Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

1. Materialnoprawną podstawę rozstrzygnięć zapadłych w analizowanej sprawie stanowiły przepisy ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (j. t. Dz. U. z 2006 r. nr 139 poz. 992 ze zm. dalej uśr). Jednakże przy dekodowaniu norm prawnych, istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, organy obu instancji pominęły to, że ustawa o świadczeniach rodzinnych stanowi element systemu prawa, obowiązującego w Polsce, co skutkowało szeregiem błędów, które miały istotny wpływ na wynik sprawy.

2. Wyrok Sądu powszechnego, że stosunek alimentacyjny wygasł(art. 138 kro) z datą wsteczną, ma charakter konstytutywny. Ustalenie , że obowiązek alimentacyjny wygasł konkretnego dnia, wskazanego w sentencji wyroku, wiąże się dopiero z wyrokiem prawomocnym (art. 365 par. 1 kpc).

3. Orzeczenie konstytutywne Sądu powszechnego, że obowiązek alimentacyjny wygasł (art. 138 kro) z datą wsteczną, nie stanowi wypełnienia dyspozycji normy, że "osobie samotnie wychowującej dziecko nie zostało zasądzone świadczenie alimentacyjne na rzecz dziecka od jego rodzica" (art. 7 pkt 5 uśr).

4.Nie są nienależnie pobranymi świadczeniami rodzinnymi (art. 30 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 uśr) świadczenia wypłacone w okresie, w którym zasądzone zostały świadczenia alimentacyjne na rzecz dziecka od drugiego z rodziców, nawet jeśli następnie prawomocnym wyrokiem Sądu powszechnego orzeczono o wygaśnięciu obowiązku alimentacyjnego (art. 138 kro) z datą wsteczną, a osoba otrzymująca to świadczenie rodzinne niezwłocznie powiadomi o tym wyroku organ właściwy - po uprawomocnieniu się wyroku Sądu powszechnego (art. 365 par. 1 kpc) .

5. Strona nie może ponosić ujemnych konsekwencji kolejnych błędów organów, które "doczekały" wejścia po kilku latach procedowania punktu 4 ustępu 2 art. 30 uśr (dodanego przepisem art. 1 punktu 16 lit. a ustawy z dnia 17 października 2008 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych - Dz. U. z 2008 r. nr 223 poz. 1456), poszerzającego katalog przesłanek z art. 30 ust. 2 uśr i to w kierunku tak surowym (nawet przy braku zawinienia Strony). jeśli Strona nie przyczyniła się do przewlekania postępowania. Tolerowanie odmiennej wykładni prowadziłoby do naruszenia art. 2 Konstytucji i zasad podstawowych, wyrażonych w art. 6, 7, 8, 9 kpa.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia NSA Ewa Makosz-Frymus Sędziowie WSA Maciej Dybowski ( spr ) WSA Ewa Kręcichwost-Durchowska Protokolant Sekr.sąd. Justyna Hołyńska po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 02 grudnia 2009 r. przy udziale sprawy ze skargi B. W. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w P. z dnia (...) r. nr (...) w przedmiocie świadczenia rodzinnego 1. uchyla zaskarżoną decyzję i poprzedzającą ją decyzję Prezydenta Miasta P. z dnia (...) r. nr (...), 2. uchyla decyzję Prezydenta Miasta P. z dnia (...) r. nr (...), 3. uchyla decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w P. z dnia (...) r. nr (...) oraz poprzedzającą ją decyzję Prezydenta Miasta P. z dnia (...) r. nr(...), 4. uchyla decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w P. z dnia (...) r. nr (...) i poprzedzającą ją decyzję Prezydenta Miasta P. z dnia (...) r. nr(...), 5. uchyla decyzję Prezydenta Miasta P. z dnia (...) r. nr (...), 6. uchyla decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w P. z dnia (...) r. nr (...), 7. uchyla decyzję Prezydenta Miasta P. z dnia (...) r. nr (...), 8. uchyla decyzję Prezydenta Miasta P. z dnia (...) r. nr (...), 9. uchyla postanowienie Prezydenta Miasta P. z dnia (...) r. nr (...), 10. określa, że opisane wyżej decyzje nie podlegają wykonaniu. /-/ E.Kręcichwost-Durchowska /-/E.Makosz-Frymus /-/ M.Dybowski mb

Wnioskiem z dnia [...] września 2005 r. B. W. wniosła o ustalenie prawa do zasiłku rodzinnego i dodatków do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego na dzieci: M. W. (urodzoną 26 listopada 1984 r.) i A. W. (urodzonego 16 sierpnia 1986 r.). Do wniosku B. W. dołączyła zaświadczenia Szkoły Policealnej [...], że M. W. i A. W. są uczniami (w trybie dziennym) tejże Szkoły w roku szkolnym 2005/06; odpisy: wyroku Sądu Okręgowego w [...] z [...] września 2004 r. o rozwiązaniu przez rozwód związku małżeńskiego Z. W. i B. W. (bez rozstrzygnięcia o kosztach utrzymania dzieci Stron); protokołu rozprawy z dnia [...] stycznia 1998r., zawierającego ugodę zawartą przed Sądem Rejonowym w [...] w sprawie [...], ustalającą alimenty płacone przez Z. W. na rzecz – wówczas małoletnich – dzieci [...],[...], i dokumenty świadczące o dochodzie opodatkowanym i nie podlegającym opodatkowaniu w 2004 r. (k. 2-16 akt administracyjnych).

Ostateczną decyzją z dnia [...] listopada 2005 r. nr [...] (dalej decyzja z [...] listopada 2005 r.) Prezydent [...] (dalej Prezydent), na podstawie art. 4 ust. 1, ust. 2 pkt 1, art. 5 ust. 1, 4, art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, art. 14 ust. 1 i 2, art. 24 ust. 1 i 2, art. 26 ust. 1 i 4, art. 49 ust. 2 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. 228/03/2255 ze zm. – dalej uśr) i art. 104 kpa, przyznał w punkcie I podpunkcie 1 zasiłki rodzinne w wysokości po 43 zł na: a) M. W. w okresie od 1 września 2005 r. do 30 listopada 2005 r. b) A. W. o w okresie od 1 września 2005 r. do 31 sierpnia 2006 r.; w podpunkcie 2 dodatki do zasiłków rodzinnych z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego w wysokości po 90 zł jednorazowo na okres od 1 września 2005 r. do 30 września 2005 r. na: M. W. i A. W. (k. 22, 23 akt administracyjnych).

Dnia [...] września 2006 r. B. W. wniosła o ustalenie prawa do zasiłku rodzinnego i dodatków do zasiłku rodzinnego z tytułu: samotnego wychowywania dziecka i rozpoczęcia roku szkolnego na dzieci: M. W. i A. W. Wniosek opatrzyła: odpisem nieprawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w [...] z dnia [...] czerwca 2006 r. – [...], którym Sąd zasądził od Z. W. tytułem podwyższonych rent alimentacyjnych po 370 zł miesięcznie każda, poczynając od 26 listopada 2002 r. do dnia 26 września 2005 r. na rzecz: 1. M.W, 2. A.W. – obie w miejsce alimentów ustalonych ugodą zawartą dnia 30 stycznia 1998 r. przed Sądem Rejonowym w [...] w sprawie [...]; ustalił, że obowiązek alimentacyjny Z. W. wobec M. W. i A. W. ustalony w punkcie 1 i 2 wyroku wygasł w dniu [...] września 2005 r.; zaświadczenia Szkoły Policealnej [...] że M. W. i A. W. są uczniami (w trybie dziennym) tejże Szkoły w roku szkolnym 2006/07; zaświadczenia o dochodach opodatkowanych: B. W., M. W. i A. W.; oświadczenia B. W. o dochodzie nieopodatkowanym za 2005 r. (k. 27-37 akt administracyjnych).

Prezydent Miasta [...] ostateczną decyzją z dnia [...] października 2006 r. nr [...] (dalej decyzja z [...] października 2006 r.) ), na podstawie art. 4 ust. 1, art. 5 ust. 1, art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11a ust. 3, art. 14 ust. 1 i 2, art. 24 ust. 1 i 2, art. 49 ust. 2 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. 139/06/992 – dalej uśr) i art. 104 kpa, po rozpatrzeniu wniosku z dnia [...] września 2006 r. przyznał zasiłek rodziny w wysokości po 68 zł w okresie od 1 września 2006 r. do 31 sierpnia 2007 r. i dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego w wysokości 100 zł jednorazowo na okres od 1 września 2006 r. do 30 września 2006 r. dla A. W. (k. 41, 42 akt administracyjnych).

Ostateczną decyzją z dnia [...] listopada 2006 r. nr [...] (dalej decyzja z [...] listopada 2006 r.) Prezydenta Miasta [...], na podstawie art. 3 pkt 17a i 18, art. 4 ust. 1,ust. 2 pkt 1, art. 5 ust. 2, art. 6 ust. 1, art. 7 pkt 5, art. 8 pkt 3a i 6, art. 11a ust. 1, art. 14, art. 20, art. 24 ust. 1 i 2, art. 26 ust. 1, 3 i 6, art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. 139/06/992) i art. 104 kpa, po rozpatrzeniu wniosku z dnia [...] września 2006 r., "nie przyznał" zasiłku rodzinnego, dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka i dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego, na rzecz M. W. i dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka na rzecz A. W. (k. 39, 40 akt administracyjnych).

Postanowieniem z dnia [...] kwietnia 2007 r. nr [...] (dalej postanowienie z [...] kwietnia 2007 r.) Prezydent Miasta [...], na podstawie art. 145 § 1 pkt 8, art. 149, art. 150 § 1 kpa w zw. z art. 32 ust. 2, art. 7 pkt 5 uśr, wznowił postępowanie administracyjne w sprawie decyzji z [...] listopada 2005 r. w punkcie I podpunkcie I lit. a i b. Prezydent wskazał w uzasadnieniu w szczególności, że ponieważ organ nie został przez Wnioskodawczynię poinformowany o wygaśnięciu obowiązku alimentacyjnego od dnia [...] września 2005 r., przeto zaistniała przesłanka z art. 145 § 1 pkt 8 kpa (k. 44 akt administracyjnych).

Postanowieniem [omyłkowo nazwanym "decyzją"] z dnia [...] czerwca 2007 r. nr [...] (dalej postanowienie z [...] czerwca 2007 r.) Prezydent Miasta [...], na podstawie art. 145 § 1 pkt 8, art. 149, art. 150 § 1 kpa w zw. z art. 32 ust. 2, art. 7 pkt 5 uśr, "postanowił o wznowieniu" postępowania administracyjnego w sprawie decyzji z [...] października 2006 r. W uzasadnieniu Prezydent wskazał w szczególności, że ponieważ organ nie został przez Wnioskodawczynię poinformowany o wygaśnięciu obowiązku alimentacyjnego od dnia [...] września 2005 r., przeto zaistniała przesłanka z art. 145 § 1 pkt 8 kpa (k. 46 akt administracyjnych).

Prezydent Miasta [...] decyzją z dnia [...] czerwca 2007 r. nr [...] (dalej decyzja z [...] czerwca 2007 r.), na podstawie art. 151 § 1 pkt 2 i art. 104 kpa w zw. z art. 7 ust. 1, art. 25 ust. 1 uśr, w związku z postanowieniem z [...] kwietnia 2007 r., uchylił z mocą od dnia [...] października 2005 r. decyzję z [...] listopada 2005 r. i odmówił przyznania zasiłków rodzinnych w wysokości po 43 zł w okresie od 1 września 2005 r. do 30 listopada 2005 r. na: M. W. i A. W. (k. 47 akt administracyjnych).

Decyzją z dnia [...] lipca 2007 r. nr [...] (dalej decyzja z [...] lipca 2007 r.) Prezydent Miasta [...], na podstawie art. 151 § 1 pkt 2 i art. 104 kpa w zw. z art. 7 ust. 1, art. 25 ust. 1 uśr, w związku z postanowieniem z [...] czerwca 2007 r., uchylił z mocą od dnia [...] września 2006 r. decyzję z [...] października 2006 r. i odmówił przyznania zasiłku rodzinnego w wysokości po 68 zł w okresie od 1 września 2006 r. do 31 sierpnia 2007 r. i dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego w wysokości 100 zł jednorazowo na okres od 1 września 2006 r. do 30 września 2006 r. dla A. W. (k.49 akt administracyjnych).

Ostateczną decyzją z dnia [...] maja 2008 r. nr [...] (dalej decyzja z [...] maja 2008 r. nr [...]) Samorządowe Kolegium Odwoławcze w [...] (dalej Kolegium bądź SKO), na podstawie art. 156 § 1 pkt 2, art. 157 § 1 i 2, art. 158 § 1 kpa stwierdziło nieważność decyzji z [...] lipca 2007 r. W uzasadnieniu Kolegium wskazało w szczególności, że o wygaśnięciu obowiązku alimentacyjnego wobec M. W. i A. W. Prezydent dowiedział się dnia [...] września 2006 r., zatem fakt ów był znany w chwili wydawania decyzji z [...] października 2006 r., przeto nie można było uruchamiać trybu wznowieniowego ani orzekać na podstawie art. 151 § 1 pkt 2 kpa (k. 70-68 akt administracyjnych).

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w [...] decyzją z dnia [...] maja 2008 r. nr [...] (dalej decyzja z [...] maja 2008 r. nr [...]), na podstawie art. 156 § 1 pkt 2, art. 157 § 1 i 2, art. 158 § 1 kpa stwierdziło nieważność decyzji Prezydenta [...] z dnia [...] października 2006 r. SKO w uzasadnieniu podniosło w szczególności, że B. W. dnia [...] września 2006 r. przedłożyła wyrok Sądu Rejonowego z [...] czerwca 2006 r., ustalający wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego wobec M. W. i A. W. Zasiłek rodzinny nie przysługuje osobie samotnie wychowującej dziecko, jeżeli nie zostało zasądzone świadczenie alimentacyjne na rzecz dziecka od jego rodzica, chyba że zachodzą wyjątki określone w art. 7 pkt 5 uśr. Prezydent rażąco naruszył art. 7 i 9 kpa, co spowodowało rażące naruszenie prawa materialnego. Rażące naruszenie prawa w rozumieniu art. 156 § 1 pkt 2 kpa zachodzi, gdy istnieje oczywista sprzeczność między treścią przepisu a rozstrzygnięciem objętym decyzją. Organ I instancji obowiązany jest ponownie rozpatrzyć wniosek B. W. z [...] września 2006 r. (k. 72-71 akt administracyjnych).

Prezydent Miasta [...] decyzją z dnia [...] lipca 2008 r. nr [...] (dalej decyzja z [...] lipca 2008 r. nr [...]), na podstawie art. 7 ust. 1, art. 25 ust. 1, art. 32 uśr i art. 104 kpa, po rozpatrzeniu wniosku z 27 września 2006 r. B. W., odmówił przyznania zasiłku rodzinnego i dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego na rzecz A. W. (k. 77 akt administracyjnych).

Decyzją z dnia [...] lipca 2008 r. nr [...] (dalej decyzja z [...] lipca 2008 r. nr [...]) Prezydent Miasta [...], na podstawie art. 20, art. 30 ust. 1, ust. 2 pkt 1, ust. 6 i ust. 8, art. 32 ust. 2 uśr i art. 104 kpa ustalił, że kwota 559 zł, pobrana przez B. W. tytułem zasiłków rodzinnych na rzecz M. W. i A. W. pobranych w okresie od 01 października 2005 r. do 31 sierpnia 2006 r. jest świadczeniem nienależnie pobranym (k. 80 akt administracyjnych).

Decyzją z dnia [...] listopada 2008 r. nr [...] (dalej decyzja z [...] listopada 2008 r.) Samorządowe Kolegium Odwoławcze w [...], na podstawie art. 127 § 2 i art. 138 § 2 kpa, uchyliło decyzję z dnia [...] lipca 2008 r. nr [...] i skierowało sprawę do ponownego rozpatrzenia przez organ I instancji. W uzasadnieniu SKO wskazało, że by można mówić o świadczeniu nienależnie pobranym w rozumieniu art. 30 ust. 2 pkt 1 uśr, konieczne jest łączne wystąpienie wszystkich przesłanek wskazanych w tym przepisie. Wyjaśnienia wymaga, kiedy Strona dowiedziała się o wyroku Sądu Rejonowego, który zapadł [...] czerwca 2006 r. Zdaniem Kolegium, strona o wyroku nie mogła dowiedzieć się rok wcześniej i nie mogła wcześniej poinformować o tym Ośrodka, zatem nie może z tego tytułu ponosić negatywnych konsekwencji. W sentencji podano, że kwota pobrana w okresie do [...].08.2006 r., a w uzasadnieniu że pobrana do [...].10.2006 r. Niezrozumiałe jest podanie w uzasadnieniu, iż zasiłek rodzinny nie przysługuje jeżeli dziecko zostało umieszczone w rodzinie zastępczej lub w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie (k. 100-98 akt administracyjnych).

Prezydent Miasta [...]decyzją z dnia [...] stycznia 2009 r. nr [...] (dalej decyzja z 12 stycznia 2009 r. nr 30808/09), na podstawie art. 20, art. 30 ust. 1, ust. 2, ust. 6, 7 i 8, art. 32 ust. 2 uśr i art. 104 kpa ustalił, że kwota 304 zł, pobrana przez B. W. tytułem zasiłku rodzinnego i dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego na rzecz A. "W." pobrana w okresie od 01 września 2006 r. do 30 listopada 2006 r. jest świadczeniem nienależnie pobranym.

W uzasadnieniu Prezydent przytoczył przebieg zdarzeń procesowych w postępowaniu. W szczególności Prezydent wskazał, że wyrok Sądu Rejonowego z [...] czerwca 2006 r. Zainteresowana dołączyła dnia [...] września 2006 r. Zgodnie z art. 7 pkt 5 uśr, zasiłek rodzinny nie przysługuje, jeżeli osobie samotnie wychowującej dziecko nie zostało zasądzone świadczenie alimentacyjne na rzecz dziecka od jego rodzica, chyba że zachodzą wyjątki przewidziane w tym przepisie. Wobec powyższego decyzją z [...] lipca 2008 r. nr [...] odmówiono B. W. przyznania zasiłku rodzinnego i dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego na rzecz A. W. Organ I instancji przytoczył w całości art. 30 ust. 2 pkt 1, 2, 3, 4 uśr. Kwota 304 zł, wypłacona B. W. tytułem zasiłku rodzinnego i dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego na rzecz A. W., na podstawie decyzji z [...] października 2006 r., której nieważność stwierdzono decyzją z [...] maja 2008 r. nr [...], stanowi świadczenie nienależnie pobrane podlegające zwrotowi (k. 103 akt administracyjnych).

Decyzją z dnia [...] stycznia 2009 r. nr [...] (dalej decyzja z [...] stycznia 2009 r. nr [...]), Prezydent [...] na podstawie art. 20, art. 30 ust. 1, ust. 2, ust. 6, 7 i 8, art. 32 ust. 2 uśr i art. 104 kpa ustalił, że kwota 559 zł, pobrana przez B. W. tytułem zasiłku rodzinnego na rzecz M. i A. W. pobrana w okresie od 01 października 2005 r. do 31 sierpnia 2006 r. jest świadczeniem nienależnie pobranym.

Prezydent w uzasadnieniu przytoczył przebieg zdarzeń procesowych w postępowaniu. W szczególności Prezydent wskazał, że wyrok Sądu Rejonowego z [...] czerwca 2006 r. Zainteresowana dołączyła dnia [...] września 2006 r. Zgodnie z art. 7 pkt 5 uśr, zasiłek rodzinny nie przysługuje, jeżeli osobie samotnie wychowującej dziecko nie zostało zasądzone świadczenie alimentacyjne na rzecz dziecka od jego rodzica, chyba że zachodzą wyjątki przewidziane w tym przepisie. Wobec powyższego decyzją z [...] lipca 2008 r. nr [...] ustalono wysokość świadczenia nienależnie pobranego. SKO decyzją z [...] listopada 2008 r. uchyliło decyzję z [...] lipca 2008 r. nr [...] i przekazało sprawę do ponownego rozpoznania. Organ I instancji, rozpoznając sprawę ponownie, przytoczył w całości art. 30 ust. 2 pkt 1, 2, 3, 4 uśr. Kwota 559 zł, wypłacona B. W. tytułem zasiłku rodzinnego i dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego na rzecz M. i A. W., na podstawie decyzji z [...] listopada 2005 r., którą następnie w wyniku wznowienia postępowania uchylono i odmówiono przyznania wnioskowanych świadczeń, stanowi świadczenie nienależnie pobrane podlegające zwrotowi (k. 107-106 akt administracyjnych).

W odwołaniu z dnia [...] lutego 2009 r. od decyzji z: [...] stycznia 2009 r. nr [...] i [...] stycznia 2009 r. nr [...], B. W. wskazała, że organy bezzasadnie zarzucają Jej, że dopuściła się "celowego i chytrego udziału w wyłudzeniu nienależnie pobranych świadczeń". [...] swą ewidentną winę przypisuje Odwołującej się, choć w tym czasie było w posiadaniu wyroku z [...] czerwca 2006 r., który rok wstecz odbierał alimenty dla Jej dzieci. B. W. wniosła o: oddalenie żądań PCŚ i umorzenie przypisanych Jej zadłużeń (k. 110-113 akt administracyjnych).

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w [...] decyzją z dnia [...] marca 2009 r. nr [...] (dalej decyzja z [...] marca 2009 r. nr[...]) na podstawie art. 127 § 2, art. 138 § 1 pkt 1 kpa, utrzymało w mocy decyzję z [...] stycznia 2009 r. nr [...].

Stanowisko swe SKO uzasadniło tym, że świadczenie jest nienależne, kiedy zostało pobrane po pojawieniu się okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń rodzinnych, przy jednoczesnym spełnieniu warunku pouczenia strony o sytuacjach, w których pozbawiona jest prawa do pobierania przyznanego świadczenia (art. 30 ust. 2 uśr). W sprawie warunki te zostały spełnione, gdyż B. W. przedkładając dnia [...] września 2006 r. wyrok Sądu Rejonowego z dnia [...] czerwca 2006 r., wiedziała o wygaśnięciu obowiązku alimentacyjnego Z. W. wobec A. W. z dniem [...] września 2006 r. i składając podpis pod pouczeniem na wniosku o zasiłek rodzinny (s. 6 wniosku k. 35 akt administracyjnych), była pouczona o sytuacjach, których jest pozbawiona prawa do pobierania przyznanego świadczenia. Wniosek o umorzenie kwoty nienależnie pobranych świadczeń może być przedmiotem odrębnego postępowania (art. 30 ust. 9 uśr; k. 118-116v akt administracyjnych).

Decyzją z dnia [...] marca 2009 r. nr [...] (dalej decyzja z [...] marca 2009 r. nr [...]) Samorządowe Kolegium Odwoławcze w [...] na podstawie art. 127 § 2, art. 138 § 2 kpa, uchyliło decyzję z [...] stycznia 2009 r. nr [...] i przekazało sprawę do ponownego rozpatrzenia organowi I instancji.

W uzasadnieniu Kolegium wskazało, że od dnia uchylenia decyzji z [...] lipca 2008 r. nr [...] , do dnia wydania decyzji z [...] stycznia 2009 r. nr [...], Prezydent nie przeprowadził żadnego postępowania dla ustalenia, kiedy B. W. dowiedziała się o pojawieniu się okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń rodzinnych. Jeśli dać wiarę, że B. W. wyrok z [...] czerwca 2006 r. otrzymała w lipcu 2006 r., to nie można twierdzić, że okoliczności powodujące ustanie prawa do pobierania przez Nią świadczeń były Jej znane w dniu [...] października 2005 r. Wyrok z [...] czerwca 2006 r. jest właśnie okolicznością powodującą ustanie prawa do świadczenia rodzinnego, dlatego dopiero "z chwilą wydania tego wyroku" można mówić o zaistnieniu warunku negatywnego z art. 7 ust. 5 uśr i ustaniu prawa do zasiłku i dodatku do zasiłku rodzinnego. We wniosku o ustalenie prawa do zasiłku rodzinnego B. W. została zobowiązana do niezwłocznego powiadomienia organu o każdej zmianie mającej wpływ na prawo do zasiłku (art. 30 ust. 2 pkt 1 uśr). Nie ulega wątpliwości, że z obowiązku tego mogła się wywiązać dopiero po otrzymaniu wyroku orzekającego o wygaśnięciu obowiązku alimentacyjnego. Brak podstaw do przyjęcia takiego rozumienia przepisów, które powodowałyby ujemne skutki dla strony, nawet gdy wywiązuje się ona prawidłowo z nałożonego na nią obowiązku informowania o zmianach i stosuje się do pouczeń organu. W niniejszej sprawie "skutek wywołał wyrok w chwili jego wydania", niezbędne będzie przeprowadzenia dodatkowego postępowania, zgodnie z zaleceniami Kolegium w decyzji z [...] listopada 2008 r. (k. 121-119v akt administracyjnych).

Prezydent Miasta [...]decyzją z dnia [...] kwietnia 2009 r. nr [...] (dalej decyzja z [...] kwietnia 2009 r.) na podstawie art. 20, art. 30 ust. 1, ust. 2, ust. 6, 7 i 8, art. 32 ust. 2 uśr i art. 104 kpa ustalił, że kwota 43 zł, pobrana przez B. W. tytułem zasiłku rodzinnego na rzecz A. W. w okresie od 01 sierpnia 2006 r. do 31 sierpnia 2006 r. jest świadczeniem nienależnie pobranym.

W uzasadnieniu Prezydent przedstawił przebieg zdarzeń procesowych. Z informacji Sądu Rejonowego w [...] wynika, że B. W. odebrała odpis wyroku z dnia [...] czerwca 2006 r. dnia [...] lipca 2006 r. W związku z powyższym kwota 43 zł wypłacona B. W. tytułem zasiłku rodzinnego na rzecz A. W., stanowi świadczenie nienależnie pobrane podlegające zwrotowi. Prezydent przytoczył w całości art. 30 ust. 2 pkt 1, 2, 3 i 4 uśr. W treści wniosku znajdują się potwierdzone podpisem oświadczenia o zapoznaniu się z warunkami uprawniającymi się do przyznanego Zainteresowanej zasiłku rodzinnego, i o zapoznaniu się z obowiązkiem niezwłocznego powiadomienia organu wypłacającego świadczenia o zmianach mających wpływ na prawo do zasiłku rodzinnego (k. 130 akt administracyjnych).

W skardze z dnia [...] maja 2009 r. na decyzję z [...] marca 2009 r. nr [...], B. W. wskazała, że "zwraca się ze skargą odnośnie wydawanych decyzji przez [...] oraz zatwierdzanie ich przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze". Skarżąca czuje się dręczona od marca 2007 r. przez [...]. Zainteresowana nie wiedziała, że odebranie przez Sąd alimentów na dziecko ma jakikolwiek wpływ na wypłatę zasiłku rodzinnego na dziecko, poza tym, że trzeba liczyć alimenty do dochodu. Skarżąca uważa, że nie pozbawia to uczącego się dziecka zasiłku rodzinnego. Biedna emerytka nie powinna ponosić odpowiedzialności za wydanie przez Urząd decyzji "rażąco naruszającej prawo". Jako zwykły obywatel nie mogła znać zawiłości przyznawania zasiłku rodzinnego lepiej niż urzędnicy zajmujący się sprawą. Skoro Skarżąca dnia [...] września 2006 r. przedłożyła ów wyrok, w którym Sąd Rejonowy odebrał alimenty rok wstecz, to urzędnik winien był pouczyć Zainteresowaną, że zasiłek rodzinny nie przysługuje. Urząd jednak nie znał przepisów i decyzją z [...] października 2006 r. przyznał zasiłek rodzinny na syna A. Gdyby Skarżąca wiedziała, że zasiłek rodzinny nie przysługuje na syna, nie składałaby wniosku i nie byłoby sprawy. Skarżąca w dobrej wierze złożyła wniosek wraz z załącznikami a Urząd go przyjął. Urzędnik wydał decyzję przyznającą a inny urzędnik ją zaaprobował. [...] usilnie wmawia Skarżącej, że z Jej winy ukradła 304 zł wraz z odsetkami. Sprawa wraca jak bumerang; dzieci dawno poszły w świat (k. 2-3 akt sądowych).

Samorządowe Kolegium wniosło o oddalenie skargi (k. 5-6 akt sądowych).

Sąd zawiadomił o terminie rozprawy A. W. – uczestnika postępowania, który był pełnoletni w dacie złożenia wniosku dnia: [...] września 2005 r. i [...] września 2006 r. i w dacie wydania decyzji z: [...] listopada 2005 r. i [...] października 2006 r., doręczając Mu odpis skargi i odpowiedzi na skargę, lecz uczestnik nie wziął udziału w postępowaniu sądowoadministracyjnym (k. 16-17, 20-22, 24 akt sądowych).

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zaskarżona decyzja i decyzja ją poprzedzająca, a nadto decyzje i postanowienie, opisane w sentencji wyroku, nie mogą się ostać.

I. Zgodnie z art. 3 § 1 i art. 145 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. 153/02/1270 ze zm.- dalej ppsa) sądowa kontrola decyzji administracyjnej polega wyłącznie na ocenie jej legalności, tj. zgodności z przepisami prawa materialnego i procedury administracyjnej w danym postępowaniu. Sąd stosuje przewidziane ustawą środki w celu usunięcia naruszenia prawa w stosunku do aktów wydanych we wszystkich postępowaniach prowadzonych w granicach sprawy, której dotyczy skarga, jeśli jest to niezbędne dla końcowego jej załatwienia (art. 135 ppsa).

II. Wojewódzki Sąd Administracyjny ustalił, co następuje:

B. W. urodziła się [...] sierpnia 1948 r. (k. 16 akt administracyjnych). Prawomocnym wyrokiem z dnia [...] września 2004 r. [...] Sąd Okręgowy w [...] rozwiązał przez rozwód związek małżeński B. W. i Z. W., nie orzekając o kosztach utrzymania dzieci Stron (k. 11, 16 akt administracyjnych). Dziećmi B. W. i Z. W. są: M. W. urodzona [...] listopada 1984 r. i A. W. urodzony [...] sierpnia 1986 r. (k. 16 akt administracyjnych). W roku szkolnym 2005/06 i 2006/07, M. W. i Z. W. uczyli się w trybie dziennym w Szkole Policealnej [...] (k. 12,13, 32, 33 akt administracyjnych). Ugodą zawartą [...] Strony ustaliły alimenty płacone przez Z. W. o na rzecz – wówczas małoletnich – dzieci [...] (k. 10 akt administracyjnych); nieprawomocnym wyrokiem z dnia [...] czerwca 2006 r. – [...], Sąd Rejonowy w [...] zasądził od Z. W. tytułem podwyższonych rent alimentacyjnych po 370 zł miesięcznie każda, poczynając od 26 listopada 2002 r. do dnia 26 września 2005 r. na rzecz: 1. M. W.; 2. A. W. – obie w miejsce alimentów ustalonych ugodą zawartą dnia [...] stycznia 1998 r. przed Sądem Rejonowym w [...] w sprawie [...] ; ustalił, że obowiązek alimentacyjny Z. W. wobec M. W. i A. W. ustalony w punkcie 1 i 2 wyroku wygasł w dniu [...] września 2005 r.; wyrokowi w punktach 1 i 2 nadał rygor natychmiastowej wykonalności (k. 34=84 akt administracyjnych); wyrok z [...] czerwca 2006 r. stał się prawomocny dnia [...] października 2006 r., wobec oddalenia apelacji M. W. i A. W. wyrokiem z dnia [...] (k. 83 akt administracyjnych). Prócz sprawy zakończonej wyrokiem z dnia [...] maja 2004 r. – 4/II SA/Po 4662/01, oddalającym skargę B. W. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w [...] z dnia [...] października 2001 r. nr [...] w przedmiocie dodatku mieszkaniowego, sprawa IV SA/Po 435/09 jest jedyną ze skargi B. W., które wpłynęły do dnia 02 grudnia 2009 r. do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu (25v akt sądowych).

Powyższych ustaleń Sąd dokonał na podstawie odpisów: wyroku z dnia [...] września 2004 r [...] Sądu Okręgowego w [...]; wyroku z dnia [...] czerwca 2006 r. – VIII RC 1019/05 Sądu Rejonowego w [...] ; wyroku z dnia [...] października 2006 r. – [...] Sądu Okręgowego w [...]; zaświadczeń Szkoły Policealnej [...]; protokołu rozprawy z dnia [...] stycznia 1998r., zawierającego ugodę [...]; wniosków z dnia [...] września 2005 r. i [...] września 2006 r. wraz z załącznikami; zaświadczeń Naczelnika Urzędu Skarbowego [...] i oświadczeń B. W.j o wysokości dochodu niepodlegającego opodatkowaniu z 30 września 2005 r. i 26 września 2006 r.; wiadomościom znanym z urzędu, zawartym w systemie komputerowym Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu i w aktach 4/II SA/Po 4662/01 tegoż Sądu ( 25v akt sądowych).

Sąd dał wiarę tym odpisom dokumentów i dokumentom, bowiem nie nasunęły one wątpliwości co do ich autentyczności i wiarogodności (art. 106 § 3 i 5 ppsa w zw. z - odpowiednio- art. 244 i 245, 252, 253 kpc; T. Ereciński w: "Komentarz do kpc" W. Pr. 2006 t. 1 s. 562 uw. 32, 33; postanowienie SN z 27.1.2006 r.- III CK 369/05- OSNC 11/06/187).

III. Utrwalonym w orzecznictwie Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego i w doktrynie jest pogląd, że także naruszenie zasad ogólnych postępowania administracyjnego stanowić może przesłankę uchylenia decyzji administracyjnej (przykładowo- glosa J. Borkowskiego do wyroku NSA z 22.2.1984 r., SA/Po 9/84, OSPiKA 12/85/239 s. 603; wyrok SN z 5.8.1992 r., I PA 5/92; wyrok SN z 23.7.1992 r., III ARN 40/92 z aprobującymi glosami W. Tarasa – PiP 3/93/112; J. Zimmermanna – PiP 8/93/116 i n.; aprobowany przez B. Adamiak w: B. Adamiak, J. Borkowski "Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz" 10 wydanie, C.H. Beck 2009 s. 65 nb 2). W rozpatrywanej sprawie doszło do szczególnego nasilenia naruszenia zasady praworządności (art. 6 kpa), zasady prawdy obiektywnej, zasady uwzględnienia interesu społecznego i słusznego interesu obywateli (art. 7 kpa), zasady pogłębiania zaufania obywateli do organów Państwa (art. 8 kpa) i zasady obowiązku organów udzielania informacji faktycznej i prawnej (art. 9 kpa).

IV. Materialnoprawną podstawę rozstrzygnięć zapadłych w analizowanej sprawie stanowiły przepisy ustawy o świadczeniach rodzinnych. Jednakże przy dekodowaniu norm prawnych, istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, organy obu instancji pominęły to, że ustawa o świadczeniach rodzinnych stanowi element systemu prawa, obowiązującego w Polsce, co skutkowało szeregiem błędów, które miały istotny wpływ na wynik sprawy. Trudności w stosowaniu prawa przez organy obu instancji pogłębiły także częste i znaczne – w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy - zmiany stanu prawnego.

V. Nie budzi wątpliwości, że w chwili składania wniosku dnia [...] września 2006 r. B. W. złożyła wraz z wnioskiem wszystkie dokumenty, pozwalające Prezydentowi na dokonanie ustaleń istotnych dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy administracyjnej. Organ I instancji dysponował nadto dokumentami złożonymi przy poprzednim wniosku z dnia 30 września 2005 r. (k. 2-37 akt administracyjnych).

Sporne w sprawie jest to, czy pobierane przez Skarżącą świadczenia są świadczeniami nienależnie pobranymi w rozumieniu ustawy o świadczeniach rodzinnych. W toku sprawy organy obu instancji orzekały o świadczeniach rodzinnych za dwa różne okresy zasiłkowe:

A. za okres zasiłkowy od 01 września 2005 r. do 31 sierpnia 2006 r. (przy czym w decyzji z [...] listopada 2005 r. Prezydent w punkcie I ppkcie 1. lit. a orzekł o przyznaniu do zasiłku rodzinnego dla M. W., do "30-11-2005 r." (k. 22 akt administracyjnych)i tychże świadczeń rodzinnych dotyczyły następnie: postanowienie z [...] kwietnia 2007 r. (k. 44 akt administracyjnych) i decyzje z: [...] czerwca 2007 r. nr [...] (k. 47 akt administracyjnych); [...] lipca 2008 r. nr [...] (k. 80 akt administracyjnych); [...] listopada 2008 r. nr [...] (k. 98v-100 akt administracyjnych); [...] stycznia 2009 r. nr [...] (k. 107-106 akt administracyjnych); [...] marca 2009 r. nr [...]; 30 kwietnia 2009 r. (k. 130 akt administracyjnych).

B. za okres zasiłkowy od 01 września 2006 r. do 31 sierpnia 2007 r. (decyzją z [...] października 2006 r.; k. 41 akt administracyjnych), i tychże świadczeń rodzinnych dotyczyły następnie: postanowienie z [...] czerwca 2007 r. (nazwane omyłkowo "decyzją"; k. 46 akt administracyjnych) i decyzje z: [...] lipca 2007 r. (k. 49 akt administracyjnych); z [...] maja 2008 r. nr [...] (k. 70-68 akt administracyjnych); z 06 maja 2008 r. nr [...] (k.72-71v akt administracyjnych); [...]lipca 2008 r. nr [...] (k. 77 akt administracyjnych); [...] stycznia 2009 r. nr [...] (k. 103 akt administracyjnych); [...] marca 2009 r. nr [...] (k. 116v-118 akt administracyjnych);

VI. W trakcie pobierania świadczeń rodzinnych przyznanych decyzją z [...] listopada 2005 r. nie nastąpiły zmiany, mogące mieć wpływ na prawo do świadczeń rodzinnych, przyznanych na rzecz A. W. Co prawda wyrokiem z dnia [...] czerwca 2006r. – [...] Sąd Rejonowy w [...]podwyższył alimenty na rzecz każdego z dzieci: [...] z kwot po 240 zł na każde z dzieci, do kwot po 370 zł miesięcznie na każde z dzieci na okres od 26 listopada 2002 r. do dnia 26 września 2005 r. i ustalił, że obowiązek alimentacyjny Z. W. na rzecz M. W. wygasł w dniu [...] września 2005 r., lecz wyrokowi temu nadano rygor natychmiastowej wykonalności jedynie w części podwyższającej alimenty, a stał się on prawomocny dnia [...] października 2006 r. – zatem po zakończeniu okresu zasiłkowego, którego dotyczyła decyzja z [...] listopada 2005 r. (art. 3 pkt 10 w brzmieniu pierwotnym uśr; k. 10, 34=84, 83 akt administracyjnych).

VII. Organy obu instancji przyjmowały milcząco, bądź wyraźnie, że "skutek wywołał wyrok [z [...] czerwca 2006 r.] w chwili jego wydania" (w tym w decyzji z [...] marca 2009 r. nr 181/09 – k. 119 akt administracyjnych). Pogląd ów jest błędny i zaciążył on na całym postępowaniu – począwszy od wydania postanowienia z [...] kwietnia 2007 r. Choć organy nie powołują się na to, jak konkretnie rozumieją pojęcie "skutek wyroku", to z kontekstu, w jakim go używają, a zwłaszcza ze zdarzeń procesowych w niniejszej sprawie wnosić można, że rozumieją to pojęcie błędnie.

Nie wnikając w spory w doktrynie, jedynie w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy należy zauważyć, że ustanie obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dziecka nie wiąże się w szczególności z osiągnięciem przez dziecko określonego wieku. W orzecznictwie Sądu Najwyższego i w doktrynie wskazuje się, że obowiązek ten ustaje dopiero wówczas, gdy dziecko osiągnie samodzielność życiową, co z reguły wiąże się z możliwością podjęcia pracy zarobkowej; możliwość podjęcia pracy zarobkowej winna być rozważana w powiązaniu z sytuacją osobistą i życiową uprawnionego (np. kontynuuje on naukę, podnosi swe kwalifikacje itp.; T. Domińczyk w: "Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz" LexisNexis 2009 s. 969-971 i akceptowane przez Komentatora orzecznictwo Sądu Najwyższego. Okoliczności te - wbrew błędnemu stanowisku Skarżącej (k. 3 akt sądowych), ustalone być winny w procesie z powództwa opartego na podstawie art. 138 kro przed Sądem Rodzinnym, zatem ustalenie przez Sąd zaistnienia owych okoliczności w dacie wcześniejszej niż wyrok Sądu, skutkuje ustaleniem wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego z datą wsteczną. Aktualne w tej materii pozostaje stanowisko Sądu Najwyższego, zaprezentowane w uchwałach 7 Sędziów z: 28.9.1949 r. WaC 389/49, OSN 1951 poz. 60; 16.11.1954 r. I CO 41/54, OSN 1/56/3, zgodnie z którymi dopuszczalne jest ograniczenie czasu trwania świadczeń alimentacyjnych także za okres poprzedzający wytoczenie powództwa, jeśli wystąpiły wtedy okoliczności usprawiedliwiające takie żądanie. Pogląd ów, zaprezentowany przez Pełny Skład Izby Cywilnej Sądu Najwyższego w uzasadnieniu tezy VII uchwały z 16.12.1987 r. – III CZP 91/86 OSNC 4/88/42, aprobuje doktryna (M. Sawczuk "Ponowne orzekanie w sprawie cywilnej prawomocnie osądzonej" W. Pr. 1975 s. 88 uw. 5) i Komentatorzy (J. Pietrzykowski w: "Kodeks rodzinny i opiekuńczy z komentarzem" W. Pr. 1990 s. 563 uw. 6). Kontrola trafności rozstrzygnięcia w tej materii należy wyłącznie do Sądu Powszechnego II instancji (co w niniejszej sprawie miało miejsce w wyroku Sądu Okręgowego w [...] z[...] października 2006 r. – [...]). Jednakże ustalenie, że obowiązek alimentacyjny wygasł konkretnego dnia, wskazanego w sentencji wyroku, wiąże się dopiero z wyrokiem prawomocnym (art. 365 kpc). W dacie wytoczenia obu powództw (o podwyższenie alimentów i o ustalenie, że obowiązek alimentacyjny wygasł), strony procesu rozstrzyganego przez Sąd Rejonowy w sprawie [...], łączył cywilnoprawny stosunek alimentacyjny. Wyrok ustalający na podstawie art. 138 kro, że ów stosunek alimentacyjny wygasł, miał charakter konstytutywny, bowiem orzeczenie zmieniające choćby fragment dotychczasowego obowiązku, a tym bardziej znoszący stosunek prawny, ma taki charakter (K. Korzan w: "System prawa procesowego cywilnego" – dalej "System" t. 2 Ossolineum 1987 s. 313, 345). Moment uprawomocnienia się orzeczenia kształtującego, jest momentem spełnienia celu procesu, a wiec momentem równoczesnego wygaśnięcia stosunku procesowego. W tym wypadku skuteczność wyroku jest natychmiastowa. Orzeczenie sądowe z chwilą jego uprawomocnienia się wchodzi również swymi skutkami w stan prawny tego stosunku prawnomaterialnego, który był przedmiotem procesu (Z. Resich w: "System" s. 394). In casu wyrok ów stał się prawomocny dopiero dnia 10 października 2006 r. – w chwili, gdy Sąd Okręgowy oddalił apelację Skarżącej; k. 83 akt administracyjnych). W przeciwieństwie do wyroku zasądzającego alimenty, któremu Sąd - w przypadkach określonych w ustawie - z urzędu nadaje rygor natychmiastowej wykonalności (art. 333 § 1 pkt 1 kpc; pkt 6 sentencji wyroku z [...] czerwca 2006 r.), wyrok ustalający wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego uzyskuje moc wiążącą dopiero z chwilą jego uprawomocnienia się. Ponieważ wyrok konstytutywny (pkt 4 sentencji wyroku z [...] czerwca 2006 r.) nie zasądzał świadczenia, w tym punkcie nie był wyposażony w cechę wykonalności, a jedynie w cechę skuteczności. Tylko w sytuacji wyroków konstytutywnych skuteczność wyraża się wprowadzeniem różnego rodzaju zmian w sferze materialnoprawnej (K. Korzan – op. cit. s. 458-459). Mimo zatem, że bezpośrednim skutkiem wyroku z [...] czerwca 2006 r. w punkcie 4 było wygaśnięcie stosunku alimentacyjnego z datą wsteczną (27 września 2005 r.), to skutek ów ziścił się dopiero w momencie uprawomocnienia się wyroku (zatem 10 października 2006 r.), nie zaś w jakiejkolwiek wcześniejszej chwili – w tym w szczególności: w momencie wydania wyroku z [...] czerwca 2006 r., w chwili doręczenia jego odpisu Wnioskodawczyni bądź w chwili złożenia jego odpisu organowi w dniu [...] września 2006 r.

Mimo zatem, iż w sprawach o ustalenie, że obowiązek alimentacyjny wygasł, jako w sprawach o ukształtowanie prawa, kasacja jest dopuszczalna (postanowienie SN z 8.12.1997 r. III ZP 93/97, Prok. i Pr.- wkł. 4/98/34), to wobec nie wywiedzenia kasacji i nie uchylenia wyroku w trybie kasacyjnym, wszystkie organy państwowe stały się związane wyrokiem z [...] czerwca 2006 r. z chwilą prawomocności wyroku - z dniem [...] października 2006 r. (art. 365 § 1 kpc).

VIII. W zaskarżonej decyzji z [...] marca 2009 r. nr [...] (k. 116v-118 akt administracyjnych), Kolegium przywołało bez bliższego oznaczenia "art. 30 ust. 2 pkt ustawy o świadczeniach rodzinnych" (k. 116 akt administracyjnych), nie wskazując bliżej punktu tego rozbudowanego do czterech punktów przepisu. Z dalszych rozważań SKO wynika, że w istocie miało ono na uwadze przesłanki zawarte w punkcie 1 ustępu 2 art. 30 uśr. Analizując ową regulację, Kolegium doszło "do wniosku, że świadczenie jest nienależne kiedy zostało pobrane po pojawieniu się okoliczności powodującej ustanie prawa do świadczeń rodzinnych przy jednoczesnym spełnieniu warunku pouczenia strony o sytuacjach, w których pozbawiona jest prawa do pobierania przyznanego świadczenia". Kolegium uznało, że warunki te zostały spełnione, gdyż B. W., przedkładając dnia 27 września 2006 r. wyrok Sądu z [...] czerwca 1006 r., wiedziała o wygaśnięciu obowiązku alimentacyjnego Z. W. wobec A. W. z dniem [...] września 2005 r., a składając podpis pod pouczeniem na wniosku o zasiłek rodzinny z dnia 27 września 2006 r. (s. 6 wniosku k. 35 akt administracyjnych), była pouczona o sytuacjach, w których jest pozbawiona prawa do pobierania przyznanego świadczenia (k. 116 akt administracyjnych). Kwota 304 zł, wypłacona B. W. na podstawie decyzji z [...] października 2006 r. (k. 41 akt administracyjnych), w okresie od 1 września 2006 r. do 30 listopada 2006 r., stanowi w nietrafnej ocenie Kolegium, świadczenie nienależnie pobrane.

Taka błędna wykładnia prawa materialnego (art. 30 ust. 2 pkt 1 uśr), pomijająca nadto fakt, że Wnioskodawczyni dopiero dnia 10 października 2006 r. musiała się liczyć z wygaśnięciem obowiązku alimentacyjnego od dnia 27 września 2005 r., przedstawiona w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji, miała wpływ na wynik sprawy (art. 145 § 1 pkt 1 lit. a ppsa).

Art. 30 ust. 1 uśr stanowi, że osoba, która pobrała nienależnie świadczenia rodzinne, jest obowiązana do ich zwrotu. Art. 30 ust. 2 uśr, w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania decyzji z 16 października 2006 r. (i niezmiennym co do punktów 1 i 2 w całym okresie obowiązywania ustawy o świadczeniach rodzinnych) stanowił, że za nienależnie pobrane świadczenia rodzinne uważa się – w zakresie dotyczącym analizowanej sprawy:

1) świadczenia rodzinne wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń rodzinnych albo wstrzymanie wypłaty świadczeń rodzinnych w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca te świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia rodzinne przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą te świadczenia.

Treść normatywna art. 30 ust. 2 pkt 1 i 2 uśr nie uległa zmianie do dnia orzekania decyzją z 24 marca 2009 r. nr 182/09 i do dnia orzekania Sądu niniejszym wyrokiem.

Ustawodawca zezwolił na to, że organ właściwy może bez zgody strony zmienić lub uchylić ostateczną decyzję administracyjną, na mocy której strona nabyła prawo do świadczeń rodzinnych, jeżeli osoba ta, między innymi, nienależnie pobrała świadczenie (art. 32 ust. 1 uśr). W ocenie Sądu zawarcie ustawowego upoważnienia organów administracji do wydawania decyzji o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych oznacza upoważnienie do wydawania decyzji pod warunkami określonymi przez ustawodawcę. Zatem, tylko w wypadku wypełnienia przesłanek określonych w art. 30 uśr, organ administracji może wydać decyzję o zwrocie nienależnie pobranego świadczenia rodzinnego.

Podobne jak w art. 30 ust. 2 pkt 1 i 2 uśr uregulowanie, dotyczące zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, zawiera ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. j. Dz. U. 39/04/353 ze zm.- dalej ustawa o FUS). Zgodnie z art. 138 ust 1 ustawy o FUS, obowiązek zwrotu dotyczy świadczeń, które zostały pobrane nienależnie w rozumieniu definicji nienależnego świadczenia zawartej w dalszej części przepisu. Art. 138 ust. 2 ustawy o FUS stanowi, że za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się: 1 ) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania, 2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia. Na tle powyższych przepisów ukształtowało się bogate i jednolite orzecznictwo dotyczące charakteru pouczenia udzielanego świadczeniobiorcy przez organ. Pojęcie to w prawie ubezpieczenia społecznego definiowane jest z punktu widzenia osoby, która je pobierała (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 11.09.1996 r.- III Aur 105/96- OSA 7-8/97/21). Przyjmuje się, że dla ustalenia obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, decydujące znaczenie ma świadomość i zamiar osoby pobierającej świadczenie, która pobrała świadczenie w złej wierze (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 listopada 2004 r.- I UK 3/04, OSNP 8/05/116).

Uznaje się powszechnie, że pouczenie stanowi warunek sine qua non żądania zwrotu nienależnie zrealizowanych kwot zasiłku. Zgodnie z utrwalonym w judykaturze poglądem, wspomniane pouczenie winno być adekwatne do obowiązujących przepisów, odnosić się do konkretnie otrzymywanego świadczenia i operować zwrotami zrozumiałymi dla adresata tak, by mógł je uwzględnić w ocenie własnej sytuacji (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wlkp. z dnia 16 stycznia 2008 r.- II SA/Go 759/07, dostępny na internetowej stronie NSA i przywołane tam orzecznictwo: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 1979 r. - II URN 51/80- OSNCP 10/80/202, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 1985 r.- II URN 207/85- PiZS 3/86/71, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 1995 r.- II URN 46/95- OSNP 12/96/174, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2005 r.- I UK 136/04- OSNP 16/05/252, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2006 r.- I UK 161/05- OSNP 5-6/07/78; wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z: 10.4.2008 r. – IV SA/Po 439/07, 5.2.2009 r. - IV SA/Po 488/08; wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z: 15.1.2009 r. – II SA/Gd 839/08, II SA/Gd 840/08– akceptowane przez W. Maciejko w: A. Korcz- Maciejko, W. Maciejko "Świadczenia rodzinne. Komentarz" C.H. Beck 2009 s. 462-463 nb 7).

Przepisy stanowią, że wniosek o ustalenie prawa do zasiłku rodzinnego oraz dodatków do zasiłku rodzinnego składa się na urzędowym formularzu. Formularz jest tak skonstruowany, że osoba składająca wniosek musi przeczytać oświadczenie służące ustaleniu uprawnień do tych świadczeń i podpisać wniosek. W treści oświadczenia zawarte jest, między innymi, zobowiązanie do niezwłocznego powiadomienia podmiotu wypłacającego zasiłek rodzinny o każdej zmianie mającej wpływ na prawo do zasiłku rodzinnego. Pouczenie, które również jest zamieszczone w formularzu wniosku o przyznanie zasiłku rodzinnego oraz dodatków do zasiłku rodzinnego, jest ogólnikowe i "uniwersalne" tj. dotyczy wszystkich możliwych warunków przyznania tego świadczenia. Wynika to z faktu, że zasiłek rodzinny przysługuje różnym osobom, wymienionym w art. 4 ust. 2 pkt 1, 2 , 3 uśr, przy dopełnieniu szeregu dalszych przesłanej pozytywnych i braku którejkolwiek z przesłanek negatywnych, określonych w ustawie o świadczeniach rodzinnych. Pouczenie to jest długie (ponad strona gęstego druku na karcie A-4), nieprzejrzyste konstrukcyjnie i odnosi się do szeregu dodatków – w tym nie objętych in concreto wnioskiem B. W. (k. 35v-37 akt administracyjnych). Nie ulega wątpliwości, że to standardowe pouczenie kierowane jest do różnych osób, w różnym wieku, o różnym stopniu sprawności fizycznej i psychicznej, zróżnicowanym poziomie rozwoju intelektualnego, niejednakowych zdolnościach percepcyjnych, zróżnicowanym doświadczeniu życiowym i procesowym. Słusznie wskazał WSA w Gorzowie Wlkp. w wyroku z dnia 16.1.2008 r.- II SA/Go 759/07, że pouczenia, które są do świadczeniobiorców kierowane, winny być zrozumiałe. Ocena, czy świadczeniobiorca został prawidłowo pouczony, wymaga zatem pewnej indywidualizacji. Przede wszystkim pouczenie winno być jasne pod względem językowym, czytelne redakcyjnie i przejrzyste konstrukcyjnie. Pouczenie winno być zindywidualizowane, dostosowane do świadczenia przyznanego i wypłacanego. Skład orzekający w niniejszej sprawie podziela również wykładnię art. 30 ust. 2 pkt 1 uśr, przyjętą w cytowanym wyroku, zgodnie z którą pouczenie winno być zawarte w treści decyzji ustalającej prawo do świadczenia albo w ulotce wydawanej stronie za potwierdzeniem odbioru (J. Ostałowski "Ustawa o świadczeniach rodzinnych - świadczenia nienależnie pobrane" Samorząd Terytorialny" 4/06/48; W. Maciejko w: "Świadczenia rodzinne. Komentarz" CH. Beck 2008 str. 421-422 nb 7). Dopiero w takiej sytuacji można uznać, że osoba pobierająca świadczenie przejmuje na siebie obowiązek powiadomienia organu o okolicznościach wpływających na jego utratę.

W ocenie Sądu- w niniejszej sprawie- nie można uznać, że Strona została w stopniu dostatecznym pouczona o zasadach i warunkach dotyczących ustania prawa do pobierania świadczenia, jeśli pouczenie to zostało zawarte tylko w urzędowym formularzu wniosku o przyznanie prawa do tego świadczenia, a całkowicie zabrakło pouczenia, w decyzji przyznającej świadczenie bądź w odrębnym druku. Pouczenie Skarżącej w decyzji przyznającej świadczenie, tylko o prawie do odwołania, sposobie i terminie jego wniesienia, o treści art. 25 ust. 1 uśr,, o przesłankach art. 30 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 i 2 uśr, o wymogach związanych z przyznaniem świadczeń na nowy okres zasiłkowy (k. 41-41v akt administracyjnych), było w niniejszej sprawie głęboko niewystarczające i stanowiło również naruszenie zasad zawartych w art. 8 i 9 kpa. Zgodnie z art. 9 kpa, organy administracji publicznej są obowiązane do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego. Organy czuwają nad tym, by strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek. Sąd orzekający w sprawie w pełni aprobuje pogląd Sądu Najwyższego zawarty w wyroku z dnia 23 lipca 1992 r.- III ARN 40/92, akceptowany przez: B. Adamiak [w:] B. Adamiak, J. Borkowski "Kpa. Komentarz" 10 wyd., C.H. Beck 2009 s. 65 nb 2, z akceptującymi glosami W. Tarasa i J. Zimmermanna (odpowiednio- PiP: 3/93/110, 8/93/116), zgodnie z którym "obowiązek informowania i wyjaśniania stronom przez organ prowadzący postępowanie całokształtu okoliczności faktycznych i prawnych toczącej się sprawy (art. 9 kpa) winien być rozumiany szeroko, jak to tylko jest możliwe. Udowodnienie naruszenia tego obowiązku powinno być rozumiane jako wystarczająca podstawa do uchylenia decyzji, szczególnie wówczas, gdy urzędnik stwierdza (lub winien stwierdzić), że strona zamierza podjąć działania wiążące się dla niej z niekorzystnymi skutkami, lub nawet z ryzykiem wystąpienia podobnych skutków. W takim wypadku urzędnik ma wyraźny obowiązek w możliwie jasny sposób wyjaśnić całość okoliczności sprawy stronie i równie wyraźnie wskazać na ryzyko wiążące się z zaplanowanymi działaniami".

Odstąpienie przez organ, z naruszeniem wymienionych przepisów, od merytorycznego pouczenia Skarżącej o aspektach materialnoprawnych przyznanego świadczenia, powoduje, w kontekście całej sprawy, że pobrany przez Skarżącą zasiłek rodzinny w okresie od 1 września 2006 r. do 30 listopada 2006 r. nie mógł być uznany za świadczenie nienależnie pobrane w rozumieniu ustawy o świadczeniach rodzinnych. W szczególności Prezydent na podstawie kserokopii odpisu nieprawomocnego wyroku z [...] czerwca 2006 r. (k. 34, 83 akt administracyjnych) winien był pouczyć Wnioskodawczynię, że z chwilą uprawomocnienia się wyroku, winna powiadomić Prezydenta o zmianie mającej wpływ na prawo do świadczeń rodzinnych - pod rygorem uznania, że uzyskiwane po tej dacie świadczenie będzie świadczeniem nienależnie pobranym (art. 7 pkt 5 lit. c uśr i art. 25 ust. 1 w zw. z art. 30 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 i art. 32 ust. 2 uśr w zw. z art. 9 kpa). W tym zakresie Prezydent był jednak niekonsekwentny, bowiem już w czasie, kiedy decyzja z [...] października 2006 r. stała się ostateczna, ostateczną i prawomocną decyzją z [...] listopada 2006 r. (39, 40 akt administracyjnych; do tej pory nie uchyloną w żadnym trybie przewidzianym ustawą), odmówił przyznania Wnioskodawczyni w szczególności dodatków do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka- [...], [...], uznając, że brak w świetle art. 7 pkt 5 uśr "przesłanek do przyznania dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka na M. i A.". Również i w tej decyzji odstąpiono, z naruszeniem przepisów postępowania, od pouczenia Strony prawach i obowiązkach rządzących przedmiotowym świadczeniem. Następnie organ uznał wypłacone świadczenie, za świadczenie nienależnie pobrane. Art. 8 kpa nakazuje prowadzić postępowanie w taki sposób, by pogłębiać zaufanie obywateli do organów Państwa oraz świadomość i kulturę prawną obywateli. W ocenie Sądu uprzednie naruszenie także i tej zasady nie może negatywnie obciążać Skarżącej.

Przy wykładni zaprezentowanej w zaskarżonej decyzji, w powiązaniu z ustaleniami poczynionymi przez organ odwoławczy, organy obu instancji przyjmują, że tak rozumiany art. 30 ust. 2 pkt 1 uśr służyć może orzekaniu o świadczeniach nienależnych "od początku". Tymczasem w orzecznictwie Sądów Administracyjnych i w doktrynie utrwalonym jest pogląd, że natura art. 30 ust. 2 pkt 1 uśr jest tego rodzaju, że uniemożliwia on organowi żądanie zwrotu świadczenia, które nie przysługiwało od samego początku. Podstawa zwrotu została tak ukształtowana, że do zdarzenia uniemożliwiającego legalne korzystanie ze świadczenia musi dojść po jego –zgodnym z prawem- nabyciu, a więc w trakcie okresu zasiłkowego (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z 9.1.2008 r. – II SA/Bd 861/07, akceptowany przez W. Maciejko – op. cit. s. 460 nb 6 in fine).

Kolegium nie dostrzegło także, że decyzji z [...] stycznia 2009 r. nr [...], Prezydent ogólnikowo i z naruszeniem art. 107 § 1 i 3 kpa, przywołał "art. 30 ust. 1, ust. 2" uśr, nie precyzując, który z punktów ustępu 2 rozważał i który w stanie faktycznym znalazł zastosowanie. Jedynie z faktu, że w uzasadnieniu wytłuszczono treść punktu 4 ustępu 2 art. 30 uśr i z przywołania decyzji z 06 maja 2006 r. nr 194/08 wnosić należy, że organ I instancji skłaniał się do zastosowania nie art. 30 ust. 2 pkt 1 uśr (który to przepis zastosowało Kolegium), lecz art. 30 ust. 2 pkt 4 uśr. Taka rozbieżność w akcie subsumcji organów obu instancji, bez dostatecznego wyjaśnienia owej różnicy, stanowi inne naruszenie przepisów postępowania (art. 8, art. 11, art. 107 § 1 i 3 kpa), które mogło mieć istotny wpływ na wynik postępowania (art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ppsa).

Z tychże względów Sąd na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c i art. 135 ppsa orzekł jak w punkcie 1 sentencji wyroku.

IX. W doktrynie utrwalonym jest pogląd, że rozstrzygnięcie kwestii głębokości upoważnień do orzekania sądu administracyjnego winno odpowiadać istocie i funkcjom sądowej kontroli wykonywania administracji publicznej, sprawowanej przez sąd administracyjny w związku postanowieniami art. 1 § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. 153/02/1269, zm. 169/05/1417). W świetle podstawowego celu tej kontroli, określonego w tym przepisie (pod względem zgodności z prawem) należy przyjąć, że obowiązkiem sądu administracyjnego jest- poprzez wydanie orzeczenia- stworzenie takiego stanu, że w obrocie prawnym nie będzie istniał i funkcjonował żaden akt lub czynność organu administracji publicznej niezgodna z prawem. Sąd winien posiadać uprawnienia do objęcia zakresem w głąb sprawy i pozbawienia bytu prawnego wszystkich rozstrzygnięć wydanych w sprawie, niezgodnych z prawem. Inne- węższe- określenie zakresu orzekania przez sąd administracyjny oznaczałoby, że sąd ten jest bezsilny wobec naruszeń prawa ustalonych w toku rozpoznania skargi i że po przeprowadzeniu przezeń kontroli, obejmującej wszystkie rozstrzygnięcia w sprawie, mogłyby pozostać w obrocie prawnym rozstrzygnięcia niezgodne z prawem [T. Woś w: T. Woś (red.) H. Knysiak- Molczyk, M. Romańska "Postępowanie sądowo administracyjne" Wwa 2007 s. 224; Z. Kmieciak "Głębokość orzekania w sprawach objętych kognicją sądów administracyjnych" PiP 4/07/33; wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 9.2.2006 r.- III SA/Wr 517/04- ONSAiWSA 6/06/169, akceptowany przez T. Wosia w: T. Woś, H. Knysiak- Molczyk, M. Romańska "Ppsa. Komentarz" LexisNexis 2008 [dalej T. Woś w: "Ppsa. Komentarz" 2008] s. 501 uw. 3).

Zarówno w orzecznictwie, jak i w literaturze, na ogół zgodnie przyjmuje się, że zakres orzekania w głąb wyznacza kryterium sprawy w ujęciu materialnoprawnym. Expressis verbis wyraził to Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale składu 7 sędziów z 27.6.2000 r.- FPS 12/99- ONSA 1/01/7, stwierdzając, że w art. 29 ustawy o NSA z 1995 r. (obecnie w art. 135 ppsa) chodzi o sprawę administracyjną w ujęciu materialnym. Tożsamość sprawy administracyjnej wyznaczają elementy decydujące o tożsamości skonkretyzowanego w decyzji stosunku prawnego, a więc identyczność podmiotów tego stosunku, identyczność przedmiotu stosunku (czyli węzła praw i obowiązków stron stosunku) oraz identyczność obu jego podstaw- prawnej i faktycznej; T. Woś "Pojęcie sprawy w przepisach kpa" AUWr nr 1022, Prawo CLVIII s. 334-335; podobnie B. Adamiak Glosa do wyroku NSA z 23.1.1998 r.- III SA 103/97- OSP 1/99/19 s. 51. Identycznie pod rządami ppsa przyjął NSA w wyroku z 18.11.2005 r.- I FSK 256/05- ONSAiWSA 5/06/124. Komentator podzielił pogląd Z. Kmieciaka ("Głębokość orzekania...s. 37), że "szukając odpowiedzi na pytanie o granice sprawy, której dotyczy skarga [...], trzeba [...] uwzględnić to, czy podejmowane w ramach jednego lub różnych postępowań akty kształtują, zmieniają lub znoszą ten sam stosunek materialno prawny" (T. Woś w: "Ppsa. Komentarz" 2008 s. 502 uw. 6; podobnie- "Ppsa. Komentarz" 2005 s. 442 uw. 3). W niniejszej sprawie mieści się zatem prawo do świadczeń rodzinnych, o których rozstrzygano decyzjami w trybie zwykłym; decyzje podjęte w tej sprawie w trybach nadzwyczajnych; decyzje rozstrzygające o prawie do świadczeń rodzinnych po uruchomieniu trybów nadzwyczajnych i decyzje o świadczeniach nienależnie pobranych za te okresy.

Linia podziału przy postępowaniach prowadzonych w granicach sprawy, której dotyczy skarga, jeżeli jest to niezbędne dla końcowego jej załatwienia (art. 135 ppsa) nie leży między postępowaniem zwykłym a nadzwyczajnym. Przeciwnie- rozpatrując skargę na decyzję wydaną w postępowaniu w sprawie uchylenia lub zmiany ostatecznej decyzji (art. 154, 155 i 161 kpa), w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji i we wznowionym postępowaniu, sąd zakresem orzekania winien objąć decyzje wydane w zwykłym toku instancji. Wszystkie te postępowania toczą się w tej samej, z punktu widzenia materialno prawnego, sprawie administracyjnej, w której toczyło się postępowanie pierwotne, i stanowią jego powtórzenie czy też przedłużenie (uchwała składu 7 sędziów z 27.6.2000 r.- FPS 12/99- ONSA 1/01/7; wyrok WSA w Warszawie z 17.3.2004 r.- III SA 2512/02- LexPolonica nr 396982; T. Woś w: "Ppsa. Komentarz" 2008 s. 503 uw. 8 in princ.). W precyzyjnym uzasadnieniu uchwały składu 7 sędziów z 27.6.2000 r.- FPS 12/99, Naczelny Sąd Administracyjny podniósł, że zwrot we wszystkich postępowaniach, użyty w art. 29 ustawy o NSA wskazuje, że środki prawne, o których mowa w tym przepisie, mogą być stosowane do aktów lub czynności wydanych lub podjętych w różnych, a więc odrębnych postępowaniach prowadzonych w granicach danej sprawy. Chodzi zarówno o postępowania zaliczane do trybu głównego (toczące się przed organem I i II instancji), jak i postępowania zaliczane do trybu nadzwyczajnego- w tym w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji (ONSA 1/01/7- s. 132-133; A. Kabat w: B. Dauter, B. Gruszczyński, A. Kabat, M. Niezgódka- Medek "Ppsa. Komentarz" Zakamycze 2006 s. 302 uw. 2-3; Wolters Kluwer 2009 s. 375 uw. 2-3). Rozwiązanie przyjęte w art. 135 ppsa w sposób prawidłowy wyznacza przedmiotowy zakres orzekania wojewódzkiego sądu administracyjnego. Sąd administracyjny I instancji jest upoważniony i- w świetle postanowień art. 135 ppsa, odmiennie niż na podstawie art. 29 ustawy o NSA- zobowiązany do podjęcia przewidzianych w ustawie środków, a więc do wydania stosownego orzeczenia, w celu usunięcia naruszenia prawa w stosunku do aktów wydanych lub podjętych we wszystkich postępowaniach prowadzonych w granicach danej sprawy, jeśli to niezbędne do końcowego jej załatwienia (T. Woś w: "Ppsa. Komentarz" 2008 s. 501 uw. 4; podobnie-"Ppsa. Komentarz" 2005 s. 441 uw. 3).

W doktrynie, orzecznictwie Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, wyróżnia się trzy różne stanowiska odnośnie treści pojęcia rażące naruszenie prawa (J. Borkowski "Nieważność decyzji administracyjnej" ZCO 1997 s. 102). Wskazuje się na różne koncepcje nieważności decyzji administracyjnej (Z. Janowicz "Kpa. Komentarz": PWN 1995 s. 389-400=W.Pr. PWN 1999 s.438-449; J. Borkowski w: B. Adamiak, J. Borkowski "Kpa. Komentarz" C.H. Beck 2010 s. 578 nb 3 i n.). Sąd, nie wdając się w owe spory doktrynalne i rozbieżności w orzecznictwie, winien dekodować taką normę prawną z art. 156 § 1 pkt 2 kpa, która najpełniej odzwierciedla wolę ustawodawcy i najlepiej służy współczesnym potrzebom obywateli i organów stosujących prawo.

Przepisy nie definiują pojęcia rażącego naruszenia prawa, zawartego w art. 156 § 1 pkt 2 kpa. Znaczenia tego terminu należy szukać w orzecznictwie i doktrynie. Orzecznictwo wskazuje, że rażące naruszenie prawa oznacza wadliwość decyzji skutkiem naruszenia norm prawnych regulujących działania administracji publicznej w indywidualnych sprawach, w szczególności przepisów prawa procesowego oraz materialnego, o szczególnym ciężarze gatunkowym. Zachodzi więc w przypadku, gdy czynność zmierzająca do wydania decyzji administracyjnej oraz treść załatwienia sprawy w niej wyrażona stanowią zaprzeczenie stanu prawnego sprawy w całości lub w części. Nie chodzi przy tym o błędy w wykładni prawa, lecz o przekroczenie prawa w sposób jasny i niedwuznaczny (przykładowo: wyroki NSA z dnia 21.08.2001 r.- II SA 1726/00- LEX 51233; 26.09.2000 r.- V SA 2998/99- LEX 51249; 5.10.2000 r.- III SA 2244/99- LEX 47084; wyrok WSA w Warszawie z dnia 9.11.2005 r.- III SA/Wa 2210/05- LEX 192628). Rażące naruszenie prawa określa się jako oczywiste i bezsporne naruszenie przepisu prawa, a przy tym takie, które koliduje z zasadą praworządnego działania organów administracji publicznej w demokratycznym państwie prawa (wyrok WSA w Warszawie z dnia 21.12.2005 r.- VII SA/Wa 706/05- LEX 196278). W części orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego wskazuje się, że oczywistość naruszenia prawa polega na rzucającej się w oczy sprzeczności między treścią rozstrzygnięcia, a przepisem prawa stanowiącym jego podstawę prawną. W sposób rażący może zostać naruszony wyłącznie przepis, który może być stosowany w bezpośrednim rozumieniu, to znaczy taki, który nie wymaga stosowania wykładni prawa. Ten pogląd należy uznać za przestarzały i odwołujący się do nieaktualnej koncepcji stosowania przepisów prawa, nie zaś norm prawnych. W doktrynie wskazuje się, że koncepcja rozumienia bezpośredniego przepisów prawnych (J. Wróblewski "Wykładnia prawa a poglądy na strukturę normy prawnej" PiP 1/60/118), jest nieadekwatna (J. Woleński "Logiczne problemy wykładni prawa" Kraków 1972 s. 72-73). Z wyróżnieniem rozumienia bezpośredniego i jego braku, łączono paremię clara non sunt interpretanda (J. Wróblewski "Rozumienie prawa i jego wykładnia" Ossolineum 1990 s. 55-59). W orzecznictwie Sądu Najwyższego w okresie 1990-2000 odstąpiono od takiego rozumienia zasady clara non sunt interpretanda, nadając jej znaczenie właściwe dla paremii interpretatio cessat in claris, a Sąd Najwyższy w tym okresie, w przytłaczającej większości przypadków, nawet w sytuacji uzyskania jednoznaczności językowej przepisu, poddawał go również wykładni systemowej i funkcjonalnej- zwykle po to, by sprawdzić, czy jednoznaczność uzyskana nie prowadzi do sprzeczności w systemie prawa (np. z normami hierarchicznie wyższymi albo z zasadami prawa), bądź czy nie burzy powszechnie akceptowanych społecznie wartości (A. Municzewski "Reguły interpretacyjne w działalności orzeczniczej Sądu Najwyższego" Szczecin 2004 s. 103-104, 151-152, 217). Takie stanowisko odnośnie interpretacji przepisów prawa administracyjnego prezentują E. Smoktunowicz "Orzecznictwo Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego- kpa" Białystok 1994 s. 18-51; J.P. Tarno "Naczelny Sąd Administracyjny a wykładnia prawa administracyjnego" W-wa 1999 s. 52-53). Poglądy te trafnie akceptuje doktryna (M. Zieliński "Wykładnia prawa. Zasady, reguły, wskazówki" W. Pr. LexisNexis 2008 s. 57-64). Tym samym za niewystarczające dla stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej na podstawie art. 156 § 1 pkt 2 in fine kpa jest sama oczywistość naruszenia prawa, bądź uznanie za uchybiającą prawu przyjętą interpetację.

O rażącym naruszeniu prawa decydują zatem łącznie trzy przesłanki: oczywistość naruszenia prawa, charakter przepisu, który został naruszony oraz racje ekonomiczne lub gospodarcze - skutki które wywołuje decyzja.

Skutki, które wywołuje decyzja uznana za rażąco naruszającą prawo, to skutki niemożliwe do zaakceptowania z punktu widzenia wymagań praworządności - skutki gospodarcze lub społeczne naruszenia, których wystąpienie powoduje, że nie jest możliwe zaakceptowanie decyzji jako aktu wydanego przez organy praworządnego państwa (wyrok NSA z 9.02.2005 r.- OSK 1134/04- LEX 165717).

Kolegium w decyzji z [...] maja 2008 r. nr [...] (k. 71v-72 akt administracyjnych) ograniczyło się jedynie do przytoczenia art. 7 pkt 5 uśr, nie wskazując, w czym upatruje rażącego naruszenia prawa, zwłaszcza której z norm zawartych w tym rozbudowanym przepisie. Kolegium nie wskazało, w czym upatruje się oczywistej sprzeczności między treścią tego przepisu (w istocie – między treścią której z nom w tym przepisie zawartych) a rozstrzygnięciem objętym decyzją z [...] października 2006 r. SKO nie wskazało, w czym upatruje "rażącego naruszenia przepisów proceduralnych w szczególności art. 7 i 9 kpa", które to rażące naruszenie prawa procesowego spowodować miało "rażące naruszenie prawa materialnego". Nie ulega wątpliwości, że art. 9 kpa chroni stronę, zatem rażące naruszenie art. 9 kpa (wszak jedynie przez organ) nie może działać na niekorzyść Wnioskodawczyni. Z kolei art. 7 nakazuje w szczególności załatwienie sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli.

Odstępstwa od zasady ogólnej trwałości ostatecznej decyzji administracyjnej, jako rozwiązania stanowiące wyjątek od zasady, podlegają wykładni ścisłej (J. Borkowski- op. cit. s. 586 nb 16). Podważenie trwałości decyzji ostatecznej może nastąpić tylko w określonym trybie, przy zastosowaniu którego organ obowiązany jest do przestrzegania zasad ogólnych postępowania administracyjnego. Wzruszenie ostatecznej decyzji, będące wyjątkiem od określonej w art. 16 § 1 kpa zasady trwałości decyzji, winno być poprzedzone przeprowadzeniem szczególnie wnikliwego postępowania, uwzględniającego w pełni art. 7, 8 i 77 kpa, a także – wypełniającego zawarte w art. 1 Konstytucji [z 1952 r.- obecnie art. 2 Konstytucji z 2.4.1997 r.] wskazania o stosowaniu w praktyce zasad demokratycznego państwa prawnego (wyrok NSA z 26.10.1992 r.- III SA 907/92; B. Adamiak op. cit. s. 84 nb 3). Z zasady wyrażonej w art. 8 kpa wynika wymóg praworządnego i sprawiedliwego prowadzenia postępowania i rozstrzygnięcia sprawy przez organ administracji publicznej. Tylko postępowanie odpowiadające takim wymogom i decyzje wydane w wyniku postępowania tak ukształtowanego mogą wzbudzać zaufanie obywateli do organów administracji publicznej nawet wtedy, gdy decyzje administracyjne nie uwzględniają ich żądań (A. Wróbel w: M. Jaśkowska, A. Wróbel "Kpa. Komentarz" Zakamycze 2005, wyd. II, s. 154, t. 1; wyrok WSA w Warszawie z 3.03.2005 r.- VI SA/Wa 789/04- LEX 189248). Zasady: demokratycznego państwa prawa i praworządności (art. 2 i 7 Konstytucji, art. 6 kpa) oraz uwzględnienia interesu społecznego i słusznego interesu obywateli (art. 7 kpa) nakazują, by organ administracji publicznej każde rozstrzygnięcie wydał po rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy. Nie można stwierdzić nieważności decyzji administracyjnej bez przeprowadzenia wyczerpującego postępowania dowodowego jednoznacznie wykazującego, że w decyzji będącej przedmiotem postępowania nadzorczego tkwi wada opisana w art. 156 § 1 kpa (wyrok WSA w Warszawie z 17. 08. 2005 r.- VII SA/Wa 1765/04- LEX 190808).

Decyzja z [...] maja 2008 r. nr [...] wymogu tego nie spełnia, przeto na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. 2 w zw. z art. 135 ppsa podlega uchyleniu (punkt 6 sentencji wyroku).

X. Decyzją z [...] marca 2009 r. nr [...] (k. 119v-121 akt administracyjnych) Kolegium uchyliło decyzję z [...] stycznia 2009 r. nr [...] (k. 107-106 akt administracyjnych). Wbrew ustaleniom Kolegium, Prezydent nie wydał decyzji "z dnia [...].11.2005 r. nr [...]", bowiem owe świadczenia Prezydent istotnie przyznał decyzją z [...] listopada 2005 r. o tym samym numerze (k. 22, k. 120 – akapit 2, a następnie akapit 3 - akt administracyjnych). Kolegium trafnie wskazało, że z obowiązku niezwłocznego powiadomienia organu o każdej zmianie mającej wpływ na prawo do zasiłku, Skarżąca mogła się wywiązać dopiero po otrzymaniu wyroku orzekającego o wygaśnięciu obowiązku alimentacyjnego (choć SKO błędnie nie uznało, że wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego z datą wsteczną mogło się ziścić dopiero z datą uprawomocnienia się wyroku z 02 czerwca 2006 r.). Prezydent od dnia uchylenia decyzji z [...] lipca 2008 r. nr [...] (k. 80 akt administracyjnych), decyzją z dnia [...] listopada 2008 r. (k. 98v-100 akt administracyjnych), nie przeprowadził żadnego postępowania dla ustalenia, kiedy B. W. dowiedziała się o pojawieniu się okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń rodzinnych, a sama Odwołująca się podaje, że wyrok z [...] czerwca 2006 r. otrzymała w lipcu 2006 r. SKO trafnie oceniło, że jeśli dać temu wiarę, to nie można twierdzić, że okoliczności powodujące ustanie prawa do pobierania przez Nią świadczeń były Jej znane dnia [...] października 2005 r. W uzasadnieniu decyzji Kolegium nawiązało do art. 30 ust. 2 pkt 1 uśr i podniosło, że dopiero z chwilą wydania wyroku z [...] czerwca 2006 r. można mówić o zaistnieniu warunku negatywnego z art. 7 "ust." [winno być "pkt"] 5 uśr i ustaniu prawa do zasiłku i dodatku do zasiłku rodzinnego. Z obowiązku niezwłocznego powiadomienia organu o każdej zmianie mającej wpływ do prawa do zasiłku, Wnioskodawczyni mogła się wywiązać dopiero po otrzymaniu wyroku orzekającego o wygaśnięciu obowiązku alimentacyjnego. SKO trafnie stwierdziło, że nie ma podstaw by przyjąć takie rozumienie przepisów, które powodowałoby ujemne skutki po stronie Strony postępowania, nawet w sytuacji kiedy wywiązuje się ona prawidłowo z nałożonego nań obowiązku i stosuje się do pouczeń organu. W niniejszej sprawie- w postępowaniu w przedmiocie zwrotu nienależnego zasiłku rodzinnego i zasiłku rodzinnego- "skutek wywołał wyrok w chwili jego wydania". Kolegium nakazało Prezydentowi przeprowadzić dodatkowe postępowanie – zgodnie z zaleceniami Kolegium zawartymi w decyzji z [...] listopada nr [...]. W decyzji z [...] listopada 2008 r. Kolegium wyraziło trafny pogląd, że "B. W. o wyroku, który zapadł w dniu 2 czerwca 2006 r. nie mogła dowiedzieć się rok wcześniej i nie mogła także wcześniej poinformować o tym Ośrodka, a co za tym nie może ponosić z tego tytułu negatywnych konsekwencji" (k. 98 akt administracyjnych).

Dla uniknięcia zbędnych powtórzeń, należy przywołać tu argumenty podniesione w punkcie VII i VIII uzasadnienia niniejszego wyroku, dotyczące skuteczności wyroku z [...] czerwca 2006 r. i wykładni art. 30 ust. 2 pkt 1 uśr – w pełni przydatne przy ocenie decyzji z [...] marca 2009 r. nr[...]. Mimo, że w decyzji z [...] marca 2009 r. nr [...] Kolegium trafnie wskazało na niedopuszczalność takiej wykładni art. 30 ust. 2 pkt 1 uśr, któryby pociągała ujemne konsekwencja dla należycie postępującej Strony (która niezwłocznie powiadomiła Prezydenta o wydaniu wyroku z [...] czerwca 2006 r., zgodnie z pouczeniem – jak podkreśla Sąd – niedostatecznym z punktu widzenia art. 9 kpa), to decyzja z [...] marca 2009 r. nr [...] musiała ulec uchyleniu z uwagi na naruszenie prawa materialnego (art. 30 ust. 2 pkt 1 uśr) , które miało wpływ na wynik sprawy (art. 145 § 1 pkt 1 lit. a ppsa).

W tym stanie rzeczy ustalenie, że doręczenie odpisu wyroku z [...] czerwca 2006 r. [...] B. W. nastąpiło dnia [...] lipca 2006 r. (k. 127 akt administracyjnych), nie miało znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, skoro tego dnia wyrok z [...] czerwca 2006 r. nadal nie był prawomocny. Skarżąca aż do dnia [...]października 2006 r. zdolna była zawiadomić organ jedynie o tym, że zapadł tej treści wyrok nieprawomocny (co uczyniła skutecznie dnia [...] września 2006 r.), nie zaś, że doszło do prawomocnego ustalenia, że ów obowiązek wygasł z datą wsteczną. Decyzja uznająca, że "w związku z powyższym kwota 43 zł wypłacona Pani tytułem zasiłku rodzinnego na rzecz A. W. [w okresie od 01 sierpnia 2006 r. do 31 sierpnia 2006 r.] stanowi świadczenie nienależne podlegające zwrotowi" (uzasadnienie decyzji z 30 kwietnia 2009 r.; k. 130-130v akt administracyjnych), narusza prawo materialne (art. 30 ust. 1 i 2 uśr), a naruszenie to miało wpływ na wynik sprawy. Wobec powyższego decyzję z [...] kwietnia 2009 r. na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a w zw. z art. 135 ppsa należało uchylić (pkt 2 sentencji wyroku). Jedynie na marginesie należy zauważyć, że decyzja z [...] kwietnia 2009 r. zapadła w wyniku ponownego rozpatrzenia sprawy na skutek uchylenia decyzją z [...] marca 2009 r. nr [...], w całości decyzji z [...] stycznia 2009 r. nr [...], którą to decyzją Prezydent ustalił, że kwota 559 zł tytułem zasiłku rodzinnego na rzecz M. i A. W. pobrana w okresie od 01 października 2005 r. do 31 sierpnia 2006 r. jest świadczeniem nienależnie pobranym. Jeśli zatem Prezydent stwierdził w toku ponownego rozpatrzenia sprawy, że postępowanie z sprawie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń co do zasiłku rodzinnego na rzecz M. W. (za cały ten okres) i na rzecz A. W. (za część tego okresu, obejmującą od 01 października 2005 r. do 31 sierpnia 2006 r.) stało się bezprzedmiotowe, winien decyzją umorzyć postępowania co do tej części postępowania (art. 105 § 1 kpa).

Organy obu instancji nie zwróciły uwagi, że orzeczenie konstytutywne, iż obowiązek alimentacyjny wygasł, nie stanowi wypełnienia dyspozycji normy, że "osobie samotnie wychowującej dziecko nie zostało zasądzone świadczenie alimentacyjne na rzecz dziecka od jego rodzica" (verba legis – art. 7 pkt 5 uśr).

XI. Decyzją z [...] czerwca 2007 r. Prezydent uchylił z mocą od [...] października 2005 r. decyzję z [...] listopada 2005 r. w trybie wznowieniowym (art. 151 § 1 pkt 2 kpa), choć jak trafnie zauważyło Kolegium w decyzji z: [...] listopada 2008 r. i [...] marca 2009 r. nr [...], w sprawie nie zachodziła przesłanka wznowienia postępowania z art. 145 § 1 pkt 8 kpa, bowiem z obowiązku powiadomienia organu Wnioskodawczyni mogła się wywiązać dopiero po otrzymaniu wyroku o wygaśnięciu obowiązku alimentacyjnego, nie zaś rok wcześniej (k. 98, 119 akt administracyjnych). Błędnie zatem postanowieniem z [...] kwietnia 2007 r. (k. 44 akt administracyjnych) Prezydent uznał, że "ponieważ organ administracji publicznej nie został przez Panią poinformowany o wygaśnięciu obowiązku alimentacyjnego od dnia [...] września 2005 r. na M. i A. W. [to] zaistniała przesłanka z art. 145 § 1 pkt 8 kpa będąca podstawą wznowienia postępowania". Organ I instancji upatruje podstawy do wznowienia postępowania w nowym uregulowaniu obowiązku alimentacyjnego wyrokiem z [...] czerwca 2006 r. Uwagi Prezydenta Miasta uszło to, że decyzja z [...] listopada 2005 r. nie została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które następnie zostało uchylone lub zmienione. Uprzednio obowiązek alimentacyjny nie był uregulowany orzeczeniem sądu, lecz ugodą z dnia [...] stycznia 1998 r., zawartą przed Sądem Rejonowym w [...] w sprawie [...] (k. 10, 11 akt administracyjnych) i do tej ugody bezpośrednio odnosił się Sąd Rejonowy w wyroku z [...] czerwca 2006 r. Ugoda sądowa (art. 917 kc), nie jest orzeczeniem sądu (postępowanie w sprawie [...] zakończyło się jedynie postanowieniem o umorzeniu postępowania w sprawie, mającym znaczenie wyłącznie procesowe, bowiem wydanie wyroku stało się z innych przyczyn zbędne; art. 355 § 1 kpc) i niekorzystającym z powagi rzeczy osądzonej. Przepisy art. 145 i nast. kpa, jako stanowiące wyjątek od zasady trwałości decyzji ostatecznej (art. 16 kpa), nie może być interpretowany rozszerzająco – zmiana obowiązku alimentacyjnego ustalonego ugodą nie może być postrzegana jako zmiana orzeczenia sądu, o której mowa w art. 145 § 1 pkt 8 kpa. Wobec naruszenia art. 145 § 1 pkt 8, art. 149, art. 150 § 1, art. 151 § 1 pkt 2 kpa, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ppsa Sąd orzekł jak w punkcie 7 i 9 sentencji wyroku.

XII. Postanowienie z [...] czerwca 2007 r. (k. 46 akt administracyjnych), omyłkowo nazwane "decyzją", którym Prezydent na podstawie art. 145 § 1 pkt 8, art. 149 i 150 § 1 kpa, dotknięte jest ta samą wadą, co postanowienie z [...] kwietnia 2007 r. (k. 44 akt administracyjnych). Argumenty merytoryczne, podniesione przez Prezydenta w postanowieniu z [...] czerwca 2007 r., mimo że dotyczą postępowania zakończonego inną decyzją ostateczną i z innego wniosku, w istocie odpowiadają argumentom merytorycznym przywołanym w postanowieniu z [...] kwietnia 2007 r. Dla uniknięcia zbędnych powtórzeń, należy odwołać się do argumentów zaprezentowanych w punkcie XI niniejszego uzasadnienia. Postanowienie z [...] czerwca 2007 r. dotyczy wznowienia postępowania zakończonego decyzją ostateczną z [...] października 2006 r. (k. 41 akt administracyjnych), którą przyznano prawo do świadczeń rodzinnych na okres od 01 września 2006 r. do 31 sierpnia 2007 r. Decyzją z [...] maja 2008 r. nr [...] Kolegium trafnie stwierdziło nieważność decyzji Prezydenta z [...] lipca 2007 r. (wydanej w wyniku błędnego wznowienia postępowania postanowieniem z 11 czerwca 2007 r., wskazując, że wyrok z [...] czerwca 2006 r. znany był organowi I instancji dnia [...] września 2006 r., w związku z czym nie można było uruchamiać trybu wznowieniowego). Podzielając ów pogląd SKO, należy nadto zauważyć, że w dniu złożenia wniosku [...] września 2006 r., wyrok z [...] czerwca 2006 r. nie był jeszcze prawomocny i skutek bezpośredni punktu 4 wyroku jeszcze nie nastąpił. Rzeczą organu było wyjaśnienie (art. 7 i art. 77 § 1 kpa), z jaką datą wyrok ten stał się prawomocny. Uwagi Prezydenta uszło to, że decyzja z [...]października 2006 r. została wydana w oparciu o orzeczenie sądu z [...] czerwca 2006 r., (któremu Sąd w punkcie 1 i 2 – orzekającym o alimentach, nadał w punkcie 6 rygor natychmiastowej wykonalności), a który to wyrok następnie nie został uchylony lub zmieniony, a jedynie w zakresie punktu 4 skutek bezpośredni wyroku nastąpił wraz z uprawomocnieniem się tego wyroku – dnia [...] października 2006 r. (k. 83, 84 akt administracyjnych). Przepisy art. 145 i nast. kpa, jako stanowiące wyjątek od zasady trwałości decyzji ostatecznej (art. 16 kpa), nie może być interpretowany rozszerzająco. Skoro decyzja nie została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu następnie uchylone lub zmienione, o których mowa w art. 145 § 1 pkt 8 kpa, wobec naruszenia art. 145 § 1 pkt 8, art. 149, art. 150 § 1, art. 151 § 1 pkt 2 kpa, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ppsa Sąd orzekł jak w punkcie 8 sentencji wyroku.

XIII. W wyniku niniejszego wyroku, w obrocie prawnym pozostają decyzje: z [...] listopada 2005 r. (k. 22 akt administracyjnych); [...] października 2006 r. (k. 41 akt administracyjnych); z [...] listopada 2006 r. (która nie była przedmiotem jakichkolwiek postępowań nadzwyczajnych; k. 39 akt administracyjnych); z [...] maja 2008 r. nr [...] (k. 70-68 akt administracyjnych), którą to decyzją Kolegium trafnie stwierdziło nieważność decyzji Prezydenta z [...] lipca 2007 r. (k. 49 akt administracyjnych).

XIV. Zebrany w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na przyjęcie, że Skarżąca działała w postępowaniach zainicjowanych wnioskami z: [...] września 2005 r. i [...] września 2006 r. w złej wierze. Przedstawienie organowi I instancji w dniu [...] września 2006 r. odpisu nieprawomocnego wyroku z [...] czerwca 2006 r. nie nastąpiło z jakimkolwiek opóźnieniem i było przykładem lojalnej postawy Wnioskodawczyni wobec organu administracji publicznej.

W żadnej z rozpatrywanych decyzji podstawą orzekania o zwrocie świadczeń nienależnie pobranych nie mógł być punkt 3 ustępu 2 art. 30 uśr, bowiem nie doszło do wypłaty świadczeń w przypadku, o którym mowa w art. 23a ust. 5 uśr (na żadnym z etapów postępowania nie doszło do zastosowania przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego).

XV. W sprawie nie znalazł zastosowania także punkt 4 ustępu 2 art. 30 uśr, który wszedł w życie dopiero dnia 02 stycznia 2009 r. ( dodany przepisem art. 1 punktu 16 lit. a ustawy z dnia 17 października 2008 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych - Dz.U. 223/08/1456- dalej nowelizacja) w zw. z art. 4 in princ. nowelizacji. Przepis ten – w przeciwieństwie do uregulowań zawartych w punktach 1-3 ustępu 2 art. 30 uśr - pozwala na stwierdzenie przesłanek, że dane świadczenie jest nienależnie pobranym, bez winy wnioskodawcy (W. Maciejko – op. cit. s. 476 i 477 nb13). Wobec treści niniejszego wyroku i decyzji z [...] maja 2008 r. nr [...], w obrocie prawnym nie ostała się żadna decyzja stwierdzająca nieważność bądź uchylająca w wyniku wznowienia postępowania, decyzje z: [...] listopada 2005 r. i [...] października 2006 r. Nadto Strona nie może ponosić ujemnych konsekwencji kolejnych błędów organów administracji publicznej, które popełniając szereg błędów przy wydawaniu kolejnych postanowień i decyzji, tak długo toczyły postępowania, że "doczekały" wejścia po ponad – odpowiednio – 3 latach bądź 2 latach - przepisu, poszerzającego katalog przesłanek z art. 30 ust. 2 uśr i to w kierunku tak surowym (nawet przy braku zawinienia Wnioskodawczyni). Tolerowanie takiej sytuacji prowadziłoby do naruszenia art. 2 Konstytucji i zasad podstawowych, wyrażonych w art. 6, 7, 8, 9 kpa.

XVI. Jedynie na marginesie należy zauważyć, że to, czy w pierwszej instancji w procesie przed sądem powszechnym orzekał asesor, czy nominowany sędzia, nie ma – wbrew ocenie Skarżącej - żadnego znaczenia merytorycznego (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 24 października 2007 r. – SK 7/06 – OTK-A 9/07/108). Trybunał Konstytucyjny nie stwierdził, że asesorzy są merytorycznie mniej przygotowani do orzekania niż sędziowie, a jedynie wskazał na potrzebę zagwarantowania oddzielenia trzeciej władzy od innych władz (art. 10 Konstytucji), rozluźnienia więzi miedzy asesorami a ministrem sprawiedliwości, zapewnienia wpływu Krajowej Rady Sądownictwa na karierę zawodową sędziego in spe (cz. III pkt 6 uzasadnienia wyroku Trybunału Konstytucyjnego).

XVII. Ponownie rozpoznając sprawę organ I instancji poczyni ustalenia faktyczne, które pozwoliłby jednoznacznie ocenić, w okolicznościach konkretnej sprawy, czy Skarżąca została skutecznie pouczona o braku prawa do pobierania zasiłku rodzinnego i dodatków do zasiłku rodzinnego, rzeczywiście dochodzonych w obu wnioskach, i obowiązku powiadomienia o takiej zmianie- pod rygorem uznania tych świadczeń za świadczenia nienależnie pobrane. Niemożność poczynienia takich, jednoznacznych ustaleń, winna skutkować umorzeniem postępowania w tej materii. W dalszym postępowaniu organ uwzględni ocenę prawną i wskazania co do dalszego postępowania, wyrażone w niniejszym orzeczeniu (art. 153 ppsa).

W tym stanie rzeczy stwierdzić należy, że wskazane wyżej naruszenia tak prawa materialnego jak i procesowego w sposób istotny wpłynęły na wynik sprawy, co powoduje konieczność wyeliminowania zaskarżonej decyzji i poprzedzającej ją decyzji organu I instancji, a nadto pozostałych decyzji i postanowienia, wymienionych w sentencji wyroku, z obrotu prawnego na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a) i lit. c) w zw. z art. 135 ppsa. Wobec uwzględnienia skargi, Sąd na podstawie art. 152 ppsa orzekł, że wskazane wyżej decyzje nie podlegają wykonaniu do czasu uprawomocnienia się niniejszego wyroku.

/-/M. Dybowski /-/E. Makosz – Frymus /-/E. Kręcichwost - Durchowska

mb