Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Sędzia NSA : Artur Mudrecki po rozpoznaniu w dniu 6 października 2008 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Finansowej zażalenia W. P. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 30 lipca 2008 r., sygn. akt III SA/Wa 1413/08, odmawiające przyznania prawa pomocy w całości w sprawie ze skargi W. P. na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w W. z dnia 8 kwietnia 2008 r., nr [...], w przedmiocie odmowy stwierdzenia nieważności decyzji postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.

Postanowieniem z dnia 30 lipca 2008 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, sygn. akt III SA/Wa 1413/08, odmówił przyznania prawa pomocy w całości w sprawie ze skargi W. P. na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w W. z dnia 8 kwietnia 2008 r., nr [...].

W treści uzasadnienia zaskarżonego postanowienia zaznaczono, że to na stronie ciąży obowiązek wykazania, iż znajduje się w sytuacji uprawniającej do skorzystania z prawa pomocy, a dodatkowo wykładnia systemowa prowadzi do wniosku, że osoba fizyczna powinna partycypować w kosztach postępowania jeżeli posiada jakiekolwiek środki majątkowe. Kolejno wskazano, że skarżący oraz jego żona posiadają stałe źródło dochodów z tytułu otrzymywanych honorariów, emerytury i działalności gospodarczej żony w wysokości 2317 zł brutto. Ponadto zobowiązani są do opłacania świadczeń okresowych takich jak czynsz, energia elektryczna, gaz oraz raty kredytów. Odnosząc się do sytuacji majątkowej wnioskującego podniesiono, że okoliczność, iż żona skarżącego jest zobowiązana do spłacania kredytów bankowych nie może przesądzać o przyznaniu skarżącemu prawa pomocy. Obowiązek uiszczenia kosztów sądowych nie ustępuje bowiem obowiązkowi spłaty innych zobowiązań. Zdaniem Sądu I instancji wysokość dochodów skarżącego pozwalała mu na wygospodarowanie kwoty 200 zł na uiszczenie wpisu sądowego. Dodatkowo zauważono, że na obecnym etapie postępowania przybliżony koszt pomocy prawnej profesjonalnego pełnomocnika wynosi około 240 zł, zgodnie § 18 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2002 r. Nr 163, poz. 1348 ze zm.). Podkreślono, że skarżący dotychczas terminowo i w sposób prawidłowy składa stosowne pisma w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Okoliczności te uzasadniają pogląd, że przynajmniej na etapie postępowania przed WSA skarżący jest w stanie działać samodzielnie bez uszczerbku dla swojego interesu (por. postanowienie NSA z dnia 24 czerwca 2008 r., sygn. akt I FZ 240/08).

W zażaleniu na powyższe orzeczenie strona wniosła o jego zmianę zarzucając naruszenie art. 246 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. 2002 r. nr 153, poz. 1270 ze zm.) (dalej: u.p.p.s.a.). Według żalącego stwierdzenie WSA, że wykładnia systemowa prowadzi do wniosku, że osoba fizyczna powinna partycypować w kosztach postępowania, jeżeli posiada jakiekolwiek środki majątkowe, mija się z treścią przepisu. Zarzucił, że honoraria autorskie nie stanowią tak jak to wskazał Sąd I instancji źródła dochodu o charakterze stałym. Dalej stwierdził, że zobowiązanie z tytułu kredytu bankowego jest zobowiązaniem wymagalnym w rozumieniu kodeksu cywilnego i sugerowanie przez Sąd, że środki przeznaczone na spłatę kredytu skarżący może przeznaczyć na pokrycie kosztów sądowych, wydaje się niestosowne. Wymieniony, przez Sąd I instancji, koszt pomocy prawnej udzielonej z urzędu nie pozostaje w żadnym związku z cennikiem obowiązującym na wolnym rynku usług prawnych. Dodatkowo odmawiając stronie przyznania pełnomocnika, Sąd, nie wziął pod uwagę okoliczności, kiedy skarżący byłby zmuszony do wniesienia skargi kasacyjnej.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zażalenie zasługuje na uwzględnienie.

Odnosząc się argumentacji żalącego w pierwszym rzędzie należało uznać za słuszne wskazanie, że wykładnia systemowa dokonana przez Sąd I instancji mija się z treścią art. 246 § 1 pkt 1 u.p.p.s.a. Za taką oceną przemawia przede wszystkim wskazany art. 246 § 1 pkt 1 /umiejscowiony w dziale V, rozdziale 3, oddziale 2 u.p.p.s.a./ jak i przytoczony również przez WSA art. 199 /umiejscowiony w dziale V, rozdziale 1 u.p.p.s.a./ Zgodnie z tą drugą regulacją strony ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Regulacja ta mówi o zasadzie odpłatności postępowania sądowoadministracyjnego jednak jej człon drugi, tj. "chyba że przepis szczególny stanowi inaczej" jest wskazaniem na możliwe odstępstwa od tej zasady. Instytucja prawa pomocy uregulowana w art. 243 - 263 u.p.p.s.a. jest właśnie wyjątkiem od zasady odpłatności postępowania, a treść przepisu, tj. art. 246 § 1 pkt 1 jest następująca; przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje w zakresie całkowitym – gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania. Mając zatem na uwadze te regulacje nie sposób doszukać się wniosku, że osoba fizyczna powinna partycypować w kosztach postępowania, jeżeli posiada jakiekolwiek środki majątkowe. Za zasadne można by było uznać stwierdzenie, że strona powinna /zgodnie z zasadą odpłatności/ partycypować w kosztach postępowania, jeżeli nie wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania.

K olejno za słuszne należało uznać zarzuty żalącego co do argumentacji Sądu I instancji w zakresie odmowy przyznania pełnomocnika. Naczelny Sąd Administracyjny podziela stwierdzenie strony, że podany przez Sąd I instancji koszt pomocy prawnej profesjonalnego pełnomocnika nie ma związku z cennikiem na wolnym rynku usług prawniczych. Należy bowiem przypomnieć, że zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy z 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze, opłaty za czynności adwokackie ustala umowa z klientem, zaś przywołane przez WSA rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości dotyczy stawek minimalnych, a panujące na rynku cenniki usług prawniczych rzadko bywają z nimi zgodne.

Naczelny Sąd Administracyjny za nietrafne również uznaje stwierdzenie WSA, które uzależnia przyznanie stronie pełnomocnika od jego przydatności na danym etapie postępowania. Za takim stanowiskiem przemawiają przesłanki przyznania prawa pomocy, wynikające z ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, które wskazują na jedyne kryterium jakim jest kryterium materialne. Dlatego też, to nie ocena przydatności profesjonalnego pełnomocnika powinna stanowić o przyznaniu bądź odmowie stronie prawa pomocy w tym zakresie.

Z kolejnym zarzutem żalącego dotyczącym wadliwej oceny, przez Sąd I instancji, okoliczności zaciągniętych kredytów, należało się nie zgodzić. Prawidłowo WSA podkreślił, że okoliczność, iż żona skarżącego jest zobowiązania do spłacania kredytów bankowych nie może przesądzać o przyznaniu skarżącemu prawa pomocy jak i, że należności stanowiące koszty sądowe stanowią dochody budżetu i podlegają zaspokojeniu na równi z innymi zobowiązaniami strony. Niemniej jednak, zdaniem tut. Sądu, sama w sobie okoliczność zobowiązań z tyt. kredytów bankowych nie może być oceniana w oderwaniu od całkowitej sytuacji majątkowej wnioskującego. W postanowieniu WSA w Warszawie z dnia 16 grudnia 2005 r., III SA/Wa 105/05, podniesiono, że zobowiązania z tytułu kredytów bankowych nie korzystają wprawdzie z pierwszeństwa zaspokojenia przed należnościami publicznoprawnymi, ale fakt ich ponoszenia nie pozostaje bez wpływu na ocenę majątkową skarżącego. Naczelny Sąd Administracyjny pogląd ten podziela wskazując jednocześnie, że w badanej sprawie, istotne znaczenie będzie miała również ocena faktu; czy zobowiązania te powstały przed zawiśnięciem sprawy przed sądem, tj. czy strona zaciągając kredyty powinna była się liczyć z kosztami sądowymi wywołanymi jej skargą oraz co w tym kontekście ważne na jaki cel zostały one spożytkowane. W aktach sprawy wskazano w jakim okresie powstały stosowne zobowiązania jak i wskazano (w sprzeciwie od postanowienia Referendarza Sądowego z dnia 12 czerwca 2008 r.), że ostatni kredyt został wydatkowany głównie na zaspokojenie wierzytelności; zaległości czynszowych i pożyczek od ojca. W świetle tych okoliczności, w opinii NSA, stosowne jest wezwanie /w trybie art. 255 u.p.p.s.a./ wnioskującego o uprawdopodobnienie celów na jakie środki uzyskane z kredytów zostały wydatkowane. Zaznaczyć bowiem należy, że niedopuszczalnym jest w przypadku zaistnienia wątpliwości domniemanie przyjęte na niekorzyść skarżącego. Instytucja prawa pomocy służy temu, by zapewnić podmiotom w złej sytuacji finansowej możliwość dochodzenia praw przed sądem. Zbyt pochopne oddalenie wniosku o przyznanie pomocy może prowadzić do wyłączenia konstytucyjnego prawa strony do sądu. Pamiętając również o art. 87 k.r.o. zgodnie z którym obowiązek niesienia pomocy spoczywa również na innych członkach rodziny, w tym na rodzicach i dzieciach należało wyjaśnić sytuację rodzinną wnioskującego. W tym tle nie pozostają bez znaczenia takie okoliczności jak; oświadczenie wnioskującego zawarte w formularzu PPF, że postaje on we wspólnym gospodarstwie tylko z żoną oraz rachunek za lokal /karta 19/ w którym zostało wyszczególnione, że płatności za wywóz śmieci dotyczą trzech osób.

Wziąwszy pod uwagę powyższe należało w oparciu o art. 185 w zw. z art. 197 § 2 u.p.p.s.a. zaskarżone postanowienie uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie.

Sąd ten będzie obowiązany wezwać skarżącego do przedstawienia dodatkowych informacji i dokumentów, w szczególności; uprawdopodabniających spłatę przez stronę zaległości, tj. zaległości czynszowych i pożyczek od ojca, wyjaśniających sytuację rodzinną, a także innych informacji, które Sąd uzna za niezbędne.