Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący Sędzia NSA Joanna Sieńczyło-Chlabicz (spr.) Sędzia NSA Ludmiła Jajkiewicz Sędzia del. WSA Piotr Kraczowski po rozpoznaniu w dniu 26 maja 2020 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Gospodarczej skargi kasacyjnej L. R. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 5 listopada 2019 r. sygn. akt I SA/Rz 509/19 w sprawie ze skargi L. R. na decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia [...] czerwca 2019 r. nr [...] w przedmiocie odmowy umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne 1. oddala skargę kasacyjną; 2. odstępuje od zasądzenia zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego w całości.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie wyrokiem z dnia 5 listopada 2019 r., sygn. akt I SA/Rz 509/19, oddalił skargę L. R. na decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia [...] czerwca 2019 r. nr [...] w przedmiocie odmowy umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne.

Sąd I instancji za podstawę rozstrzygnięcia przyjął następujące ustalenia.

I

Wnioskiem z dnia 15 stycznia 2019 r. L. R. (dalej: skarżący, wnioskodawca, strona) zwrócił się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ZUS lub organ) o umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne- objętych układem ratalnym – z uwagi na trudną sytuację materialną i zdrowotną.

W uzasadnieniu wniosku skarżący podniósł, że dotychczasowe raty spłacał regularnie, gdyż posiadał oszczędności. Oświadczył, że aktualnie nie posiada dodatkowych środków na spłatę zadłużenia w formie układu ratalnego.

W toku postępowania administracyjnego ZUS ustalił, że wnioskodawca pobiera świadczenie emerytalne w wysokości 1.138,90 zł brutto, tj. 966,40 zł netto. Prowadzi wspólne gospodarstwo domowe z żoną, która na podstawie oświadczenia, osiąga dochód w wysokości 1.160,00 zł (łączny dochód wynosi 2 126,40 zł). Rodzina skarżącego ponosi stałe, miesięczne wydatki związane z utrzymaniem z tytułu opłat eksploatacyjnych w wysokości 120,00 zł oraz koszty związane z leczeniem w wysokości 200 zł. Skarżący ma zawarty układ ratalny z ZUS, miesięczna rata z tego tytułu wynosi 166 zł (za luty 2019 r.). Łączne, miesięczne wydatki wynoszą zatem 486,00 zł.

Ponadto wnioskodawca jest współwłaścicielem nieruchomości o nr KW: [...], [...] oraz [...].

ZUS decyzją z dnia [...] marca 2019 r. – działając na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 3 w zw. z art. 28 ust. 3 i 3a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2019 r., poz. 300 - dalej: u.s.u.s.) oraz § 3 ust. 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (Dz. U. z 2003 r. Nr 141, poz. 1365 - dalej: rozporządzenie) - odmówił wnioskodawcy umorzenia należności z tytułu składek w łącznej kwocie 12. 976,76 zł.

Po ponownym rozpatrzeniu sprawy zaskarżoną decyzją z dnia [...] czerwca 2019 r. ZUS - działając na podstawie art. 138 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2018 r., poz. 2096 ze zm. - dalej: k.p.a.) - utrzymał w mocy decyzję z dnia [...] marca 2019 r.

W ocenie organu analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie wykazała okoliczności, które skutkowałyby umorzeniem należności na podstawie art. 28 ust. 2 i 3 u.s.u.s., jak również nie ma podstaw do umorzenia należności w oparciu o art. 28 ust. 3a u.s.u.s. i § 3 ust. 1 pkt 1-3 rozporządzenia.

W sprawie nie wystąpiła w sposób bezsporny żadna z przesłanek uzasadniających uznanie należności za całkowicie nieściągalne w myśl art. 28 ust. 3 pkt 1-6 u.s.u.s.

Według ZUS - zgromadzony materiał dowodowy dotyczący sytuacji materialno-bytowej skarżącego nie potwierdza również, aby konieczność uregulowania zadłużenia z tytułu nieopłaconych składek wraz z należnymi odsetkami za zwłokę uniemożliwiałaby zaspokojenie niezbędnych potrzeb życiowych.

Bowiem organ zauważył, że pomimo powoływania się przez wnioskodawcę na trudną sytuację materialną, nie korzysta on z pomocy społecznej, co prowadzi do wniosku, iż jego sytuacja finansowa nie jest na tyle trudna, aby podjęcie spłaty zadłużenia wobec ZUS pozbawiło jego rodzinę środków do życia. Wnioskodawca osiąga aktualnie dochody z tytułu pobieranego świadczenia emerytalnego w wysokości 966,40 zł netto. Żona skarżącego pobiera świadczenia emerytalne, które wynosi 1160,00 zł netto.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie wyrokiem z dnia 5 listopada 2019 r. oddalił skargę wnioskodawcy.

W ocenie Sądu I instancji organ prawidłowo w pierwszej kolejności odniósł się do przesłanki umorzenia zaległych składek określonej w art. 28 ust. 2 u.s.u.s., którą jest całkowita nieściągalność należności z tytułu składek. Przesłanka ta egzemplifikowana w poszczególnych punktach przepisu art. 28 ust. 3 u.s.u.s. została przez ZUS w dokładny sposób przeanalizowana na tle dokonanych ustaleń faktycznych. Organ odniósł się do wszystkich okoliczności przewidzianych przez ten przepis i wskazał, że nie zaistniała całkowita nieściągalność zaległych składek w rozumieniu poszczególnych sytuacji przewidzianych przez przepis art. 28 ust. 3 u.s.u.s.

Ponadto Sąd I instancji stwierdził, że organ prawidłowo rozważył przesłanki, o których mowa w art. 28 ust. 3a u.s.u.s. w zw. z § 3 ust. 1 pkt 1-3 rozporządzenia, czyli okoliczności związane z wykazaniem przez zobowiązanego, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla niego i jego rodziny.

Przechodząc do analizy poszczególnych sytuacji określonych w rozporządzeniu WSA podzielił pogląd organu, że nie zaistniały przesłanki nagłego zdarzenia w postaci choroby skarżącego lub członków jego rodziny, a także mające charakter klęski losowej, co mogłoby uzasadniać umorzenie zaległości. Zatem jako przesłanka umorzenia może być rozpatrywana jedynie określona w przepisie § 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia sytuacja, gdy spłata składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych. Za rodzinę o której mowa w tym przepisie należy przy tym uznać osoby pozostające ze sobą w faktycznym związku (także małżeństwo posiadające rozdzielność majątkową).

WSA stwierdził, że skarżący wprawdzie dysponuje bardzo niewielką rentą, zaś jego żona również otrzymuje świadczenie w niewielkiej wysokości, to jednak ubiegając się o dobrodziejstwo abolicji ubezpieczeniowej zobowiązał się on do spłaty ratalnej zaległych składek i obowiązek swój w tym zakresie kontynuuje. To świadczy o możliwości ponoszenia wysiłku celem regulowania tego długu. Jednocześnie sytuacja skarżącego nie musi mieć charakteru trwałego. Jakkolwiek skarżący leczy się, to jednak z przedłożonych zaświadczeń lekarskich nie wynika, by nie mógł on podjąć zatrudnienie polepszając swoją sytuację majątkową.

W tych okolicznościach Sąd I instancji uznał, że organ nie naruszył prawa zarówno w zakresie przepisów prawa procesowego, jak także przepisów prawa materialnego regulującego przesłanki i istotę prowadzonego postępowania w przedmiocie wniosku o umorzenie składek.

II

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożył L. R. zaskarżając to orzeczenie w całości i wnosząc o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania WSA w Rzeszowie oraz zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Na podstawie art. 174 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 1302 ze zm. - dalej: p.p.s.a.) zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

1) § 3 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 3 ust. 2 rozporządzenia poprzez przyjęcie, że podstawa umorzenia ciążących na skarżącym zobowiązań musiała odnosić się do rodziny, w której skarżący żyje, a mianowicie musiała uwzględniać dochody i wydatki jego oraz jego małżonki, w sytuacji gdzie skarżący wspólnie zamieszkuje i gospodaruje również z innymi osobami spokrewnionymi, a to z córką i wnuczką, które to pozostają z nim w faktycznym związku;

2) § 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia poprzez niezastosowanie w sytuacji spełnienia przez skarżącego wszystkich przesłanek uzasadniających zastosowanie instytucji umorzenia należności z tytułu składek.

Argumentację na poparcie zarzutów skarżący kasacyjnie przedstawił w uzasadnieniu skargi kasacyjnej.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną ZUS wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.

III

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie.

Naczelny Sąd Administracyjny jest związany podstawami skargi kasacyjnej, bowiem stosownie do treści art. 183 § 1 p.p.s.a, rozpoznając sprawę w granicach skargi kasacyjnej, bierze pod rozwagę z urzędu jedynie nieważność postępowania, która zachodzi w przypadkach przewidzianych w § 2 tego artykułu. W niniejszej sprawie nie występują jednak żadne z wad wymienionych we wspomnianym przepisie, które powodowałyby nieważność postępowania prowadzonego przez Sąd I instancji.

Skarga kasacyjna w rozpoznawanej sprawie została oparta wyłącznie na zarzutach naruszenia prawa materialnego. Oparcie skargi kasacyjnej wyłącznie na zarzutach naruszenia prawa materialnego wywiera ten skutek, że na etapie rozpoznawania tego środka zaskarżenia w postępowaniu przed Naczelnym Sądem Administracyjnym miarodajne są, jako skutecznie nie podważone, bo nie objęte podstawą kasacyjną, o której mowa w art. 174 pkt 2 p.p.s.a., te ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji, które stanowiły podstawę subsumpcji danego stanu faktycznego pod zastosowany przepis prawa materialnego.

Za niezasadny należy uznać zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego, sformułowany w pkt 1 petitum skargi kasacyjnej, tj. zarzut naruszenia § 3 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 3 ust. 2 rozporządzenia. Według autora skargi kasacyjnej ZUS - gromadząc materiał dowodowy oraz ustalając stan faktyczny sprawy w toku postępowania dowodowego - nie wziął pod okoliczności, że skarżący wspólnie zamieszkuje i gospodaruje zarówno z małżonką, jak i z córką oraz wnuczką, a zatem z innymi osobami spokrewnionymi, które to pozostają z nim w faktycznym związku.

Odnosząc się do tak postawionego zarzutu należy zauważyć, że skarżący za pomocą zarzutu naruszenia prawa materialnego podważa w istocie ustalony przez organy stan faktyczny oraz jego ocenę, co nie może przynieść oczekiwanego przez skarżącego skutku. Taka polemika bowiem oznacza kwestionowanie poprzez zarzut naruszenia prawa materialnego ustalonych faktów oraz ich oceny, czego skutecznie w świetle obowiązujących przepisów prawa regulujących postępowanie kasacyjne uczynić nie można. Naruszenie prawa materialnego nie może polegać na wadliwym, kwestionowanym przez stronę ustaleniu faktu (por. wyroki NSA: z dnia 21 stycznia 2015 r., sygn. akt II GSK 2037/13; z dnia 7 lutego 2014 r., sygn. akt I GSK 729/12).

Wypada w tym miejscu zauważyć, że prawidłowość ustaleń faktycznych oraz ich ocenę tych można zwalczać jedynie za pomocą zarzutu naruszenia przepisów postępowania, wykazując przy tym, że określone uchybienia proceduralne mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 174 pkt 2 p.p.s.a.). Nie można natomiast tego skutecznie czynić przez zarzut naruszenia prawa materialnego (art. 174 pkt 1 p.p.s.a.). W sytuacji, w której skargi kasacyjnej nie oparto na drugiej podstawie określonej w art. 174 pkt 2 p.p.s.a., tj. na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, Naczelny Sąd Administracyjny będąc związanym granicami skargi kasacyjnej, związany jest też oceną stanu faktycznego, która legła u podstaw zaskarżonego wyroku (por. wyrok NSA z dnia 4 sierpnia 2004 r., sygn. akt FSK 291/04).

Na usprawiedliwienie nie zasługiwał również zarzut naruszenia § 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia, wskazany w pkt 2 petitum skargi kasacyjnej, poprzez jego niezastosowanie w sytuacji spełnienia przez skarżącego wszystkich przesłanek uzasadniających zastosowanie instytucji umorzenia należności z tytułu składek.

Zgodnie z zarzucanym § 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia, ZUS może umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny, w szczególności w przypadku, gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych.

Podkreślenia wymaga, że decyzja w sprawie umorzenia należności składkowych posiada charakter uznaniowy, co oznacza, że organ może, ale nie musi udzielić stosownej ulgi, nawet w przypadku spełnienia przez wnioskodawcę ww. przesłanek. Świadczy o tym użycie w ww. przepisie wyrażenia "może umorzyć". Nawet zatem w przypadku wystąpienia powyższych okoliczności ZUS nie jest bezwzględnie zobowiązany do umorzenia należności składkowych (por. wyrok NSA z dnia 8 sierpnia 2018 r., sygn. akt I GSK 1830/18). Nie oznacza to jednak, że decyzja administracyjna wydana w przedmiocie umorzenia należności z tytułu składek może być dowolna.

Odnosząc powyższą regulację do okoliczności faktycznych rozpoznawanej sprawy należy stwierdzić, że powołane przez wnoszącego skargę kasacyjną okoliczności nie wskazują na zaistnienie przesłanek, o których mowa w cyt. przepisie rozporządzenia.

Jak wynika z niepodważonego skutecznie przez autora skargi kasacyjnej stanu faktycznego sprawy – skarżący pobiera świadczenie emerytalne w wysokości 1.138,90 zł brutto, tj. 966,40 zł netto. Prowadzi wspólne gospodarstwo domowe z żoną, która na podstawie oświadczenia, osiąga dochód w wysokości 1.160,00 zł (łączny dochód wynosi 2.126,40 zł). Rodzina skarżącego ponosi stałe, miesięczne wydatki związane z utrzymaniem z tytułu opłat eksploatacyjnych w wysokości 120,00 zł oraz koszty związane z leczeniem w wysokości 200 zł. Skarżący ma zawarty układ ratalny z ZUS, miesięczna rata z tego tytułu wynosi 166 zł (za luty 2019 r.). Zatem łączne miesięczne wydatki wynoszą zatem 486,00 zł.

Ponadto wnioskodawca jest współwłaścicielem nieruchomości o nr KW [...], [...] oraz [...]. Co istotne skarżący nie korzysta z pomocy społecznej, co jest dowodem na to, że jego sytuacja finansowa nie jest na tyle trudna, aby spłata zadłużenia pozbawiała jego rodzinę środków do życia – co słusznie podkreślił organ w zaskarżonej decyzji.

Rozstrzygnięcie organu zostało poprzedzone analizą sytuacji materialnej i rodzinnej skarżącego co trafnie stwierdził Sąd I instancji. To, że wynik tego postępowania nie dał oczekiwanego przez skarżącego rezultatu nie świadczy jeszcze o tym, że doszło do naruszenia § 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia. W tym miejscu należy podkreślić, że obowiązek wykazania istnienia przesłanek, o których mowa w § 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia, spoczywa na podmiocie ubiegającym się o umorzenie zobowiązań, a ich wykazanie nie gwarantuje pozytywnego rozpoznania wniosku. ZUS podejmuje bowiem decyzję po dokonaniu oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego na okoliczność istnienia przesłanek umorzeniowych, ważąc interes społeczny z interesem zobowiązanego (por. wyrok NSA z dnia 28 listopada 2018 r., sygn. akt I GSK 1196/18).

Rację ma Sąd I instancji stwierdzając, że skarżący - ubiegając się o dobrodziejstwo abolicji ubezpieczeniowej - zobowiązał się do spłaty ratalnej zaległych składek i obowiązek swój w tym zakresie kontynuuje, co świadczy o możliwości ponoszenia wysiłku celem regulowania zadłużenia.

Wobec powyższego Sąd I instancji zasadnie podzielił stanowisko ZUS, że opłacenie należności z tytułu składek - w ramach zawartego układu ratalnego z ZUS - nie pozbawiłoby skarżącego możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych.

Podkreślenia również wymaga, że umorzenie należności z tytułu zaległych składek na ubezpieczenie społeczne ma charakter wyjątkowy i zarezerwowane jest dla sytuacji nadzwyczajnych, które jednak w rozpoznawanej sprawie nie zachodzą. Wskazać również należy, że umorzone składki w istocie pokrywają inni ubezpieczeni. Toteż, dbając o stan finansów funduszów emerytalno - rentowych Zakład Ubezpieczeń Społecznych musi każdorazowo ważyć zasadność podejmowanego rozstrzygnięcia.

Należy dodać, że zmiana sytuacji skarżącego i wystąpienie nowych okoliczności, a więc i tych, na które skarżący wskazał dopiero na etapie skargi kasacyjnej - może stanowić podstawę do wystąpienia z ponownym wnioskiem o umorzenie przedmiotowych należności, i to nawet w sytuacji, gdy pierwotnie wydana w tym przedmiocie decyzja, była decyzją negatywną dla strony. Rozstrzygnięciom tym nie towarzyszy bowiem walor res iudicata, co oznacza możliwość wielokrotnego występowania z wnioskiem i skutkuje obowiązkiem jego rozpatrzenia przez organ administracji z uwzględnieniem aktualnej sytuacji zobowiązanego (materialnej, zdrowotnej, rodzinnej).

W tym stanie sprawy Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną, jako nie mającą usprawiedliwionych podstaw (art. 184 p.p.s.a.).

Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 207 § 2 p.p.s.a. odstąpił od zasądzenia zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego w całości. Zgodnie z treścią tego przepisu, w przypadkach szczególnie uzasadnionych, sąd może odstąpić od zasądzenia zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego w całości lub w części.

Naczelny Sąd Administracyjny zastosował powyższą regułę z uwagi na szczególny charakter sprawy odnoszący się do stanu majątkowego i sytuacji życiowej skarżącego.