Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Bożena Popowska Sędziowie: Sędzia NSA Maciej Dybowski (spr.) Sędzia del. NSA Jerzy Krupiński Protokolant starszy asystent sędziego Anna Siwonia- Rybak po rozpoznaniu w dniu 3 marca 2016 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej [...] od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 12 lutego 2013 r. sygn. akt I SA/Wa 1862/12 w sprawie ze skargi [...] na decyzję Krajowej Komisji Uwłaszczeniowej z dnia [...] lipca 2012 r. nr [...] w przedmiocie nabycia mienia państwowego z mocy prawa przez gminę 1. uchyla zaskarżony wyrok w całości, 2. uchyla zaskarżoną decyzję i decyzję Wojewody Małopolskiego z dnia [...] marca 2011 r. nr [...], 3. zasądza od Krajowej Komisji Uwłaszczeniowej na rzecz [...] kwotę 600 (sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów sądowych.

Wyrokiem z dnia 12 lutego 2013 r., sygn. akt I SA/Wa 186[...] Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę [...] na decyzję Krajowej Komisji Uwłaszczeniowej z dnia [...] lipca 2012 r. nr [...] w przedmiocie nabycia mienia państwowego z mocy prawa przez gminę.

Wyrok ów zapadł w następującym stanie faktycznym i prawnym:

Decyzją z dnia [...] lipca 2012 r. nr [...] (dalej decyzja z [...] lipca 2012 r.), Krajowa Komisja Uwłaszczeniowa (dalej KKU bądź organ odwoławczy) utrzymała w mocy decyzję Wojewody Małopolskiego (dalej Wojewoda) z [...] marca 2012 r. nr [...] (dalej decyzja z [...] marca 2012 r.) stwierdzającą nabycie przez Gminę Kraków z mocy prawa z dniem 27 maja 1990 r., [prawa] własności nieruchomości położonej w jednostce ewidencyjnej Kraków-Podgórze, obręb 45, oznaczonej jako działka nr [...] o pow. 0,0544 ha, objętej księgą wieczystą nr [...].

Z uzasadnienia decyzji wynika, że Wojewoda, powołując art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz. U. nr 32, poz. 191 ze zm., dalej pwst bądź Przepisy wprowadzające albo ustawa komunalizacyjna), decyzją z [...] marca 2011 r. stwierdził nabycie z mocy prawa, z dniem 27 maja 1990 r. przez Gminę Kraków prawa własności opisanej wyżej nieruchomości.

Odwołanie od decyzji z [...] marca 2011 r. wniosły [...] (dalej [...] bądź skarżąca) podnosząc, że prawo zarządu sporną nieruchomością należy wywieść z decyzji [Urzędu Dzielnicowego Kraków-Podgórze] z [...] czerwca 1989 r. [nr [...], dalej decyzja z [...] czerwca 1989 r.] o naliczeniu opłat z tytułu zarządu, w związku z treścią wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 6.9.2010 r., I OSK 1401/09. Wskazała na zabudowanie przedmiotowej nieruchomości infrastrukturą kolejową. Wywiodła tytuł prawny do spornej nieruchomości z art. 4 rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 24 września 1926 r. o utworzeniu przedsiębiorstwa państwowego "[...]" (Dz. U. nr 97 poz. 568, dalej rozporządzenie Prezydenta RP z 1926 r.).

KKU rozpoznając sprawę uznała rozstrzygnięcie Wojewody za prawidłowe. Skarżącej nie przysługiwał bowiem tytuł prawny do przedmiotowej nieruchomości w postaci prawa użytkowania lub zarządu, który eliminowałby komunalizację przedmiotowego mienia z mocy prawa.

W całym okresie władania przedmiotową nieruchomością przez [...]obowiązywały procedury nabywania prawa użytkowania, czy zarządu przez państwowe jednostki organizacyjne. Zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 sierpnia 1949 r. w sprawie przekazywania nieruchomości niezbędnych dla realizacji narodowych planów gospodarczych [Dz. U. nr 47, poz. 354 ze zm., dalej rozporządzenie z 1949 r.], które było aktem wykonawczym do dekretu z dnia 26 kwietnia 1949 r. o nabywaniu i przekazywaniu nieruchomości niezbędnych dla realizacji narodowych planów gospodarczych (Dz. U. R.P. z 1952 r. nr 4, poz. 31, dalej dekret z 1949 r.), prawo zarządu i użytkowania było ustanawiane w formie protokołu zdawczo-odbiorczego, bądź w drodze umowy zawartej w odpowiedniej formie prawnej, a w razie sporu na podstawie decyzji Przewodniczącego Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego. Później ustanawiane było w trybie przepisów ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (Dz. U. nr 32, poz. 159, dalej ugtmo), w drodze decyzji organu administracji państwowej stopnia podstawowego o oddaniu nieruchomości w użytkowanie i następnie w trybie art. 38 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. nr 22, poz. 99, dalej ugg). Zgodnie z tym przepisem, państwowe jednostki organizacyjne uzyskiwały grunty państwowe w zarząd na podstawie decyzji terenowego organu administracji państwowej albo na podstawie zawartej, za zezwoleniem tego organu, umowy o przekazaniu nieruchomości między państwowymi jednostkami organizacyjnymi, bądź umowy o nabyciu nieruchomości. Ten stan prawny obowiązywał w dniu 27 maja 1990 r.

KKU podkreśliła, że zawarte w odwołaniu stanowisko świadczy o tym, że skarżąca nie widzi potrzeby legitymowania się zindywidualizowanym tytułem prawnorzeczowym do nieruchomości, a przecież indywidualizacja, zdaniem organu, jest niezbędna przy ocenie tytułu prawnorzeczowego. Tytuł prawnorzeczowy musi w osnowie zawierać wszystkie szczegółowe cechy geodezyjne i ewidencyjne.

Skoro skarżącej nie przysługiwał odpowiedni tytuł prawny do nieruchomości, to nieruchomość ta należała, w rozumieniu art. 5 ust. 1 pwst, do terenowego organu administracji państwowej stopnia podstawowego i podlegała komunalizacji z mocy prawa z dniem 27 maja 1990 r. Zgodnie z treścią obowiązującego w dniu 27 maja 1990 r., art. 6 ust. 1 ugg, grunty państwowe, które nie zostały oddane w zarząd, użytkowanie lub użytkowanie wieczyste, są zarządzane przez terenowy organ administracji państwowej.

Tytułu prawnorzeczowego do nieruchomości nie tworzą przepisy konstytuujące przedsiębiorstwo państwowe PKP. Również przepisy traktatów międzynarodowych, a także rozporządzenie Prezydenta RP oraz żadne przepisy powojenne o Ziemiach Odzyskanych, nacjonalizacji, militaryzacji, włącznie z dekretem o majątkach opuszczonych i poniemieckich, formułujące z natury rzeczy ogólne zasady dotyczące dysponowania mieniem, nie mogły tworzyć po stronie [...]konkretnie sformułowanego, w stosunku do geodezyjnie wyodrębnionej nieruchomości, ograniczonego prawa rzeczowego w postaci prawa użytkowania, czy prawa zarządu. A tylko tak sformułowane prawo może wyłączać komunalizację z mocy prawa. Faktyczne jej objecie i władanie nie tworzy formalnoprawnego zarządzania.

[...]nie powołuje się na żadne inne źródła swego ewentualnego prawa do przedmiotowego gruntu poza władaniem i decyzją o ustaleniu opłat. Obowiązująca w dniu wejścia w życie ustawy komunalizacyjnej ustawa z dnia 27 kwietnia 1989 r. o przedsiębiorstwie państwowym PKP, sformułowała jedynie zasadę władania gruntami przez PKP. Z ogólnych przepisów tej ustawy (art. 16) nie wynikały uprawnienia do konkretnie określonych działek o określonych powierzchniach i zapisach ewidencyjnych. Takie uszczegółowienie mogło się znaleźć tylko w odpowiednich decyzjach terenowych organów władzy państwowej wydawanych w przedmiocie użytkowania czy zarządu. W ocenie KKU, wpisy hipoteczne oraz wpisy ewidencyjne np. władający: Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych, oddają jedynie stan faktyczny, który nie jest oparty o podstawę prawną formalnie określającą prawo [...]do określonego gruntu. Na poparcie swego stanowiska KKU przytoczyła stosowne orzecznictwo sądowoadministracyjne i podkreśliła, że - w jej ocenie - w niniejszej sprawie nie ma też zastosowania art. 11 ust. 1 pwst, ponieważ wykonywanie funkcji transportowych nie jest wykonywaniem zadań należących do właściwości organów administracji rządowej, a zadania z zakresu obronności mogą wykonywać praktycznie wszystkie przedsiębiorstwa, co potwierdza orzecznictwo NSA.

Skoro [...]nie przysługiwał odpowiedni tytuł prawny do nieruchomości, to nieruchomość ta należała w rozumieniu art. 5 ust. 1 pwst, do terenowego organu administracji państwowej stopnia podstawowego i podlegała komunalizacji z mocy prawa z dniem 27 maja 1990 r., jak trafnie orzekł Wojewoda w decyzji z [...] marca 2011 r.

Skargę na decyzję z [...] lipca 2012 r. do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie wniosły [...] SA w Warszawie, zarzucając naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, co miało decydujący wpływ na prawidłowość rozstrzygnięcia.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie na podstawie art. 151 ppsa oddalił skargę.

W uzasadnieniu Sąd I instancji wskazał, że podstawowym zagadnieniem istotnym dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy było ustalenie stanu prawnego i faktycznego spornej nieruchomości, a przede wszystkim ustalenie, czy w dacie 27 maja 1990 r. przedsiębiorstwo państwowe [...]dysponowało tytułem prawnym do nieruchomości, co wykluczałoby możliwość jej komunalizacji, czy też władanie nieruchomością przez przedsiębiorstwo państwowe [...]było jedynie władztwem faktycznym. W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego utrwalone zostało stanowisko, że akty regulujące status prawny przedsiębiorstwa [...] oraz akty ustawowe i wykonawcze, na podstawie których przeprowadzono nacjonalizację kolei, mają charakter ogólnych aktów normatywnych i nie regulowały stanu prawnego konkretnej nieruchomości, lecz mogły tylko stanowić podstawę do podejmowania aktów indywidualnych, dotyczących poszczególnych składników mienia ogólnonarodowego (wyrok NSA z: 15.10.2007 r., I OSK 1457/06 i I OSK 1456/06; 20.2.2008 r., I OSK 187/07). Skład orzekający w niniejszej sprawie stanowisko to w całości podzielił, zwłaszcza że potwierdza je również najnowsze orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego (wyrok NSA z 29.11.2011 r., I OSK 2087/10).

Ustalenie stanu prawnego i faktycznego spornej nieruchomości na dzień 27 maja 1990 r. musi być w sposób oczywisty oparte o obowiązujące w tym dniu przepisy. Zdaniem Sądu I instancji, powoływanie się przez skarżącego na art. 34 i art. 34a ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego "[...]" (Dz. U. nr 84, poz. 948 ze zm., dalej ukPKP) i skutków poszczególnych regulacji zawartych w tej ustawie, dla oceny stanu prawnego komunalizowanej nieruchomości, jest w tym postępowaniu całkowicie chybione. Przepisy powołanej ustawy, która weszła w życie po dniu 27 maja 1990 r., mogą dotyczyć wyłącznie mienia stanowiącego aktualnie własność ogólnonarodową (państwową), komunalizowanego w trybie art. 5 ust. 3 i 4 pwst, czyli decyzjami konstytutywnymi, nie mogą natomiast odnosić się do mienia już skomunalizowanego z mocy art. 5 ust. 1 i 2 pwst, gdyż mienie to już w dniu 27 maja 1990 r. stało się mieniem komunalnym i od tej daty nie jest już mieniem państwowym.

W kwestii znaczenia art. 34a uk[...]dla procesu komunalizacji – jak wskazała skarżąca w złożonej skardze - wypowiedział się Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 12.4.2005 r., K 30/03 (dalej wyrok K 30/03) wskazując, że art. 1 pkt 19 ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o zmianie ustawy o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego "[...]" oraz o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. nr 80, poz. 720) - który wprowadza przepis art. 34a - odnosi się do postępowań o przekazaniu mienia gminom wyłącznie w oparciu o unormowania art. 5 ust. 3 i 4 ustawy komunalizacyjnej, czego konsekwencją jest umorzenie postępowań komunalizacyjnych przewidziane w art. 5 ustawy nowelizującej z dnia 28 marca 2003 r. Art. 34a nie dotyczy natomiast niezakończonych postępowań komunalizacyjnych, które zostały wszczęte na podstawie art. 5 ust. 1 i 2 pwst, tj. w przypadkach komunalizacji z mocy prawa.

W ocenie Sądu I instancji, organy orzekające w sprawie zasadnie przyjęły, że na dzień 27 maja 1990 r., z którym ustawa komunalizacyjna wiąże skutek w postaci przejścia na właściwe gminy prawa do mienia ogólnonarodowego spełniającego przesłanki określone w art. 5 ust. 1 i 2 pwst, [...]nie legitymowało się tytułem prawnym do spornej nieruchomości, którego istnienie uniemożliwiałoby komunalizację. Z akt sprawy wynika, że w dniu 27 maja 1990 r. sporna nieruchomość stanowiła własność Skarbu Państwa i pozostawała jedynie we władaniu PKP, o czym świadczy m.in. odpis księgi wieczystej nr [...].

Strona skarżąca nie dysponowała żadnym indywidualnym aktem dotyczącym przedmiotowej nieruchomości, czy to w formie decyzji, umowy, czy też protokołu zdawczo-odbiorczego, który ustanowiłby zarząd czy użytkowanie. Dysponowanie wyłącznie decyzją Urzędu Dzielnicowego dla Krakowa-Podgórza z [...] czerwca 1989 r. o ustaleniu opłaty rocznej z tytułu zarządu gruntem nie stanowi dokumentu potwierdzającego prawo zarządu do gruntu, który wyłączałby ten grunt z komunalizacji na rzecz właściwej gminy.

Zarząd (dziś trwały zarząd), to prawne formy władania, które uprawniają do władania nieruchomością. Sam fakt korzystania przez przedsiębiorstwo z nieruchomości nie kreuje prawa zarządu. Podkreślić trzeba, że obowiązująca wówczas ustawa z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. z 1989 r. nr 14, poz. 74 ze zm., dalej ugg) przewidywała powstanie zarządu do gruntu w ściśle określony sposób. Stosownie do art. 38 ugg, dowodem potwierdzającym istnienie prawa zarządu państwowej jednostki organizacyjnej mogła być decyzja o oddaniu gruntu w zarząd, zawarta za zezwoleniem organu administracji umowa o przekazaniu nieruchomości między państwowymi jednostkami organizacyjnymi, bądź umowa o nabyciu nieruchomości. Zgodnie z art. 87 ust. 2 ugg, zainteresowane jednostki, które nie legitymowały się dokumentami o przekazaniu gruntów, wydanymi w formie prawem przewidzianej, a były w dniu 1 sierpnia 1988 r. posiadaczami gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa, mogły złożyć wniosek o uregulowanie stanu prawnego do posiadanego gruntu. W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego utrwalone zostało stanowisko, że istnienia zarządu nie można domniemywać (np. wyrok NSA z 2.2. 2006 r., I OSK 1295/05). Wskazany pogląd kontynuowany jest w kolejnych orzeczeniach NSA (np. wyrok z 30.9.2010 r., I OSK 1528/09).

W myśl ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach, którą zastąpiła ustawa z dnia 29 kwietnia 1985 r., państwowe jednostki organizacyjne mogły uzyskać tytuł prawny do gruntu w postaci użytkowania na podstawie decyzji administracyjnej. Użytkowanie to z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r., w myśl art. 87 ust. 1 ugg, przekształcało się w prawo zarządu. Sam fakt posiadania nieruchomości nie decydował o powstaniu tego prawa. Grunty takie mogły być użytkowane przez określone podmioty bez tytułu prawnego, lecz ich prawnym dysponentem był, według ustawy, terenowy organ administracji państwowej stopnia podstawowego. Zgodnie z art. 6 [ust. 1 in princ.] ugg, w brzmieniu obowiązującym na dzień wejścia w życie ustawy komunalizacyjnej, terenowe organy administracji państwowej zarządzały gruntami państwowymi, które nie zostały oddane w zarząd, użytkowanie lub użytkowanie wieczyste.

Prawa zarządu [...]do spornej nieruchomości nie sposób wywieść z mających charakter ogólny aktów normatywnych dotyczących przedsiębiorstwa państwowego [...]. W szczególności skutek taki nie wynika z art. 16 ustawy z dnia 27 kwietnia 1989 r. o przedsiębiorstwie państwowym [...] (Dz. U. nr 26, poz. 138 ze zm., dalej uPKP), zgodnie z którym mienie [...]stanowi wydzieloną część mienia ogólnonarodowego, mienie to stanowią środki będące w jego dyspozycji w dniu wejścia w życie ustawy oraz środki nabyte przez [...]w toku jego dalszej działalności, [...]gospodarując wydzielonym mu i nabytym mieniem zapewnia jego ochronę oraz racjonalne wykorzystanie oraz wykonuje wszelkie uprawnienia w stosunku do mienia będącego w jego dyspozycji, z wyjątkiem uprawnień wyłączonych w przepisach ustawowych. Z powołanego przepisu nie wynikało, by miał on ustanawiać z mocy prawa zarząd na rzecz [...]w stosunku do konkretnych nieruchomości albo choćby potwierdzać ustanowiony uprzednio zarząd PKP. Zarząd ten musiał, jak to już wyżej wskazano, jednoznacznie wynikać z decyzji administracyjnej wydanej na podstawie przepisów szczególnych, regulujących gospodarowanie nieruchomościami państwowymi.

Brak po stronie [...]tytułu prawnorzeczowego do spornej nieruchomości powoduje, że w sprawie znajduje zastosowanie art. 5 ust. 1 pkt 1 pwst i tym samym nieruchomość ta podlega komunalizacji z mocy prawa.

Sąd I instancji stwierdził, że zaskarżona decyzja nie narusza prawa. W ocenie Sądu, Krajowa Komisja Uwłaszczeniowa rozpatrzyła całokształt materiału dowodowego i dokonała prawidłowej oceny przesłanek komunalizacji w odniesieniu do przedmiotowej nieruchomości i należycie uzasadniła zajęte stanowisko. Rozpoznając przedmiotową sprawę, Sąd nie dopatrzył się naruszenia przez organ administracji powołanych w skardze przepisów kpa.

Skargę kasacyjną od wyroku I SA/Wa 186[...] wywiodły [...] SA w Warszawie, reprezentowane przez radcę prawnego K. M.-W., zarzucając naruszenie przepisów postępowania w sposób mający istotny wpływ na wynik sprawy:

1. art. 145 § 1 pkt 1 lit. a ppsa przez jego niezastosowanie na skutek:

a. błędnej wykładni, a w konsekwencji błędne[go] zastosowani[a] art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawy o pracownikach samorządowych (Dz. U. nr 32, poz. 191 ze zm.) przez przyjęcie, że brak dokumentów poświadczających ustanowienie zarządu dla przedsiębiorstwa państwowego [...]oznacza, że nieruchomość należała do terenowego organu administracji państwowej stopnia podstawowego, co skutkuje jej komunalizacją;

b. błędnej wykładni art. 4 i 6 rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 24 września 1926 r. o utworzeniu przedsiębiorstwa Państwowego PP "[...]" (Dz. U. z 1948 r. nr 43, poz. 312) przez jego pominięcie i tym samym błędne uznanie, że nieruchomość nabyta z mocy prawa nie należała do PP PKP;

c. błędnej wykładni art. 38 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości (Dz. U. nr 22, poz. 99 ze zm.) polegającej na błędnym zastosowaniu;

d. art. 34 i 34a ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego "[...]" (Dz. U. nr 84, poz. 948 ze zm.) przez błędną wykładnię polegającą na pominięciu przesłanek stanowiących podstawę badania w toku postępowania komunalizacyjnego stanu posiadania gruntów kolejowych na dzień 5 grudnia 1990 r.;

2. art. 141 § 4 ppsa polegające na przedstawieniu sprawy niezgodnie ze stanem rzeczywistym przez przyjęcie stanu faktycznego ustalonego przez organy administracji za prawidłowe i tym samym pominięcie nabycia przez skarżącą z mocy prawa użytkowania wieczystego działki nr [...] obręb 45 Kraków-Podgórze;

3.art. 151 w zw. z art. "1" [winno być "145 § 1"] pkt 1 lit. c ppsa przez oddalenie skargi mimo naruszenia przez organy administracji przepisów postępowania – art. 7, 8, 15, 75, 77, art. 107 § 1 i 3, art. 138 § 1 pkt 1 kpa.

Wskazując na powyższe naruszenia skarżąca wniosła o:

- uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w tym zakresie;

- zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje :

Skarga kasacyjna zasługiwała na uwzględnienie.

W świetle art. 183 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. 2012, poz. 270 ze zm.), Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej i bierze z urzędu pod rozwagę jedynie nieważność postępowania; bada przy tym wszystkie podniesione przez skarżącego zarzuty naruszenia prawa (uchwała pełnego składu Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 października 2009 r. sygn. akt I OPS 10/09, ONSAiWSA 2010/1/1, dalej uchwała I OPS 10/09).

W sprawie nie zachodzą przesłanki nieważności postępowania.

Trafnym okazał się zarzut naruszenia art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ppsa przez jego niezastosowanie na skutek błędnego przyjęcia, że w toku postępowania administracyjnego nie zostały naruszone przepisy postępowania tj. art. 7, 8, 15, 75, 77 i art. 107 § 1 i 3, art. 138 § 1 pkt 1 kpa. Zarzut ten został skonstruowany niestarannie, bowiem wskazany "art. 1 pkt 1 lit. c ppsa" (pkt 3 petitum skargi kasacyjnej) jest przepisem jednorodnym i nie dzieli się na paragrafy, punkty i litery. Z kontekstu, w jakim autor skargi kasacyjnej wskazał numer tego przepisu wynika, że miał on na uwadze w istocie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ppsa, wskazany jako norma odniesienia, w powiązaniu ze wskazanymi w dalszej części zarzutu normami dopełnienia. Wada ta nie uniemożliwiła rozpoznania skargi kasacyjnej (cz. III pkt 4 uzasadnienia uchwały I OPS 10/09, ONSAiWSA 2010/1/1 s. 38-39 ).

Art. 151 i art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ppsa zawierają przeciwstawne normy wynikowe, i nie mogą pozostawać w związku.

Wojewódzki Sąd Administracyjny z naruszeniem art. 141 § 4 ppsa w zw. z art. 75 § 1, art. 76 § 1 kpa ocenił, że [...]nie przedłożyło żadnego dokumentu, z którego wynikałoby prawo zarządu przedmiotowej nieruchomości według stanu na dzień 27 maja 1990 r. Sąd I instancji z naruszeniem norm wywiedzionych z tychże przepisów wskazał, że "dysponowanie wyłącznie decyzją Urzędu Dzielnicowego dla Krakowa-Podgórza [z] 9 czerwca 1989 r. o ustaleniu opłaty rocznej z tytułu zarządu gruntem nie stanowi dokumentu potwierdzającego prawo zarządu do gruntu, który wyłączałby ten grunt z komunalizacji na rzecz właściwej gminy". Sąd I instancji nie wskazuje żadnych przepisów, przemawiających za takim stanowiskiem. W istocie przepisy uwłaszczeniowe jak i komunalizacyjne, nie regulują w sposób szczególny postępowania dowodowego, co nakazuje uznać, że postępowanie dowodowe w każdym z tych postępowań odbywa się na zasadach ogólnych. Na tle ustawodawstwa regulującego postępowania administracyjne (tj. kpa i Ordynacji podatkowej), utrwalony jest pogląd, że niedopuszczalne jest stosowanie formalnej (legalnej) teorii dowodów przez twierdzenie, że daną okoliczność można udowodnić wyłącznie określonymi środkami dowodowymi (odpowiednio – na tle art. 180 § 1 Ordynacji podatkowej; wyrok NSA z: 1.9.2008 r., II FSK 1541/06; uchwała 7 Sędziów NSA z 7.11.2010 r., I FPS 1/10, ONSAiWSA 2011/1/4, dalej uchwała I FPS 1/10; na tle kpa – przykładowo – wyrok NSA z 6.9.2010 r., I OSK 1401/09; 6.9.2010 r., I OSK 1430/09).

Zagadnienie dopuszczalności każdego dowodu, nie będącego sprzecznym z prawem, jako przejawu rzetelności proceduralnej w postępowaniu administracyjnym, było już wielokrotnie przedmiotem wypowiedzi Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego i doktryny. W szczególności w polskim systemie prawa nie obowiązuje formalna teoria dowodów (wyrok NSA z 9.3.1989 r., II SA 961/88, ONSA 1989/1/33, akceptowany przez zespół sędziów NSA pod red. R. Hausera, Kpa z orzecznictwem NSA, SN i TK, W.Pr.1995 s.165 t. 8; uchwała I FPS 1/10; odpowiednio - K. Piasecki, Kpc z komentarzem, W.Pr.1989 t. 2 s. 412 uw.1). Legalna teoria dowodów nie obowiązuje w polskiej procedurze karnej, polskiej procedurze cywilnej ani w polskiej procedurze administracyjnej bądź sądowoadministracyjnej. Już pod rządem rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz.U. 1983/10/49 ze zm.) utrwalonym był pogląd Sądu Najwyższego, z którego wynika, że przed Sądem ubezpieczeń społecznych dopuszczalne są wszelkie dowody nie zakazane przez prawo procesowe (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4.3.1997, III Aua 105/97, Apel.W-wa 1997/[...]; wyrok SN z 25.7.1997, II UKN 186/97, OSNAP 1998/11/342; wyrok SN z 24.5.2001, PKN 413/00, Mo.Pr. 2001/2[...]02=Rzeczpospolita 24-26.12.2001 s. C1, akceptowane przez A. Krajewskiego, Ubezpieczenie społeczne - praktyczne omówienie z orzecznictwem, WZPP 2002 s.173; wyrok SN z 3.11.1994, I PZP 45/94, OSNAP 1995/6/74, akceptowany przez J. Gudowskiego - PS 1998/4/81).

Już pod rządem Konstytucji PRL z 22.7.1952 r. (Dz. U. 1976/7/36, zm. 1980/[...]1, 198[...]/83, 1983/30/175) Trybunał Konstytucyjny orzeczeniem z dnia 10.6.1987 r., P 1/87 (OTK 1987 p.1, akceptowanym przez: T. Żyznowskiego, Cywilnoprawna problematyka ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości - wybrane zagadnienia, W-wa 1988 s. 55; K. Działochę i S. Pawelę, Orzecznictwo TK 1986-93 - wybór, opracowanie, piśmiennictwo, Wyd. Pr. IUSTITIA 1996 s. 129 i n., poz. 7; zespół sędziów NSA pod red. R. Hausera - op. cit. s. 167 t. 17) orzekł, że przepisy § 5 ust. 1 i 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16.9.1985 r. w sprawie zaliczania wartości mienia nieruchomego pozostawionego za granicą na poczet opłat za użytkowanie wieczyste lub na pokrycie ceny sprzedaży działki budowlanej i położonych na niej budynków (Dz.U. nr 47, poz. 244) są niezgodne z przepisem art. 88 ust. 5 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. nr 22, poz. 99) i art. 75 kpa. Trybunał Konstytucyjny trafnie zwrócił uwagę w uzasadnieniu owego orzeczenia, że celem art. 88 ust. 1 ugg było umożliwienie repatriantom zaliczenia wartości pozostawionego mienia na pokrycie opłat za użytkowanie wieczyste lub ceny sprzedaży działki budowlanej oraz ceny sprzedaży położonych na niej domów, budynków lub lokali. Prawo repatrianta do zaliczenia tego mienia wynikało ex lege z art. 88 ust. 1 owej ustawy i nie wymagało żadnego dowodu do czasu złożenia wniosku o zaliczenie wartości tego mienia w sprawie wcześniej przezeń wszczętej o ustanowienie na jego rzecz użytkowania wieczystego względnie nabycia państwowej nieruchomości. Prawo repatrianta realizowało się dopiero w konsekwencji wszczęcia takiego postępowania i jego zakończenia decyzją administracyjną. Wydanie decyzji musiało być poprzedzone postępowaniem według reguł kpa. Jedną z naczelnych zasad postępowania administracyjnego jest zasada prawdy obiektywnej - udowodnienie każdego faktu mającego znaczenie prawne może nastąpić za pomocą wszelkich legalnych środków (art. 7, 75, 76 § 3 i art. 86 kpa). Trybunał Konstytucyjny wyraził pogląd, że jakiekolwiek ograniczenie w tym przedmiocie wynikać może tylko z przepisów ustawowych. Decyzją z [...] czerwca 1989 r. nr [...], którą na podstawie art. 3 ust. 2, art. 4 ust. 1, art. 44, 45, 47, 101 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. nr 22, poz. 99; zm. z 1988 r. nr 24, poz. 170), § 1 ust. 1, § 2, 3, 5-10 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 września 1985 r. w sprawie zasad i trybu ustalania opłat z tytułu użytkowania wieczystego, zarządu i użytkowania gruntów (Dz. U. nr 47, poz. 241) i uchwały Rady Narodowej Miasta Krakowa z dnia 20 listopada 1985 r. nr XIV/65/85 w sprawie zasad ustalania odszkodowania za wywłaszczane grunty i ustalania cen gruntów państwowych na obszarze województwa krakowskiego (Dz.Urz. WRN nr 17, poz. 120), którą 1. ustalono cenę gruntu państwowego, położonego w Krakowie, w b. gm. kat: Podgórze, Jugowice, Wola Duchacka, Łagiewniki, Opatkowice, obręb 14, 66, 45, 47, 88, 67, 86 działki nr wg załącznika, łącznego obszaru 38 ha 26 a 34 m2, znajdującego się w użytkowaniu wieczystym, zarządzie i użytkowaniu Południowej Dyrekcji Okręgowych Kolei Państwowych; 2. z dniem 1 stycznia 1987 r. ustalono dla Południowej Dyrekcji Okręgowych Kolei Państwowych opłatę roczną za użytkowanie wieczyste, zarząd i użytkowanie gruntu opisanego w punkcie 1, w wysokości: a) za rok 1997 r. – 4.786.751 zł; b) za rok 1998 r. – 8.075.490 zł; c) za rok 1989 r. i lata następne – 23.922.277 zł (k. 11-13 akt administracyjnych) nie stanowiła dostatecznej podstawy do ustalenia - w powiązaniu z pozostałymi dowodami zebranymi w sprawie - że przedmiotowa działka nr [...] obręb 45 należała do [...]w rozumieniu art. 11 ust. 1 pkt 2 ustawy z 10 maja 1990 r.

W uzasadnieniu decyzji z [...] czerwca 1989 r. wskazano w szczególności, że dla określenia nr działek i ich powierzchni przyjęto dane z ewidencji gruntów dzielnicy Podgórze. W załączniku wskazano w szczególności pod poz. 20, w obrębie 45, działkę nr [...]o powierzchni 6834 m2. Brak jest jakichkolwiek podstaw do przyjęcia, by terenowy organ administracji państwowej stopnia podstawowego, dysponując niekwestionowanymi danymi z ewidencji gruntów dzielnicy Podgórze, błędnie uznał, że [...]nie przysługiwało prawo zarządu do działki nr [...], obręb 45, w latach 1987-1989, skoro z tego tytułu ustaliło opłatę roczną za zarząd gruntu – w tym w szczególności działkę [...] – za lata 1987-1989 i lata następne. Decyzja z [...] czerwca 1989 r. nie została wyeliminowana z obrotu prawnego (art. 16 kpa). W stanie faktycznym sprawy, w okresie od 9 czerwca 1989 r. do 27 maja 1990 r., nie nastąpiły żadne istotne fakty, które prowadzić mogłyby do odmiennej oceny tytułu prawnego przysługującego [...]do działki nr [...].

Błędnie organy obu instancji i Sąd I instancji pominęły w ocenie dowodów prawomocną i ostateczną decyzję Prezydenta Miasta Krakowa (dalej Prezydent) z dnia 18 października 2000 r. nr [...] (dalej decyzja z [...] października 2000 r.), którą na podstawie art. 93, 96 i 97 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. nr 115, poz. 741 ze zm.), rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 lutego 1998 r. w sprawie trybu dokonywania podziałów nieruchomości oraz sporządzania i rodzajów dokumentów wymaganych w tym postępowaniu (Dz. U. nr 25, poz. 130) i art. 104 kpa, zatwierdził z urzędu projekt podziału nieruchomości położonej w obr. 45 j.ewid. Kraków-Podgórze objętej Lwh 440 c.d. KW [...] Borek Fałęcki, składającej się z działki nr [...]o pow. 0.4861 ha, na działki nr: [...]o pow. 0.0544 ha i [...]o pow. 0.4317 ha, sporządzony przez geodetę uprawnionego mgr inż. L. D.-M., przyjętej do zasobu geodezyjnego i kartograficznego w dniu 18 września 2000 r. nr [...]

W uzasadnieniu Prezydent wskazał, że projekt podziału nieruchomości położonej w obr. 45 j.ewid. Kraków-Podgórze objętej Lwh 440 c.d. KW [...] Borek Fałęcki, składającej się z działki nr [...]o pow. 0.4861 ha, będącej własnością na podstawie badania Lwh 440 c.d. KW [...] Borek Fałęcki Skarbu Państwa w całości, został sporządzony w oparciu o postanowienie Urzędu Miasta Krakowa Wydziału Architektury, Geodezji i Budownictwa Oddział Urbanistyki z dnia 2 sierpnia 2000 r. nr [...], opiniujące pozytywnie wstępny projekt podziału, jako zgodny z obowiązującym na wskazanym terenie Miejscowym Planem Ogólnym Zagospodarowania Przestrzennego miasta Krakowa, zatwierdzonym Uchwałą Rady Miasta Krakowa nr VII/58/94 z dnia 6 listopada 1994 r. Przeznaczona do podziału nieruchomość leży w Obszarze Produkcji i Zaplecza Technicznego PS 17 z podstawowym przeznaczeniem gruntów pod m. in. zakłady przemysłowe bazy i zaplecza techniczne budownictwa, składy, magazyny i hurtownie (w obszarze tym dopuszcza się lokalizację urządzeń komunikacyjnych i infrastruktury technicznej) oraz w obszarze tras komunikacyjnych KT/KK z podstawowym przeznaczeniem gruntów pod: tereny kolejowe, ulice główne, zbiorcze, lokalne itp. Podziału dokonano celem wydzielenia terenu pod przedłużenie i modernizację ul. [...] w Krakowie (k. 65-66 akt administracyjnych).

W aktach znajduje się odpis zupełny księgi wieczystej [...], założonej w trybie migracji dla nieruchomości, dla której prowadzona była księga wieczysta dawna nr WHL 209, gdzie w szczególności w dziale I-O, w podrubryce I.4.1, pod Lp 3, uwidoczniona jest działka nr [...], w obrębie ewidencyjnym 45, o powierzchni 4861 m2, nr księgi wieczystej dawnej nr [...], a jako właściciel wpisany jest Skarb Państwa (k. 25-34 akt administracyjnych).

Z wypisu z księgi wieczystej Kw nr [...], według stanu na dzień 15 lutego 2005 r., sporządzonego przez geodetę uprawnionego mgr inż. E. P. wynika w szczególności, że z [...] przyłączono do niniejsze[j] KW działki: [...]. Działka nr [...] zmieniła oznaczenie na [...], która uległa podziałowi na . W dziale II Karta "B" ujawniony ostatni właściciel Skarb Państwa (przeniesiona z Lhw 209 Borek Fałęcki dz. 32 – własność Skarbu Państwa na podstawie wpisu w Lhw 209: L.1507 pod datą 16 marca 1892 r. Na podstawie dochodzeń w myśl ustaw przeprowadzonych intabuluje się prawo własności na rzecz Wysokiego Skarbu względnie C.K. Kolei Galicyjskiej Transwersalnej Linii Oświęcim-Skawina-Podgórze. Z wykazu synchronizacyjnego dla działek [...], sporządzonego przez geodetę uprawnionego mgr inż. E. P. wynika, że w [...] Borek Falęcki, wpisana jest działka nr [...], o pow. 6834 m2, obręb 233, a jako właściciel Wysoki Skarb względnie C.K. Kolej Państwowa Galicyjska Transwersalna linia Oświęcim-Skawina-Podgórze (stan dotychczasowy); działka nr [...], o pow. 6834 m2, obręb 45 Podgórze, KW nr [...], a jako właściciel Skarb Państwa (stan nowy). W Lwh 440, c.d. KW nr [...], wpisana jest działka nr [...], o pow. 6834 m2, obręb 45 Podgórze (stan dotychczasowy); działka nr [...], o pow. 1973 m2, obręb 45 Podgórze, KW nr [...], a jako właściciel Skarb Państwa oraz działka nr [...], o pow. 4861 m2, obręb 45 Podgórze, Lwh 440, c.d. KW nr [...] a jako właściciel Skarb Państwa (stan nowy). W Lwh 440, c.d. KW nr [...], wpisana jest działka nr [...], o pow. 4861 m2, obręb 45 Podgórze, jako właściciel Skarb Państwa (stan dotychczasowy); działka nr [...], o pow. 544 m2, obręb 45 Podgórze, Lwh 440, c.d. KW nr [...], a jako właściciel Skarb Państwa oraz działka nr [...]1, o pow. 4317 m2, obręb 45 Podgórze, Lwh 440, c.d. KW nr [...], a jako właściciel Skarb Państwa (stan nowy; k. 39-40, 41-44, 45 akt administracyjnych).

W aktach administracyjnych znajduje się Wykaz zmian gruntowych, w obejmujący działkę nr [...] o pow. 0,6834 ha, w obrębie ewidencyjnym 45, w jednostce ewidencyjnej Podgórze. Działka nr [...] [zgodnie z] operatem P-3610/ 937/92 uległa podzieleniu na działki nr: [...] o pow. 0,1973 ha i [...] o pow. 0,4861 ha. Działka nr [...] [zgodnie z] operatem P-3610/8815/00 uległa podzieleniu na działki nr: [...]0 o pow. 0,0544 ha i [...]1 o pow. 0,4317 ha (k. 85 akt administracyjnych).

Z informacji archiwisty Wydziału Geodezji Urzędu Miasta Krakowa z 4 stycznia 2011 r. GD-03.1.72280-3-53/04 wynika, że w dniu 27 maja 1990 r. w rejestrze gruntów figurowała działka nr [...] o pow. 0,6834 ha, obręb 45 jednostka ewidencyjna Kraków-Podgórze. W 1993 r. (zm. 18/93) ujawniono podział działki nr [...] na działki nr [...] i [...] (operat P-3610/ 937/92). W 1986 r. (zm. 40/96) ujawniono podział działki nr [...] na działki nr [...] i [...] (operat P-3610/3195/96). W 2000 r. (zm. 19/00) ujawniono podział działki nr [...] na działki nr [...] i [...] (operat P-3610/5776/98) oraz (zm. 34/00) podział działki nr [...] na działki nr [...] i [...] (operat P-3610/6967/00). W 2001 r. (zm. 5/01) ujawniono podział działki nr [...] na działki nr [...]0 i [...]1 (operat P-3610/8815/00) oraz (zm. 4/01) podział działki nr [...] na działki nr [...]2 i [...]3 (operat P-3610/8815/00). W 2002 r. (zm. 33/02) ujawniono podział działki nr [...] na działki nr [...]1 i [...]2 (operat P-3610/156/02). Działki nr [...], [...], [...]2, [...]3, [...]1, [...]2 nie podlegają komunalizacji (decyzja z marca 1995 r. nr GG.VI.7224/18f/94/95/HD; k. 146-141 akt administracyjnych) – [...]nabyło użytkowanie wieczyste z dniem 5 grudnia 1990 r. Działka nr [...]1 objęta decyzją Wojewody Małopolskiego z 15 października 2009 r. nr RR.VIII.RK.7223-1-1121-07, od której [...]wniosło odwołanie (informacja archiwisty Wydziału Geodezji Urzędu Miasta Krakowa z 4 stycznia 2011 r.; k. 89-95 akt administracyjnych).

Brak oceny tychże dowodów i ich pominięcie przy ustalaniu stanu faktycznego, czyni zarzut naruszenia art. 141 § 4 i art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ppsa w zw. z art. 7, 8, 15, 75 § 1, art. 77 § 1 i art. 138 § 1 pkt 1 kpa zasadnym.

Organy błędnie pominęły dokumenty, świadczące o prawnorzeczowym bądź swoistym tytule prawnym dla [...]SA bądź jej poprzedników prawnych, do władania tym gruntem. Organy pominęły twierdzenia skarżącej, że owa nieruchomość stanowi fragment linii kolejowej nr 94 Kraków Płaszów-Oświęcim i znajduje się w zarządzie [...]SA, oraz że jako grunty zajęte pod infrastrukturę kolejową są zwolnione z opłat z tytułu użytkowania wieczystego (art. 8 ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym) - wskazujące dokumenty źródłowe dla tych twierdzeń (k. 7-8, 9, 73, 79 akt administracyjnych).

Organy błędnie ograniczyły swe rozważania jedynie do braku dokumentu potwierdzającego prawo zarządu nieruchomością, w oparciu o art. 38 ust. 2 ugg, w brzmieniu obowiązującym w dniu 27 maja 1990 r. (Dz.U. z 1989 nr 14, poz. 74; zm. z 1989 nr 29, poz. 154; z 1990 r. nr 14, poz. 90; 1990 nr 34, poz. 198).

Tymczasem istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy było ustalenie, kiedy powstała linia kolejowa, do pobudowania infrastruktury której posłużono się działką nr [...]0 (uprzednio wchodzącej w skład działki nr [...]; wcześniej w skład działki nr [...], pierwotnie oznaczonej nr 32) oraz jaki tytuł prawny przysługiwał Skarbowi Państwa i poprzednikowi prawnemu [...]SA w dacie nabycia przedmiotowej działki na potrzeby budowy linii kolejowej. Z wiarygodnych twierdzeń o faktach, zawartych w pismach skarżącej wynika, że przedmiotowa działka wchodziła od początku w skład linii kolejowej nr 94 Kraków Płaszów-Skawina-Oświęcim, powstałej w 1884 r. i od początku znajduje się w zarządzie poprzedników prawnych [...]SA: C.K. Kolei Państwowej Gal. Kolei Transwersalnej, a następnie przedsiębiorstwa PKP, kolejno PP PKP, a obecnie [...]SA, co potwierdzają wiarygodne i szczegółowe informacje, zawarte w dawnej księdze wieczystej [...], kolejnych księgach wieczystych [...], KW nr: [...]; wykazach zmian gruntowych (k. 15, 25-34, 39-40, 41-44, 57-60 akt administracyjnych).

Ze sprawy kontrolowanej wyrokiem NSA z 8.11.2011 r. I OSK 1956/10, Lex 1131501 wynika, że Archiwum Akt Dawnych w swoim zasobie przechowuje akta CK Ministerstwa Kolei Żelaznych z lat 1896-1918. Archiwum Państwowe w Krakowie w swym zasobie posiada akty notarialne (do 1951 r.), w Zbiorach Dokumentów Hipotecznych Sądu Okręgowego i Grodzkiego (do 1944 r.), będących podstawą do wpisów hipotecznych.

Księgi wieczyste (także te zamknięte) są jawne, co oznacza, że każdy jego uprawniony do przeglądania akt i otrzymywania z nich odpisów (art. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (w brzmieniu z daty wydania zaskarżonej decyzji - Dz.U. z 2001 r. nr 124, poz. 1361 ze zm.; obecnie Dz. U. z 2013 r., poz. 707 ze zm., dalej kwh). Przy każdej księdze wieczystej prowadzi się akta księgi wieczystej. Do akt tych składa się dokumenty i pisma dotyczące nieruchomości (art. 28 kwh). Odpisy ksiąg wieczystych, obejmujące wpisy wykreślone wydaje się tylko na żądanie sądu, [...], organu administracji rządowej oraz jednostki samorządu terytorialnego a w wypadkach uzasadnionych, również na żądanie osoby, której określony wpis dotyczył (art. 362 ust. 2 kwh). Na żądanie osób zainteresowanych, sądu, organu administracji rządowej oraz jednostki samorządu terytorialnego, wydaje się odpisy dokumentów znajdujących się w aktach ksiąg wieczystych (art. 362 ust. 3 kwh).

Prawdopodobnie w archiwach państwowych znajduje się dokumentacja związana z wytyczeniem drogi żelaznej, opisanej w pismach PKP, wywłaszczeniami dla jej budowy i samą budową, a następnie przejęciem jej przez odrodzone Państwo Polskie. Z informacji ujawnionych na rozprawie dnia 3 marca 2016 r. przed Naczelnym Sądzie Administracyjnym wynika, że odcinek o długości 64,178 km odcinka kolejowego Oświęcim-Podgórze, należący ówcześnie do przedsiębiorstwa Austriackie Koleje Państwowe (na terenie Galicji) (Oesterreichische Staatsbahn (im Gebiet Galiziens) otwarto 1 sierpnia 1888 r. (S. Szuro, Informator statystyczny do dziejów społeczno-gospodarczych Galicji. Koleje żelazne w Galicji w latach 1947-1914, Uniwersytet Jagielloński, Polskie Towarzystwo Statystyczne, Kraków 1997, s. 27, tab. nr 3a).

Należy pamiętać o tym, że wyciąganie dla strony negatywnych skutków, w razie nieprzedstawienia przez nią określonych dowodów, jest możliwe po uprzednim zakreśleniu stronie terminu do dostarczenia tych dowodów (wyrok NSA z 1.8.2007 r. I OSK 1516/06, Lex 360142).

Dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy koniecznym było uporządkowanie ustaleń co do faktów historycznych, istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, zmian stanu prawnego w okresie istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy i zdarzeń prawnych, wskazujących na powstanie praw po stronie [...]bądź jej poprzedników prawnych, przekształcenia tych praw bądź ewentualnie ich wygaśnięcia. Ustaleń takich i rozważań w stopniu dostatecznym nie poczyniono.

W grę wchodzić mogą co najmniej trzy możliwości, które mogą różnicować część okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy - zdarzenia te mogły mieć miejsce: a) przed odbudową Państwa Polskiego, bądź b) w okresie między 11 listopada 1918 r. a 31 grudnia 1946 r., albo c) po dniu 1 stycznia 1947 r.

Z zasady prawdy obiektywnej wynika obowiązek podjęcia wszelkich kroków niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy administracyjnej (art. 7 i 77 § 1 kpa), przy zachowaniu zasady pogłębiania zaufania do organów administracji publicznej (art. 8 kpa), dopuszczając jako dowód należy wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem (art. 75 § 1 kpa), sporządzając uzasadnienia decyzji spełniające wymogi art. 107 § 1 i 3 kpa. Jednakże organy obu instancji – w tym organ odwoławczy (art. 15 i art. 138 § 1 pkt 1 kpa) - obowiązkom wynikającym z tych zasad i uregulowań szczególnych tej w kontrolowanej sprawie nie sprostały, a Sąd I instancji uchybień tych nie dostrzegł (art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ppsa przez jego niezastosowanie na skutek błędnego przyjęcia, że w toku postępowania administracyjnego nie zostały naruszone przepisy postępowania tj. art. 7, 8, 15, 75, 77 i art. 107 § 1 i 3, art. 138 § 1 pkt 1 kpa).

Wojewoda nie ustalił, od kiedy [...] SA i bądź poprzednik prawny – Południowa Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych albo wcześniejsi poprzednicy prawni [...]SA władali działką nr 32 (następnie oznaczoną nr [...], następnie podzieloną na działki oznaczone nr [...] i [...], przy czym działka nr [...] została podzielona – w tym na działki obecnie oznaczone nr [...]0 i [...]1) i na podstawie jakiego tytułu prawnego. Zarówno Wojewoda, jak i KKKU, całkowicie pominęły twierdzenia [...]SA o tym, że z dniem 16 marca 1892 r. intabulowano [wpisano do księgi wieczystej [...] Borek Fałęcki] prawo własności na rzecz Wysokiego Skarbu względnie C.K. Kolei Państwowej Galicyjskiej Transwersalnej Linii Oświęcim-Skawina-Podgórze, a co znajdowało potwierdzenie w zapisach dawnej księgi wieczystej [...] (k. 41, 42 akt administracyjnych).

Zapis ten zdaje się wskazywać, że dokonano go na podstawie § 2 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 20 marca 1874 r. względem założenia i wewnętrznego urządzenia ksiąg hipotecznych (gruntowych) dla Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskiem (Dz. u. kr. z 1874 r., nr 1, poz. 29.89, zm. 1894, nr 1, poz. 16.1; 1916 r., nr 1, poz. 53.1).

Do twierdzeń tych Wojewoda i Komisja nie odnieśli się; wbrew obowiązkowi wynikającemu z art. 7 i 77 § 1 kpa; nie dokonali żadnych ustaleń, które te twierdzenia potwierdziłyby bądź w sposób prawem przewidziany im zaprzeczyły.

Dla prawidłowego rozstrzygnięcia niniejszej sprawy konieczne było kolejno prawidłowe ustalenie w szczególności, kiedy powstała pierwsza linia kolejowa, obejmująca przedmiotową nieruchomość, a jeśli powstała ona przed dniem 1 stycznia 1947 r., to czy poprzednikowi prawnemu [...]SA przysługiwało prawo rzeczowe bądź inne swoiste prawo na tej nieruchomości.

Zarzuty naruszenia prawa materialnego (pkt 1 lit. a-d petitum skargi kasacyjnej) należało rozpoznać łącznie, bowiem dotyczą one w istocie dysponowania przez PP [...]tytułu prawnego w dniu 27 maja 1990 r. do przedmiotowej nieruchomości.

Usprawiedliwiony okazał się zarzut naruszenia błędnej wykładni art. 4 i 6 rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 24 września 1926 r. o utworzeniu przedsiębiorstwa "[...]" (Dz. U. z 1948 r. nr 43, poz. 312).

Wojewódzki Sąd błędnie aprobował podstawowe założenie KKU, że "w całym okresie władania przedmiotową nieruchomością przez [...]obowiązywały procedury nabywania prawa użytkowania czy zarządu przez państwowe jednostki organizacyjne" i że "prawa zarządu [...]do spornej nieruchomości nie sposób wywieść z mających charakter ogólny aktów normatywnych dotyczących przedsiębiorstwa państwowego [...]" (s. 1, 7-8 uzasadnienia wyroku I SA/Wa 186[...]). Oba te nietrafne poglądy, które skutkowały błędnym rozstrzygnięciem kontrolowanej sprawy, bezpodstawnie pomijają prawa [...]SA i jej poprzedników pranych do przedmiotowej nieruchomości, ujawnione w księgach wieczystych.

Organy obu instancji błędnie ograniczyły się do badania stanu prawnego działki nr 32 (oznaczonej następnie nr [...], z której wyodrębniono działkę nr [...], a z tej działkę nr [...]0) jedynie w okresie po dniu 4 maja 1949 r. (art. 44 dekretu z 1949 r.). Na konieczność uwzględnienia stanu prawnego, istniejącego w całym okresie funkcjonowania na tej działce linii kolejowej – począwszy od podjęcia działań prawnych dla pozyskania owej nieruchomości dla budowy linii kolejowej – wskazał Trybunał Konstytucyjny w części II punkcie 3 uzasadnienia postanowienia z 24 maja 2010 r., P 13/09 (OTK-A 2010 poz. 44). Trybunał Konstytucyjny wskazał na istnienie sytuacji, w której wnioskodawcy domagający się odszkodowania, nie byli dotychczasowymi właścicielami gruntu w rozumieniu art. 37a ust. 7 zd. 1 ukPKP, skoro nieruchomość w sprawie II SA/Gd 504/08 była już uprzednio własnością Skarbu Państwa ex lege.

Do faktów powszechnie znanych należy to, że w księgach wieczystych (dawnych), w czasie II wojny światowej, niemieckie władze okupacyjne wpisały własność nieruchomości, będących własnością polskiego Skarbu Państwa, na rzecz Generalnego Gubernatorstwa. W okresie II wojny światowej przejęcie własności nieruchomości przez Rzeszę Niemiecką, stanowiących własność Skarbu Państwa i obywateli polskich, odbyło się na podstawie zdarzeń prawnych, bezwzględnie nieważnych (jako naruszających prawo międzynarodowe). W szczególności wpisy hipoteczne i rejestrowe, wniesione na podstawie orzeczeń z mocy dekretu nieważnych, podlegały z urzędu, a także na wniosek osób zainteresowanych wykreśleniu, z jednoczesnym przywróceniem wpisów nieprawnie wykreślonych (art. 151 ust. 1 dekretu z 6 czerwca 1945 r. o mocy obowiązującej orzeczeń sądowych, wydanych w okresie okupacji niemieckiej na terenie Rzeczypospolitej Polskiej – Dz.U. 1945/25/151 ze zm.).

By ustalić jakie prawa do posiadanych przez siebie gruntów miało przedsiębiorstwo [...]bądź jego poprzednicy prawni, konieczne jest wskazanie na zasady korzystania przez przedsiębiorstwa państwowe z mienia ogólnonarodowego (państwowego) i niezbędna jest analiza przepisów regulujących powstanie i funkcjonowanie przedsiębiorstwa [...]i jego poprzedników prawnych, z uwzględnieniem w szczególności prawa zaborowego i obowiązującego do 31 grudnia 1946 r. na terenie Galicji, jak i regulacji ogólnopolskich, w tym międzynarodowych.

Z ustaleń Wojewody, nie kwestionowanych przez skarżącą wynika, że przedmiotowa nieruchomość objęta jest obecnie księgą wieczystą nr [...], w której prawo własności wpisane jest na rzecz Skarbu Państwa, na skutek przeniesienia z dawnej księgi wieczystej ([...] - odnośnie dawnej działki nr 32 z obr. 233, oznaczona następnie nr [...] z obr. 45, z której powstała obecnie ujawniona działka [...]), na podstawie art. 208 Traktatu z dnia 10 września 1919 r., między Mocarstwami Sprzymierzonymi i Stowarzyszonymi z Austrią, podpisanego w Saint-Germain-en-Laye (dalej Traktat z Saint-Germain-en-Laye). Świadczy o tym wpis z 16 marca 1982 r. na karcie "B" księgi gruntowej [...], że przedmiotowa nieruchomość była przed odbudową Państwa Polskiego własnością Wysokiego Skarbu względnie C.K. Kolei Państwowej Gal. Kolei Transwersalnej – linia Oświęcim-Skawina-Podgórze (k. 61 akt administracyjnych). Wprost na Traktat St. Germain-en-Laye i art. 1 rozporządzenia Prezydenta RP powołuje się Wojewoda w decyzji z 30 marca 1995 r. nr GG.VI.7224/18f/94/95/HD; k. 143-141 akt administracyjnych).

Sądowi z urzędu wiadomym jest, że Płaszów, będący obecnie dzielnicą w południowej części Krakowa (dzielnica administracyjna Podgórze, położona na prawym brzegu Wisły) leżał w granicach przedrozbiorowych Korony Królestwa Polskiego, po I rozbiorze (z rażącym naruszeniem prawa międzynarodowego), znalazł się w zaborze austriackim, który otrzymał nazwę Królestwa Galicji i Lodomerii – granica zaboru do 1846 r. przebiegała brzegiem Wisły (Stanisław Kutrzeba hasło "Galicja Wschodnia" w: Encyklopedja podręczna prawa publicznego red. Z. Cybichowski Instytut Wyd. Bibljoteka Polska t. 1 s. 154-156; Nowa Encyklopedia Powszechna PWN 1996 t. 4, s. 920; mapa Polska w okresie rozbiorów w: red. Wł. Czapliński, T. Ładogórski Atlas historyczny Polski PPWK 1985 s. 28). Kraków, położony na lewym brzegu Wisły, po III rozbiorze, przypadł Austrii. Dnia 9 czerwca 1815 r., w akcie głównym Kongresu Wiedeńskiego ogłoszono miasto Kraków, łącznie z okręgiem, miastem na zawsze wolnym, neutralnym i ściśle pod protektoratem Rosji, Austrii i Prus. Patentem cesarskim z 11 listopada 1846 r. Austria, za zgodą mocarstw opiekuńczych, dokonała aneksji Krakowa. Następnie Kraków wchodził w skład Cesarstwa Austrowęgierskiego jako Wielkie [...]stwo Krakowskie. W drugiej połowie XIX w. Podgórze rozwinęło się jako silny ośrodek przemysłu. W 1915 r. Podgórze przyłączono do Krakowa, z którym szybko się zintegrowało (A. Matuszczyk, N. Orliński, J. Zinkow "Małopolska południowo-zachodnia" SiT 1991 s. 108-109). Przed 11 listopada 1918 r. nie istniało Państwo Polskie, zatem linia kolejowa (jako powstała przed odbudową Państwa Polskiego), obejmująca działkę nr 32, z której powstała działka obecnie oznaczona numerem [...]0, stanowiła własność Skarbu Państwa Austrowęgier bądź Kolei austrowęgierskich i była użytkowana przez koleje austrowęgierskie. Państwo Polskie odrodziło się 11 listopada 1918 r., a ziemie byłego zaboru austrowęgierskiego – w szczególności Województwo Krakowskie, weszło w skład Rzeczypospolitej Polskiej w 1918 r.

Wyzwolenie b. Galicji odbyło się samorzutnie. Rządy nad tą dzielnicą objęły początkowo władze wyłonione przez miejscowe organizacje polityczno-społeczne. W chwili rozpadania się monarchii Habsburgów. Jako tymczasowy rząd dzielnicowy powstała Polska Komisja Likwidacyjna, zorganizowana przez koła poselskie dnia 27 października 1918 r., która w pierwszych dniach listopada przejęła rządy od władz austriackich w Galicji Zachodniej. Na skutek porozumienia z rządem warszawskim czynników politycznych te władze zastąpiła Komisja Rządząca dla Galicji, Śląska Cieszyńskiego oraz Górnej Orawy i Spiszu (Dekret N.[naczelnika] P.[państwa] 10 stycznia 1919 r. – Dz. Pr. nr 76), posiadająca władzę ustawodawczą i kontrolującą. Rozporządzenia tymczasowe Komisji z mocą ustawy, jeśli zmieniały ustawy państwowe lub krajowe, musiały uzyskać aprobatę Naczelnika Państwa na wniosek właściwego Ministra i nie mogły być sprzeczne z ustawami lub rozporządzeniami, wydawanymi przez Rząd z mocą obowiązującą dla całego państwa. Rozporządzenie Rady Ministrów z 7 marca 1919 r. ustanowiło urząd Generalnego Delegata Rządu (Dz. Pr. 240). Komisja Rządząca, jako odrębna władza naczelna, od 26 marca 1919 r. przestała istnieć. Delegat Rządu był tylko władzą wykonawczą, o uprawnieniach byłego namiestnika Galicji. Rząd nie przejął niektórych działów administracji państwowej w Galicji, ustanawiając dla tych działów swych delegatów przy Generalnym Delegacie, sprawującym ogólne kierownictwo i kontrolę. W 1919 r. stopniowo przejmowano administrację. Z chwilą wprowadzenia władz wojewódzkich Galicji (1 września 1921 r.), zniesiono urząd Generalnego Delegata, jako władzy II instancji (B. Wasiutyński "Encyklopedja prawa obowiązującego w Polsce" pod red. Prof. dra Peretiatkowicza cz. I zesz. 2 Poznań 1929 Fiszer i Majewski [...]garnia Uniwersytecka s. 3-4).

Zgodnie doświadczeniem życiowym, budowa linii kolejowej w państwie austrowęgierskim i według austrowęgierskiego prawa, nie odbywała się na gruncie, do którego inwestor nie miał prawa własności. Na obszarze ówczesnego zaboru austriackiego obowiązywała wówczas ustawa o wywłaszczeniu na rzecz kolei z 18 lutego 1878 r. (D.u.p. nr 30 z 1878 r.), która obowiązywała również po odrodzeniu Państwa Polskiego (dr J. Panejko w: K.W. Kumaniecki, B. Wasiutyński, J. Panejko "Polskie prawo administracyjne w zarysie" Kraków [...]garnia Powszechna b.d.w., s. 375). Wszystkie wpisy dotyczące własności nieruchomości w zaborze austriackim, a następnie w dzielnicy małopolskiej (byłym zaborze austriackim), odbywały się w latach przed odbudową Państwa Polskiego, a następnie w Dwudziestoleciu Międzywojennym na podstawie: Kodeksu cywilnego austriackiego z 1911 r.; ustawy z dnia 25 lipca 1871 r. o zaprowadzeniu powszechnej ustawy o [...]gach gruntowych wraz z przepisami powszechnej ustawy o [...]gach gruntowych (Dz.u.p. austr. nr 95); trzeciej noweli częściowej z 19 marca 1916 r. do kodeksu cywilnego austriackiego (Dz.u.p. austr. nr 69; Jakób Glass w: "Encyklopedja podręczna prawa publicznego" red. Z. Cybichowski Instytut Wyd. Bibljoteka Polska t. 1 s. 362-363, 365). Przepisy te uległy uchyleniu dnia 1 stycznia 1947 r. (art. IV § 1 pkt 1, 10, 28 dekretu z 11 października 1946 r. Przepisy wprowadzające Prawo rzeczowe i Prawo o [...]gach wieczystych). W szczególności zgodnie z § 431 Kodeksu cywilnego austriackiego, obowiązującego w zaborze austriackim, a następnie na terenie byłego zaboru austriackiego, do przeniesienia własności nieruchomości aby tytuł nabycia wniesionym był do ksiąg publicznych na to przeznaczonych. Wniesienie to nazywa się wpisem hipotecznym (intabulacją). Zgodnie z doświadczeniem życiowym, w kulturze prawnej obowiązującej na terenie byłego zaboru austriackiego, do 31 sierpnia 1939 r. wszelkie zdarzenia prawne, dotyczące prawa na gruntach, były każdocześnie ujawniane w [...]gach wieczystych.

Państwo Polskie, przyjmując po byłych państwach zaborczych sieć kolei żelaznych, weszło faktycznie (z małymi wyjątkami, nieliczne odcinki kolei prywatnych na terytorium b. Królestwa Kongresowego i drobne koleje prywatne na terytorium b. Galicji, pozostawały w XX-leciu międzywojennym pod administracją państwową) w monopol w dziedzinie kolejnictwa. Odpowiadało to ówczesnym tendencjom ogólnoeuropejskim, bowiem państwa wówczas istniejące występowały bądź same jako przedsiębiorstwa kolejowe, bądź w wypadkach dopuszczenia prywatnych przedsiębiorstw kolejowych, zastrzegały dla siebie specjalne uprawnienia w stosunku do tych przedsiębiorstw. Na obszarze b. zaboru austriackiego obowiązywała ustawa o wywłaszczeniu na rzecz kolei z 18 lutego 1878 r. (D.u.p. nr 30 z 1878 r.); obszarze b. zaboru pruskiego nadal obowiązywała ustawa o wywłaszczeniach nieruchomości z 11 czerwca 1874 r. (Zb. U. str. 221), a na obszarze b. zaboru rosyjskiego dekret Naczelnika Państwa z 7 lutego 1919 r. (Dz.U. z 1919 r. nr 14 poz. 162; J. Panejko – op. cit. s. 370-375).

W tym stanie rzeczy przejęcie prawa własności gruntu, na którym w czasach zaborów pobudowano linię kolejową (po uprzednim wywłaszczeniu na rzecz Skarbu Państwa Monarchii Austrowęgierskiej), nastąpiło w 1920 r. na rzecz Skarbu Państwa Polskiego (przy ewentualnych zobowiązaniach Skarbu Państwa w zakresie odszkodowań), na podstawie art. 208 Traktatu z 10 września 1919 r. z Saint-Germain-en-Laye, który uprawomocnił się 16 lipca 1920 r., a obowiązującego Polskę od 22 sierpnia 1924 r. (Dz.U. nr 17/25 poz. 115 oraz załącznik; Z. Cybichowski – op. cit. t. 2 s. 1041; J. Makowski "Encyklopedja prawa obowiązującego w Polsce" pod red. Prof. dra Peretiatkowicza cz. I zesz. 3 Poznań 1925 Fiszer i Majewski [...]garnia Uniwersytecka s. 10-11) i podlegało ujawnieniu w [...]gach wieczystych. Tym samym nietrafny i sprzeczny z treścią konkretnych dawnych ksiąg wieczystych, pogląd KKU, że "przepisy traktatów międzynarodowych, a także rozporządzenie Prezydenta RP..., formułujące z natury rzeczy ogólne zasady dotyczące dysponowania mieniem, nie mogły tworzyć po stronie [...]konkretnie sformułowanego, w stosunku do geodezyjnie wyodrębnionej nieruchomości ograniczonego prawa rzeczowego w postaci użytkowania czy prawa zarządu", błędnie aprobowany przez Sąd I instancji (s. 2 uzasadnienia wyroku I SA/Wa 186[...]), skutkował naruszeniem wskazanych jako wzorce kontroli art. 4 i 6 rozporządzenia Prezydenta RP i art. 5 ust. 1 pkt 1 pwst.

Zgodnie z art. 91 Traktatu, Austria zrzekła się na rzecz Głównych Mocarstw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych swych praw suwerennych do terytoriów, które przedtem należały do monarchii austrowęgierskiej, a obecnie znalazły się poza granicami nowej Austrii i nie zostały przyznane żadnemu innemu państwu – dotyczyło to tylko terytorium dawnego Królestwa Galicji i Lodomerii, które już wtedy stanowiło de facto część Państwa Polskiego. Dla sformalizowania tej sprawy Główne Mocarstwa Sprzymierzone i Stowarzyszone zawarły 10 sierpnia 1920 r. z państwami cesyjnymi poaustriackimi traktat graniczny w Sevres. W Traktacie tzw. Galicja Wschodnia figuruje jako państwo odrębne na równi z Polską (art. 1, 2, 3), delegat Polski odmówił złożenia pod nim swego podpisu. Nieokreślona sytuacja pod względem prawnym trwała do 15 marca 1923 r., gdy Konferencja Ambasadorów, w wykonaniu art. 87 Traktatu Wersalskiego, z powołaniem się na rezolucję Rady Ligi Narodów z 3 lutego 1923 r., uznała wschodnie granice Polski, uznając jej suwerenność nad Galicją Wschodnią i dawną Ziemią Wileńską (Dz.U. z 1923, nr 49, poz. 333). Częścią składową Traktatu Pokoju w St. Germain jest tzw. Traktat Cesyjny państw poaustriackich, podpisany w Sevres 10 sierpnia 1920 r., regulujący rożne kwestie bieżące w dziedzinie gospodarczej między tymi państwami i między ich przynależnymi (Z. Cybichowski – op. cit. t. 2 s. 1041; J. Makowski – op. cit. s. 10-11; J. Michalski "Traktat Pokojowy z Saint-Germain a obciążenie Polski" Kraków 1921; A. Raczyński "Traktaty Pokojowe wobec praw majątkowych" Warszawa 1920).

W byłym zaborze rosyjskim przejmowanie zarządu następowało na podstawie dekretu Naczelnika Państwa o przejściu kolei zbudowanych przez b. władze okupacyjne pod zarząd Ministerstwa Komunikacji (Dz.U. z 1919 nr 14 poz. 155), a następnie na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1920 r. o przejęciu kolei, zbudowanych przez byłe władze okupacyjne, pod zarząd Ministerstwa Kolei Żelaznych (Dz.U. z 1921 r., nr 3, poz. 5). Ustawą z 12 czerwca 1924 r. o zakresie działania Ministra Kolei Żelaznych i o organizacji urzędów kolejowych (Dz.U. nr 57, poz. 580) uregulowano ustrój organów odpowiedzialnych za kolej i ustalono, że Minister Kolei zarządza polskimi kolejami państwowymi, jako przedsiębiorstwem państwowym. Rozporządzeniem Prezydenta RP z dnia 28 grudnia 1924 r. o przedsiębiorstwie dla eksploatacji kolei państwowych (Dz.U. R.P. nr 116, poz. 1034), powierzono eksploatację kolei państwowych oraz zarząd majątkiem skarbu państwa przedsiębiorstwu pod nazwą [...] (Z. Cybichowski – op. cit. s. 248-252).

Dnia 28 września 1926 r. weszło w życie rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 24 września 1926 r. o utworzeniu przedsiębiorstwa [...] (Dz.U. R.P. nr 97, poz. 568). Od samego początku istnienia [...]miało obowiązek ewidencjonowania wydzielonych temu przedsiębiorstwu nieruchomości, przy czym w dzielnicy małopolskiej na podstawie wyżej powołanych aktów prawnych, nadal obowiązujących w byłym zaborze austriackim, a w byłym zaborze rosyjskim - w trybie określonym w rozporządzeniu Prezydenta RP z dnia 25 września 1932 r. o wpisywaniu do ksiąg hipotecznych na rzecz Skarbu Państwa prawa własności nieruchomości będących w zarządzie przedsiębiorstwa [...](w zakresie własności byłych rosyjskich kolei państwowych; Dz.U. R.P. 193[...]1/714).

W art. 3 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 września 1926 r. – w pierwotnym brzmieniu - normodawca generalnie postanowił, że przedsiębiorstwo "[...]" prowadzi eksploatację wszystkich linij kolejowych, zarządzanych dotychczas przez Ministerstwo Kolei, i w tym celu obejmuje w zarząd cały ich majątek, tak nieruchomy, jak i ruchomy wraz ze wszystkiemi prawami i przynależnościami z całym istniejącym zapasem gotówki i zapasem materjałów.

Objęcie w zarząd i eksploatację pomienionych kolei nie narusza w niczem istniejących dotychczas praw własności do poszczególnych części objętego nieruchomego majątku.

Na skutek nowelizacji rozporządzenia Prezydenta RP rozporządzeniem Prezydenta RP z dnia 29 listopada 1930 r. w sprawie zmian i uzupełnień rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 września 1926 r. o utworzeniu przedsiębiorstwa "[...]" (Dz. U. R.P. z 1930 r. nr 89, poz. 705), w art. 4 – w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia kontrolowanej sprawy - normodawca postanowił, że przedsiębiorstwo [...] prowadzi eksploatację wszystkich linij kolejowych, zarządzanych dotychczas przez Ministerstwo Komunikacji i w tym celu obejmuje w zarząd powierniczy i użytkowanie cały ich majątek nieruchomy [...]. W art. 6 postanowiono, że cały majątek, oddany w myśl art. 4 przedsiębiorstwu [...] w użytkowanie i powierniczy zarząd lub na własność przedsiębiorstwa, wyodrębnia się z ogólnego majątku Skarbu Państwa [...]. Normodawca nie likwidował zatem własności przedsiębiorstwa PKP, a nawet przewidywał oddanie nie tylko w użytkowanie i zarząd powierniczy, lecz i na własność przedsiębiorstwa. Podobną technikę legislacyjną zastosował normodawca w rozporządzeniu Prezydenta RP z dnia 22 marca 1926 r. o utworzeniu państwowego przedsiębiorstwa Polska Poczta, Telegraf i Telefon (art. 4 i 5; j.t. Dz.U. R.P. z 1932 r. nr 105, poz. 879).

Także w powojennym orzecznictwie Sąd Najwyższy odwoływał się do powierniczego zarządu wskazując, że użytkowanie przez Skarb Państwa nieruchomości przedsiębiorstwa, przekazanej mu w "powierniczy zarząd", jest z samej istoty prawem na rzeczy cudzej w rozumieniu art. 130 pr. rz. i art. 578 Kod. Nap. (orz. SN z 29.9.1948, Wa.C 160/48, ZbO 1949/2-3/43, akceptowane przez S. Breyera w: S. Breyer, J. Ignatowicz, K. Lipiński, M. Piekarski, J. Pietrzykowski, W. Święcicki, Prawo cywilne z orzecznictwem, literaturą i przepisami związkowymi, t. II W. Pr. 1958 s. 215 uw. 11). W doktrynie jednoznacznie wskazuje się, że zarząd powierniczy może powstać w drodze ustawy, w drodze decyzji administracyjnej i w trybie przewidzianym w przepisach prawa cywilnego. Tym samym pogląd KKU, błędnie aprobowany przez w zaskarżonym wyroku, że "takie uszczegółowienie mogło się znaleźć tylko w odpowiednich decyzjach terenowych organów władzy państwowej wydawanych w przedmiocie zarządu... wpisy hipoteczne oraz wpisy ewidencyjne np. władający: Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych, oddają jedynie stan faktyczny, który nie jest oparty o podstawę prawną formalnie oddającą prawo [...]do określonego gruntu" (s. 3 uzasadnienia wyroku I SA/Wa 186[...]), błędnie aprobowany zaskarżonym wyrokiem, pomija wyżej przedstawione regulacje norm ustawowych i jednoznaczne wpisy w [...]: Karta "A" Lp. 20 – działka nr 32 – obręb 233 – ter.[eny] komun.[nikacyjne] – 6834 m2, Karta "B" L. 1507; k. 61 akt administracyjnych), które zawierają wszystkie szczegółowe cechy geodezyjne i ewidencyjne.

Innym przykładem zarządu powierniczego wynikającego z ustawy jest powołanie Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa ustawą z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (A. Stelmachowski w: System Prawa Prywatnego, t. 3 Prawo rzeczowe, s.172-175 nb 209, 211-214). Z tych przyczyn błędny jest pogląd Sądu I instancji, że "organy zasadnie przyjęły, że na dzień 27 maja 1990 r. ... [...]nie legitymowało się tytułem prawnym do spornej nieruchomości, którego istnienie uniemożliwiałoby komunalizację... skarżąca nie dysponowała żadnym indywidualnym aktem dotyczącym przedmiotowej nieruchomości, czy to w formie decyzji, umowy czy też protokołu zdawczo-odbiorczego, który stanowiłby zarząd czy użytkowanie" (s. 6-7 uzasadnienia wyroku I SA/Wa 186[...]), bowiem [...]dysponowało prawem zarządu nieruchomości, stanowiącej działkę nr 32 (następnie oznaczoną nr [...], z której wydzielono działkę [...], a następnie działkę nr [...]0).

Zarząd powierniczy uległ przekształceniu w zarząd, wskutek skreślenia z dniem 3 sierpnia 1948 r. wyrazu "powierniczy" w art. 4, 6, 7, i 15 rozporządzenia (art. 1 pkt 19 w zw. z art. 4 dekretu z dnia 28 lipca 1948 r. o zmianie rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 24 września 1926 r. o utworzeniu przedsiębiorstwa [...] (Dz.U. nr 36, poz. 255), stąd w jednolitym tekście rozporządzenia (Dz.U. z 1948 r., nr 43, poz. 312), mowa już tylko o zarządzie. Ten zarząd odpowiadał następnie treści prawa zarządu i użytkowania, ustanawianemu na rzecz innych podmiotów w trybie dekretu z 1949 r.

Tym samym to wyżej wskazana, jednoznaczna regulacja ustawowa, w powiązaniu z treścią wpisów w [...] (w karcie "A" – odpowiadającej treści działu I-O współczesnych nam ksiąg wieczystych) i w karcie "B" (odpowiadającej treści działu II współczesnych nam ksiąg wieczystych), wskazuje na istnienie po stronie [...]SA i jej poprzedników prawnych prawa zarządu działki nr [...]0 co najmniej w okresie od 28 września 1926 r. (art. 32 rozporządzenia Prezydenta RP) do dnia 27 maja 1990 r. (art. 40 pwst).

Żaden przepis prawa, który wszedł w życie w Polsce od 1944 r., nie doprowadził do wywłaszczenia przedsiębiorstw państwowych z ich majątku. Do dnia 1 lutego 1989 r. obowiązywała w Polsce zasada jednolitego funduszu własności państwowej (uchwała 7 Sędziów SN z 16.10.1961 r., I CO 20/61, OSN 1962, poz. 41), lecz wprowadzoną tę zasadę w drodze wykładni prawa. W doktrynie trafnie wskazuje się, że regulacja prawna własności państwowej była w okresie powojennym od początku skomplikowana. Zanim skrystalizowała się zasada tzw. jednolitego funduszu własności państwowej, toczono spory o to, kto jest podmiotem własności mienia zarządzanego przez przedsiębiorstwo państwowe: samo przedsiębiorstwo czy Skarb Państwa. Spór przesądził [dopiero z dniem 1 stycznia 1965 r.] art. 128 § 1 kc, stanowiący, że własność państwowa przysługuje niepodzielnie państwu, natomiast państwowe osoby prawne wykonują tylko – względem zarządzanych przez nie części mienia państwowego – uprawnienia wynikające z własności państwowej (§ 2). Zasada jednolitego funduszu własności państwowej przetrwała do dnia 1 lutego 1989 r. (S. Rudnicki, G. Rudnicki, J. Rudnicka, Kodeks cywilny. Komentarz. Własność i inne prawa rzeczowe LexisNexis 2013 s. 31-32, uw. 4).

W doktrynie trafnie wskazuje się, że wypracowywany stopniowo, wokół ustawy nacjonalizującej przemysł, schemat zarządzania własnością państwową, stał się w kolejnych dekadach stosunków ustrojowych z udziałem przedsiębiorstw. ... pod rządami tych przepisów, pozornie niedotyczących wykonywania prawa własności, uformowała się praktyka zastępowania tradycyjnych rozwiązań prawa cywilnego i gospodarczego mechanizmami administracyjno-politycznymi (H. Izdebski, Historia administracji, Liber 1996, s. 269-279, 287-289; A. Machnikowska, Prawo własności w Polsce w latach 1944-1981. Studium historycznoprawne, Wyd. Uniw. Gdańskiego 2010, s. 253). Zbudowano skomplikowaną strukturę prawno-organizacyjną obejmującą wszystkie państwowe jednostki gospodarcze. W jej skład weszły przedsiębiorstwa koordynujące, zjednoczenia i centralne zarządy (A. Chełmoński, Założenia wstępne struktury przedsiębiorstw państwowych, PiP 1950/7/32; A. Machnikowska – op. cit., s. 254). Poza tą strukturą pozostało PKP. Po II wojnie światowej [...]traktowane były bardziej jako składnik państwowej administracji gospodarczej niż jako przedsiębiorstwo. Pod rządem ustawy z dnia 2 grudnia 1960 r. o kolejach (Dz.U. z 1960 r. nr 54 poz. 311 ze zm.), Minister Komunikacji był w istocie dyrektorem [...](art. 16 ust. 1; P. Świątecki, Nowe prawo kolejowe. Praktyczny komentarz, Kolejowa Oficyna Wydawnicza 2000 s. 6).

Dopiero nowelizacja art. 128 kc, obowiązująca od 1 lutego 1989 r. dopuściła możliwość nabywania przez przedsiębiorstwa państwowe mienia na własność tych jednostek w drodze czynności cywilnoprawnych. Późniejsze regulacje prawne (art. 2 ustawy z 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości - Dz. U. nr 79, poz. 464 ze zm.) doprowadziły do uwłaszczenia państwowych osób prawnych gruntami będącymi w dniu 5 grudnia 1990 r. w ich zarządzie. Dotyczyło to więc i państwowych przedsiębiorstw spełniających te wymogi.

Istotnym jest obecnie właściwe rozumienie obowiązywania konstrukcji jednolitego funduszu własności państwowej. W czasie obowiązywania konstrukcji tzw. jednolitego funduszu własności państwowej samoistne posiadanie nieruchomości przez przedsiębiorstwo państwowe nie było możliwe, ponieważ samoistnym posiadaczem nieruchomości państwowych był Skarb Państwa, a przedsiębiorstwo państwowe wykonywało tylko władztwo faktyczne i uprawnienia wynikające z tzw. zarządu operatywnego w zakresie odpowiadającym pojęciu posiadania zależnego (postanowienie Sądu Najwyższego z: 7.9.1993 r. III CRN 73/93; 17.9.1993 r. III CRN 76/93). Co do zasiedzenia nieruchomości niepaństwowej, to przedsiębiorstwo państwowe, nie mogąc samo nabyć własności, mogło wykonywać w stosunku do tych nieruchomości tylko dzierżenie w imieniu Skarbu Państwa (art. 338 kc), przy czym posiadaczem samoistnym był Skarb Państwa. Z upływem terminu zasiedzenia nabywcą przez zasiedzenie stawał się Skarb Państwa (S. Rudnicki, G. Rudnicki, J. Rudnicka, Kodeks cywilny. Komentarz. Własność i inne prawa rzeczowe LexisNexis 2013 s. 261-263 uw. 19). Jednakże państwowa osoba prawna może zaliczyć sobie okres posiadania sprzed 1 lutego 1989 r. na poczet okresu zasiedzenia, którego termin upływa po tej dacie, gdy Skarb Państwa podczas biegu zasiedzenia przeniósł na nią posiadanie (art. 176 § 1 kc; S. Rudnicki, G. Rudnicki, J. Rudnicka – op. cit. s. 262 uw. 19 akapit 3).

Przykładowo - w przypadku ustalenia, że Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego bądź [...]SA, nie był właścicielem danej działki, brak podstaw do przyjęcia, że nie będzie możliwe ustalenie, że Skarb Państwa był poprzednikiem prawnym, posiadającym samoistnie ową działkę przez co najmniej 30 lat (art. 37a ust. 7 zd. 3 ukPKP; zasada racjonalności ustawodawcy).

Wykonując w stosunku do mienia państwowego, w stanie prawnym obowiązującym przed dniem 1 lutego 1989 r. uprawnienia właścicielskie, przedsiębiorstwom państwowym służyło tylko prawo określone zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie jako "zarząd", "zarząd operatywny" lub "zarząd i użytkowanie" (System prawa cywilnego, t. II Ossolineum 1977, s. 67 i nast.). Sposób wykonywania zarządu wydzielonych części mienia ogólnonarodowego (państwowego) określał art. 141 kc.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z 14.6.1963 r., I CR 336/63, OSNC 1964/11/ 223, z glosą S. Breyera OSP 1966/5/97) wyjaśnił, że było to prawo swoiste, odmienne od znanych ustawodawstwu praw rzeczowych, w szczególności własności i ograniczonych praw rzeczowych; prawo zarządu i użytkowania podlegało wpisowi w dziale II [...]gi wieczystej, jako wpis ujawniający tego, kto jest uprawniony do wykonywania w imieniu własnym własności państwowej. Powstawanie tego prawa oraz jego przenoszenie regulowały różne, często podustawowe akty prawne, na przykład uchwały Rady Ministrów. Przyjmowane bowiem było założenie, że obrót dokonuje się w obrębie jednolitej własności państwowej i nie wymaga to regulacji ustawowej (A. Machnikowska – op. cit. s. 255). Najczęściej, jako prawną podstawę przekazywania mienia państwowego w zarząd i użytkowanie przedsiębiorstwom państwowym stanowiły przepisy art. 3 dekretu z 26 kwietnia 1949 r. o nabywaniu i przekazywaniu nieruchomości niezbędnych dla realizacji narodowych planów gospodarczych (j.t. Dz.U. z 1952 r. nr 4, poz. 31) i rozporządzenia Rady Ministrów z 2 sierpnia 1949 r. o nabywaniu i przekazywaniu nieruchomości niezbędnych dla realizacji narodowych planów gospodarczych (Dz. U. nr 47, poz. 354 ze zm.). Powszechnie przyjmowano, że prawo zarządu mieniem państwowym może powstać na mocy przepisów regulujących powstanie i funkcjonowanie określonej państwowej jednostki organizacyjnej. Pogląd taki był przyjmowany zarówno w doktrynie (wyrok 5 Sędziów Sądu Najwyższego z 9.4.1992 r., III ARN 15/92, OSNC 1993/9/158, akceptowany przez Z. Truszkiewicza w: E. Drozd, Z. Truszkiewicz Gospodarka gruntami i wywłaszczanie nieruchomości. Komentarz, Zakamycze 1995, s. 345 uw. 12) jak i w wyrokach NSA z: 16.3.2006 r., I OSK 583/05, Lex 198195 i 24.3.2006 r., I OSK 674/05, 29.3.2004 r., I SA 1056/02. We wskazanych wyrokach Naczelny Sąd Administracyjny dał przykłady regulacji prawnych odnoszących się do powstania konkretnych podmiotów, które jednocześnie ustanawiały zarząd nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa (przykład: nieruchomości państwowe w granicach Tatrzańskiego Parku Narodowego - zgodnie z rozporządzeniem RM z 30 października 1954 r. o utworzeniu TPN, Dz.U. z 1955 r. nr 4, poz. 23 ze zm.). Sąd Najwyższy uchwałą składu 7 Sędziów Sądu Najwyższego z 16.11.1990 r., III AZP 10/90 (OSNC 1991/4/39) stwierdził, że grunty państwowe zajęte pod drogi publiczne nie podlegają przekazaniu dyrekcjom okręgowym dróg publicznych w zarząd na podstawie art. 4 i 87 ugg (j.t. Dz.U. z 1989 r. nr 14, poz. 74 ze zm.). W uzasadnieniu SN wskazał w szczególności, że przekazywanie w drodze decyzji administracyjnej gruntów lokalnych w zarząd okręgowym dyrekcjom dróg publicznych jest zbędne i niecelowe, skoro wcześniej już uzyskały one prawo do pełnienia tego zarządu mocą ustawy o drogach publicznych. Rozważając skutki zmiany stanu prawnego, wynikające z ustawy z 10 maja 1990 r., Sąd Najwyższy wskazał, że wprawdzie zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 pwst mienie państwowe należące do rad narodowych i terenowych organów administracji państwowej stopnia podstawowego stało się w dniu wejścia w życie ustawy (27 maja 1990 r.) mieniem właściwych gmin, to jednocześnie art. 11 ust. 1 pkt 1 tej ustawy stwierdza bez żadnej wątpliwości, że składniki mienia ogólnonarodowego (państwowego), o którym mowa w art. 5 ust. 1-3, nie stają się mieniem komunalnym, jeżeli służą wykonywaniu zadań publicznych należących do właściwości organów administracji rządowej, sądów oraz organów władzy państwowej. Okręgowe dyrekcje tych dróg należą do administracji rządowej, a grunty leżące pod drogami publicznymi o znaczeniu ogólnopolskim w świetle tak wyrażonej intencji ustawodawcy nie podlegałyby komunalizacji.

Należy przyjąć co do zasady, że możliwe jest powoływanie się na akt prawny regulujący powstanie konkretnego podmiotu i wykazywanie, że zgodnie z jego regulacją całe określone w sposób niezindywidualizowany mienie przeszło w zarząd tego podmiotu. Sąd w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę nie dostrzegł żadnych przekonywujących argumentów dla poglądu, że akty prawne regulujące status prawny [...]oraz akty nacjonalizacyjne nie regulowały stanu prawnego konkretnych nieruchomości. W ustawodawstwie niejednokrotnie określa się w sposób abstrakcyjny przesłanki, z których wyprowadza się skutki prawne do konkretnych przedmiotów (np. przepisy dotyczące uwłaszczeń). Stan taki nie wskazuje na uzyskanie zarządu w sposób dorozumiany, jak to błędnie przyjął Sąd I instancji, a stanowi o nabyciu zarządu, następnie zarządu powierniczego bądź zarządu ex lege (art. 3 art. 4 ust. 1 rozporządzenia Prezydenta RP w brzmieniu pierwotnym; art. 4 ust. 1 rozporządzenia Prezydenta RP po nowelizacji Dz. U. z 1930 r. nr 89, poz. 705; art. 4 ust. 1 rozporządzenia Prezydenta RP j.t. Dz. U. z 1948 r. nr 43, poz. 312).

Sąd I instancji błędnie aprobuje pogląd zaprezentowany w decyzjach obu instancji, że "w całym okresie władania przedmiotową nieruchomością przez [...]obowiązywały procedury nabywania prawa użytkowania czy zarządu przez państwowe jednostki organizacyjne" – w tym w oparciu o przepisy rozporządzenia z 1949 r. i dekretu z 1949 r. Tymczasem tego typu procedury obowiązywały wyłącznie wobec podmiotów, którym (bądź ich poprzednikom prawnym) uprzednio nie przysługiwały inne prawa rzeczowe bądź prawo swoiste (zarząd; zarząd operatywny; prawo zarządu i użytkowania; użytkowanie; S. Rudnicki, G. Rudnicki, J. Rudnicka – op. cit., s. 586, uw. 1) do konkretnej nieruchomości. Przykładowo – to nowopowstającym spółdzielniom produkcji rolnej w latach 1949-1954 właściwy organ administracji publicznej przykazywał grunty należące do Państwa na podstawie dekretu z 26 kwietnia 1949 r. o nabywaniu i przekazywaniu nieruchomości niezbędnych dla realizacji narodowych planów gospodarczych (Dz.U. nr 27, poz. 197) i rozporządzenia Rady Ministrów z 10 lutego 1951 r. (dalej rozporządzenie z 1951 r.), w zarząd i bezpłatne użytkowanie (§ 4 rozporządzenia; H. Świątkowski, J. Fiema, J. Ignatowicz, F. Stadnicki, Zagadnienia cywilnoprawne spółdzielczości produkcyjnej w rolnictwie; w: Zagadnienia prawne Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, PWN 1954, t. III, s. 132, uw. 6; A. Machnikowska – op. cit., s.261). Na podstawie dekretu z 1949 r. przekazywano także grunty podmiotom realizującym wielkie przedsięwzięcia epoki (np. budowy Nowej Huty). Jednakże w przeciwieństwie do każdej z tych sytuacji, gdy dana jednostka gospodarki uspołecznionej uzyskiwała zarząd i bezpłatne użytkowanie nieruchomości na podstawie dekretu z 1949 r. i rozporządzeń wykonawczych do dekretu z 1949 r., uzyskiwała ów szczególny tytuł prawny do nowej dla danej jgu nieruchomości, to poprzednicy prawni [...]SA nie musieli uzyskiwać na podstawie nowych aktów prawnych tytułu pranego do przedmiotowej nieruchomości. Przedsiębiorstwo "[...]" na podstawie art. 4 ust. 1 i art. 6 ust. 1 rozporządzenia Prezydenta RP uzyskało zarząd powierniczy ex lege. Zarząd powierniczy uległ przekształceniu w zarząd, wskutek skreślenia z dniem 3 sierpnia 1948 r. wyrazu "powierniczy" w art. 4, 6, 7, i 15 rozporządzenia (art. 1 pkt 19 w zw. z art. 4 dekretu z dnia 28 lipca 1948 r. - Dz. U. nr 36, poz. 255). Tym samym błędnie Sąd I instancji uznał, że "władanie nieruchomością przez przedsiębiorstwo państwowe [...]było jedynie władztwem faktycznym" (s. 5 uzasadnienia I SA/Wa 186[...]), skoro wpisy w [...] Borek Falęcki wprost i konkretnie wskazują na prawo zarządu, przysługujące poprzednikom prawnym [...]SA. Nie sposób pominąć tego, że wpisy w dawnych [...]gach wieczystych (zarówno w byłym zaborze austriackim, jak i pruskim – aż do 31 sierpnia 1939 r.), czynione były w oparciu o regulacje prawne o najwyższym ówczesnym standardzie prawnym europejskim, i w oparciu o wysoką kulturę prawną. Nie sposób tego powiedzieć o powojennych regulacjach prawnych, a zwłaszcza praktyce ich stosowania. W latach 1945-1956 uproszczono niektóre elementy procedury kiedy wniosek pochodził od Skarbu Państwa albo od osób legitymujących się orzeczeniami o wykonaniu aktu nadania gruntu w trybie reformy rolnej lub objęcia majątku poniemieckiego. Za dopuszczalne kierownictwo ówczesnego Ministerstwa Sprawiedliwości uznało pominięcie: szczegółowych danych na temat położenia nieruchomości; wielkości i opisu nieruchomości; powiadomienia osób, których prawa wykreślono (okólnik Ministerstwa Sprawiedliwości nr 41, DPP 1945 nr 1, s. 20-21). Doszło do instrumentalizacji ksiąg wieczystych. W praktyce przeniesiono niektóre funkcje ksiąg na ewidencję gruntów i budynków. Fragmentaryczna poprawa statusu postępowań wieczysto[...]gowych nastąpiła w trakcie modyfikacji polityki własnościowej (w latach 1957-59; A. Machnikowska – op. cit., s. 268-278).

Ustrój i zasady funkcjonowania przedsiębiorstwa [...], ze względu na znaczenie kolejnictwa dla funkcjonowania państwa, były regulowane przepisami ustawowymi lub zrównanymi z ustawowymi. W tym celu zostały wydane odpowiednie akty prawne regulujące utworzenie i działalność tego przedsiębiorstwa łącznie z przepisami dotyczącymi jego mienia. Należy zauważyć, że rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 24 września 1926 r. o utworzeniu przedsiębiorstwa [...] (w brzmieniu j.t. Dz.U. z 1948 r. nr 43, poz. 312) używa identycznej terminologii, jaką w latach 1944-1989 stosowały przepisy w stosunku do sposobu władania częścią mienia państwowego posiadanego przez inne przedsiębiorstwa państwowe.

Rozporządzenie z 24 września 1926 r. zostało uchylone art. 48 ust. 1 pkt 5 ustawy z 2 grudnia 1960 r. o kolejach (j.t. Dz.U. z 1970 r. nr 9, poz. 76), której część dotycząca przedsiębiorstwa [...]została następnie zastąpiona przepisami ustawy z 27 kwietnia 1989 r. o przedsiębiorstwie państwowym [...] (Dz. U. nr 26, poz. 138). Przepis art. 50 ust. 1 tej ustawy stanowił, że mienie oraz prawa i zobowiązania przedsiębiorstwa [...], działającego dotychczas na podstawie ustawy z 2 grudnia 1960 r. o kolejach, stają się mieniem oraz prawami i zobowiązaniami PKP, działającego na podstawie przepisów niniejszej ustawy.

Zgodnie z art. 16 ust. 2 w brzmieniu obowiązującym w dniu 27 maja 1990 r. "mienie [...]stanowią środki będące w jego dyspozycji w dniu wejścia w życie ustawy (to jest 9 grudnia 1989 r.) oraz środki nabyte przez [...]w toku dalszej jego działalności".

Dla ustalenia stanu prawnego nieruchomości użytkowanych przez [...]istotne znaczenie ma też przepis art. 80 (pierwotnie art. 87) ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (t.j. Dz. U. z 1991 r. nr 30, poz. 127). Przepis ten stanowił, że grunty państwowe będące w dniu wejścia w życie ustawy w użytkowaniu państwowych jednostek organizacyjnych przechodzą w zarząd tych jednostek. Z omówionej wyżej regulacji prawnej wynika, że grunty związane z funkcjonowaniem kolei z mocy przepisów regulujących powstanie i funkcjonowanie przedsiębiorstwa [...]i jego poprzedników prawnych, oddane zostały w jego użytkowanie i zarząd. Trafny okazał się zarzut naruszenia art. 38 ust. 2 ugg. Skoro poprzednicy prawni [...]SA dysponowali swoistym tytułem prawnym (prawem zarządu) do przedmiotowej nieruchomości, nie mieli oni obowiązku uzyskania gruntów państwowych zarząd na podstawie decyzji terenowego organu administracji państwowej albo na podstawie umowy o przekazaniu nieruchomości między państwowymi jednostkami organizacyjnymi bądź umowy o nabyciu nieruchomości, zawartej za zezwoleniem tego organu.

Bez względu więc na to, czy wymienione przedsiębiorstwo legitymuje się obecnie dokumentem wykazującym przekazanie mu konkretnego gruntu, może ono udowadniać wszelkimi środkami dowodowymi, że konkretna nieruchomość była gruntem związanym z funkcjonowaniem kolei i wobec tego była w zarządzie PKP. Fakt taki stanowi przeszkodę do komunalizacji tego mienia.

O tym, że ustawodawca przewidział, że [...]posiadało grunty Skarbu Państwa nie legitymując się dokumentami o przekazaniu mu tych gruntów w formie prawem przewidzianej, dobitnie świadczy przepis art. 34 ust. 1 ustawy z 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego [...] (Dz. U. nr 84, poz. 948 ze zm.). Wymieniony przepis - przy spełnieniu określonych przesłanek - przyznaje z wejściem w życie ustawy, z mocy prawa, prawo wieczystego użytkowania tych gruntów przedsiębiorstwu PKP. Jednocześnie art. 34a uk[...]stanowi, że "grunty, o których mowa w art. 34, z dniem 1 czerwca 2003 r. nie podlegają komunalizacji na podstawie przepisów ustawy z 10 maja 1990 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych". Wyjaśniając wątpliwości związane z tymi przepisami Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 12 kwietnia 2005 r., K 30/04 (Dz. U. z 2005 r. nr 69, poz. 525; OTK-A 2005, z. 4, poz. 35) stwierdził, że "celem zakwestionowanego przepisu było wyłączenie określonych gruntów spod komunalizacji i zapewnienie [...]stabilnej sytuacji prawnej [...] w stosunku do nieruchomości wskazanych w art. 34 ustawy o komercjalizacji PKP". Również przyjmując założenie racjonalności ustawodawcy należy uznać, że wyłączył on grunty zarządzane przez [...]bez formalnego dokumentu potwierdzającego tytuł prawny wyłączający spod komunalizacji. Przyjęcie stanowiska przeciwnego prowadziłoby do wniosku, że normy z art. 34 i 34a uk[...]są puste, gdyż grunty takie zostały już skomunalizowane z dniem 27 maja 1990 r. Charakterystyczne, że spośród działek powstałych z dawnej działki nr 32 (oznaczonej następnie nr [...]), działki nr [...], [...], [...]2, [...]3, [...]1, [...]2 nie podlegały komunalizacji (decyzja [...] z marca 1995 r. nr GG.VI.7224/18f/94/95/HD) – [...]nabyło użytkowanie wieczyste z dniem 5 grudnia 1990 r. (k. 89 akt administracyjnych). Brak jakichkolwiek przyczyn, dla których powstała z tej samej działki nr 32, działka nr [...]0, miałaby podlegać komunalizacji.

Posiadanie w zarządzie powierniczym, a następnie zarządzie, przez przedsiębiorstwo [...]gruntów kolejowych stanowiących własność państwa, wyłączało te nieruchomości spod komunalizacji na podstawie art. 5 ust. 1 pwst. Zgodnie bowiem z tym przepisem "jeżeli dalsze przepisy nie stanowią inaczej, mienie ogólnonarodowe należące do:

1) rad narodowych i terenowych organów administracji państwowej stopnia podstawowego,

2) przedsiębiorstw państwowych, dla których organy określone w pkt 1 pełnią funkcję organu założycielskiego,

3) zakładów i innych jednostek organizacyjnych podporządkowanych organom określonym w pkt 1

- staje się w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy z mocy prawa mieniem właściwych gmin".

Przyjmowanie, że grunty, w stosunku do których [...]nie legitymuje się dokumentem wykazującym prawo tego przedsiębiorstwa, są zarządzane przez terenowe organy administracji publicznej z mocy art. 6 ust. 1 ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (j.t. Dz. U. 1989 r. nr 14, poz. 74 ze zm.) jest nietrafne z tego powodu, że nie dotyczy to gruntów oddanych w zarząd, użytkowanie lub użytkowanie wieczyste (argument z początkowej części przepisu). Skoro jednak - jak wyżej wykazano - grunty kolejowe mogły być mocy prawa w zarządzie powierniczym, a następnie zarządzie PKP, a nawet mogły stanowić własność poprzedników PKP, to nie można uznać, że jednocześnie były zarządzane przez terenowe organy administracji państwowej. Również charakter i przeznaczenie tych gruntów przeczy ich lokalnemu charakterowi, o jakim stanowi wymieniony przepis. Należy w tym miejscu powołać się na poglądy wyrażone w uzasadnieniu uchwały Trybunału Konstytucyjnego z 9.12.1992 r., W 13/91 (OTK 199[...]/37). Trybunał Konstytucyjny rozróżnił bowiem uprawnienia władcze przysługujące Państwu jako właścicielowi gruntów pozostających w zarządzie przedsiębiorstw państwowych, wykonywanych przez organy administracji państwowej stopnia podstawowego, od uprawnień, o których mowa w art. 5 ust. 1 ustawy z 10 maja 1990 r. W konkluzji stwierdził, że "z punktu widzenia tych organów i wykonywanych przez nie uprawnień względem gruntów, będących w zarządzie przedsiębiorstw państwowych, można mówić o "należeniu" tych gruntów do wymienionych organów. Jednakże to "należenie" ze względu na jednocześnie istniejące uprawnienia przysługujące względem tych gruntów przedsiębiorstwom państwowym, na podstawie wykonywanego przez nie zarządu, było inne niż "należenie" mienia do rad narodowych i terenowych organów administracji państwowej stopnia podstawowego, o których mówi przepis art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych".

Z faktu, że rozporządzenie Rady Ministrów z 9 lipca 1990 r. w sprawie ustalenia wykazu przedsiębiorstw państwowych i jednostek organizacyjnych, których mienie nie podlega komunalizacji (Dz. U. nr 51, poz. 301), wydane na mocy art. 11 ust. 2 omawianej ustawy z 10 maja 1990 r. nie wymieniło przedsiębiorstwa [...]w wykazie przedsiębiorstw wyłączonych spod komunalizacji na mocy art. 11 ust. 1 pkt 2 ustawy nie oznacza, że jego nieruchomości podlegały komunalizacji. Przepis art. 11 ustawy wymieniający składniki mienia państwowego nie podlegającego komunalizacji nawiązuje do art. 5 w ten sposób, że wyłącza od komunalizacji mienie, które - przede wszystkim - odpowiada warunkom z art. 5 ust. 1-3. W § 1 Rada Ministrów wyraźnie wskazała, że wykaz obejmuje przedsiębiorstwa państwowe i jednostki organizacyjne podporządkowane lub nadzorowane przez byłe rady narodowe i terenowe organy administracji państwowej stopnia podstawowego, którym to przedsiębiorstwem [...]ani jego poprzednicy prawni nigdy nie byli. Analiza listy przedsiębiorstw wymienionych w wykazie wskazuje, że są to przedsiębiorstwa drobne, o lokalnym charakterze. W szczególności w wykazie nie zamieszczono żadnego z przedsiębiorstw, które zarówno przed II wojną światową, jak i po II wojnie światowej działały na podstawie odrębnych ustaw bądź aktów rangi ustawowej. Ze swej istoty [...](podobnie ja Poczta Polska, Telegraf i Telefon) było przedsiębiorstwem państwowym, wykonującym zadania charakterze ogólnokrajowym (art. 11 ust. 1 pkt 2 ustawy z 10 maja 1990 r.). Skoro mienie kolejowe z zasady nie podlega komunalizacji, to nie dotyczy go też przepis art. 11 ustawy (wyrok NSA z: 6.9.2010 r., I OSK 1401/09; 6.9.2010 r., I OSK 1430/09). Nie ulega wątpliwości, że [...]nigdy nie należało do przedsiębiorstw terenowych, a tylko przedsiębiorstwa terenowe były przedsiębiorstwami podporządkowanymi lub nadzorowanymi przez rady narodowe a następnie terenowe organy administracji państwowej stopnia podstawowego (T. Rabska, Prawo administracyjne stosunków gospodarczych, PWN Poznań 1970, s. 94-99; Z. Leoński, Rady narodowe – zasady, organizacja i funkcjonowanie, 1966, s. 148 i n.; Z. Leoński, System organizacji i funkcjonowania terenowych organów przedstawicielskich i organów administracji państwowej PRL, PWN 1989, s. 12; A. Machnikowska – op. cit., s. 256).

Mając na uwadze powyższe, Naczelny Sąd Administracyjny, uznając że istota sprawy jest dostatecznie wyjaśniona, uchylił zaskarżony wyrok i rozpoznał skargę (art. 188 ppsa). Skoro zaskarżona decyzja i decyzja ją poprzedzająca naruszała art. 5 ust. 1 pkt 1 i art. 11 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz. U. nr 32, poz. 191 ze zm.), Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c, i art. 135 ppsa uchylił zaskarżoną decyzję i decyzję ją poprzedzającą.

O kosztach postępowania sądowego orzeczono na podstawie art. 203 pkt 1, art. 200 i art. 205 § 2 ppsa.