Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wydanie decyzji na podstawie art. 59 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, określającej osoby zobowiązane do przenoszenia opłaty i ustalającej wysokość opłaty przypadającej dla poszczególnych osób jest warunkiem, zgodnego z prawem, zastosowania mechanizmu wnoszenia opłat zastępczych przez gminę. Gmina ma obowiązek ("wnosi") uiszczenia opłat zastępczych, ale jedynie wówczas, gdy osoba, za którą gmina wnosi opłatę, ma prawnie określony obowiązek opłaty o oznaczonej wysokości. Nie można gminy obciążać obowiązkiem opłat zastępczych w sytuacji, gdy opłata osób zobowiązanych nie jest określona decyzją administracyjną. Niedopuszczalna jest również konstrukcja, iż gmina ponosi koszty pobytu osoby w domu pomocy społecznej, a dopiero później, w decyzji nakazującej zwrot zastępczo poniesionych wydatków ustalany jest obowiązek opłaty osoby, za którą uiszczono opłaty. Aby mówić o opłacie zastępczej musi być uprzednio ustalona opłata podstawowa (pierwotna).

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku w składzie następującym: Przewodniczący sędzia WSA Małgorzata Roleder, Sędziowie sędzia NSA Stanisław Prutis (spr.),, sędzia NSA Danuta Tryniszewska-Bytys, Protokolant Anna Makal, po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 08 grudnia 2011 r. sprawy ze skargi D. G. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w B. z dnia [...] lipca 2011 r. nr [...] w przedmiocie opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej 1. uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą jej wydanie decyzję Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w B. o nr [...] z dnia [...] czerwca 2011r. 2. stwierdza, że zaskarżone decyzje nie mogą być wykonane w całości do czasu uprawomocnienia się niniejszego wyroku.-

Skarga została wywiedziona na podstawie następujących okoliczności.

Decyzją z dnia [...] czerwca 2005 r. Z. G. została skierowana na czas nieokreślony do Domu Pomocy Społecznej w U. Decyzją z tego samego dnia ustalono opłatę za jej pobyt w tym domu w wysokości 485,91 zł miesięcznie (70 % emerytury) od dnia przyjęcia i do jej wnoszenia zobowiązano Z. G. (kolejnymi decyzjami wysokość opłaty była zmieniana i tak: decyzją z dnia [...] maja 2006 r. wysokość opłaty ustalono na kwotę 526,43 zł, decyzją z dnia [...] marca 2007 r. na kwotę 582,43 zł, decyzją z dnia [...] kwietnia 2008 r. na kwotę 616,90 zł, decyzją z dnia [...] maja 2009 r. na kwotę 652,57 zł, decyzją z dnia [...] kwietnia 2011 r. na kwotę 697,15 zł). O umieszczeniu zainteresowanej w Domu Pomocy Społecznej rozstrzygnięto decyzją z dnia [...] czerwca 2005 r. W dniu 18 sierpnia 2005 r. została zawarta umowa pomiędzy Dyrektorem DPS-u a wnuczką Z. G. – I. K. dotyczącą ustalenia wysokości oraz sposobu wnoszenia przez nią opłaty za pobyt Z. G. w DPS – 600 miesięcznie od dnia 06 czerwca 2006 r. (na podstawie aneksu nr 1 z dnia 16 listopada 2009 r. I. K. zobowiązała się wnosić opłatę w wysokości 800,00 zł od dnia 01 października 2009 r., aneksem nr [...] z dnia [...] lipca 2010 r. wysokość opłaty ustalono na kwotę 900 zł od dnia 1 lipca 2007 r.). Wnuk – D. G. odmówił ustalenia w drodze umowy wysokości odpłatności za pobyt babki w DPS. W związku z tym Dyrektor Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w B. złożył pozew o zasądzenie od niego na rzecz babki alimentów. Sąd Rejonowy w B. wyrokiem z dnia [...] grudnia 2006 r. sygn. akt [...] zasądził alimenty w kwocie 80,00 zł miesięcznie od 1 listopada 2006 r. W zaistniałym stanie faktycznym koszt utrzymania Z. G. w DPS od dnia 01 lutego 2011 r. wynoszący 2.330,00 zł (wynikający z zarządzenia Starosty Białostockiego z dnia 11 stycznia 2010 r. nr 2/2011 w sprawie średniego miesięcznego kosztu utrzymania w Domu Pomocy Społecznej w Uhowie Dz. Urz. Woj. Podlaskiego nr 22, poz. 323 z dnia 25 stycznia 2011 r.) ponosiła Z. G. w wysokości – 697,15 zł, wnuczka I. K. – 900,00 zł i pozostałą część zastępczo gmina.

W związku z powyższym w dniu 18 kwietnia 2011 r. zostało wszczęte z urzędu postępowanie administracyjne w sprawie zwrotu wydatków poniesionych zastępczo przez Gminę B. za pobyt Z. G. w DPS w okresie od dnia 01 stycznia 2011 r. Decyzją z dnia [...] czerwca 2011 r. nr [...] Dyrektor Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w B., działający z upoważnienia Prezydenta Miasta B., na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 16, art. 104 ust. 3 w zw. z art. 61 ust. 3 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. Nr 175, poz. 1362 ze zm.), zobowiązał D. G. do zapłaty:

- kwoty 585,43 zł za okres od dnia 01 stycznia 2011 r. do dnia 31 stycznia 2011 roku;

- kwoty 777,43 zł za okres od dnia 1 lutego 2011 r. do dnia 31 marca 2011 r.;

- kwoty 732,85 zł za okres od dnia 1 kwietnia 2011 r. do dnia 30 kwietnia 2011 roku

tytułem zwrotu wydatków poniesionych zastępczo przez Miasto B. na poczet opłaty za pobyt Z. G. w DPS. W uzasadnieniu decyzji podano, że na podstawie wywiadu środowiskowego przeprowadzonego z zobowiązanym w dniu 02 lutego 2011 r. ustalono, iż gospodaruje on wspólnie z żona i córką. Miesięczny dochód rodziny składa się z wynagrodzenia D. G. w wysokości 2.596,83 zł i jego żony w wysokości 2.294.88 zł oraz pomocy finansowej otrzymywanej od siostry D. G. w wysokości 400,00 zł. Uwzględniając kwotę opłacanych przez D. G. alimentów na rzecz Z. G. w wysokości 80,00 zł stwierdzono, że miesięcznie dochód rodziny wynosi 5.211,71 zł i przekracza kwotę 250 % kryterium dochodowego rodziny o kwotę 2.579,21 zł. Zobowiązany nie udokumentował obciążeń finansowych ponoszonych przez rodzinę. Podano, że w porównaniu do dochodu na podstawie, którego zasądzono alimenty dochód rodziny zwiększył się o 2.208,17 zł miesięcznie. W związku z powyższym MOPR dnia 17 marca 2011 r. wystąpił do D. G. z propozycją zawarcia umowy w sprawie ponoszenia częściowej opłaty za pobyt babci Z. G. w DPS w wysokości 258,00 zł miesięcznie (tj. w wysokości 10 % przekroczenia 300 % kryterium dochodowego rodziny zaokrąglając do pełnego złotego) od stycznia 2011 r. D. G. dnia 23 marca 2011 r. odmówił podpisania umowy. Zdaniem organu sytuacja socjalno - bytowa, w tym wysokość przekroczenia kryterium dochodowego rodziny D. G., pozwala na partycypowanie w kosztach pobytu babci w DPS. Wskazano, że z powodu nieponoszenia opłat przez D. G., który odmówił podpisania umowy, Miasto B. wniosło w okresie od dnia 01 stycznia 2011 r. do dnia 30 kwietnia 2011 r. zastępczo opłaty za pobyt Z. G. w DPS na kwotę 2.873,14 zł tj. w wysokości różnicy między średnim miesięcznym kosztem utrzymania, a wpłatami wnoszonymi przez Z. G. i jej wnuczkę wg poniższych wyliczeń: 2.138,00 zł (652,57 zł + 900,00 zł) = 585,43 zł za okres od dnia 01 stycznia 2011 r. do dnia 31 stycznia 2011 r.; 2. 330,00 zł - (652,57 zł + 900,00 zł) = 777,43 zł miesięcznie za okres od dnia 01 lutego 2011 r. do dnia 31 marca 2011 r.; 2.330,00 zł - (697,15 zł + 900,00 zł) = 732,85 zł za okres od dnia 01 kwietnia 2011 r. do dnia 30 kwietnia 2011 r.

Odwołanie od tej decyzji wniósł D. G. i podał, że nie godzi się na zwrot wydatków poniesionych zastępczo przez Miasto B. na poczet opłat za pobyt Z. G. w DPS w U. Wskazał, że Kierownik Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w B. wystąpił z powództwem o alimenty na rzecz babci i wyrokiem sądowym został on zobowiązany do wpłacania kwoty 80,00 zł. Z obowiązku tego wywiązuje się i nie wystąpiono wobec niego z powództwem o podwyższenie alimentów. Podał, że jego sytuacja socjalno-bytowa nie pozwala na partycypowanie w kosztach utrzymania babci w większym zakresie niż zasądzone alimenty. W postępowaniu pierwszoinstancyjnym ustalono dochody miesięczne jego rodziny na kwotę 4.892,00 zł. Odwołujący z żoną pracują, jednak ich dochody często nie pokrywają niezbędnych wydatków, więc siostra finansowała niektóre potrzeby ich córce, której jest matką chrzestną. Wysokość miesięcznej pomocy była w różnej kwocie, po uśrednieniu podał kwotę 400,00 zł. Nie przyjął propozycji zawarcia umowy w sprawie częściowej opłaty za pobyt babci w DPS od dnia 01 stycznia 2011 r. na kwotę 258,00 zł, bowiem obciążenie w tej kwocie łącznie z alimentami wyniosłoby 338,00 zł i byłoby dla rodziny zbyt dużym obciążeniem finansowym, a przecież organowi l instancji wiadomym jest, że jego matka wymaga opieki, którą opiekuje się siostra, odwołujący także pomaga w podstawowych czynnościach. Ponadto podał, że żona od stycznia podjęła kosztowne leczenie stomatologiczne i ortodontyczne, które będzie trwało około pół roku do dwóch lat.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w B. decyzją z dnia [...] lipca 2011 r. nr [...] utrzymało w mocy rozstrzygnięcie I – instancyjne. W uzasadnieniu podano, że pobyt w domu pomocy społecznej jest odpłatny do wysokości średniego miesięcznego kosztu utrzymania (art. 60 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej), który jest ustalany przez właściwy organ w zależności od zasięgu domu pomocy społecznej i ogłaszany w wojewódzkim dzienniku urzędowym, nie później niż do dnia 31 marca każdego roku (art. 60 ust. 2 ustawy). Średni miesięczny koszt utrzymania osoby w Domu Pomocy Społecznej w U. od dnia 01 lutego 2010 r. do dnia 31 stycznia 2011 r. wyniósł 2.138,00 zł zgodnie z zarządzeniem nr 3/2010 Starosty Białostockiego z dnia 11 stycznia 2010 r. (Dz. Urz. Woj. Podl. Nr 5, poz. 88), zaś od dnia 01 lutego 2011 r. wynosi 2.330,00 zł. Zgodnie z zarządzeniem nr 2/2011 Starosty Białostockiego z dnia 12 stycznia 2011 r. (Dz. U. Woj. Podl. Nr 22, poz. 323). Organ podał, że w art. 61 ust. 1 pkt 1-3 ustawy zostały określone osoby zobowiązane do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej. Są nimi w kolejności: mieszkaniec domu pomocy społecznej, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, małżonek, zstępni przed wstępnymi oraz gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej. Zasada kolejności przyjęta w tym przepisie oznacza, że w sytuacji, gdy osoba umieszczona domu pomocy społecznej nie jest w stanie ponosić kosztów pobytu w placówce, obowiązek wnoszenia opłat spoczywa na małżonku, w następnej kolejności na zstępnych, a w dalszej kolejności na wstępnych, a jeszcze w dalszej - na gminie, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej. Z kolei art. 61 ust. 2 ustawy wskazuje reguły, według których są ustalane opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej. Mieszkaniec domu wnosi, nie więcej jednak niż 70 % swojego dochodu. W sprawie niniejszej Z. G. ponosi opłatę w wysokości: 652,57 zł miesięcznie, a od dnia 1 kwietnia 2011 r. w kwocie 697,15 zł. Oznacza to, że z dochodu, jakim dysponuje mieszkanka DPS nie są w całości pokryte wydatki na jej utrzymanie. W tej sytuacji stosownie do art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy osoby zobowiązane do ponoszenia opłat w drugiej kolejności wnoszą opłatę w wysokości ustalonej w umowie zawartej w trybie art. 103 ust. 2 ustawy, w granicach określonych w tym przepisie, odpowiednio do ust. 2 pkt 2 lit. a i b, tj. z uwzględnieniem dochodów i sytuacji rodzinnej osób zobowiązanych. Z. G. jest wdową, syn nie żyje, więc obowiązek co do ponoszenia opłaty za jej pobyt w DPS odpowiednio ciąży na wnuczce I. i wnuku D. G. Wnuczka ponosi opłatę w kwocie 900 zł miesięcznie. W sytuacji osoby gospodarującej w rodzinie – jak w przypadku D. G. – ma zastosowanie regulacja z punktu 2 lit. "b" art. 61 ust. 2 ustawy. Zgodnie z tą regulacją osoba zobowiązana ponosiła do dnia 02 maja 2011 r. opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej, jeżeli posiadany dochód na osobę był wyższy niż: 250 % kryterium dochodowego na osobę w rodzinie (tj. wyższy niż 877,50 zł), zaś od dnia 03 maja 2011 r., jeżeli posiadany dochód na osobę jest wyższy niż 300 % kryterium dochodowego na osobę w rodzinie (tj. wyższy niż 1.053,00 zł), z tym że kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty do dnia 02 maja 2011 r. nie mogła być niższa niż 250 % kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, zaś od dnia 03 maja 2011 r. nie może być niższa niż 300 % kryterium dochodowego na osobę w rodzinie. Kryterium dochodowe określa art. 8 ust. 1 ustawy, przy czym wysokość kryterium po weryfikacji obowiązującej od dnia 01 września 2009 r. wynika z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 lipca 2009 r. opublikowanego w Dz. U. Nr 127, poz. 1055 – dla osoby w rodzinie jest to kwota 351,00 zł. W myśl art. 103 ust. 2 ustawy kierownik ośrodka pomocy społecznej ustala w drodze umowy z małżonkiem, zstępnymi przed wstępnymi mieszkańca domu pomocy społecznej wysokość wnoszonej przez nich opłaty za pobyt tego mieszkańca w domu pomocy społecznej. Umowa jest zgodnym oświadczeniem woli dwóch stron w tej kwestii, przy czym powinna uwzględniać rozwiązania zawarte w art. 61 ust. 2 ustawy. Z akt sprawy niniejszej wynika, że D. G. zwrócił Miejskiemu Ośrodkowi Pomocy Rodzinie w B. projekt umowy w sprawie ponoszenia opłaty za pobyt Z. G. w DPS, bez jej podpisania. W związku z powyższym organ I instancji skorzystał z uprawnienia przewidzianego w art. 104 ust. 3 ustawy, dającego możliwość dochodzenia w drodze decyzji należności poniesionej zastępczo przez Miasto Białystok na wydatki wiążące się z utrzymaniem Z. G. w DPS i wszczął z urzędu postępowanie administracyjne w sprawie zwrotu wydatków poniesionych zastępczo przez Gminę B. za jej pobyt w DPS. Kolegium w pełni podzieliło argumentację organu l instancji, iż w zaistniałym stanie faktycznym art. 104 ust. 3 ustawy daje podstawę do nałożenia D. G. decyzją administracyjną obowiązku zwrotu poniesionych przez Miasto B. opłat określonych przepisami art. 61 ust. 2 ustawy.

Od tej decyzji D. G. wywiódł skargę do sądu administracyjnego i wniósł o jej uchylenie jak również o uchylenie decyzji organu I instancji. W uzasadnieniu skargi podał, że wpłacając co miesiąc kwotę 80,00 zł tytułem zasądzonych alimentów wywiązuje się z obowiązku opłaty za pobyt babki w DPS stosownie do treści art. 61 ust. 1 ustawy. Zdaniem skarżącego w sytuacji, gdy organ stwierdził, iż może on ponosić tę opłatę w wyższej wysokości należało ubiegać się o jej podwyższenie na drodze sądowej w sprawie dotyczącej podwyższenia alimentów. W skardze wywiedziono również, powołując się na wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 21 maja 2009 r., sygn. akt IV SA/Wr 30/09, że przepis art. 61 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej ustanawia materialnoprawną podstawę do dochodzenia przez gminę zwrotu poniesionych wydatków, lecz tylko w sytuacji, gdy osoby, które podpisały umowę nie wywiązują się z jej realizacji. Roszczenie o zwrot wydatków poniesionych przez gminę ma cywilnoprawny charakter i może być przedmiotem sporu cywilnego. Nie może zatem przepis ten stanowić podstawy wydania decyzji ustalającej wysokość należności podlegającej zwrotowi z tytułu poniesionych wydatków wniesionych zastępczo przez gminę za pobyt w domu pomocy w sytuacji odmowy podpisania umowy przez osobę zobowiązaną o której mowa w art. 103 ust. 2 ustawy.

Organ w odpowiedzi na skargę wniósł o jej oddalenie jako bezzasadnej i podtrzymał swoje stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji. Dodatkowo podał, że wskazany wyrok WSA we Wrocławiu został uchylony wyrokiem NSA z 15 stycznia 2010 r., sygn. akt I OSK 1171/09. Nadto podano, że ustawodawca nie zastrzegł, że z obowiązku zwrotu ponoszenia opłat za pobyt w domu pomocy społecznej są zwolnione osoby, które świadczą alimenty na rzecz mieszkańca domu. W takiej sytuacji fakt świadczenia przez skarżącego alimentów po 80 zł miesięcznie nie mógł być uwzględniony przy wydaniu decyzji. Świadczenie to nie ma charakteru należności przekazywanej bezpośrednio na poczet opłaty należnej od skarżącego, a jest dochodem Z. G., od którego jest ustalana jej opłata za pobyt w DPS.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku zważył, co następuje:

Skarga zasługuje na uwzględnienie, choć nie tylko z przyczyn w niej wskazanych.

Stosowanie przepisu art. 61 ust. 3 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, określającego zasady zwrotu na rzecz gminy wydatków przez nią poniesionych tytułem opłaty zastępczej za pobyt osoby w domu pomocy społecznej, rodziło różnego rodzaju rozbieżności interpretacyjne, czego dowodem są także decyzje będące przedmiotem niniejszej skargi.

Wspólną zasługą Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego jest określenie trybu dochodzenia zwrotu poniesionych przez gminę opłat. Odpowiadając na pytanie prawne Sądu Okręgowego, Sąd Najwyższy uchwałą z dnia 29 września 2009 r. (sygn. akt III CZP 77/09) stwierdził, iż niedopuszczalna jest droga sądowa w sprawie o zwrot wydatków poniesionych zastępczo przez gminę w przypadku niewywiązywania się z obowiązku opłat za pobyt w domu pomocy społecznej przez osoby, o których mowa w art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, iż: "Ustawodawca przewidział jednak mechanizm efektywnej realizacji tego obowiązku, stosownie bowiem do art. 104 ust. 3 u.p.s., wysokość należności podlegającej zwrotowi oraz termin zwrotu tej należności ustala się w drodze decyzji administracyjnej, poprzedzonej oceną sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej zobowiązanego (art. 107 ust. 1 u.p.s.). Według zaś art. 104 ust. 1 u.p.s., należności z tytułu wydatków na świadczenia z pomocy społecznej z tytułu opłat określonych przepisami niniejszej ustawy oraz z tytułu nienależnie pobranych świadczeń podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.".

Podobne stanowisko zajął także Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 15 stycznia 2010 r. (sygn. akt I OSK 1171/09) stwierdzając, że: "Zawarcie umowy, o jakiej mowa w art. 103 ust. 2 u.p.s., służy jedynie określeniu wysokości opłaty wnoszonej za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej, natomiast sam obowiązek uiszczania opłat wynika z mocy ustawy, a nie z umowy. Skoro więc obowiązek członków rodziny osoby umieszczonej w domu pomocy społecznej, polegający na wnoszeniu związanych z tym opłat wynika wprost z art. 61 ust. 1 pkt 2 u.p.s., to w sytuacji uchylania się od tego obowiązku przez osoby zobowiązane, gmina, która zastępczo poniosła wydatki, może egzekwować ich zwrot na drodze administracyjnej. Właściwą drogą wyegzekwowania takich należności przez gminę, jest wydanie decyzji na podstawie art. 104 ust. 3, w związku z art. 61 ust. 3 u.p.s.".

Aktualnie nie ma zatem wątpliwości, iż przysługujące gminie na mocy art. 61 ust. 3 u.p.s., prawo dochodzenia zwrotu poniesionych wydatków na opłaty zastępcze realizowane jest w drodze postępowania administracyjnego, poprzez wydanie decyzji nakazującej zwrot sumy poniesionej tytułem opłaty wniesionej zastępczo. Z regulacji art. 61 ust. 3 u.p.s. wynika logiczna konstatacja, iż aby mówić o opłatach zastępczych, ponoszonych w przypadku niewywiązywania się innych osób z obowiązku opłaty, musi być prawnie określony obowiązek opłaty obciążający inne osoby.

Stosownie do art. 60 w/w ustawy pobyt w domu pomocy społecznej jest odpłatny do wysokości średniego miesięcznego kosztu utrzymania, zaś średni miesięczny koszt utrzymania mieszkańca w domu pomocy społecznej o zasięgu powiatowym ustala starosta i ogłasza w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Ogłoszenie stanowi podstawę do ustalenia odpłatności za pobyt w DPS od następnego miesiąca przypadającego po miesiącu, w którym zostało opublikowane. Decyzję o skierowaniu do domu pomocy społecznej i decyzję ustalającą opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej wydaje wójt gminy właściwej dla osoby w dniu jej kierowania do DPS (art. 59 ust. 1 ustawy).

Zgodnie z art. 61 ust. 1 pkt 1-3 u.p.s., do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej obowiązani są w kolejności: 1. mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich – przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, 2. małżonek, zstępni przed wstępnymi, 3. gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej; przy czym osoby i gmina określone w pkt 2 i 3 nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność. Opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej wnoszą: małżonek, zstępni przed wstępnymi – zgodnie z umową zawartą w trybie art. 103 ust. 2 ustawy, jeżeli posiadany dochód na osobę w rodzinie jest wyższy niż 250 % kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, z tym, że kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 250 % kryterium dochodowego na osobę w rodzinie (art. 61 ust. 2 pkt 2 lit. "b"). W sytuacji, gdy mieszkaniec domu pomocy społecznej nie jest w stanie samodzielnie ponosić kosztów pobytu w placówce, obowiązek ten spoczywa na jego małżonku oraz zstępnych przed wstępnymi a następnie na gminie. W art. 61 ust. 3 przewidziano obowiązek wnoszenia zastępczo opłat przez gminę, jeżeli z tego obowiązku nie wywiązują się osoby wymienione w art. 61 ust. 1 pkt 1 i 2. Gminie przysługuje prawo dochodzenia zwrotu wniesionych w tym celu kwot. Nadmienić należy, iż zgodnie z art. 64 osoby wnoszące opłatę za pobyt w DPS można, na ich wniosek zwolnić częściowo bądź całkowicie od tej opłaty – (wyrok NSA z dnia 09 czerwca 2010 r. sygn. akt I OSK 204/10).

Jak wyjaśnił Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie (w uzasadnieniu wyroku z dnia 24 marca 2011 r. sygn. akt VIII SA/Wa 1086/10) to decyzja o ustaleniu opłaty za pobyt w DPS indywidualizuje przewidziany w przepisach art. 60 ust. 1 oraz art. 61 ust. 1 i 2 obowiązek ponoszenia opłat za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej przez wymienione w tych przepisach podmioty. Adresatami decyzji ustalającej opłatę za pobyt w DPS mogą być osoba skierowana, a także (a niekiedy wyłącznie) osoba bądź osoby z kręgu podmiotów wymienionych w art. 61 ust. 1 pkt 2 i 3. To w decyzji, o której mowa w art. 59 ust. 1 doznają konkretyzacji powołane przepisy ustawy przez: określenie kwoty opłaty za pobyt w DPS, wskazanie osób zobowiązanych do jej ponoszenia z kręgu podmiotów wskazanych w w/w przepisach, ustalenie przypadających na nich kwot opłaty oraz ewentualne zwolnienie, stosownie do art. 64, w całości lub w części z ustalonej opłaty. Zdaniem powoływanego WSA w Warszawie, obowiązek wnoszenia opłaty przez konkretną osobę, czy osoby spośród kręgu podmiotów zobowiązanych na mocy art. 61 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 i 2 u.p.s. kreuje nie umowa, o jakiej mowa w art. 103 ust. 2, ale decyzja administracyjna o ustaleniu opłaty za pobyt w DPS przewidziana w art. 59 ust. 1 u.p.s. Z samego brzmienia art. 103 ust. 2 wynika, że celem takiej umowy nie jest nawiązanie cywilnoprawnego stosunku zobowiązującego do ponoszenia opłat za pobyt w domu pomocy społecznej, ale ustalenie wysokości opłaty "wnoszonej" przez te osoby, a więc opłaty, której obowiązek ponoszenia został już ustalony.

Obowiązek partycypowania w kosztach utrzymania osoby skierowanej do domu pomocy społecznej powinien zostać określony już w decyzji o skierowaniu do DPS i o ustaleniu opłaty za pobyt. Nawet udokumentowana okoliczność odmowy zawarcia umowy, o której mowa w art. 103 ust. 2 u.p.s. nie może stanowić wyłącznej podstawy do wydania decyzji o obowiązku zwrotu na rzecz gminy części opłaty przez nią ponoszonej przez taką osobę. Należy przy tym dodać, że zobowiązany winien mieć możliwość wcześniejszego zapoznania się z warunkami realizacji ciążącego na nim obowiązku. Dla ustalenia tej odpłatności nie mają natomiast znaczenia przyczyny umieszczenia osoby w DPS, zaś obowiązki małżonka i krewnych takiej osoby są zależne wyłącznie od ich sytuacji dochodowej, o czym stanowi art. 61 ust. 2 pkt 2 u.p.s.. Okoliczności dotyczące sytuacji rodzinnej, majątkowej nie mają zatem znaczenia dla ustalenia obowiązku ponoszenia opłaty przez zobowiązanego. Mogą natomiast stanowić podstawę do wydania przez organ administracji rozstrzygnięcia o zwolnieniu z obowiązku ponoszenia w całości lub w części ustalonej opłaty na podstawie art. 64 u.p.s. (wyrok WSA Warszawie z dnia 07 września 2011 r. sygn. akt VIII SA/Wa 228/11).

Zdaniem składu orzekającego w niniejszej sprawie wydanie decyzji na podstawie art. 59 ust. 1 ustawy, określającej osoby zobowiązane do przenoszenia opłaty i ustalającej wysokość opłaty przypadającej dla poszczególnych osób jest warunkiem, zgodnego z prawem, zastosowania mechanizmu wnoszenia opłat zastępczych przez gminę. Wniosek taki wynika z treści przepisu art. 61 ust. 3 ustawy. Gmina wnosi opłaty zastępczo, w przypadku niewywiązania się osób (o których mowa w ust. 2 pkt 1, 2 i 2 "a" art. 61 ustawy) z obowiązku opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej. A zatem gmina ma obowiązek ("wnosi") uiszczenia opłat zastępczych, ale jedynie wówczas, gdy osoba, za która gmina wnosi opłatę, ma prawnie określony obowiązek opłaty o oznaczonej wysokości. Nie można gminy obciążać obowiązkiem opłat zastępczych w sytuacji, gdy opłata osób zobowiązanych nie jest określona decyzją administracyjną. Niedopuszczalna jest również konstrukcja, iż gmina ponosi koszty pobytu osoby w domu pomocy społecznej, a dopiero później, w decyzji nakazującej zwrot zastępczo poniesionych wydatków ustalany jest obowiązek opłaty osoby, za którą uiszczono opłaty. Aby mówić o opłacie zastępczej musi być uprzednio ustalona opłata podstawowa (pierwotna). Ustalenie obowiązku opłaty i jej wysokości decyzją, wydana na podstawie art. 59 ust. 1 u.p.s., ma znaczenie nie tylko dla gminy ale oczywiście i dla zainteresowanego zobowiązanego. Zobowiązany winien znać warunki odpłatności za pobyt osoby sobie bliskiej w domu pomocy społecznej, aby nie być zaskakiwanym wysokością tej opłaty, ustalonej dopiero decyzją nakazującą zwrot wydatków poniesionych zastępczo przez gminę.

Odnosząc powyższe rozważania do realiów rozpoznawanej sprawy stwierdzić należy, że z materiału sprawy wynika, iż wydawane na podstawie art. 59 ust. 1 u.s.p. decyzje ustalające opłaty za pobyt Z. G. w domu pomocy społecznej zobowiązały do wnoszenia opłat jedynie samą zainteresowaną. W stosunku do wnuczki – I. K. oraz wnuka – D. G. (skarżącego) nie wydano decyzji administracyjnej ustalającej wysokość opłaty, do której byłby zobowiązany z tytułu pobytu w domu pomocy swojej babci. I. K. uiszczała opłaty w wysokości określonej kolejnym umowami. W stosunku do D. G. – MOPR w B. występował z propozycjami zawarcia umowy; ostatnio propozycja z dnia 17 marca 2011 r. dotyczyła zawarcia umowy w sprawie ponoszenia częściowej opłaty za pobyt Z. G. w DPS w wysokości 258,00 zł miesięcznie. Wobec nie przyjęcia propozycji przez skarżącego zostało wszczęte z urzędu postępowanie administracyjne, w sprawach zwrotu wydatków poniesionych zastępczo przez Gminę B. za pobyt Z. G. w DPS w okresie od 01 stycznia 2011 r., zakończone wydaniem zaskarżonej decyzji.

Zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem przepisu art. 59 ust. 1 oraz art. 61 i ust. 3 ustawy o pomocy społecznej, albowiem nakłada na skarżącego obowiązek zwrotu wydatków poniesionych zastępczo przez Gminę B., bez koniecznego uprzedniego określenia, decyzją administracyjną, obowiązku uiszczenia opłaty i jej wysokości przez skarżącego. Skarżący słusznie podnosi zarzut, iż wobec braku decyzji wymierzającej opłatę wysokość jego zobowiązań była mu nieznana; mógł być rzeczywiście przekonany, iż jest zobowiązany do zapłaty jedynie kwoty 80,00 zł zasądzonych przez Sąd alimentów.

Przed wydaniem decyzji nakazującej zwrot wydatków poniesionych zastępczo przez Gminę skarżący nie znał wysokości opłaty, do której miałby być zobowiązany. Uzasadnione jest jego mniemanie, iż wysokość opłaty nie powinno przekraczać kwoty 258,00 zł miesięcznie, gdyż taką wysokość proponował MOPR w ofercie zawarcia umowy z dnia 17 marca 2011 r. Skarżący mógł być zatem zaskoczony wysokością kwoty do zapłaty, których został zobowiązany zaskarżoną decyzją. Kwoty te za miesiąc styczeń czy kwiecień znacznie przekraczały proponowaną w ofercie kwotę 258,00 zł. Organy w ogóle nie wyjaśniły tych rozbieżności. Takie działanie stanowi naruszenie zasady pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa wyrażonej w art. 8 K.p.a. Wynikająca z tego przepisu zasada zaufania obywateli do organów państwa nakłada na organ administracji publicznej obowiązek praworządnego i sprawiedliwego prowadzenia postępowania, które nie może być prowadzone "na skróty" – nie można na obywatela nakładać obowiązku zwrotu kwoty opłat zastępczych w sytuacji, gdy obywatel nie znał wysokości opłaty, którą mógłby być obciążony.

Dodać należy, iż zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem przepisów postępowania, które to naruszenie mogło mieć – zdaniem Sądu – wpływ na wynik sprawy. W aktach sprawy nie ma dowodu, iż organ I instancji uczynił zadość obowiązkom wynikającym z art. 10 § 1 K.p.a., a w tej sprawie niewątpliwie nie zachodziły przesłanki do odstąpienia od zasady.

Wydana z urzędu decyzja nakazuje zwrot poniesionych zastępczo wydatków, z tym, że w materiałach sprawy brak jest jakichkolwiek dowodów (stosownych faktur, rachunków, czy przelewów) potwierdzających okoliczność, iż gmina takie wydatki poniosła. Mamy więc do czynienia z naruszeniem przepisów dowodowych (art. 7, 77 § 1 i 107 § 1 i 3 K.p.a.).

Mając na uwadze przedstawione wyżej uchybienie Sąd stwierdził, iż zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem przepisów prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy oraz z naruszeniem przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy i orzekł, jak w sentencji, na podstawie art. 145 §1 pkt 1 lit "a" i "c" Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy organy rozważą kwestię zwrotu na rzecz Gminy poniesionych przez nią nakładów, po uprzednim rozstrzygnięciu w trybie decyzji administracyjnej wydanej na podstawie art. 59 u.p.s. o obowiązku ponoszenia opłaty i jej wysokości przez skarżącego D. G.-