Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Zofia Borowicz po rozpoznaniu w dniu 23 lutego 2012 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Gospodarczej zażalenia J. M. S. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. z dnia 28 grudnia 2011 r., sygn. akt VI SA/Wa 1201/11 w przedmiocie przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych w sprawie ze skargi J. M. S. na decyzję Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej z dnia [...] marca 2011 r., nr [...] w przedmiocie udzielenia prawa ochronnego na znak towarowy postanawia: 1. uchylić zaskarżone postanowienie, 2. przyznać J. M. S. prawo pomocy w zakresie częściowym obejmującym zwolnienie od wpisu od skargi w kwocie przekraczającej 300 (trzysta) złotych, 3. w pozostałym zakresie oddalić zażalenie.

Postanowieniem objętym zażaleniem Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. odmówił J. M. S. przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych w sprawie z jego skargi na decyzję Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej z dnia [...] marca 2011 r. w przedmiocie udzielenia prawa ochronnego na znak towarowy.

Relacjonując stan sprawy Sąd I instancji podał, że pismem z dnia 26 kwietnia 2011 r. J. M. S. wniósł do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. skargę na decyzję Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej z dnia [...] marca 2011 r., którą organ odmówił skarżącemu przyznania prawa ochronnego na znak towarowy. Zarządzeniem Przewodniczącego Wydziału VI WSA w W. z dnia 31 maja 2011 r. J. M. S. został wezwany do uiszczenia, w terminie 7 dni od daty doręczenia odpisu zarządzenia, wpisu sądowego od skargi w kwocie 1000 zł.

W dniu 30 czerwca 2011 r. skarżący złożył na urzędowym formularzu PPF wniosek o przyznanie prawa pomocy poprzez zwolnienie od kosztów sądowych. We wniosku podał, że jest samotny i samodzielnie prowadzi gospodarstwo domowe. Prowadzi działalność gospodarczą, z której dochód oszacował średnio na kwotę 2.000 zł miesięcznie, zaznaczając, że aktualnie nie otrzymuje zleceń, skutkiem czego powstały zaległości w spłacie zobowiązań publicznoprawnych oraz prywatnych.

Postanowieniem referendarza sądowego z dnia 4 października 2011 r. odmówiono skarżącemu przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych.

Pismem z dnia 2 listopada 2011 r. skarżący wniósł sprzeciw od postanowienia referendarza sądowego z dnia 4 października 2011 r., wnosząc o jego uchylenie i ponowne rozpoznanie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. W uzasadnieniu skarżący wyjaśnił, że prowadzi działalność gospodarczą, której przedmiotem są szkolenia i warsztaty z zakresu filozofii i etyki. Działalność nie przynosi dochodów, pozwalając jedynie na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych. Ubiegłoroczna działalność zakończyła się deficytem. Skarżący jest zadłużony w Banku PKO BP i spłaca zadłużenie w ramach ugody. Wskutek zbyt niskich dochodów zalega ze składkami ZUS. Skarżący jest studentem I roku dziennych studiów na Wydziale A. Uniwersytetu W. W związku z podjęciem studiów stacjonarnych jego sytuacja materialna i jego możliwości zarobkowe uległy znacznemu pogorszeniu. Do sprzeciwu skarżący dołączył kopię legitymacji studenckiej, zaświadczenie z dnia 1 października 2011 r. wydane przez Instytut A. Uniwersytetu W., że jest on studentem studiów stacjonarnych oraz kopie umów ugody z dnia 27 maja 2011 r. zawartych przez J. M. S. z P. K. O. B. P. S.A. z siedzibą w W., kopię zawiadomienia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. o wszczęciu postępowania w sprawie określenia wysokości należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne i ubezpieczenie zdrowotne z dnia 26 sierpnia 2011 r.

W dalszej korespondencji skarżący przedłożył Sądowi pismo Zakładu Ubezpieczeń Zdrowotnych I Oddział w W. z dnia 15 listopada 2011 r. odnośnie zaległości strony w stosunku do Zakładu, zeznanie o wysokości osiągniętego dochodu (poniesionej straty) w roku podatkowym 2010: PIT-37, PIT-36L, PIT/B, elektroniczne zestawienia operacji na rachunkach E., E. za okres od 1 stycznia 2011 r. do dnia 13 grudnia 2011 r.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. uzasadniając odmowę przyznania skarżącemu przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie podał, że z jego wyjaśnień wynika, iż prowadzi samodzielnie jednoosobowe gospodarstwo domowe, nie posiada żadnych zasobów finansowych ani łatwego do spieniężenia majątku. Prowadzona działalność gospodarcza przynosi średnio miesięcznie 2000 zł dochodu, jednakże dochody te nie są regularne. Do sprzeciwu z dnia 2 listopada 2011 r. skarżący dołączył kopie umów ugody zawartych w dniu 27 maja 2011 r. Nr [...] i Nr [...] z P. K. O. B. P. S.A. z siedzibą w W., z których WSA wywiódł, że skarżący zobowiązał się do spłaty zadłużenia w wysokości odpowiednio: 31.412,62 zł oraz 8.589,07 zł w ratach w łącznej wysokości 1000 zł od maja 2011 r. do listopada 2013 r. Informacja ta wskazywała według WSA, iż skarżący posiadał źródło stałych dochodów pozwalających na terminowe wywiązywanie się ze zobowiązania podjętego wobec banku. Z przedłożonych wyciągów operacji na rachunkach E. i E. posiadanych w m. nie wynikało jednak, aby w dacie gdy była zwierana ugoda z PKO BP S.A. skarżący posiadał dochody pozwalające na uznanie, że będzie w stanie spłacać kwotę 1000 zł objętych ugodą (na koncie E. była tylko comiesięczna kapitalizacja odsetek po 0,02 zł, a na rachunku E. przelew przekraczający kwotę 1000 zł nastąpił w dniu 31 maja 2011 r., czyli już po zawarciu ugody). Ustalona miesięczna kwota rat wskazywała również, że nie wpływa ona nadmiernie na działalność skarżącego. Potwierdzeniem takiego wniosku były według Sądu operacje dokonywane na posiadanych w m. kontach skarżącego, z których wynikało, iż jego konto jest zasilane przelewami zewnętrznymi, przy czym skarżący nie wyjaśnił, czy jest to jedyne konto, którego jest posiadaczem, gdyż nie wynikało z niego, aby następowała comiesięczna spłata rat na rzecz PKO BP S.A. Nadto fakt posiadania przez J. M. S. dochodów WSA wywiódł z analizy danych zawartych w zeznaniach podatkowych przesłanych przy piśmie z dnia 12 grudnia 2011 r. (PIT-37, PIT-36L). Dochody wynikały z prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, na którą wskazał w piśmie z dnia 2 listopada 2011 r., jak również z praw majątkowych w rozumieniu art. 18 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307).

Sąd I instancji miał również na uwadze, że skarżący do pisma z dnia 12 grudnia 2011 r. dołączył kopię pisma Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie określenia wysokości zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne (FUS) za okres od kwietnia do września 2011 r., ubezpieczenie zdrowotne (FUZ) za marzec-wrzesień 2011 r. i maj 2010 r., w łącznej wysokości 2.158,88 złotych.

Skarżący nie wyjaśnił natomiast, czy w związku z podjęciem studiów stacjonarnych nadal prowadzi działalność gospodarczą, ponosząc zobowiązania publicznoprawne, czy też uległa ona np. zawieszeniu. W przypadku kontynuowania działalności gospodarczej przez skarżącego, istotne dla rozstrzygnięcia sprawy byłyby m.in. dane dotyczące dochodów i wydatków obejmujących 2011 r. związanych z prowadzoną działalnością. Informacja tego rodzaju mogłaby mieć wpływ na rzeczywistą ocenę sytuacji majątkowej skarżącego.

WSA podniósł również, że pisma ZUS, czy PIT/B wskazują jako miejsce działalności skarżącego – W., ul. [...]. Skarżący nie przedstawił tytułu do tego lokalu i kosztów związanych z jego utrzymaniem. Ponadto nie wskazał w jaki sposób uległa zmianie jego sytuacja materialna po podjęciu studiów, czy te studia są odpłatne. Biorąc pod uwagę zarówno informacje ujęte we wniosku o przyznanie prawa pomocy, jak i dokumenty przedstawione przez skarżącego, Sąd I instancji uznał, że skarżący nie uprawdopodobnił w wystarczający sposób okoliczności świadczących o zasadności przyznania mu prawa pomocy we wnioskowanym zakresie.

Zażalenie na to postanowienie złożył J. M. S., wnosząc o zmianę zaskarżonego orzeczenia przez przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania. Uzasadniając zażalenie skarżący podał, że jego jedynym źródłem utrzymania jest prowadzona przez niego pozarolnicza działalność gospodarcza, która przynosi straty, co wynika z zeznania podatkowego za rok 2010 r. Szacunkowe i wstępne rozliczenie za rok 2011 (500 zł na plus) również według skarżącego ma świadczyć, że wystąpi strata, gdyż ma on jeszcze nieuregulowane składki ZUS (ponad 2000 zł), których uregulowanie spowoduje w rozliczeniu końcowym straty. J. M. S. wyjaśnił również, że jest magistrem filozofii, a studia a. na UW są bezpłatne. Umowy ugody z B. PKO S.A. zawarł w dniu 10 listopada 2010 r., a w dniu 27 maja 2011 r. zawarł je ponownie, na nowych warunkach, i te obowiązujące zostały przedłożone WSA. Jako załącznik do zażalenia skarżący złożył m.in. obliczenie do deklaracji na podatek dochodowy za listopad 2011 r., z którego wynikało, że osiągnięty dochód wyniósł 503,98 zł (przychód 16.328 zł – koszty uzyskania w wysokości 15.824,02 zł).

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zażalenie zasługuje na uwzględnienie jedynie w części.

Sąd rozpoznając wniosek o przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej związany jest przesłankami udzielenia prawa pomocy zawartymi w art. 246 § 1 p.p.s.a. Przyznanie osobie fizycznej prawa pomocy w zakresie częściowym, o co w niniejszej sprawie wniósł skarżący, zgodnie z art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a. następuje, gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Oznacza to, że instytucja ta ma charakter wyjątkowy i jest stosowana tylko w przypadkach osób charakteryzujących się wyjątkowo trudną sytuacją materialną np. osób żyjących w ubóstwie, które są pozbawione środków do życia, a pozyskanie przez nie kwot na sfinansowanie kosztów udziału w sporze sądowym jest obiektywnie niemożliwe (por. M. Niezgódka - Medek [w:] B. Dauter, B. Gruszczyński, A. Kabat, M. Niezgódka - Medek, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2009, str. 696 i n. i powołane tam orzeczenia).

Po dokonaniu analizy danych przedstawionych przez skarżącego zarówno we wniosku o przyznanie prawa pomocy, jak i w późniejszej korespondencji zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego trudno jednoznacznie stwierdzić, że J. M. S. może ponieść pełne koszty postępowania bez uszczerbku koniecznego utrzymania.

Z jednej bowiem strony skarżący nadsyłał dokumenty mogące świadczyć o jego problemach finansowych. Takimi dokumentami były renegocjowane umowy ugody z PKO BP S.A. z dnia 27 maja 2011 r., wskazujące na zobowiązania spłaty kredytów gotówkowych w łącznej wysokości 1000 zł miesięcznie w okresie maj 2011 r. – listopad 2013 r. (k. 54 – 57 akt WSA), informacja o zaległościach z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne w kwocie odpowiednio 652,05 zł i 1506,83 zł, elektroniczne zestawienia operacji za okres od 1 stycznia 2011 r. do 13 grudnia 2011 r. na koncie E. i E., z których wynikają nieregularne wpływy na rachunek E., zgodne z tym, co skarżący podał w formularzu wniosku o przyznanie prawa pomocy, w wysokości ok. 2 000 zł miesięcznie. Na rachunku E. nie zostały zaksięgowane znaczące wpływy w oznaczonym okresie (na kocie zanotowano środki w wysokości do 29,94 zł). Jednocześnie zasadnie Sąd I instancji zauważył, że ze wskazanych wyciągów bankowych nie wynikała spłata ww. uzgodnionych rat kredytów gotówkowych zaciągniętych w PKO BP S.A. Powyższe uprawniało Sąd I instancji do powzięcia wątpliwości co do tego, czy wskazane rachunki bankowe były jedynymi posiadanymi przez skarżącego. Kolejną uzasadnioną wątpliwością wskazaną przez Wojewódzki Sąd Administracyjny była kwestia wynajmowanego w celu prowadzenia działalności gospodarczej, lokalu w W. przy ul. [...]. Z przedłożonych wyciągów z rachunków bankowych nie wynikały bowiem opłaty za ten lokal. Skarżący nie przedłożył również konkretnych danych identyfikujących wydatki ponoszone zarówno w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą jak i koniecznym utrzymaniem, przy czym zaznaczyć należy, że stwierdził, iż samodzielnie prowadzi gospodarstwo domowe. Do żadnej z wyżej wskazanych okoliczności skarżący nie odniósł się również w zażaleniu.

Naczelny Sąd Administracyjny oceniając możliwości uiszczenia przez J. M. S. wymaganego wpisu od skargi wziął jednak pod uwagę, że przy deklarowanych, nieregularnych dochodach skarżącego, renegocjacji treści zawartych z PKO BP S.A. ugód oraz deklarowanym zadłużeniu publicznoprawnym wobec ZUS, obciążenie wpisem od skargi w wysokości 1000 zł mogłoby powodować obciążenie koniecznego utrzymania skarżącego, o jakim mowa w art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a. Zwolnienie od kosztów postępowania na etapie wniesienia skargi polegające na zwolnieniu od wpisu od tego pisma procesowego powyżej 300 zł było zatem uzasadnione. Jednocześnie nieusprawiedliwione byłoby zwolnienie skarżącego z całości kosztów postępowania, gdyż z akt sprawy nie wynika, aby pozostał on bez źródeł dochodu. Nie zaprzestał bowiem prowadzenia działalności gospodarczej, a jedynie stwierdził, iż rozważa jej zawieszenie w lutym lub marcu 2012 r.

Zdaniem Sądu sytuacja finansowa skarżącego pozwala na przyjęcie, że jest on w stanie ponieść wskazaną kwotę wpisu od skargi. Należy zaś podkreślić, że ponoszenie kosztów postępowania związanych z udziałem strony w sprawie jest zasadą postępowania sądowoadministracyjnego (art. 199 p.p.s.a.).

W tym stanie rzeczy Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 188 p.p.s.a. w zw. z art. 197 § 2 p.p.s.a. uchylił zaskarżone postanowienie i przyznał skarżącemu prawo pomocy w zakresie częściowym, tj. poprzez zwolnienie od wpisu od skargi ponad kwotę 300 zł. W pozostałym zakresie Sąd uznał zażalenie za niezasadne i orzekł na podstawie art. 184 w zw. z art. 197 p.p.s.a.