Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Sygn. akt III SA/Kr 1332/12 | | WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Dnia 5 marca 2013r., Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie, w składzie następującym:, Przewodniczący Sędzia WSA Dorota Dąbek, Sędziowie WSA Halina Jakubiec (spr.), WSA Maria Zawadzka, , Protokolant Ewelina Kalita, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 marca 2013r. sprawy ze skargi M. A. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 19 lipca 2012r. nr [...] w przedmiocie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego I. uchyla zaskarżoną decyzję w części, w której utrzymuje w mocy punkt 2, 3 i 4 poprzedzającej ją decyzji Burmistrza Miasta i Gminy oraz decyzję Burmistrza Miasta i Gminy z dnia [...] 2012 r. nr [...] w punkcie 2, 3 i 4, II. w pozostałym zakresie skargę oddala, III. orzeka, że decyzje w części uchylonej nie mogą być wykonane.

Zaskarżoną przez M. A. decyzją z dnia 19 lipca 2012 r. znak [...] Samorządowe Kolegium Odwoławcze utrzymało w mocy decyzję Burmistrza Miasta i Gminy z [...] 2012 r. nr [...] ustalającą i zobowiązującą skarżącą do zwrotu kwoty nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego w okresie od kwietnia 2011 r. do sierpnia 2011 r. w wysokości 2 500,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami.

Jako podstawa prawna wskazany został przepis art. 2, 12, 23 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U.2009.1.7) oraz art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U.2000.98.1071 ze zm.).

Decyzja zapadła w następujących okolicznościach stanu faktycznego:

Decyzją z dnia [...] 2012 r. znak [...] Burmistrz Miasta i Gminy przyznał M. A. świadczenie z funduszu alimentacyjnego dla I. A. (data urodzenia [...]1997 r.) w wysokości 500,00 zł miesięcznie na okres od 01.11.2010 r. do 30.09.2011 r. Dłużnikiem alimentacyjnym był M. M.

Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym postanowieniem z dnia 24 sierpnia 2011 r. zawiesił postępowanie egzekucyjne z uwagi na to, że dłużnik M. M. zmarł w dniu 18.03.2011 r. Postanowienie zostało doręczone Burmistrzowi Miasta i Gminy, który decyzją z dnia [...] 2011 r. znak [...] uchylił ww decyzję z [...] 2012 r. i jednocześnie wstrzymał wypłatę skarżącej świadczenia z funduszu alimentacyjnego na I. A. Decyzja ta została uchylona w trybie postępowania odwoławczego decyzją Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia [...] 2011 r. ze względu na niepowiadomienie przez organ pierwszej instancji stron o wszczynanym z urzędu postępowaniu. Wydana w następstwie decyzja Burmistrza Miasta i Gminy z dnia [...] 2012 r. znak [...], poprzedzona wymaganym zawiadomieniem o wszczęciu postępowania z urzędu, uchyliła ww decyzję z [...] 2012 r. i jednocześnie wstrzymała wypłatę skarżącej świadczenia z funduszu alimentacyjnego na I. A.

Decyzją z dnia [...] 2012r. znak [...] wydaną na podstawie art. 104 i 107 Kpa, art. 1a , 9 ust. 1 i 2, art. 10 ust. 1,15 ust. 1 i 2, art. 18, 20 ust. 1 i 2, art. 28 ustawy z dnia 7 września 2007r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów i na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 lipca 2008r. w sprawie sposobu i trybu postępowania, sposobu ustalania dochodu oraz wzoru wniosku, zaświadczeń i oświadczeń o ustalenie prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego (Dz.U. 136.855) Burmistrz Miasta i Gminy uznał za nienależnie pobrane przez skarżącą świadczenia z funduszu alimentacyjnego za miesiąc od kwietnia 2011 r. do sierpnia 2011 r. w kwocie po 500 zł miesięcznie, w pkt 2 ustalił zwrot nienależnie pobranego świadczenia za wskazany wyżej okres w wysokości 2500 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 01.04.2011 r. do dnia spłaty. W pkt 3 organ ustalił zwrot nienależnie pobranego świadczenia za okres 01.04.2011 r. do 31.08.2010r. w wysokości 2500 zł wraz z ustawowymi odsetkami na rachunek bankowy Gminy, informując w pkt 4, że w przypadku zwłoki w płatności należność zostanie skierowana do przymusowego ściągnięcia w trybie postępowania egzekucyjnego w administracji.

W uzasadnieniu decyzji organ przytoczył okoliczności wskazujące na wynikające z ww decyzji prawo skarżącej do świadczenia z funduszu alimentacyjnego oraz na uchylenie decyzji w przedmiocie tego świadczenia oraz jednoczesną odmowę świadczenia z funduszu alimentacyjnego i wstrzymanie wypłaty świadczenia od dnia 01.09.2011 r. a następnie przytoczył treść przepisu art. 2 ust. 7 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, stanowiącego, że świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub wstrzymanie wypłaty świadczenia w całości lub w części są świadczeniami pobranymi nienależnie - następnie uznając, że zaszły w sprawie okoliczności przemawiające za orzeczeniem jak w sentencji.

Odwołując się od ww decyzji M. A. nie zgodziła się ze stwierdzeniem organu, że pobrane przez nią świadczenie alimentacyjne w okresie od kwietnia 2011 r. do sierpnia 2011 r. było nienależne, gdyż jak wskazała o śmierci byłego męża dowiedziała się dopiero w sierpniu 2011 r. Wniosła jednocześnie o uwzględnienie jej trudnej sytuacji jako matki wychowującej samotnie dwójkę dzieci.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze po rozpoznaniu odwołania wydało opisaną na wstępie decyzję, zaznaczając, że zasadą wynikającą z ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów jest obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia wraz z ustawowymi odsetkami w sytuacji między innymi gdy zostało świadczenie to wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie albo wstrzymanie wypłaty świadczenia w całości lub w części. Organ wyjaśnił przy tym, że brak podstaw do świadczenia alimentacyjnego ma charakter obiektywny i nie jest uzależniony od wiedzy skarżącej po uprzedniej śmierci dłużnika alimentacyjnego z powodu wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego. W związku z tym nie ma znaczenia okoliczność, że skarżąca nie widziała o śmierci dłużnika alimentacyjnego. Pobranie przez nią w okresie od 1 kwietnia 2011 r. do 31 sierpnia 2011 r. świadczenia alimentacyjnego w ustawowych okolicznościach powodujących ustanie świadczenia (w tym przypadku śmierć dłużnika alimentacyjnego) uprawnia do stwierdzenia, że pobrała nienależne świadczenie, stąd ciąży na niej obowiązek zwrotu tego świadczenia.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie na ww decyzję M. A. ponownie wniosła o wzięcie pod uwagę przy ocenie charakteru pobranego przez nią świadczenia okoliczności, że nie była świadoma do sierpnia 2011 r. śmierci byłego męża. Pobrała świadczenie w dobrej wierze, a w obecnej sytuacji finansowej nie byłaby w stanie spłacić żądanej przez organ kwoty 2500 zł.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie, podtrzymując stanowisko w sprawie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 1 § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.) kontrola sądowa zaskarżonych decyzji, postanowień bądź aktów wymienionych w art. 3 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270) sprawowana jest w oparciu o kryterium zgodności z prawem. W związku z tym, zgodnie z art. 145 § 1 tej ustawy, aby wyeliminować z obrotu prawnego akt wydany przez organ administracyjny, konieczne jest stwierdzenie, że doszło w nim do naruszenia przepisów prawa materialnego, bądź przepisów postępowania w stopniu mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy, albo też do naruszenia przepisów prawa dającego podstawę do wznowienia postępowania albo stwierdzenia nieważności decyzji. Przystępując do oceny legalności zaskarżonych decyzji (postanowień) sąd bada czy zaskarżona decyzja (postanowienie) nie narusza prawa oraz czy zostały wydane w prawidłowo przeprowadzonym postępowaniu.

Kierując się powyższymi kryteriami należy stwierdzić, że skarga M. A. podlega uwzględnieniu w części.

Przedmiotem zaskarżonej decyzji Samorządowego Kolegium Odwoławczego, tak jak decyzji pierwszej instancji jest w pierwszym punkcie orzeczenie o charakterze pobranego przez M. A. w okresie od 1 kwietnia 2011 r. do 31 sierpnia 2011 r. świadczenia z funduszu alimentacyjnego oznaczające, że skarżąca pobrała w ww okresie nienależnie świadczenie w rozumieniu przepisu art. 2 ust. 7 pkt a ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Pkt 2, 3 i 4 decyzji zawiera, ogólnie rzecz biorąc, zobowiązanie skarżącej do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia wraz z odsetkami, ze wskazaniem rachunku bankowego Gminy oraz informacją o ściągnięciu kwoty zobowiązania w trybie postępowania egzekucyjnego w administracji w razie zwłoki w płatności.

W ocenie Sądu pkt l decyzji zapadł w zgodzie z prawem, natomiast pkt od 2 do 4 zapadły z naruszeniem przepisów postępowania.

Należy zacząć od definicji świadczenia nienależnie pobranego na gruncie ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Zgodnie z art. 2 pkt 7 ilekroć w ustawie jest mowa o nienależnie pobranym świadczeniu oznacza to świadczenia z funduszu alimentacyjnego:

a) wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie albo wstrzymanie wypłaty świadczenia w całości lub w części,

b) przyznane lub wypłacone w przypadku świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą te świadczenia,

c) wypłacone bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa, jeżeli stwierdzono nieważność decyzji przyznającej świadczenie albo w wyniku wznowienia postępowania uchylono decyzję przyznającą świadczenie i odmówiono prawa do świadczenia,

d) wypłacone, w przypadku gdy osoba uprawniona w okresie ich pobierania otrzymała, niezgodnie z kolejnością określoną w art. 28, zaległe lub bieżące alimenty, do wysokości otrzymanych w tym okresie alimentów.

Zgodnie z art. 23. 1. Osoba, która pobrała nienależnie świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu wraz z ustawowymi odsetkami.

2. Należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat, licząc od dnia, w którym decyzja ustalająca te należności stała się ostateczna.

3. Bieg przedawnienia przerywa: odroczenie terminu płatności należności, rozłożenie spłaty należności na raty i każda inna czynność zmierzająca do ściągnięcia należności, jeżeli o czynności tej osoba obowiązana do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń została powiadomiona.

4. Nie wydaje się decyzji o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń, jeżeli od terminu ich pobrania upłynęło więcej niż 10 lat.

5. Kwoty nienależnie pobranych świadczeń wraz z odsetkami ustalone ostateczną decyzją podlegają potrąceniu z bieżąco wypłacanych świadczeń z funduszu.

6. Nienależnie pobrane świadczenia wraz z odsetkami podlegają egzekucji w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

7. Odsetki są naliczane od pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu wypłaty świadczeń z funduszu alimentacyjnego, do dnia spłaty.

8. Organ właściwy wierzyciela oraz marszałek województwa mogą umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń wraz z odsetkami w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności dotyczące sytuacji rodziny.

9. W przypadku śmierci osoby, która pobrała nienależnie świadczenia, należności, o których mowa w ust. 1, wygasają.

Rozstrzygając kwestię czy w okolicznościach sprawy pobrane przez skarżącą w okresie od kwietnia 2011 r. do sierpnia 2011 r. świadczenie alimentacyjne w wysokości 2 500,00 zł stanowi świadczenie nienależne w rozumieniu cytowanych przepisów należy przychylić się zdaniem Sądu do stanowiska orzekających w sprawie organów. Stan sprawy wskazuje na fakty następujące: M. A. uzyskała na podstawie decyzji Burmistrza Miasta i Gminy z [...] 2010r. uprawnienie do świadczenia z funduszu alimentacyjnego dla syna I. A. w wysokości 500 zł miesięcznie na okres od 01 listopada 2010 r. do 30 września 2011 r. z uwagi na to, że egzekucja alimentów zasądzonych od dłużnika alimentacyjnego M. M., byłego męża skarżącej, wyrokiem z 24.11.2009r., okazała się bezskuteczna a dochód na osobę w rodzinie skarżącej nie przekroczył kwoty 725 zł (art 9 ust. 1 i 2 ww ustawy). Ustanie albo wstrzymanie prawa do świadczeń może mieć miejsce jedynie w takiej sytuacji, kiedy przysługuje ono wnioskodawcy i zostało mu zgodnie z wymogami ustawy przyznane. Natomiast w takim przypadku, kiedy wnioskodawca nie spełnia przesłanek warunkujących uzyskanie takiego prawa, decyzja przyznająca świadczeń jest wadliwa i zachodzi konieczność wyeliminowania jej z obrotu prawnego. Bezsporne jest, że z dniem śmierci M. M. dziecko skarżącej utraciło status osoby uprawnionej do pobierania świadczenia alimentacyjnego. Stosownie do art. 2 pkt 11 cyt. wyżej ustawy, status ten może posiadać uprawniony do alimentów od rodzica na podstawie tytułu wykonawczego, pochodzącego lub zatwierdzonego przez sąd, jeżeli egzekucja okazała się bezskuteczna. W konsekwencji, śmierć M. M., będącego osobą zobowiązaną do łożenia na utrzymanie dziecka skarżącej spowodowała, że uprawnienie tego dziecka do alimentów od ww wygasło począwszy od dnia następującego po dacie śmierci to jest 18.03.2011 r. Nie budzi zatem wątpliwości stwierdzenie, że skarżąca utraciła równocześnie uzależniony od uprawnienia dziecka do alimentów status osoby, której przysługuje prawo do świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Skoro zależność uprawnienia do świadczenia z funduszu alimentacyjnego jest ściśle i obiektywnie powiązana z osobą dłużnika alimentacyjnego (od tego, czy żyje) to zarazem obiektywny jest brak podstawy prawnej do świadczenia alimentacyjnego w sytuacji śmierci dłużnika alimentacyjnego. Inaczej rzecz ujmując, w tym stanie faktycznym okoliczności powodujące ustanie świadczenia alimentacyjnego są obiektywne. Nie ma wobec tego znaczenia, że skarżąca nie miała wiedzy o śmierci męża do sierpnia 2011 r. Obowiązek alimentacyjny wygasa niezależnie od wiedzy osoby pobierającej świadczenie o śmierci dłużnika alimentacyjnego (zob. wyrok WSA w Białymstoku z 02.02.2012 r. sygn. akt II SA/Bk 815/11). Stąd należy przyjąć za organem, że pobrane przez skarżącą w okresie od 01.04.2011 r. do 31.08.2011 r. świadczenie z funduszu alimentacyjnego jest świadczeniem nienależnym w rozumieniu przepisu art. 2 pkt 7 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów i skarga w tym zakresie podlega na podstawie art. 151 ustawy ppsa oddaleniu.

Co do części zaskarżonej decyzji w pkt od 2 do 4, jednoczesne wraz z ustaleniem o charakterze pobranego świadczenia, wyrzeczenie o obowiązku zwrotu kwoty nienależnie pobranego świadczenia z funduszu alimentacyjnego jest niedopuszczalne. Znaczenie ma tutaj brzmienie przepisu art. 23 ust. 1 ww ustawy: osoba, która pobrała nienależnie świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu wraz z ustawowymi odsetkami. Dopiero gdy uprawomocni się decyzja uznająca świadczenie z funduszu alimentacyjnego za nienależnie pobrane można nakazywać jego zwrot przez osobę, która je pobrała. Stanowisko tej treści wyrażane było w orzecznictwie sądowym (przykładowo w wyroku NSA z 22.07.2010r. l OSK 619/10, ONSA i WSA 2011/4/89 czy wyroku WSA w Krakowie z z 21.11.2012r. III SA/Kr 431/12, cbois.nsa.gov.pl) co prawda na gruncie ustawy z dnia 28 listopada 2003r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U.2006.139.992), niemniej regulacja o świadczeniu nienależnym i obowiązku jego zwrotu w tej ustawie jest tożsama z regulacją świadczenia nienależnego na podstawie ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Przepis art. 30 ust. 1 u.ś.r. stanowi, że osoba, która pobrała nienależnie świadczenia rodzinne, jest obowiązana do ich zwrotu. Równoczesne orzeczenie w jednej decyzji o uznaniu świadczenia za nienależnie pobrane oraz o obowiązku jego zwrotu stanowi naruszenie przepisów postępowania, w rozumieniu przepisu art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a , uzasadniającym uchylenie w części (pkt 2-4) zaskarżonej decyzji i poprzedzającej ją decyzji organu pierwszej instancji. Chodzi o naruszenie przepisów art. 104 § 1 Kpa w zw. z art. 23 ust. 1 ustawy o pomocy (...). Naruszenie to mogło mieć wpływ na wynik sprawy, gdyż zobowiązanie do zwrotu kwoty świadczenia z funduszu alimentacyjnego zostało nałożone na skarżącą w sytuacji gdy decyzja w przedmiocie określenia, że świadczenie jest nienależne nie uprawomocniła się, a zatem nie ustalone zostało ostatecznie, że faktycznie świadczenie z okresu kwiecień - sierpień 2011 r. jest nienależne.

Rozpoznając sprawę ponownie orzekające w sprawie organy orzekną w kwestii obowiązku zwrotu przez skarżącą pobranej kwoty nienależnego świadczenia z funduszu alimentacyjnego w odrębnej decyzji z uwzględnieniem uprawomocnienia się decyzji w przedmiocie uznania pobranego przez skarżącą świadczenia za nienależne.

Wobec powyższego Sąd orzekł w pkt l wyroku na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a, w pkt II na podstawie art. 151 p.p.s.a, w pkt III na podstawie art. 152 p.p.s.a.