzenie takiej wykładni omawianych przepisów, która gwarantowałaby możliwość korzystania z tej formy pomocy także kobietom, które z niezawinionych przez siebie przyczyn nie były w stanie znaleźć się pod opieką medyczną przed upływem 10 tygodnia ciąży, a które w późniejszym okresie były objęte systematyczną (w każdym trymestrze ciąży) opieką medyczną. Za takim kierunkiem wykładni przepisów uprawniających do otrzymania omawianych świadczeń rodzinnych przemawiają także zasady (normy) konstytucyjne wywiedzione z art. 32 w zw. z art. 71 Konstytucji RP. Należy bowiem przyjąć, że odwołanie się wyłącznie do literalnej wykładni przepisu art. 15b ust. 5 u.ś.r. może w istocie prowadzić do zróżnicowania sytuacji prawnej kobiety w ciąży ze względu na stan zdrowia. Ze względu bowiem na określone problemy zdrowotne kobieta może nie mieć możliwości (bądź możliwość tę mieć znacznie utrudnioną) samodzielnego rozpoznania ciąży na tak wczesnym jej etapie. Sytuacja taka w ocenie Sądu stanowiłaby naruszenie zasady równości oznaczającej, że wszystkie podmioty charakteryzujące się daną cechą istotną w stopniu równym mają być traktowane równo, a więc według jednakowej miary, bez zróżnicowań dyskryminujących, czy też faworyzujących. W opisanej sytuacji kobiety nie cierpiące na jakiekolwiek dolegliwości uniemożliwiające spostrzeżenie w sposób naturalny, że są w ciąży byłyby faworyzowane w stosunku do tych kobiet – tak samo jak one będących w ciąży – które jednak z uwagi na określone okoliczności związane z ich stanem zdrowia nie mogłyby w taki sam sposób tego rozeznać. Prowadziłoby to w istocie do nierównego traktowania kobiet będących w ciąży dyskryminując te z nich, które z powodów zdrowotnych (obiektywnych, niezależnych od woli) nie mogłyby stać się beneficjentami pomocy dla rodziny przewidzianej przez ustawodawcę w art. 9 ust. 6 i art. 15b ust. 5 u.ś.r. W tej sytuacji wykładni omawianych przepisów należałoby dokonywać w świetle konstytucyjnych zasad: równości (art. 32 Konstytucji RP) oraz uwzględniania dobra rodziny (art. 71 Konstytucji RP) i wynikającego z tej drugiej zasady - nakazu udzielania szczególnej pomocy ze strony władz publicznych rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej oraz kobietom zarówno w ciąży, jak i po urodzeniu dziecka (tak Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 11 lipca 2013r., sygn. akt III SA/Gd 223/13, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 5 września 2013r., sygn. akt IV SA/Po 580/13, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 9 października 2013r., sygn. akt VIIISA/Wa 603/13, dostępne w internetowej Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych).

Sąd w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę w całości podziela powyższe stanowisko.

Przy rozpoznawaniu wniosku skarżącej organy orzekające odniosły się wyłącznie do faktu niespełnienia przesłanki pozostawania pod opieką medyczną nie później niż od 10 tygodnia ciąży ( z zaświadczenia lekarskiego wynika, że pod taką opieką skarżąca znajdowała się od 15 tygodnia), pominęły natomiast całkowicie stan zdrowia skarżącej i jego ewentualny wpływ na niemożność czy utrudnienie rozeznania przez nią ciąży przed upływem 10 tygodnia. Z dokumentów dołączonych do skargi wynika, że skarżąca jest osobą całkowicie niezdolną do pracy do 31 maja 2014r., rozpoznano u niej upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym, regres w rozwoju funkcji poznawczych (pamięci, zdolności słownych), w rozwoju społecznym i emocjonalnym. Stwierdzono, że nie jest zdolna do samodzielnego życia, wymaga opieki i leczenia specjalistycznego, podejrzewano zdarzenia psychotyczne ( orzeczenie lekarza orzecznika ZUS, historia choroby z Poradni Zdrowia Psychicznego w M., opinie psychologiczne z 2003r., 2005r., 2006r. i 2009r. – k. 3 - 9 akt sprawy). Z całą pewnością taki stan zdrowia mógł mieć wpływ na zdolność odpowiednio wczesnego rozpoznania ciąży przez K. S., zwłaszcza jeśli, jak twierdzi skarżąca, typowe objawy ciąży w początkowym okresie nie występowały, Jednak aby wyjaśnić tę okoliczność niezbędnym jest zasięgnięcie opinii lekarza specjalisty, czego na etapie postępowania administracyjnego nie zrobiono. W aktach administracyjnych znajduje się oświadczenie skarżącej, że pobiera rentę z tytułu niezdolności do pracy, jednakże organy nie wyjaśniły z powodu jakiego schorzenia renta ta została przyznana. W opisanym stanie faktycznym – stosując prokonstytucyjną wykładnię omawianych przepisów – należy uznać, że rolą organów winno być wyjaśnienie okoliczności związanych ze stanem zdrowia skarżącej i jego wpływu na możliwość dochowania terminu z art. 15b ust. 5 u.ś.r., zwłaszcza, że rodzina skarżącej objęta jest opieką Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w M. i korzysta ze wsparcia asystenta rodziny, co zostało podkreślone w skardze. W tej sytuacji, organy winny były podjąć kroki mające na celu uzyskanie zaświadczenia lekarskiego, z którego wynikałoby, czy skarżąca z uwagi na stan swojego zdrowia, mogła przed upływem 10 tygodnia ciąży podejrzewać, że jest w ciąży i poddać się opiece medycznej. Dopiero po uzyskaniu takiej informacji organy mogłyby prawidłowo ocenić, czy poddanie się opiece lekarskiej od 15 tygodnia ciąży było spowodowane okolicznościami utrudniającymi lub uniemożliwiającymi skarżącej w sposób naturalny rozeznanie czy jest w ciąży, czy też nie, w terminie określonym w art. 15b ust. 5 u.ś.r.,

Mając zatem na uwadze prokonstytucyjną wykładnię art. 15b ust. 5 u.ś.r. zaprezentowaną przez Sąd należy przyjąć, że organy wydając zaskarżone decyzje nie przeprowadziły w sposób pełny postępowania wyjaśniającego, czym naruszyły art. 7 i art. 77 § 1 k.p.a.

Mając na uwadze powyższe rozważania Sąd, na mocy art. 145 §1 pkt1 lit. a i c p.p.s.a., uwzględnił skargę.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy organy będą miały na uwadze dokonaną powyżej ocenę prawną i przeprowadzą postępowanie w kierunku wskazanym przez sąd , co umożliwi prawidłowe rozpatrzenie wniosku skarżącej.