Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący – Sędzia NSA Tomasz Zborzyński, Sędzia NSA Stanisław Bogucki (sprawozdawca), Sędzia NSA (del.) Anna Maria Świderska, Protokolant Wiktor Herlinger, po rozpoznaniu w dniu 24 sierpnia 2018 r. na rozprawie w Izbie Finansowej skargi kasacyjnej D. sp. z o.o. z siedzibą w W. (dawniej: R. sp. z o.o. z siedzibą w W.) od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 10 marca 2016 r. sygn. akt III SA/Wa 210/15 w sprawie ze skargi R. sp. z o.o. z siedzibą w W. na interpretację indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie działającego z upoważnienia Ministra Finansów z dnia 25 września 2014 r. nr IPPB5/423-690/14-2/JC w przedmiocie podatku dochodowego od osób prawnych 1) oddala skargę kasacyjną, 2) zasądza od D. sp. z o.o. z siedzibą w W. na rzecz Szefa Krajowej Administracji Skarbowej kwotę 480 (słownie: czterysta osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

1. Wyrokiem z dnia 10 marca 2016 r. o sygn. III SA/Wa 210/15 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę R. sp. z o.o. z siedzibą w W. (dalej: skarżąca, wnioskodawczyni) na interpretację indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie działającego z upoważnienia Ministra Finansów (dalej: organ lub Dyrektor IS) z dnia 25 września 2014 r. o nr IPPB5/423-690/14-2/JC w przedmiocie podatku dochodowego od osób prawnych. Jako podstawę prawną powołano art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.; dalej: p.p.s.a.). Wyrok (podobnie, jak inne cytowane w uzasadnieniu orzeczenia) jest dostępny na stronie internetowej http://orzeczenia.nsa.gov.pl/.

2. Przebieg postępowania przed organami podatkowymi (przedstawiony przez WSA w Warszawie).

2.1. Relacjonując w uzasadnieniu wyroku przebieg postępowania WSA w Warszawie podał, że we wniosku o udzielenie pisemnej interpretacji prawa podatkowego skarżąca wyjaśniła, iż jest polską spółką należącą do grupy kapitałowej (dalej: grupa).

Zamierza zawrzeć z bankiem umowę cash poolingu rzeczywistego (tj. umowę kreującą system zarządzania płynnością finansową podmiotów powiązanych kapitałowo, dalej: "umowa"). Stronami umowy, poza skarżącą i bankiem, będą również inne podmioty powiązane kapitałowo ze skarżącą (w rozumieniu art. 11 ust. 5a ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 851 ze zm.; dalej: u.p.d.o.p.) wchodzące w skład grupy. Uczestnicy i bank są podmiotami mającymi siedzibę na terytorium Polski, podlegającymi w Polsce nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu. Bank nie będzie podmiotem powiązanym w rozumieniu art. 11 ust. 1 i 4 u.p.d.o.p. z żadnym z uczestników. Celem zawarcia umowy będzie stworzenie efektywnego systemu zarządzania środkami pieniężnymi oraz poprawa płynności finansowej uczestników poprzez optymalne wykorzystanie nadwyżek środków pieniężnych, a także zminimalizowanie kosztów finansowania działalności gospodarczej uczestników.

Struktura cash poolingu oparta będzie o mechanizm prawny subrogacji, czyli wstąpienia w prawa zaspokojonego wierzyciela poprzez spłacenie cudzego długu (przewidziany w art. 518 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny; tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.; dalej: k.c.). Usługa cash poolingu świadczona będzie przez bank na rzecz uczestników, którzy posiadać będą w banku bieżące rachunki z udostępnionym limitem zadłużenia. Jeden z uczestników (inny niż skarżąca) będzie pełnił funkcję koordynującego struktury. Rozliczenia w strukturze będą dokonywały się poprzez przeznaczony do tego celu rachunek prowadzony przez bank na rzecz koordynującego, nazywany rachunkiem głównym. Dodatkowo koordynujący będzie posiadał rachunek pomocniczy, na którym wykazywane będzie końcowe saldo netto wszystkich rachunków głównych biorących udział w strukturze cash poolingu. Jednocześnie, każdy z pozostałych uczestników będzie posiadać przypisany mu jeden rachunek główny prowadzony przez bank. Wszystkie rachunki bankowe wymienione powyżej będą mogły służyć także pozostałym operacjom gospodarczym koordynującego oraz pozostałych uczestników. Struktura będzie opierać się na bilansowaniu (tj. zerowaniu) sald na prowadzonych przez bank rachunkach głównych uczestników z wykorzystaniem rachunku głównego koordynującego. Bank ustali saldo każdego uczestnika na koniec danego dnia roboczego, sumę sald dodatnich (suma sald uczestników, których salda mają wartość dodatnią) oraz sumę sald ujemnych (suma sald uczestników, których salda mają wartość ujemną). Bank dokona obliczenia kwoty stanowiącej sumę sald (sumę sald dodatnich i sumę sald ujemnych (saldo netto). W sytuacji, gdy suma sald będzie mieć wartość: dodatnią - bank dokona transferu środków pieniężnych stanowiących równowartość tej sumy z rachunku głównego koordynującego na rachunek pomocniczy koordynującego; ujemną - bank dokona transferu środków pieniężnych stanowiących równowartość tej sumy z rachunku pomocniczego koordynującego na rachunek główny koordynującego. Następnie, bank będzie dokonywał transferu środków pieniężnych z rachunku głównego koordynującego na rachunki główne pozostałych uczestników (o saldzie ujemnym) lub transferu z rachunków głównych uczestników (wykazujących nadwyżki środków) na rachunek główny koordynującego, dzięki czemu zarówno salda ujemne jak i dodatnie na rachunkach głównych będą bilansowane do zera. Bilansowanie sald na rachunkach głównych uczestników dokonywane będzie na koniec każdego dnia roboczego. Bilansowaniu nie będzie podlegało saldo występujące na rachunku pomocniczym koordynującego. Subrogacja dokonywana będzie wyłącznie na linii koordynujący-uczestnik oraz uczestnik-koordynujący, w tym sensie, że koordynujący będzie wstępował w prawa banku z tytułu wierzytelności banku wobec uczestnika, albo uczestnik będzie wstępował w prawa banku z tytułu wierzytelności banku wobec koordynującego. Zgodnie z założeniami struktury jest możliwe, że na początku każdego kolejnego dnia roboczego, w ramach struktury będą odbywały się automatyczne transfery zwrotne. Podstawą dokonywanych transferów zwrotnych będzie zwrot wzajemnych wierzytelności wynikających z subrogacji. Wraz z wstąpieniem w prawa banku oraz nabyciem jego wierzytelności, uczestnicy (w tym także koordynujący) będą uzyskiwać również prawo do odsetek naliczanych od wartości nominalnej nabytych wierzytelności. Odsetki te naliczane będą według tej samej stopy procentowej, która przysługuje bankowi z tytułu niespłacenia wykorzystanego limitu zadłużenia w rachunku głównym przez uczestnika. Odsetki będą naliczane na bazie dziennej, natomiast ich płatność przez/do poszczególnych uczestników będzie dokonywana jednorazowo w okresie rozliczeniowym (np. miesięcznym). Wysokość odsetek należnych poszczególnym uczestnikom będzie kalkulowana i rozliczana przez bank. Jednocześnie bank, na bazie dziennej, naliczał będzie odsetki debetowe/kredytowe od salda występującego na rachunku pomocniczym koordynującego. Na koniec okresu rozliczeniowego, bank uznawał będzie rachunek pomocniczy koordynującego kwotą należnych koordynującemu odsetek lub odpowiednio obciążał rachunek pomocniczy kwotą odsetek należnych bankowi. Każdy z uczestników nieodwołalnie wyrazi zgodę na to, aby na koniec każdego dnia roboczego koordynujący, w celu wstąpienia w prawa wierzyciela spłacił jego zadłużenie wobec banku z tytułu wykorzystanego limitu zadłużenia, a koordynujący nieodwołalnie wyrazi zgodę, aby na koniec każdego dnia roboczego każdy inny uczestnik struktury, w celu wstąpienia w prawa wierzyciela spłacił jego zadłużenie wobec banku z tytułu wykorzystania limitu zadłużenia przez koordynującego. Z tytułu udostępnienia usługi cash poolingu bank będzie otrzymywał od koordynującego wynagrodzenie. Możliwe będzie również, że Bank będzie otrzymywał wynagrodzenie także od pozostałych uczestników usługi. Koordynujący, ani żaden z uczestników nie będzie otrzymywał wynagrodzenia z tytułu uczestnictwa, udostępnienia oraz organizacji usługi.

W tak przedstawionym zdarzeniu przyszłym skarżąca sformułowała pytania: (1) czy przy zaliczaniu do kosztów uzyskania przychodów odsetek wypłacanych przez skarżącą w związku z dokonywaniem czynności w ramach przedstawionego systemu zarządzania płynnością finansową (cash pooling) będą miały zastosowanie ograniczenia z art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61u.p.d.o.p.?; (2) czy skarżąca będzie zobowiązana do sporządzania dokumentacji podatkowej, o której mowa w art. 9a ust. 1 u.p.d.o.p. w związku z dokonywaniem czynności z podmiotami powiązanymi w ramach przedstawionego systemu zarządzania płynnością finansową (cash pooling)?

Zdaniem skarżącej, przy zaliczaniu do kosztów uzyskania przychodów odsetek wypłacanych przez nią w związku z dokonywaniem czynności w ramach przedstawionego systemu zarządzania płynnością finansową (cash pooling) nie będą miały zastosowania ograniczenia wynikające z art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 u.p.d.o.p. Ponadto nie będzie zobowiązana do sporządzania dokumentacji podatkowej, o której mowa w art. 9a ust. 1 u.p.d.o.p. w związku z dokonywaniem czynności z podmiotami powiązanymi w ramach przedstawionego systemu zarządzania płynnością finansową (cash pooling).

2.2. Interpretacją indywidualną z dnia 25 września 2014 r. Dyrektor IS uznał stanowisko skarżącej za nieprawidłowe. W jego ocenie, opisana we wniosku umowa cash poolingu wypełnia przesłanki zaliczenia jej do umowy pożyczki zdefiniowanej w art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p. Zdaniem Dyrektora IS, w odniesieniu do odsetek wypłacanych w związku z uczestnictwem w strukturze znajdą zastosowanie ograniczenia w zakresie niedostatecznej kapitalizacji określone w art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 u.p.d.o.p. Odwołując się do art. 9a ust. 1 oraz art. 11 ust. 1 i 4 u.p.d.o.p. stwierdził, że w przedstawionym opisie zdarzenia przyszłego zostaną spełnione przesłanki określone w art. 9a u.p.d.o.p., w związku z czym skarżąca będzie zobowiązana do sporządzania dokumentacji podatkowej, o ile nastąpi wypełnienie przesłanki dotyczącej przekroczenia rocznej wartości zawieranych transakcji, o której mowa w art. 9a ust. 2 u.p.d.o.p.

2.3. Skarżąca wezwała organ do usunięcia naruszenia prawa, w wyniku którego Dyrektor IS podtrzymał swoje stanowisko zajęte w zaskarżonej interpretacji indywidualnej.

3. Postępowanie przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Warszawie.

3.1. Na ww. interpretację skarżąca wniosła skargę do WSA w Warszawie, w której sformułowała wniosek o uchylenie zaskarżonej interpretacji, a także zasądzenie kosztów postępowania. Zaskarżonej interpretacji zarzuciła naruszenie: (1) art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 w związku z art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p.; (2) art. 9a ust. 1 u.p.d.o.p.; (3) art. 14a, art. 14c, art. 14e oraz art. 120 i art. 121 § 1 w związku z art. 14h ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 749, ze zm.; dalej o.p.).

3.2. W odpowiedzi na skargę Dyrektor IS wniósł o jej oddalenie, podtrzymując swoje stanowisko oraz dotychczasową argumentację.

4. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie.

4.1. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uznał skargę za niezasadną. W jego ocenie, pomiędzy uczestnikami grupy dochodzi do relacji wypełniającej znamiona pożyczki w rozumieniu art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p. Brak sporządzonych umów pożyczek pomiędzy uczestnikami struktury nie przekreśla możliwości uznania określonych transakcji jako odpowiadających definicji sformułowanej w art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p. Przepis ten wprowadza własną definicję wskazanej umowy na potrzeby przepisów dotyczących tzw. cienkiej kapitalizacji. Podkreślił, że skarżąca w skardze akcentowała, iż umowa cash poolingu miała na celu stworzenie systemu zarządzania płynnością finansową uczestników przez skoncentrowanie środków finansowych z jednostkowych rachunków i optymalnym zarządzaniu zgromadzonymi nadwyżkami pieniężnymi. Tym samym, zdaniem WSA w Warszawie, dochodzi do transakcji w rozumieniu art. 9a u.p.d.o.p. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zgodził się z organem interpretacyjnym, że jeśli uczestnicy systemu zarządzania środkami finansowymi są podmiotami powiązanymi w rozumieniu art. 11 ust. 1 i 4 u.p.d.o.p., czego nie kwestionowała, i zostanie przekroczona roczna wartość świadczeń, o której mowa w art. 9a ust. 2 u.p.d.o.p., to skarżąca będzie zobowiązana do sporządzenia dokumentacji, o której mowa w art. 9a ust. 1 u.p.d.o.p.

5. Stanowiska stron w postępowaniu przed Naczelnym Sądem Administracyjnym.

5.1. Skargę kasacyjną od ww. wyroku WSA w Warszawie do Naczelnego Sądu Administracyjnego wniosła skarżąca (reprezentowana przez pełnomocnika – doradcę podatkowego), która zaskarżyła ten wyrok w całości. Sformułowała także wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku i rozpoznanie skargi, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania WSA w Warszawie, a także o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie: (I) prawa materialnego, tj.: (1) art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 u.p.d.o.p. w związku z art. 16 ust. 7b przez błędną wykładnię skutkującą uznaniem, że w ramach systemu zarządzania płynnością finansową (cash pooling) dojdzie do zawarcia przez spółkę umowy pożyczki; (2) art. 9a ust. 1 u.p.d.o.p. przez jego błędną wykładnię skutkującą uznaniem, że w związku z przystąpieniem do systemu zarządzania płynnością finansową (cash pooling), skarżąca będzie podlegać obowiązkowi sporządzenia dokumentacji podatkowej transakcji z podmiotami powiązanymi; (II) przepisów postępowania, tj. art. 141 § 4 p.p.s.a., poprzez nieodniesienie się do zarzutów podniesionych w skardze oraz uchylenie się od dokonania szczegółowej oceny interpretacji oraz argumentów skarżącej.

5.2. Dyrektor IS (reprezentowany przez pełnomocnika – radcę prawnego) w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o jej oddalenie w całości, a także o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.

6. Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje.

6.1. Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw dlatego podlega oddaleniu. Sformułowano w niej zarzuty oparte na obu podstawach kasacyjnych, o których mowa w art. 174 p.p.s.a., dlatego w pierwszej kolejności zasadnym jest odniesienie się do zarzutów naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Uchybienie to, w ocenie skarżącej, polegało na naruszeniu art. 141 § 4 p.p.s.a. przez niedostateczne odniesienie się przez WSA w Warszawie do zarzutów skargi i uchylenie się od dokonania szczegółowej oceny interpretacji oraz argumentów Spółki. Obowiązkiem sądu, wynikającym z powołanego przepisu jest wyjaśnienie podstawy prawnej rozstrzygnięcia, w tym odniesienie się do zarzutów skargi i podanie argumentów, które doprowadziły sąd do sformułowania stanowiska co do zgodności lub niezgodności z prawem zaskarżonego aktu. Odniesienie się do zarzutów skargi oznacza, że sąd powinien wyjaśnić stronie, dlaczego jej stanowisko o niezgodności z prawem poddanego kontroli działania administracji publicznej uważa za zasadne bądź nietrafne. Argumentacja powinna być jasna, spójna i logiczna, tak aby zarówno strony, jak i sąd dokonujący kontroli instancyjnej, mogły prześledzić tok rozumowania sądu. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku w pełni odpowiada tym wymogom, WSA w Warszawie dokonał wykładni art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 oraz art. 9a u.p.d.o.p., przedstawił ją w sposób zrozumiały, wbrew zarzutom skargi kasacyjnej wyjaśnił także, dlaczego poglądy skarżącej nie zasługują na uwzględnienie. Uzasadnienie odpowiada w tym zakresie wymogom z art. 141 § 4 p.p.s.a.

6.2. Zagadnienie umów cash poolingu (rzeczywistego) i wykładni pojęcia pożyczki z art. 16 ust. 7 u.p.d.o.p. oraz obowiązku sporządzania dokumentacji, o której mowa w art. 9a tej ustawy była już wielokrotnie przedmiotem rozstrzygnięć Naczelnego Sądu Administracyjnego. Sąd w składzie orzekającym w rozpoznawanej sprawie podziela jednolicie prezentowany w tym zakresie pogląd, wyrażony, m.in. w wyrokach: z dnia 15 grudnia 2017 r., II FSK 3283/15; z dnia 5 kwietnia 2017 r., II FSK 633/15; z dnia 18 października 2017 r., II FSK 2493/15; z dnia 13 lipca 2016 r., II FSK 1704/14 i II FSK 1705/14; z dnia 9 sierpnia 2016 r., II FSK 920/16; z dnia 4 października 2016 r., II FSK 2570/14, z dnia 5 stycznia 2017 r., II FSK 3837/14; z dnia 12 października 2016 r., II FSK 2553/14; z dnia 1 lutego 2017 r., II FSK 3933/14; z dnia 8 czerwca 2018 r., II FSK 1418/16.

Zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 60 u.p.d.o.p., nie uważa się za koszty uzyskania przychodów odsetek od pożyczek (kredytów) udzielonych spółce przez jej wspólnika posiadającego nie mniej niż 25% udziałów (akcji) tej spółki albo wspólników posiadających łącznie nie mniej niż 25% udziałów (akcji) tej spółki, jeżeli wartość zadłużenia spółki wobec wspólników tej spółki posiadających co najmniej 25% udziałów (akcji) i wobec innych podmiotów posiadających co najmniej 25% udziałów w kapitale takiego wspólnika osiągnie łącznie trzykrotność wartości kapitału zakładowego spółki - w części, w jakiej pożyczka (kredyt) przekracza tę wartość zadłużenia, określoną na dzień zapłaty odsetek; przepisy te stosuje się odpowiednio do spółdzielni, członków spółdzielni oraz funduszu udziałowego takiej spółdzielni. Z kolei stosownie do art. 16 ust. 1 pkt 61 u.p.d.o.p., nie uważa się za koszty uzyskania przychodów: odsetek od pożyczek (kredytów) udzielonych przez spółkę innej spółce, jeżeli w obu tych podmiotach ten sam wspólnik posiada nie mniej niż po 25% udziałów (akcji), a wartość zadłużenia spółki otrzymującej pożyczkę (kredyt) wobec wspólników tej spółki posiadających co najmniej 25% jej udziałów (akcji) i wobec innych podmiotów posiadających co najmniej 25% udziałów w kapitale tych wspólników oraz wobec spółki udzielającej pożyczki (kredytu) osiągnie łącznie trzykrotność wartości kapitału zakładowego spółki - w części, w jakiej pożyczka (kredyt) przekracza tę wartość zadłużenia, określoną na dzień zapłaty odsetek; przepisy te stosuje się odpowiednio do spółdzielni, członków spółdzielni oraz funduszu udziałowego takiej spółdzielni. Zgodnie natomiast z art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p., przez pożyczkę, o której mowa w ust. 1 pkt 60 i 61 oraz w ust. 7, rozumie się każdą umowę, w której dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy; przez pożyczkę tę rozumie się także emisję papierów wartościowych o charakterze dłużnym, depozyt nieprawidłowy lub lokatę. Ten ostatni przepis definiuje umowę pożyczki na użytek stosowania normy wynikającej z art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 u.p.d.o.p. szerzej niż przedstawiona w definicji zawartej w Kodeksie cywilnym i oznacza każdą umowę, w której dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy i zapłacić odsetki, nawet wówczas, gdy zobowiązania stron umowy wynikają z niej w sposób dorozumiany. Za umowę pożyczki w takim ujęciu uważa się także różne formy umów o świadczenie usług kompleksowego zarządzania płynnością finansową - umów cash poolingu.

Przepisy polskiego prawa cywilnego nie regulują umowy cash poolingu i wobec tego umowę taką zaliczyć należy do umów nienazwanych na gruncie prawa cywilnego. Tym niemniej taka umowa polega na tym, że jeden z podmiotów (uczestnik umowy) przekazuje własne środki finansowe innemu podmiotowi (innemu uczestnikowi umowy), np. za pośrednictwem banku lub uczestnika pełniącego rolę koordynującego, celem pokrycia przez ten inny podmiot zobowiązań pieniężnych. Otrzymane przez podmiot środki finansowe podlegają zwrotowi wraz z wynagrodzeniem za korzystanie z tych środków, określonym w formie odsetek. Opisana we wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej umowa cash poolingu spełnia warunki konieczne (essentialia negotii) umowy pożyczki, o której mowa w art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p. Jakkolwiek bank jest pośrednikiem w przekazywaniu środków pieniężnych, to do ich przekazywania dochodzi pomiędzy uczestnikami umowy cash poolingu, bank nie angażuje własnych środków do realizacji usługi. Wynika to ze struktury zarządzania płynnością finansową - konieczności zwrotu danych środków oraz uzyskiwaniu w związku z tym określonego wynagrodzenia w postaci odsetek. Według opisu zdarzenia przyszłego, zgodnie z umową dokonywane będzie wyrównywane dodatnich i ujemnych sald na rachunkach należących do spółek biorących udział w systemie. W ramach umowy bank będzie codziennie ustalał wysokość odsetek na każdym z rachunków wchodzących w skład systemu i będzie wypłacał należne odsetki na każdy z tych rachunków (w przypadku, gdy saldo jest dodatnie) lub pobierał należne odsetki (w przypadku, gdy saldo jest ujemne). Skarżąca będzie tym samym otrzymywać odsetki w przypadku, gdy zgromadzone przez nią środki finansowe będą zasilały rachunki innych uczestników umowy cash poolingu oraz będzie zobowiązana do zapłaty odsetek w sytuacji, gdy saldo ujemne na jej rachunku zostanie wyrównane środkami pochodzącymi od innych spółek - uczestników umowy.

Sam fakt, że pomiędzy poszczególnymi uczestnikami systemu nie dochodzi do zawierania umów pożyczki (w rozumieniu prawa cywilnego) nie wyklucza możliwości uznania transakcji jako odpowiadających definicji sformułowanej w art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p. na użytek przepisów dotyczących, tzw. niedostatecznej kapitalizacji. Opisana we wniosku usługa cash poolingu ma na celu optymalne wykorzystanie środków pieniężnych znajdujących się na rachunkach bankowych uczestników, a usługa ta będzie przynosiła dodatkową korzyść finansową. Wysokość oprocentowania będzie określona umową wynegocjowaną przez bank i uczestników struktury. Odsetki od salda ujemnego/dodatniego na każdym rachunku należącym do skarżącej będą wyliczane przez bank odrębnie, a wyliczone kwoty odsetek będą obciążać/uznawać bezpośrednio dany rachunek.

Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, uczestnictwo w systemie umożliwia skarżącej ograniczenie obciążeń związanych z niedoborami środków finansowych i pobieranie środków w zależności od sytuacji finansowej - w przypadku salda ujemnego. W związku z możliwością korzystania ze środków innego uczestnika systemu spółka płaci odsetki, a otrzymuje odsetki dlatego, że umożliwia korzystanie z własnych środków pieniężnych innemu uczestnikowi. Przytoczone okoliczności dają podstawę do uznania analizowanej umowy za pożyczkę w rozumieniu art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p. Możliwość kompensowania przejściowych nadwyżek jednych z uczestników z przejściowymi niedoborami innych pozwala na obniżenie kosztów kredytowania działalności tych podmiotów przy wykorzystaniu środków własnych. W sytuacji, gdy uczestnik o saldzie ujemnym celem pokrycia zobowiązań pieniężnych skorzysta ze środków innego uczestnika dysponującego saldem dodatnim za wynagrodzeniem w postaci odsetek, dochodzi pomiędzy tymi podmiotami do wyczerpania znamion pożyczki.

Skoro stronami systemu cash pooling będą podmioty, które są podmiotami powiązanymi w rozumieniu art. 11 ust. 1 i 4 u.p.d.o.p., należy uznać, że są one objęte dyspozycją art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 u.p.d.o.p. przy spełnieniu pozostałych warunków określonych w tych przepisach, uprawnienie skarżącej do korzystania ze środków finansowych w ramach opisanej struktury oznacza bowiem, że w przedstawionym zdarzeniu przyszłym wystąpi pożyczka w rozumieniu art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p. W sytuacji, gdy skarżąca będzie wykazywała saldo debetowe, a także łączna wartość zadłużenia wobec podmiotów wskazanych w art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 u.p.d.o.p. przekroczy trzykrotność wartości jej kapitału zakładowego, wówczas w odniesieniu do odsetek płaconych w związku z uczestnictwem w strukturze znajdą zastosowania ograniczenia w zakresie niedostatecznej kapitalizacji. Trafnie tym samym zaakcentował WSA w Warszawie, że w kontekście przedstawionej struktury cash poolingu nie można wykluczyć okoliczności stosowania art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 u.p.d.o.p., z uwagi na regulację zawartą w art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p. Oznacza to, że zarzut skargi kasacyjnej naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 w związku z art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p. jest nieuzasadniony.

6.3. Uznanie, że w opisanym zdarzeniu przyszłym mogą mieć zastosowanie przepisy art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 w związku z art. 16 ust. 7 u.p.d.o.p. powoduje, że skarżąca będzie miała obowiązek sporządzania dokumentacji, o której mowa w art. 9a u.p.d.o.p. Stanowisko WSA w Warszawie w tym względzie jest prawidłowe. Zgodnie z art. 9a ust. 1 u.p.d.o.p., podatnicy dokonujący m.in. transakcji z podmiotami powiązanymi z tymi podatnikami (w rozumieniu art. 11 ust. 1 i 4 u.p.d.o.p.) są obowiązani do sporządzenia dokumentacji podatkowej takich transakcji z uwzględnieniem wymogów wymienionych w punktach 1-6 tego artykułu. Na podstawie art. 9a ust. 2 u.p.d.o.p., obowiązek sporządzenia dokumentacji występuje w przypadku, gdy łączna kwota (lub jej równowartość) transakcji pomiędzy podmiotami powiązanymi wynikająca z umowy lub rzeczywiście zapłacona w roku podatkowym łączna kwota wymagalnych w roku podatkowym świadczeń przekracza wartości wskazane w tym przepisie. Konieczność sporządzenia dokumentacji cen transferowych zachodzi zatem w przypadku, gdy spełnione są kumulatywnie następujące warunki: dochodzi do transakcji; transakcja jest realizowana pomiędzy podmiotami powiązanymi oraz łączna kwota transakcji przekracza kwoty wskazane w art. 9a ust. 2 u.p.d.o.p.

Pojęcie "transakcja" nie zostało zdefiniowane w tym przepisie ani w innych przepisach prawa podatkowego bądź cywilnego, w konsekwencji czego można uznać, że nie posiada ono definicji legalnej. W takim przypadku należy posłużyć się znaczeniem słownikowym, w myśl którego "transakcja" to operacja handlowa dotycząca kupna lub sprzedaży towarów lub usług lub umowa handlowa na kupno lub sprzedaż towarów lub usług, a także zawarcie takiej umowy. Wobec stwierdzenia, że przedstawiona we wniosku umowa cash poolingu wyczerpuje znamiona pożyczki w rozumieniu art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p., a faktycznym celem umowy jest udostępnianie środków pieniężnych pomiędzy podmiotami powiązanymi oraz osiąganie przez te podmioty korzyści w postaci odsetek, to tym samym w ramach zawartej umowy jej uczestnicy dokonują transakcji, o których mowa w art. 9a ust. 1 u.p.d.o.p.

We wniosku skarżąca podkreśliła również, że umowa cash poolingu jest formą efektywnego zarządzania środkami finansowymi stosowaną przez podmioty powiązane, której celem jest polepszenie płynności finansowej poszczególnych spółek. Koncentracja środków z jednostkowych rachunków poszczególnych podmiotów umożliwia kompensowanie przejściowych nadwyżek wykazywanych przez jedne z podmiotów z przejściowymi niedoborami występującymi u innych podmiotów. Skutkiem uczestnictwa w systemie jest minimalizowanie kosztów kredytowania działalności podmiotów, które przystąpiły do systemu przez kredytowanie przy wykorzystaniu środków własnych grupy. Artykuł 9a u.p.d.o.p. nie wyklucza obowiązku dokumentowania transakcji pomiędzy podmiotami powiązanymi w ramach dokonywanych w wykonaniu postanowień umowy cash poolingu. Należy także zgodzić się ze stwierdzeniem, że transfery środków w ramach tego systemu dokonywane pomiędzy uczestnikami systemu, którzy są ich odbiorcami, jak i odbiorcami odsetek, mogą nie odzwierciedlać warunków rynkowych, nawet jeżeli warunki ustala niepowiązany z uczestnikami systemu bank.

6.4. W świetle przedstawionej powyżej argumentacji Naczelny Sąd Administracyjny podziela stanowisko WSA w Warszawie, który trafnie oddalił skargę na podstawie art. 151 p.p.s.a. Uwzględniając całość przytoczonej argumentacji, Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną stosownie do art. 184 p.p.s.a. Rozstrzygane w sprawie kwestie były przedmiotem orzekania przez Naczelny Sąd Administracyjny, w tożsamym stanie faktycznym i prawnym w sprawie zakończonej wyrokiem z dnia 8 czerwca 2018 r. o sygn. II FSK 1418/16, więc w rozpatrywanej sprawie została wykorzystana argumentacja z uzasadnienia tego wyroku. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono stosownie do art. 203 pkt 2 w związku z art. 205 § 2 oraz art. 209 p.p.s.a. zasądzając je od skarżącej na rzecz Szefa Krajowej Administracji Skarbowej, który przejął prawa i obowiązki Dyrektora IS w sprawach związanych z wydawaniem interpretacji indywidualnych na podstawie art. 206 ust. 1 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o krajowej Administracji Skarbowej (Dz. U. poz. 1948).