drukuj    zapisz    Powrót do listy

6180 Wywłaszczenie nieruchomości i odszkodowanie, w tym wywłaszczenie gruntów pod autostradę, Prawo pomocy, Minister Infrastruktury, Oddalono zażalenie, I OZ 408/16 - Postanowienie NSA z 2016-05-04, Centralna Baza Orzeczeń Naczelnego (NSA) i Wojewódzkich (WSA) Sądów Administracyjnych, Orzecznictwo NSA i WSA

I OZ 408/16 - Postanowienie NSA

Data orzeczenia
2016-05-04 orzeczenie prawomocne
Data wpływu
2016-04-14
Sąd
Naczelny Sąd Administracyjny
Sędziowie
Małgorzata Borowiec /przewodniczący sprawozdawca/
Symbol z opisem
6180 Wywłaszczenie nieruchomości i odszkodowanie, w tym wywłaszczenie gruntów pod autostradę
Hasła tematyczne
Prawo pomocy
Sygn. powiązane
IV SA/Wa 2217/15 - Postanowienie WSA w Warszawie z 2017-05-04
Skarżony organ
Minister Infrastruktury
Treść wyniku
Oddalono zażalenie
Powołane przepisy
Dz.U. 2012 poz 270 art. 246 par. 1 pkt 1 oraz art. 255
Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - tekst jednolity.
Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący Sędzia NSA Małgorzata Borowiec po rozpoznaniu w dniu 4 maja 2016 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej zażalenia H.O. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 16 lutego 2016 r. sygn. akt IV SA/Wa 2217/15 w przedmiocie odmowy przyznania prawa pomocy w sprawie ze skargi H.O., G.S., S.S., L.S., J.S., K.S., L.S. i B.G. na decyzję Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia [...] maja 2015 r. nr [...] w przedmiocie umorzenia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji postanawia oddalić zażalenie.

Uzasadnienie

H.O. zwróciła się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie o przyznanie jej w niniejszej sprawie prawa pomocy w zakresie całkowitym, obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie radcy prawnego. We wniosku wskazała, że w gospodarstwie domowym pozostaje z mężem. Oświadczyła, że ma 73 lata, nigdy nie pracowała zawodowo, będąc na utrzymaniu rodziny. Jako dochód gospodarstwa domowego wykazała emeryturę męża w wysokości 2.769,19 zł miesięcznie. Wskazała na następujące zobowiązania i wydatki: pożyczka "na rzecz syna" (1.150 zł miesięcznie), koszty mieszkaniowe (6.000 zł – zakup węgla, 500 zł – zakup drewna, około 200 zł – światło, woda i ścieki), 360 zł – leki, 60 zł – telefon, 28 zł miesięcznie – wywóz śmieci, 350 zł – utrzymanie pojazdu. Podała ponadto, iż cierpi na chorobę przewlekłą. [...]

Ponieważ powyższe oświadczenia strony były niewystarczające do oceny jej rzeczywistych możliwości płatniczych, w piśmie z dnia 15 października 2015 r. (w wykonaniu zarządzenia referendarza sądowego z dnia 7 października 2015 r.) wezwano ją do złożenia, w terminie 14 dni, dokumentów źródłowych oraz dodatkowych oświadczeń potwierdzających stan majątkowy i dochody wnioskodawczyni oraz jej męża, tj.:

1. wyciągów z posiadanych przez nią rachunków bankowych z ostatnich czterech miesięcy;

2. wyciągów z posiadanych przez jej męża rachunków bankowych z ostatnich czterech miesięcy;

3. dokumentu potwierdzającego wysokość emerytury jej męża;

4. wobec przekreślenia rubryki nr 7.1 formularza wniosku ("Nieruchomości") – oświadczenia, gdzie wnioskodawczyni mieszka (w domu/w mieszkaniu) i jaki posiada tytuł prawny do zajmowanego lokalu;

5. zaświadczenia w sprawie nieruchomości należących do wnioskodawczyni oraz jej męża;

6. kopii umowy pożyczki wskazanej w rubryce nr 11 formularza wniosku ("Zobowiązania");

7. kopii dokumentów wskazujących wysokość, ponoszonych w ostatnich trzech miesiącach, opłat na mieszkanie oraz innych stałych, niezbędnych wydatków w gospodarstwie domowym.

H.O. w piśmie z dnia 16 listopada 2015 r., oznaczonym jako "sprzeciw" od zarządzenia referendarza sądowego w przedmiocie wezwania do nadesłania dodatkowych dokumentów, zakwestionowała wystosowane do niej wezwanie. Wnioskując o odstąpienie od żądania nadesłania dokumentów źródłowych dotyczących dochodów i majątku męża stwierdziła, że dochodzone przez nią prawa dotyczą jej osobistego majątku, zatem mąż nie może "stanowić zabezpieczenia finansowego wobec toczącego się postępowania przed sądem administracyjnym i okazywać swoją sytuację materialną". Potwierdziła, że utrzymuje się wyłącznie z dochodów męża.

Referendarz sądowy Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie postanowieniem 20 listopada 2015 r. sygn. akt IV SA/Wa 2217/15 odmówił H.O. przyznania prawa pomocy w zakresie całkowitym, wskazując, że nie wykazała, iż spełnia ustawowo określone przesłanki do jego przyznania.

Na skutek sprzeciwu wnioskodawczyni sprawę rozpoznawał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, który postanowieniem z dnia 16 lutego 2016 r. sygn. akt IV SA/Wa 2217/15 odmówił H.O. przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie. W uzasadnieniu postanowienia podał, że zgodnie z art. 246 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j.: Dz. U. z 2012 r., poz. 270, ze zm., dalej w skrócie P.p.s.a.), przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje w zakresie całkowitym, gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania. Stosownie do treści art. 252 § 1 P.p.s.a., wniosek o przyznanie prawa pomocy powinien zawierać oświadczenie strony obejmujące dokładne dane o stanie majątkowym i dochodach. W niniejszej sprawie wnioskodawczyni ani w złożonym na formularzu wniosku, ani w następnych pismach procesowych, nie wykazała, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania. Pomimo upływu terminu wyznaczonego w wezwaniu z dnia 15 października 2015 r., nie złożyła do akt sprawy żadnego z żądanych od niej dokumentów. Uniemożliwia to ustalenie jej rzeczywistych możliwości płatniczych, w szczególności zaś weryfikację oświadczenia o stanie majątkowym, jak również ustalenie faktycznej relacji między dochodem dwuosobowej rodziny a wielkością tych wydatków, które można zakwalifikować jako koszty koniecznego utrzymania. Odnosząc się do przedstawionej przez wnioskodawczynię w sprzeciwie argumentacji, w której kwestionuje ona zasadność żądania dokumentów dotyczących dochodów i majątku męża, ponieważ sprawa dotyczy wyłącznie jej osobistego majątku, Sąd pierwszej instancji stwierdził, że okoliczność ta nie ma znaczenia dla obowiązku wnioskodawczyni w zakresie wykazania sytuacji materialnej obojga małżonków. Zgodnie z art. 27 zdanie pierwsze ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j.: Dz. U. z 2015 r., poz. 583 ze zm.), małżonkowie są obowiązani, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Stosownie zaś do treści art. 23 zdadnie drugie tej ustawy, małżonkowie są zobowiązani do wzajemnej pomocy oraz do współdziałania dla dobra rodziny. Konsekwencją powyższych regulacji dla postępowania w przedmiocie wniosku o przyznanie prawa pomocy jest konieczność wykazania sytuacji materialnej obojga małżonków, co najmniej w zakresie wystarczającym do ustalenia rzeczywistych możliwości płatniczych małżonka ubiegającego się o przyznanie prawa pomocy. Argumentacja wnioskodawczyni, że sprawa wszczęta jej skargą nie dotyczy majątku męża, na którego utrzymaniu pozostaje, nie usprawiedliwia zatem niewykonania obowiązku należytego wykazania jego sytuacji materialnej.

Powyższe postanowienie stało się przedmiotem zażalenia H.O. do Naczelnego Sądu Administracyjnego, w którym podtrzymując dotychczasową argumentację wyraziła niezadowolenie z rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji. Wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 246 § 1 pkt 1 P.p.s.a., przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje w zakresie całkowitym następuje, gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania. Ustawodawca użył w tym przepisie zwrotu "gdy wykaże", co oznacza, że wnioskodawca ma obowiązek udowodnić i przekonać sąd, że znajduje się w sytuacji w nim określonej (por. "Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnym – komentarz"; B. Dauter, B. Gruszczyński, A. Kabat, M. Niezgódka-Medek; wydanie II – Kantor Wydawniczy Zakamycze 2006; str. 554).

Instytucja prawa pomocy stanowi realizację konstytucyjnej zasady prawa do sądu i stanowi wyjątek od zasady odpłatności postępowania sądowego. Prawo pomocy służy realizacji dostępu do sądu osób, które ze względu na wyjątkowo ciężką sytuację materialną i rodzinną nie są w stanie ponieść kosztów tego postępowania, a często nie mają zaspokojonych nawet podstawowych potrzeb życiowych. W konsekwencji, dopiero gdy posiadane przez nich środki okażą się niewystarczające do obrony swoich praw przed sądem, może być im przyznane prawo pomocy. Ocena, czy spełniona została przesłanka warunkująca przyznanie prawa pomocy, następuje na podstawie informacji przedstawionych przez stronę. Podkreślenia wymaga, iż generalną zasadą postępowania sądowego jest ponoszenie przez stronę kosztów związanych z jej udziałem w tym postępowaniu. Każda osoba wszczynająca postępowanie powinna się zatem liczyć z wydatkami na ten cel. Należy podzielić pogląd zaprezentowany przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 24 lipca 1980 r. o sygn. akt I CZ 99/1980 (publ. LEX nr 8257), że dla wydatków związanych z prowadzeniem procesu strona powinna znaleźć pokrycie w swych dochodach przez odpowiednie ograniczenie innych wydatków, niebędących niezbędnymi dla utrzymania. Przyznanie przez sąd prawa pomocy w zakresie całkowitym powinno mieć zatem charakter wyjątkowy i być stosowane w stosunku do osób żyjących w ubóstwie. Udzielenie bowiem prawa pomocy jest formą dofinansowania jej z budżetu państwa i powinno sprowadzać się jedynie do przypadków, w których strona nie posiada rzeczywiście środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu sądowym i wykaże to w sposób przekonywujący (por. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4 kwietnia 2011 r. o sygn. akt II FZ 103/11, postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 lutego 2011 r. o sygn. akt I FZ 26/11, publ. https://cbois.nsa.gov.pl). Instytucja prawa pomocy jest zatem wyjątkiem od generalnej zasady ponoszenia kosztów postępowania przez stronę i ma zastosowanie w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Obowiązek zagwarantowania skutecznego dostępu do sądu nie oznacza jednocześnie konieczności zagwarantowania stronom bezwarunkowego prawa do uzyskania bezpłatnej pomocy prawnej, ani do zwolnienia od kosztów sądowych. Wymóg ponoszenia kosztów postępowania nie stanowi ograniczenia prawa do sądu i jest usprawiedliwiony koniecznością zapewnienia właściwego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. W doktrynie oraz orzecznictwie sądów administracyjnych przyjmuje się, że prawo pomocy powinno być udzielane przede wszystkim osobom bezrobotnym, samotnym, bez źródeł stałego dochodu i bez majątku. Jego celem jest bowiem zapewnienie dostępu do sądu osobom, którym brak środków finansowych ten dostęp uniemożliwia.

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, po przeanalizowaniu oświadczeń i argumentów wnioskodawczyni, należy stwierdzić, iż nie wykazała ona, że spełnia przesłankę warunkującą przyznanie jej prawa pomocy we wnioskowanym zakresie. Jak już wyżej wskazano, zgodnie z treścią art. 246 § 1 P.p.s.a., ciężar dowodu spoczywa na stronie, która ubiega się o przyznanie prawa pomocy. Z użycia w tym przepisie określenia "gdy wykaże" wynika, że to strona ma przekonać sąd, iż znajduje się w sytuacji, która uzasadnia przyznanie jej prawa pomocy. W orzecznictwie powszechnie zatem przyjmuje się, że strona powinna należycie uzasadnić i uprawdopodobnić okoliczności, które wskazuje we wniosku o przyznanie prawa pomocy. Jeżeli fakty, które podaje we wniosku, nie znajdują pokrycia w aktach sprawy lub pozostają w sprzeczności z zawartymi tam informacjami, istnieją podstawy, aby odmówić przyznania prawa pomocy (por. postanowienie NSA z dnia 7 marca 2006 r., sygn. akt II OZ 211/06, publ. https://cbois.nsa.gov.pl). Podobnie ocenia się sytuację, gdy strona nie przedstawiła dokumentów, w oparciu o które można ustalić, jakimi środkami miesięcznie dysponuje i na jakim poziomie kształtują się koszty jej utrzymania, stwierdzając, że w takim przypadku niemożliwe jest ustalenie, czy poniesienie przez nią kosztów sądowych mogłoby wiązać się z uszczerbkiem utrzymania uzasadniającym przyznanie prawa pomocy.

W sytuacji, gdy oświadczenie strony zawarte we wniosku o przyznanie prawa pomocy okaże się niewystarczające do oceny jej rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego lub budzi wątpliwości, na wezwanie sądu jest ona zobowiązana złożyć dokumenty źródłowe dotyczące jej stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego (art. 255 p.p.s.a.). Niedopełnienie przez stronę obowiązku złożenia dodatkowego oświadczenia w całości lub w części uzasadnia oddalenie wniosku o przyznanie prawa pomocy (por. postanowienie NSA z dnia 28 lipca 2009 r. I OZ 744/09, publ. LEX nr 552404). Chcąc skorzystać z prawa pomocy, wnioskodawca powinien liczyć się z koniecznością udzielania wszelkich wyjaśnień odnoszących się do jego sytuacji materialnej oraz członków jego rodziny, a także udokumentowania podnoszonych we wniosku okoliczności.

Biorąc powyższe pod uwagę i przechodząc na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić, iż Sąd pierwszej instancji prawidłowo wezwał wnioskodawczynię do nadesłania stosownych dokumentów i oświadczeń. H.O. nie wywiązała się z tego obowiązku, uniemożliwiając tym samym pełną ocenę swojego rzeczywistego stanu majątkowego. Opierając się zatem wyłącznie na złożonych przez wnioskodawczynię oświadczeniach Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie prawidłowo stwierdził, iż nie wykazała ona, że spełnia przesłankę warunkującą przyznanie jej prawa pomocy we wnioskowanym zakresie. Sąd pierwszej instancji wziął pod uwagę całość znajdującego się w aktach sprawy materiału dowodowego i dostatecznie uzasadnił swoje stanowisko.

Naczelny Sąd Administracyjny w pełni podziela również rozważania Sądu pierwszej instancji odnośnie braku znaczenia dla niniejszej sprawy podnoszonego przez wnioskodawczynię faktu, iż niniejsza sprawa dotyczy wyłącznie jej osobistego majątku. W orzecznictwie ugruntowany jest bowiem pogląd, że nawet rozdzielność majątkowa małżeńska nie zwalnia małżonków z wynikającego z art. 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązku wzajemnej pomocy. Obowiązek ten jest niezależny od rodzaju ustroju majątkowego małżeńskiego, a ponadto obejmuje on także wydatki związane z prowadzeniem postępowań sądowych. Zauważyć należy, że rozdzielność majątkowa małżeńska w świetle przepisów prawa rodzinnego odnosi się, jak sama nazwa wskazuje, wyłącznie do majątków małżonków, a nie do ich wzajemnych obowiązków. Rozdzielność majątkowa dotyczy zatem jedynie kwestii zobowiązań każdego z małżonków wobec osób trzecich, a także kwestii samodzielnego dysponowania i zarządzania swoimi majątkami (por postanowienie NSA z dnia 28 stycznia 2014 r., sygn. akt I FZ 11/04, publ. www.cbois.nsa.gov.pl).

W tym stanie rzeczy Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie trafnie wywiódł, iż w niniejszej sprawie nie zachodziły przesłanki do zastosowania wobec wnioskodawczyni art. 246 § 1 pkt 1 p.p.s.a., a w konsekwencji, że wniosek H.O. o przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym nie zasługiwał na uwzględnienie.

Mając powyższe na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 w związku z art. 197 § 2 p.p.s.a., orzekł, jak w sentencji postanowienia.



Powered by SoftProdukt