Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Sławomir Antoniuk, Sędziowie WSA Adam Lipiński (spr.), Janusz Walawski, Protokolant Starszy sekretarz sądowy Sylwia Mikuła, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 kwietnia 2015 r. w sprawie ze skargi A. B. na decyzję Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych z dnia [...] sierpnia 2014 r. nr [...] w przedmiocie przetwarzania danych osobowych 1. uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję z dnia [...] maja 2014 r., 2. stwierdza, że zaskarżona decyzja nie podlega wykonaniu w całości, 3. zasądza od Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych na rzecz skarżącego A. B. kwotę 200 (słownie: dwieście) złotych, tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, działając na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 Kpa oraz art. 12 pkt 2, art. 22 w związku z art. 18 ust. 1 pkt 2, art. 22 i art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 ze zm.), po rozpoznaniu wniosku Księdza Rektora Bazyliki [...], z siedzibą w Z. o ponowne rozpatrzenie sprawy, decyzją z dnia [...] sierpnia 2014 r. utrzymał w mocy poprzedzającą decyzję z dnia [...] maja 2014 r. nakazującą Księdzu Rektorowi Bazyliki [...] z siedzibą w Z. przywrócenie stanu zgodnego z prawem poprzez uaktualnienie danych osobowych A.B. zam. w S., polegające na naniesieniu w księdze chrztów adnotacji o treści zgodnej z A.B. żądaniem zawartym w jego oświadczeniu woli z dnia [...] października 2013 r.

W uzasadnieniu decyzji organ wskazał, co następuje:

Do Biura Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych wpłynęła skarga A.B. na przetwarzanie jego danych osobowych przez Księdza Rektora Bazyliki [...] z siedzibą w Z. - Proboszcza ww. Parafii Rzymskokatolickiej, zarzucająca, że mimo złożenia przez zainteresowanego oświadczenia o wystąpieniu z kościoła katolickiego, Proboszcz nie zamieścił o tym fakcie stosownej adnotacji w księdze chrztu. Zainteresowany wniósł o wydanie przez organ decyzji administracyjnej zobowiązującej do sprostowania jej danych osobowych.

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych na podstawie materiału dowodowego zebranego w toku postępowania administracyjnego przeprowadzonego w niniejszej sprawie ustalił następujący stan faktyczny.

A.B. pismem z dnia [...] czerwca 2012 r., skierowanym do Księdza Rektora Bazyliki [...] z siedzibą w Z. - Proboszcza ww. Parafii Rzymskokatolickiej oświadczył między innymi, iż z dniem dzisiejszym występuję z kościoła katolickiego, tj. wycofuję zgodę na podleganie jego doktrynie (Katechizm Kościoła Katolickiego) i prawu (Kodeks prawa kanonicznego) oraz na podstawie art. 32 ust. 1 pkt 6 ustawy o ochronie danych osobowych poprosił Księdza Rektora, jako administratora danych osobowych zainteresowanego o ich uaktualnienie w księdze chrztów (nr aktu [...]), przez naniesienie adnotacji o treści: "Dnia [...] października 2013 r. formalnym aktem wystąpił z Kościoła Katolickiego" oraz o przesłanie jako potwierdzenia odpisu aktu chrztu z powyższym sprostowaniem.

Ksiądz Rektor pismem z dnia 30 października 2013 r. poinformował A.B., że zgodnie z Zasadami postępowania w sprawie formalnego aktu wystąpienia z kościoła uchwalonymi przez Konferencję Episkopatu Polski w dniu 26 września 2007 r., aktu odstępstwa, który wywołuje skutki kanoniczne, może dokonać tylko osoba pełnoletnia, zdolna do czynności prawnych, osobiście, w sposób świadomy i wolny, w formie pisemnej, w obecności proboszcza swego kanonicznego miejsca zamieszkania (stałego lub tymczasowego) i dwóch pełnoletnich świadków. Nadto Ksiądz-Rektor wyjaśnił organowi (pismo z 13 lutego 2014 r.), iż z powodu braku zachowania przesłanek formalnych, pismo zainteresowanego nie spowodowało wszczęcia postępowania kanonicznego w sprawie wystąpienia z kościoła katolickiego - o czym strona została poinformowana powyższym pismem – oraz nadmienił, iż zgodę na adnotację w akcie chrztu wydaje Kuria metropolitalna w [...] na prośbę Proboszcza Parafii zamieszkania wnioskującego. Ponadto Ksiądz Proboszcz wyjaśnił, iż dane osobowe A.B. przetworzone były tylko do celów kościelnych, co miało miejsce w [...] roku (poz. [...]). Pod wskazanym numerem aktu figuruje jego osoba, jako ochrzczonego w ww. Parafii.

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych w dniu [...] maja 2014 r. wydał decyzję administracyjną, nakazującą Księdzu Rektorowi - Proboszczowi Parafii przywrócenie stanu zgodnego z prawem poprzez uaktualnienie danych osobowych A.B., polegające na naniesieniu w księdze chrztów adnotacji o treści zgodnej z jego żądaniem, zawartym w "oświadczeniu woli" z dnia [...] października

2013 r.

Z takim rozstrzygnięciem sprawy nie zgodził się zainteresowany – A.B., jednakże jego wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy nie mógł być rozpoznany, albowiem został złożony po terminie.

Natomiast wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy złożył Ksiądz Rektor Bazyliki [...] z siedzibą w Z., w którym wniósł o uchylenie powyższej decyzji. Argumentował, iż ocena dokonana przez GIODO stoi w sprzeczności z art. 5 umowy międzynarodowej, tj. Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską z dnia 28 lipca 1993 r. i w tym zakresie organ orzekający nie respektował wewnętrznych regulacji kościoła, w których to Rzeczpospolita zobowiązała się stosować na podstawię ww. artykułu. Władze świeckie, a w tym przypadku GIODO zarówno na mocy Konkordatu, jak też art. 2 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej obowiązane są respektować autonomię kościoła zarówno w stosowaniu Kodeksu prawa kanonicznego jak też w poszanowaniu procedur obowiązujących duchownych oraz wiernych na terenie Archidiecezji [...], w obrębie której znajduje się parafia miejsca chrztu jak i miejsca zamieszkania A.B.

Powtórnie analizując sprawę Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych uznał swoją poprzedzającą decyzję za prawidłową.

Wskazując na orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego (wyrok z dnia 27 marca 2013 r. - sygn. akt I OSK 932/12), organ uznał, że zbiór do którego odnosi się przepis art. 43 ust. 1 pkt 3 ustawy o ochronie danych osobowych dotyczy osób należących do kościoła. Tak zdefiniowany zbiór nie zawiera danych dotyczących osób nienależących do kościoła. Dane osób nienależących do kościoła tworzą zbiór odrębny, nawet jeśli dane są przetwarzane na potrzeby kościoła i jeśli są zgromadzone na materialnych nośnikach danych zawierających zarówno dane osób należących, jak i osób nienależących do kościoła. Okolicznością przesądzającą o zakwalifikowaniu danych do jednego ze zbiorów jest rzeczywista przynależność lub brak przynależności osoby, o której dane chodzi, do kościoła. Zatem wobec przetwarzania danych wrażliwych z art. 27 ust. 1 ustawy, zgodnie z art. 43 ust. 2 w związku z art. 43 ust. 1 pkt 3, GIODO zachowuje pełne kompetencje, w tym także wskazane w art. 12 pkt 2. Natomiast wobec danych dotyczących wyłącznie członków kościoła, przetwarzanych w warunkach określonych w art. 27 ust. 2 pkt 4, GIODO nie przysługują uprawnienia wymienione w art. 43 ust. 2 ustawy (por. Janusz Barta, Paweł Fajgielski, Ryszard Markiewicz "Ochrona danych osobowych. Komentarz", LEX 2011, teza 6 do art. 43).

Autonomia kościoła katolickiego nie oznacza braku jakiegokolwiek podporządkowania przepisom powszechnie obowiązującego prawa np. o ochronie danych osobowych. Inaczej mówiąc, w tych kwestiach, które nie zostały mocą aktów prawnych przekazane kościołom lub związkom wyznaniowym do ich wyłącznego decydowania, zastosowanie znajdą przepisy prawa powszechnie obowiązującego, o ile oczywiście regulują konkretne zagadnienie. Kwestie związane z wstąpieniem, jak i wystąpieniem z danego kościoła lub związku wyznaniowego są ich sprawą wewnętrzną, o ile nie dotykają uprawnień lub obowiązków danego podmiotu o charakterze zewnętrznym, gwarantowanych przepisami powszechnie obowiązującego prawa. Z uwagi na to, że sprawa niniejsza dotyczy ochrony danych osobowych oraz wolności sumienia i wyznania, mamy w niej do czynienia z podstawowymi prawami obywatela, ulokowanymi w sferze prawa powszechnego. W konsekwencji sprawa ta musi zostać oceniona na gruncie przepisów powszechnie obowiązujących, tj. Konstytucji RP i ustaw. Ocena skuteczności oświadczenia skarżącego o wystąpieniu z kościoła katolickiego w kontekście prawa powszechnego była obowiązkiem organu. Organ wskazał w tym aspekcie na orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego: wyrok z dnia 18 października 2013 r. - sygn. akt I OSK 129/13, wyrok z dnia 18 października 2013 r. - sygn. akt I OSK 1487/12, wyrok z dnia 24 października 2013 r. - sygn. akt I OSK 1828/12.

Organ wskazał także na przepisy art. 25 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 ze zm.) oraz na art. 2 i art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1989 r. Nr 29, poz. 154 ze zm.).

Ustosunkowując się do zarzutu Proboszcza Parafii, iż Generalny Inspektor z pominięciem jego stanowiska bezpodstawnie uznał, że skarżący wystąpił z kościoła katolickiego, w kontekście wyżej przytoczonych przepisów prawa oraz ugruntowanego orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego, organ wskazał, iż wydając decyzję z dnia [...] maja 2014 r. działał w tym przedmiocie w ramach swoich ustawowych kompetencji.

A.B. zwrócił się do Proboszcza Parafii o uaktualnienie danych osobowych w zakresie informacji o jego przynależności do kościoła katolickiego, wskazując jednocześnie, iż z tego związku wyznaniowego występuje. W ocenie Proboszcza Parafii, skarżący - z uwagi na niezastosowanie się do ww. zasad - pozostaje nadal członkiem kościoła katolickiego. Biorąc powyższe ustalenia pod rozwagę, organ dokonał oceny skuteczności wystąpienia przez skarżącego z kościoła katolickiego na gruncie przepisów prawa powszechnie obowiązującego. Bezsprzecznym jest bowiem, iż skarżący złożył Proboszczowi Parafii, tj. administratorowi swoich danych osobowych, oświadczenie o wystąpieniu z kościoła katolickiego wraz z wnioskiem o uaktualnienie w tym zakresie danych osobowych w księdze chrztów. Organ słusznie zatem uznał, iż wyraził on dostatecznie jasno swoją wolę co do dalszej przynależności do tego związku wyznaniowego. Szczególnego zaakcentowania wymaga okoliczność, iż to nie Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, a A.B. podjął decyzję o wystąpieniu z kościoła katolickiego, składając w tym przedmiocie oświadczenie. Wolność w zakresie przynależności do związku wyznaniowego, zagwarantowana przepisami Konstytucji oraz ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz. U. z 2005 r., poz. 1965 ze zm.) nie może zostać ograniczona przepisami wewnętrznymi związku wyznaniowego. Jak bowiem wynika z przepisu art. 2 pkt 2a rzeczonego aktu prawnego, korzystając z wolności sumienia i wyznania obywatele mogą w szczególności należeć lub nie należeć do kościołów i innych związków wyznaniowych. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, jako organ powołany do kontroli zgodności przetwarzania danych osobowych z przepisami o ochronie danych osobowych oraz wydawania decyzji administracyjnych i rozpatrywania skarg w sprawach wykonania przepisów o ochronie danych osobowych słusznie w ramach swoich ustawowych kompetencji wydał rozstrzygnięcie w sytuacji konfliktu A.B. ze związkiem wyznaniowym, z którego to związku wyraził on jednoznacznie wolę wystąpienia, i o które to rozstrzygnięcie zwrócił się do Generalnego Inspektora.

A.B. wniósł do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie skargę na powyższą decyzję Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych.

Decyzji tej zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

art. 2 pkt 5 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz art. 53 ust. 7 Konstytucji RP,

art. 51 ust. 4 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP,

art. 9 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.).

Wskazując na powyższe zarzuty, wniósł o uchylenie zaskarżonej oraz poprzedzającej ją decyzji i o zasądzenie od organu na rzecz skarżącego kosztów postępowania.

W uzasadnieniu skargi nie zgodził się z argumentacją Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, iż kognicja tego organu w niniejszej sprawie i prawo do wydania przedmiotowej decyzji wynika z uznania, iż skarżący skutecznie wystąpił z kościoła katolickiego. W ocenie skarżącego (jak to formułuje) - jego prawo "do decyzji" nie wynika z faktu wystąpienia z kościoła katolickiego. Dalej w celu wyjaśnienia powyższego poglądu skarżący przytoczył Dyrektywę 95/46 oraz w sposób bardzo ogólny wyroki ETS (C-340/08 The Queen, á la demande de M e.a. contra Her Majesty's Treasury - Zb. Orz. 2010, § 64-65; C-305/05 Ordre des barreaux francophones et germanophone et autres contre Conseil des ministres, - Zb. Orz. 2007, s. 1-5305; 218/82 Komisja przeciwko Radzie - Zb. Orz. 1983, s. 4063, teza 2, w sprawach połączonych 201 i 201/85 Marthe Klensch and others v Secrétaire d'État á l'Agriculture et á la Viticulture - Zb. Orz. 1986, s. 3477, teza 3; 220/83 Komisja przeciwko Francji - Zb. Orz. 1986, s. 3663, teza 2) i w dalszej części konkludował, iż niekonstytucyjne jest ustalanie jego przynależności, czy braku przynależności wyznaniowej.

Skarżący wskazuje na naruszenie przez organ prawa do milczenia w sprawach religii oraz naruszenie prawa do ochrony danych osobowych poprzez uzależnianie decyzji GIODO od spełnienia fikcyjnego i arbitralnie ocenianego warunku (przynależności do kościoła, albo braku przynależności do kościoła).

Podnosi, iż sam fakt "ustalania" przekonań religijnych obywateli, które miałoby różnicować ich prawa stanowi rażące naruszenie art. 2 pkt 5 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania i art. 53 ust. 7 Konstytucji RP. Omawia orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 30 stycznia 1991 r. w sprawie K 11/90, wyroki NSA: z dnia 22 marca 2013 r. sygn. akt I OSK 597/12 oraz z dnia 24 października 2013 r. sygn. akt I OSK 1828/12 oraz wyrok ETS z dnia 6 listopada 2003 r. sygn. C-101/01. Wskazuje na treść art. 1 i art. 9 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r.

Na zakończenie skarżący podkreśla, iż kwestionuje z powyżej podanych powodów niekonstytucyjność uzasadnienia wydanej decyzji i zaznacza, powołując się na wyrok WSA w Warszawie o sygn. II SA/Wa 389/14, wydany w podobnej sprawie, iż przedmiotowa decyzja jest, w jego ocenie, pozbawiona uzasadnienia faktycznego.

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych w odpowiedzi na skargę wniósł o jej odrzucenie.

W tej materii, organ argumentował, iż skarżący wniósł wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy zakończonej decyzją administracyjną z dnia [...] maja 2014 r. po ustawowym terminie, wobec czego Generalny Inspektor w dniu [...] sierpnia 2014 r. wydał postanowienie stwierdzające uchybienie terminu do wniesienia ww. wniosku. Powyższego postanowienia skarżący nie zaskarżył.

W ocenie organu w niniejszej sytuacji ma zastosowanie przepis art. 58 § 1 pkt 6 Ppsa, w myśl którego, sąd odrzuca skargę, której wniesienie jest z innych przyczyn niż wymienione w poprzednich punktach tego artykułu niedopuszczalne, czyli m.in. w przypadku niewyczerpania przez skarżącego środków zaskarżenia w postępowaniu administracyjnym.

Dlatego skarżący nie był uprawniony do wniesienia skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego na decyzję administracyjną z dnia [...] sierpnia 2014 r.

W odpowiedzi na skargę organ dokonał streszczenia sprawy i wskazał na prawidłowość swojego rozstrzygnięcia.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:

Stosownie do treści art. 13 § 2 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi do rozpoznania sprawy właściwy jest wojewódzki sąd administracyjny, na którego obszarze właściwości ma siedzibę organ administracji publicznej, którego działalność została zaskarżona. W niniejszej sprawie sądem tym jest Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie.

Natomiast zgodnie z treścią art. 1 § 1 i 2 ustawy – Prawo o ustroju sądów administracyjnych sąd administracyjny sprawuje wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolę pod względem zgodności z prawem zaskarżonej decyzji administracyjnej i to z przepisami obowiązującymi w dacie jej wydania. Innymi słowy, wojewódzki sąd administracyjny nie orzeka co do istoty sprawy w zakresie danego przypadku, lecz jedynie kontroluje legalność rozstrzygnięcia zapadłego w tym postępowaniu, z punktu widzenia jego zgodności z prawem materialnym i obowiązującymi przepisami prawa procesowego.

Skarga jest zasadna, jednakże w niewielkiej części z przyczyn w niej podniesionych.

W pierwszej kolejności należy wskazać dlaczego Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie nie podzielił zasadności stanowiska Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych w przedmiocie odrzucenia skargi.

Otóż prawo do wniesienia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego zostało przez ustawodawcę określone szeroko. Najistotniejszy jest tu art. 50 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, który prawo takie przewiduje, między innymi, dla każdego kto ma w tym interes prawny. A.B. był uczestnikiem postępowań wszczętych z jego wniosku przez Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych. Postępowania te zostały zakończone ostateczną decyzją z dnia [...] sierpnia 2014 r. rozstrzygającą sprawę A.B. Zatem odmówienie A.B. prawa poddania decyzji, która w sposób kończący postępowanie administracyjne rozstrzyga jego sprawę, kontroli sądu administracyjnego, stanowiłoby wprost pozbawienie strony prawa do złożenia środka odwoławczego we własnej sprawie i w dalszej kolejności, stanowiłaby o przesłance do wznowienia postępowania sądowego, zgodnie z art. 271 pkt 2 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

W niniejszej sprawie zaznaczyć należy, iż skarżący spełnił warunki formalne do wniesienia skargi, to jest złożył ją w przewidzianym prawem terminie, licząc od daty doręczenia ostatecznej decyzji oraz wniósł stosowny wpis.

Okoliczność, iż A.B. nie wniósł wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy (a ściślej wniosek taki wniósł, ale bezskutecznie, gdyż po upływie terminu do jego wniesienia) nie ma w niniejszej sprawie żadnego znaczenia. Istotne jest tu to, iż ostateczna decyzja organu rozstrzyga jego własną sprawę w zakresie uregulowanym art. 18 ust. 1 pkt 2 ustawy o ochronie danych osobowych. Przepis powyższy stanowi także o istnieniu interesu prawnego skarżącego.

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych w swojej decyzji pominął istniejącą w materiale dowodowym sprawy i istotną dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczność, iż w wyniku skierowanego przez A.B. do Księdza Rektora Bazyliki [...] z siedzibą w Z. pisma z dnia [...] października 2013 r. o wystąpieniu z kościoła katolickiego, Proboszcz tej parafii dokładnie poinformował zainteresowanego o procedurze wystąpienia z kościoła, wskazał zarówno na aspekty co do właściwości miejsca złożenia takiego oświadczenia, jak i jego formy. Pomimo to A.B. procedurze tej nie poddał się. Organ prawidłowo odnotował powyższe fakty, jednakże nie poddał ich analizie i bezpodstawnie oraz bezprawnie przyjął, iż pismo zainteresowanego z dnia [...] października 2013 r. stanowiło w całości skuteczny akt apostazji.

Powyższy błąd w ocenie najistotniejszego w niniejszej sprawie faktu (błąd co do ustaleń faktycznych) już sam w sobie musi skutkować uchyleniem przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zaskarżonej decyzji oraz poprzedzającej ją decyzji z dnia [...] maja 2014 r.

Gwarancje autonomii kościoła katolickiego i jego niezależności od Państwa zawarte w prawie polskim (art. 25 ust. 3 Konstytucji RP, art. 1 i art. 5 Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską oraz przepisy ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej zwłaszcza art. 2) wskazują na prawo do samoorganizacji i samorządności kościoła katolickiego w Polsce jako prawnie działającego związku wyznaniowego.

Przepisy te wraz z ustawą z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 231, poz. 1965 ze zm.) stanowią pomost do wzajemnego przenikania się obu systemów prawnych w kontekście ich wzajemnego poszanowania. Przepisy te tworzą zatem obowiązek poszanowania przepisów prawa wewnętrznego kościoła katolickiego - Kodeksu prawa kanonicznego z dnia 25 stycznia 1983 r. (AAS 75:1983, pars II, ze zm.).

W niniejszej sprawie szczególne znaczenie ma norma art. 32 ust. 2 pkt 8 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, która jako jeden z warunków zarejestrowania danego związku wyznaniowego w Polsce, wskazuje na konieczność uregulowania w przepisach wewnętrznych danego związku (kościoła) sposobu nabywania i utraty członkostwa związku wyznaniowego. Przepis ten ma niezwykle istotną wagę dla oceny praw obywatelskich, gdy zważy się, iż nie wszystkie religie (tak jak chrześcijaństwo) umożliwiają apostazję.

Kwestię wystąpienia z kościoła katolickiego reguluje tu w szczególności kan. 751 Kpk stanowiący, iż aktu odstępstwa, który wywołuje skutki kanoniczne, może dokonać tylko osoba pełnoletnia (kan. 98 § 1 i 2 Kpk), zdolna do czynności prawnych, osobiście, w sposób świadomy i wolny (kan. 124-126), w formie pisemnej, w obecności proboszcza swego kanonicznego miejsca zamieszkania (stałego lub tymczasowego) i dwóch pełnoletnich świadków. Przepis ten wprost koresponduje z normą art. 32 ust. 2 pkt 8 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania.

Przyznać należy, iż przewidziana w przepisach wewnętrznych kościoła katolickiego czynność prawna apostazji posiada formę szczególną. Jednakże ta szczególna forma dla aktu apostazji przewidziana nie jest ani nadmiernie uciążliwa, ani łącząca się z kosztami. Nie sposób także dopatrzyć się naruszenia przez dochowanie tej formy prawa polskiego. Również w prawie polskim dla ważności wielu czynności prawnych nie jest wystarczająca forma zwykła (np. umowa kupna sprzedaży nieruchomości wymaga dla swojej ważności formy notarialnej, uzyskanie rozwodu związku małżeńskiego wymaga wyroku sądu okręgowego).

Zważywszy na kluczowe znaczenie jakie wywołuje akt apostazji dla wzajemnego stosunku kościół – apostata (były wierny), nie można nie dostrzegać potrzeby dokonania tej czynności w formie szczególnej. Warto tu także zauważyć, iż przynależność do danego związku religijnego może łączyć się z prawem do grobu na cmentarzu należącym do tego związku, a zatem może rzutować także na pewną sferę prawa prywatnego (cywilnego) danej osoby, czy też jej rodziny, stąd też wymóg szczególnej formy aktu apostazji. Prawidłowe dokonanie tej czynności ma także fundamentalne znaczenie dla załatwienia sprawy A.B. – uzyskania odpowiedniego wpisu o apostazji (o co w istocie skarżący zabiega).

Zatem skoro A.B. nie dokonał aktu apostazji w formie przewidzianej przez prawo wewnętrzne związku wyznaniowego, z którego zamierza wystąpić, to niezrozumiałe jest uznanie przez Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, iż A.B. skutecznie wyraził swoją wolę wystąpienia z kościoła katolickiego w piśmie z dnia [...] października 2013 r., skierowanym do Księdza Rektora Bazyliki [...] z siedzibą w Z., zwłaszcza, gdy Proboszcz tejże Parafii wyraźnie wskazuje w swoich pismach na bezskuteczność dokonanego w takiej formie wystąpienia z kościoła.

Oczywiście organ państwowy, jakim jest Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych nie jest uprawniony do oceny czy dana osoba jest czy też nie jest członkiem danego związku religijnego, czy też nie wyznaje żadnej religii (ateizm). Nie jest do tego uprawniony żaden organ administracyjny ani żaden sąd w Polsce. Sprawa przynależności religijnej, czy też kwestia wystąpienia z danego związku wyznaniowego to sprawa regulowana przede wszystkim zasadami danej religii. Prawo państwowe, jak i organy państwa mogłyby działać w takich spawach jedynie wtedy, gdyby działanie danego związku religijnego wprost i w sposób rażący naruszałoby podstawowe normy prawne obowiązujące w Państwie. Inne rozumienie powyższej zasady stanowiłoby rażące naruszenie art. 25 ust. 3 i art. 53 Konstytucji RP oraz art. 9 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Wyjątkowo trafny jest tu wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 sierpnia 2003 r. – sygn. akt VI Aca 81/03 (publikowany, LEX, Wokanda 2005/1/33, OSA 2005/1/1) stanowiący w swojej tezie, iż wykluczenie z grona członków danej społeczności wyznaniowej, jak i odmowa przyjęcia do niej, nie stanowi naruszenia dobra osobistego, jakim jest swoboda wyznania i sumienia, gdyż decyzje organów związków wyznaniowych w tym przedmiocie nie podlegają kontroli sądów powszechnych. Wychodząc z powyższej zasady, również należy w sposób kategoryczny podkreślić niemożność wywiedzenia w praworządnym i demokratycznym państwie skutecznego powództwa o braku przynależności do jakiegokolwiek związku wyznaniowego (ateizm), czy też powództwa o ustalenie wystąpienia z takiego związku.

Oczywiście Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych nie jest uprawniony do oceny czy dana osoba jest czy też nie jest członkiem danego związku religijnego i dlatego w tym zakresie powinien odnieść się do ustaleń odpowiednich organów danego związku i następnie po analizie tych wyjaśnień i stanu prawnego sprawy podjąć stosowną decyzję.

Zatem w tym aspekcie swojej skargi ma rację skarżący, gdy kwestionuje prawo organów państwa do poddania kontroli jego oświadczenia woli o wystąpieniu z kościoła.

Sam fakt reglamentacji sfery wolności sumienia i religii (wyznania) - stanowiącej wolność człowieka, a nie tylko "prawo obywatela" - w przepisach prawa powszechnie obowiązującego w Polsce: Konstytucja, Konkordat, ustawy - nie powoduje ani poddania aktu oświadczenia o wystąpieniu z kościoła pod ocenę przepisów prawa państwowego (np. cywilnego, czy administracyjnego), ani nie rodzi kompetencji jakichkolwiek organów państwowych do oceny "skuteczności" tego aktu. Przeciwne stanowisko, prowadzące do "domniemywania" kompetencji prawnych organów władzy publicznej, byłoby całkowicie sprzeczne z zasadą legalizmu, stanowiącą fundament zasady demokratycznego państwa prawa (por. art. 2 i art. 7 Konstytucji RP oraz ugruntowane orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego).

W tym miejscu ponownie należy odwołać się do już wyżej cytowanego wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 sierpnia 2003 r. – sygn. akt VI Aca 81/03, iż wykluczenie z grona członków danej społeczności wyznaniowej, jak i odmowa przyjęcia do niej, nie stanowi naruszenia dobra osobistego, jakim jest swoboda wyznania i sumienia, gdyż decyzje organów związków wyznaniowych w tym przedmiocie nie podlegają kontroli sądów powszechnych. Wychodząc z powyższej zasady, również należy w sposób kategoryczny podkreślić niemożność wywiedzenia w praworządnym i demokratycznym państwie skutecznego powództwa o braku przynależności do jakiegokolwiek związku wyznaniowego (ateizm), czy też powództwa o ustalenie wystąpienia z takiego związku.

Zatem jedynym rozwiązaniem niniejszej sprawy jest doprowadzenie (oczywiście jeżeli skarżący nadal podtrzymuje swoją wolę wystąpienia z kościoła) do dopełniania przez niego związanych z aktem apostazji formalności. Dopiero po dopełnieniu tych formalności, skarżący osiągnie cel swojego działania – odpowiedni zapis w swoim akcie chrztu, o co zresztą nieudolnie zabiega.

W Polskim prawie jest mocno ugruntowana zasada uprzedniego rozstrzygania sporu pomiędzy obywatelem a daną organizacją na zasadzie prawa wewnętrznego tej organizacji (porównaj obowiązek wyczerpania postępowania wewnątrzspółdzielczego pomiędzy daną spółdzielnią a jej członkiem przed złożeniem powództwa do sądu powszechnego, jak i inne podobne zasady uprzedniego wyczerpania trybu postępowania wewnątrzorganizacyjnego – członkostwo w klubie sportowym czy w stowarzyszeniu). W niniejszej sprawie Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych rażąco uchybił tej zasadzie, wkraczając z rozstrzygnięciem stanowczym w sprawie, która powinna zostać załatwiona zgodnie z Kodeksem prawa kanonicznego.

W istocie, wniosek A.B., inicjujący niniejsze postępowanie przed Generalnym Inspektorem Ochrony Danych Osobowych, wywołał ten skutek, iż bez wyczerpania postępowania w przedmiocie aktu apostazji, zgodnie z zasadami wewnętrznymi kościoła katolickiego (kan. 751 Kpk), skarżący, niejako obchodzi przepisy wewnętrzne tego związku wyznaniowego, by poprzez decyzję Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych uzyskać skutek wystąpienia z kościoła katolickiego w postaci odpowiedniego zapisu w akcie chrztu.

Jak można domniemywać z treści pisma skarżącego z dnia [...] października 2013 r. skierowanego do Księdza Rektora Bazyliki [...] z siedzibą w Z., skarżący jest doskonale świadomy, co do treści zapisu o akcie apostazji, jednakże dąży do obejścia prawa kanonicznego nie respektując ani formy aktu apostazji, ani właściwości miejsca jego złożenia (proboszcz parafii miejsca zamieszkania zainteresowanego).

Następna kwestia, wymagająca wyjaśnienia, to zagadnienie ewentualnego naruszenia zasady reformationis in peius (art. 134 § 2 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi).

Wskazać w tym aspekcie należy, iż zaskarżona decyzja utrzymuje w mocy poprzedzającą decyzję, która w swojej sentencji uwzględnia żądania A.B. Wskazać tu także należy, iż skarżący kwestionuje uzasadnienie prawne organu i swoje prawo do rozstrzygnięcia sprawy, zgodnie z żądaniem wniosku, wyprowadza z całkowicie odmiennych zasad, niż te, którymi kieruje się organ. Skarżący zasadnie, co potwierdza uzasadnienie niniejszego wyroku (patrz wyżej), kwestionuje ocenianie przez organ zasadności swojego oświadczenia w zakresie apostazji. Ten element wyraźnie determinuje skargę i stanowi o jej celu, w którym została wniesiona. Gdy zważy się na okoliczność, iż decyzję organu stanowi nie tylko jej sentencja ale także jej uzasadnienie i nie sposób obu tych elementów traktować rozdzielnie, a także gdy zważy się, iż materia poruszana w uzasadnieniu decyzji oraz skargi dotyczy bardzo wrażliwej kwestii swobody przekonań – jednej z podstawowych wolności człowieka i obywatela, na które właśnie wskazuje skarżący w skardze, uznać należy, iż niezależnie od treści wyroku, skarżący ma prawo do rzetelnego rozstrzygnięcia jego sprawy we wszystkich jej wyżej wskazanych aspektach. Dlatego przede wszystkim z uwagi na treść zarzutów skargi, należy uznać, iż zastosowanie powyższej zasady naruszyłoby wartości kardynalne, o które dopomina się skarżący w skardze.

Istotne w niniejszej sprawie jest także rozstrzygnięcie problemu jednolitości zbioru jakim jest parafialna księga chrztów w znaczeniu czy jest to jedynie zbiór wiernych, czy też zawiera osobno wyodrębniony zbiór osób nienależących do kościoła.

Jak wynika z treści uzasadnienia zaskarżonej decyzji, organ utrzymuje, iż dane osób nienależących do kościoła tworzą zbiór odrębny, nawet jeśli dane są przetwarzane na potrzeby kościoła i jeśli są zgromadzone na materialnych nośnikach danych zawierających zarówno dane osób należących, jak i osób nienależących do kościoła. Już w taki sposób postawienie powyższego zagadnienia jest dalece nieprecyzyjne. Pojęcie "osób nienależących do kościoła" budzi duże wątpliwości semantyczne. Czy zawiera ono zbiór osób niewyznających religii rzymskokatolickiej, czy wyznających inną religię, albo ateistów, czy też wszystkie powyższe zbiory, czy też organ ma tu na myśli jedynie osoby, które z kościoła katolickiego wystąpiły. Zakładając celowość i funkcjonalność ksiąg parafialnych, wydaje się, iż powyższe pojęcie organ odnosi do tej ostatniej kategorii.

Parafialna księga chrztów stanowi jeden zbiór danych dotyczących osób należących do kościoła, natomiast zawierać może także informacje (adnotacje) o tym, że określone osoby, formalnym aktem wystąpiły z kościoła. Nie bez znaczenia dla powyższego poglądu ma etos jaki każda religia chrześcijańska nadaje aktowi chrztu.

Dokładna analiza treści art. 7 w zw. z art. 2 ust. 2 pkt 1 ustawy o ochronie danych osobowych wskazuje na zasadność powyższego poglądu. Z definicji zawartej w art. 7 ustawy wynika, że zbiór danych musi spełniać trzy kryteria: 1) istnienie zestawu danych; 2) posiadanie przez ten zestaw struktury - rozumianej jako jednorodna budowa zbioru; 3) dostępność danych w zbiorze według określonych kryteriów, przy czym irrelewantne pozostaje rozproszenie danych bądź funkcjonalny podział zbioru. Także w art. 2 ust. 2 pkt 1 ustawy księgi wskazane zostały jako przykład tzw. tradycyjnych (papierowych, przetwarzanych manualnie) zbiorów danych. Uznanie, iż w zależności od zawartości danych w księdze chrztu, możemy mieć do czynienia z wieloma zbiorami danych, pozostaje w sprzeczności ze wskazanymi powyżej przepisami ustawowymi. W praktyce zdarza się często, iż w jednym zbiorze przetwarzane są dane odnoszące się do różnych grup osób, co nie oznacza, że prowadzi to do uznania danych o poszczególnych grupach osób za odrębne zbiory danych.

Wskazać tu także należy, iż to administrator danych decyduje w jaki sposób dany zbiór będzie prowadził i ustalone przez niego zasady, traktowane powinny być jako fakty, które z kolei należy odnosić do definicji zbioru danych osobowych, zawartych w art. 7 i pośrednio w art. 2 ust. 2 pkt 1 ustawy, a nie odwrotnie.

Reasumując powyższe wywody, wskazać należy, iż Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych w celu prawidłowego załatwienia niniejszej sprawy powinien przeanalizować zgromadzony w niniejszej sprawie materiał faktyczny i w oparciu o powyższe wytyczne Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie organ powinien ustosunkować się do faktu braku wyczerpania przez A.B. postępowania przed organami kościoła katolickiego, zgodnie z prawem kanonicznym, regulującym tryb wystąpienia z tego związku wyznaniowego i następnie ustosunkować się do treści wyjaśnień w tym zakresie dokonanych przez Księdza Rektora Bazyliki [...] z siedzibą w Z.

Zaskarżona decyzja naruszyła art. 7, art. 25 ust. 3 Konstytucji RP, art. 1, art. 5 i art. 27 Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską podpisanego, art. 2 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, art. 9 ust. 2 pkt 2, art. 10 ust. 1, art. 11 ust. 1 i 2, art. 19 ust. 2 pkt 1, 4, art. 32 ust. 2 pkt 8 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 132, art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) i art. 152 oraz art. 200 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.), Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie orzekł, jak w sentencji wyroku.