Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w składzie następującym: Przewodniczący: Sędzia Marta Kołtun-Kulik (spr.) Sędziowie: Sędzia WSA Tomasz Szmydt Sędzia WSA Przemysław Żmich Protokolant starszy sekretarz sądowy Katarzyna Krynicka po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 lutego 2016 r. sprawy ze skargi J. B. na decyzję Ministra Skarbu Państwa z dnia [...] października 2015 r. nr [...] w przedmiocie odmowy potwierdzenia prawa do rekompensaty za mienie pozostawione poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej 1. uchyla zaskarżoną decyzję oraz decyzję Wojewody [...] z dnia [...] sierpnia 2015 r. nr [...]; 2. zasądza od Ministra Skarbu Państwa na rzecz J. B. kwotę 440 (czterysta czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.

Zaskarżoną decyzją z dnia [...] października 2015 r., nr [...] Minister Skarbu Państwa utrzymał w mocy decyzję Wojewody [...] z dnia [...] sierpnia 2015 r., nr [...] o odmowie potwierdzenia prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia przez M. K. nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej wobec J. B.

Zaskarżona decyzja wydana została w następującym stanie faktycznym i prawnym.

Wnioskiem z dnia 15 lipca 2015 r. J. B. zwróciła się do Wojewody [...] o wydanie decyzji potwierdzającej prawo do rekompensaty z tytułu pozostawienia przez M. K. nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej w miejscowości [...], w dawnym woj. [...].

Decyzją z dnia [...] sierpnia 2015 r., nr [...] Wojewoda [...] odmówił J. B. potwierdzenia prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia przez M. K. nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej. W uzasadnieniu organ wskazał, że J. B. nie złożyła stosowanego wniosku w terminie określonym w art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej (j.t. Dz.U. z 2014 poz. 1090), powoływanej dalej jako "ustawa zabużańska". Organ stwierdził, że J. B. utraciła z dniem 31 grudnia 2008 r. prawną możliwość ubiegania się o potwierdzenie prawa do rekompensaty, ponieważ termin zawarty w art. 5 powołanej ustawy jest terminem prawa materialnego i ma charakter nieprzywracany.

J. B. wniosła odwołanie od decyzji z dnia [...] sierpnia 2015 r.

Decyzją z dnia [...] października 2015 r., nr [...] Minister Skarbu Państwa utrzymał w mocy decyzję Wojewody [...] z dnia [...] sierpnia 2015 r. W uzasadnieniu wskazał, że organ pierwszej instancji zasadnie stwierdził, iż J. B. nie złożyła stosowanego wniosku w terminie określonym w art. 5 ust. 1 ustawy zabużańskiej. Minister podniósł, że wniosek o przyznanie rekompensaty za mienie zabużańskie pozostawione przez M. K. poza obecnymi granicami państwa polskiego został skutecznie złożony w dniu 30 grudnia 2008 r. jedynie przez spadkobierców H. I., M. S. oraz E. K. (z domu S.). Z treści wniosków złożonych przez H. I., M. S. oraz E. K. w dniu 30 grudnia 2008 r. wynika jednoznacznie, że składający je działali wyłącznie w imieniu własnym i na własną rzecz. Ponadto, w aktach sprawy brak jest pełnomocnictw upoważniających ww. osoby do działania w imieniu J. B. Postępowanie o potwierdzenie prawa do rekompensaty jest postępowaniem wszczynanym na wniosek osoby uprawnionej i to tylko w zakresie przysługujących wnioskodawcy uprawnień. W ustawie zabużańskiej brak jest przepisów wskazujących, iż złożenie wniosku przez jednego spadkobiercę powoduje automatyczne wszczęcie postępowania administracyjnego względem pozostałych uprawnionych. Na poparcie swojego stanowiska organ przytoczył orzecznictwo sądów administracyjnych. Organ zaznaczył, iż wprawdzie istnieją wyroki sądów administracyjnych, w których wskazano, iż z literalnej wykładni przepisu art. 5 ust. 2 ustawy zabużańskiej nie wynika, że stosowne wnioski o potwierdzenie prawa do rekompensaty muszą zostać złożone od razu przez wszystkich uprawnionych we wskazanym w ustawie terminie, ponadto złożenie wniosku w terminie przez jednego spadkobiercę odnosi skutek wobec pozostałych, jednakże wyroki te nie mają w jego ocenie zastosowania w przedmiotowej sprawie. Organ wskazał, że z dotychczasowego ugruntowanego stanowiska sądów administracyjnych wynika, iż osobom, które złożyły wnioski po terminie określonym w art 5 ust. 1 ustawy zabużańskiej nie przysługuje prawo do rekompensaty, ponieważ uprawnienie to wygasa wraz z upływem wskazanego terminu.

J. B., reprezentowana przez adwokata T. D., złożyła skargę na decyzję Ministra Skarbu Państwa z dnia [...] października 2015 r., zarzucając jej:

1) naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 62 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (j.t. Dz.U. z 2013 r. poz. 267 ze zm.), powoływanej dalej jako "k.p.a.", poprzez nieuwzględnienie wniosku pełnomocnika o połączenie oraz wspólne prowadzenie postępowania o potwierdzenie prawa do rekompensaty przysługującego skarżącej z tożsamym postępowaniem wszczętym wskutek wniosku złożonego przez E. K., H. I. oraz M. S.;

2) naruszenia przepisów postępowania, tj. art. 7 k.p.a. poprzez niezachowanie zasady prawdy obiektywnej przez organ, polegające na niepodjęciu przez organ wszelkich czynności niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego istniejącego w przedmiotowej sprawie, a także procedowanie w przedmiotowej sprawie z pominięciem interesu społecznego i słusznego interesu obywateli, poprzez nieustalenie kręgu wszystkich spadkobierców właścicielki nieruchomości pozostawionej poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej i prowadzenie postępowania jedynie wobec części z nich;

3) naruszenia prawa materialnego, tj. art. 3 ust. 2 ustawy zabużańskiej poprzez jego błędną wykładnię, a w konsekwencji niezastosowanie oraz pominięcie wniosku złożonego przez skarżącą, będącą jedną ze spadkobierców zmarłej właścicielki nieruchomości pozostawionej poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, podczas gdy prawidłowa interpretacja wskazanego przepisu winna prowadzić do wniosku, że co do zasady prawo do rekompensaty przysługuje wszystkim spadkobiercom zmarłego właściciela, a jedynym wyjątkiem od ustatuowanej zasady jest sytuacja, że spadkobiercy w wyraźny sposób oświadczają, którym z nich ma przysługiwać prawo do rekompensaty;

4) naruszenia prawa materialnego, tj. art. 5 ust. 2 ustawy zabużańskiej, zwanej poprzez jego błędną wykładnię, przejawiającą się przyjęciem, iż skutki złożenia wniosku przez jednego ze spadkobierców właściciela nieruchomości pozostawionej poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej w postaci wszczęcia i prowadzenia postępowania o wydanie decyzji potwierdzającej prawo do rekompensaty, nie rozciągają się także na pozostałych spadkobierców zmarłego właściciela, podczas gdy prawidłowa wykładnia tego przepisu prowadzi do wniosku, że zainicjowanie postępowania przez jednego ze spadkobierców rodzi skutki także wobec pozostałych spadkobierców, albowiem obowiązkiem organu jest ustalenia grona wszystkich spadkobierców zmarłego właściciela;

5) naruszenie prawa materialnego, tj. art. 5 ust. 1 ustawy zabużańskiej poprzez jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu, iż złożenie wniosku o potwierdzenie przyznania prawa do rekompensaty w terminie do 31 grudnia 2008 r. przez jednego ze spadkobierców nie jest wystarczające do prowadzenia postępowania wobec wszystkich spadkobierców, podczas gdy prawidłowa wykładnia tego przepisu prowadzi do wniosku, iż złożenie wniosku przez jednego ze spadkobierców rozciąga swoje skutki na pozostałych, a tym samym jest wystarczające do wszczęcia i prowadzenia postępowania wobec wszystkich spadkobierców zmarłego właściciela, a ewentualne złożenie wniosku przez któregoś ze spadkobierców w późniejszym terminie nie powoduje jego uchybienia.

Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonej decyzji oraz poprzedzającej ją decyzji Wojewody [...] z dnia [...] sierpnia 2015 r., a także o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa według norm przepisanych.

Szczegółowe stanowisko, na poparcie podniesionych zarzutów, skarżąca przedstawiła w uzasadnieniu skargi.

W odpowiedzi na skargę, organ wniósł o jej oddalenie, podtrzymując stanowisko zawarte w decyzji z dnia [...] października 2015 r.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje.

Sądowa kontrola zaskarżonej decyzji prowadzona na podstawie art. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 169 ze zm.) oraz art. 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (j.t. Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.), dalej: "p.p.s.a.", doprowadziła do uznania, że skarga zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy zabużańskiej, w przypadku śmierci właściciela nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej, prawo do rekompensaty przysługuje wszystkim spadkobiercom albo niektórym z nich, wskazanym przez pozostałych spadkobierców, jeżeli spełniają wymóg określony w art. 2 pkt 2 tej ustawy. Zgodnie zaś z art. 5 ust. 1 ww. ustawy, potwierdzenie prawa do rekompensaty następuje na wniosek osoby ubiegającej się o potwierdzenie tego prawa, złożony nie później niż do dnia 31 grudnia 2008 r. Stosownie zaś do art. 5 ust. 2 ustawy zabużańskiej, wniosek o potwierdzenie prawa do rekompensaty w przypadkach, o których mowa w art. 3 tej ustawy, składa współwłaściciel lub spadkobierca, lub wskazana osoba uprawniona do rekompensaty.

Wskazać należy, iż powołane przepisy ustawy zabużańskiej wywoływały rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych. Początkowo sądy administracyjne wyrażały pogląd, iż złożenie w ustawowym terminie wniosku o potwierdzenie prawa do rekompensaty przez jednego z uprawnionych nie skutkuje automatycznie wszczęciem postępowania względem pozostałych. Jednakże, w obecnym orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego zdecydowanie przeważa pogląd wskazujący na aspekt jedności materialnej złożonego wniosku o potwierdzenie prawa do rekompensaty (por. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 16 lipca 2014 r., I OSK 2993/12, z dnia 16 lipca 2014 r., I OSK 3130/12, z dnia 26 kwietnia 2012 r., sygn. akt I OSK 642/11, z dnia 20 września 2012 r., sygn. akt I OSK 1209/11 i I OSK 1494/11, z dnia 23 sierpnia 2013 r., sygn. akt I OSK 593/12, z dnia 29 października 2013 r., sygn. akt I OSK 977/12 oraz z dnia 7 listopada 2014 r., I OSK 682/13 dostępne na www.orzeczenia.nsa.gov.pl).

Według tego poglądu, złożenie w terminie wniosku przez jednego z uprawnionych powoduje, iż przechodząc z wykładni językowej na wykładnię funkcjonalną, wniosek tego uprawnionego jest traktowany jak wniosek pozostałych współuprawnionych. Okoliczność zaś jedności stosunku materialnoprawnego przesądza o tym, że toczy się jedno postępowanie administracyjne o potwierdzenie prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia określonego mienia nieruchomego poza obecnymi granicami państwa polskiego i przez określonego jego właściciela. Przyjmuje się, iż w postępowaniu tym konieczne jest dokonanie szeregu ustaleń faktycznych, takich jak np. skład majątku pozostawionego, jego wartość, okoliczności w jakich doszło do pozostawienia mienia, miejsce zamieszkania (i to w określonym czasie) byłego właściciela majątku, ewentualna data jego zgonu i ustalenie spadkobierców. Nie sposób zaś twierdzić, że czynienie tego rodzaju ustaleń nie dotyczy tej samej sprawy pod względem materialnoprawnym, chociaż wnioskodawcami są osoby różne (vide: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 16 lipca 2014 r., I OSK 2993/12). Powołany pogląd sąd w składzie orzekającym w pełni podziela.

Ponadto, jak przyjmuje się w powołanym orzecznictwie sądów administracyjnych, z konstrukcji art. 3 ust. 2 w związku z art. 5 ust. 1 i 2 wynika, że złożenie w terminie wniosku przez jednego z legitymowanych podmiotów wszczyna postępowanie administracyjne co do wszystkich uprawnionych. Wystarczy zatem, że jeden ze spadkobierców złożył wniosek przed 31 grudnia 2008 r. aby pozostali uprawnieni, którzy takich wniosków nie złożyli zachowali swoje roszczenia, stosownie do posiadanych udziałów w spadku (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 7 listopada 2014 r., I OSK 682/13).

W ocenie Sądu, z powyższego wynika, iż wszyscy współuprawnieni spadkobiercy powinni brać udział w postępowaniu w przedmiocie potwierdzenia prawa do rekompensaty. W takiej sytuacji obowiązkiem organu administracji jest w pierwszej kolejności prawidłowe ustalenie wszystkich stron postępowania.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy wskazać trzeba, iż jak wynika ze znajdującego się w aktach sprawy postanowienia Sądu Rejonowego w [...], Wydział I Cywilny z dnia [...] maja 2015 r., sygn. akt [...], spadek po zamarłej w dniu [...] sierpnia 1954 r. M. K. nabyła J. S. oraz A. S. Natomiast z postanowienia Sądu Rejonowego w [...], Wydział I Cywilny z dnia [...] lutego 2015 r., sygn. akt [...] wynika, że spadek po J. S. zmarłej w dniu [...] września 1999 r. nabyli J. B., H. I. oraz M. S.. Z kolei z postanowienia Sądu Rejonowego w [...], Wydział I Cywilny z dnia [...] kwietnia 2001 r., sygn. akt [...] wynika, iż spadek po M. S., zmarłym w dniu [...] października 2000 r. nabyli A. S., M. S. oraz E. S.

Wniosek o potwierdzenie prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości przez M. K. złożyli w dniu 30 grudnia 2008 r., a więc z zachowaniem terminu określonego w art. 5 ust. 1 ustawy zabużańskiej, jej spadkobiercy H. I., M. S. oraz E. K. (z domu S.). Skarżąca również należy do kręgu spadkobierców po dawnej właścicielce nieruchomości M. K., co oznacza iż należy do kręgu osób legitymowanych do złożenia stosownego wniosku. Jak już wskazano powyżej, z art. 5 ust. 2 ustawy zabużańskiej nie wynika aby stosowne wnioski o potwierdzenie prawa do rekompensaty musiały zostać złożone od razu w terminie ustawowym przez wszystkich współuprawnionych. Stosowny wniosek może być złożony przez jeden podmiot. Z uwagi na złożenie w terminie wniosku przez spadkobierców M. K. – H. I., M. S. oraz E. K. z zachowaniem terminu określonego w art. 5 ust. 1 ustawy zabużańskiej, postępowanie o potwierdzenie prawa do rekompensaty winno być prowadzone również z udziałem pozostałych spadkobierców M. K., a więc również z udziałem skarżącej, nawet gdy złożyła ona wniosek po upływie ww. terminu.

Z uwagi na powyższe, w ocenie Sądu skarga zasługiwała na uwzględnienie. Powodem uwzględnienia skargi i uchylenia decyzji organów obu instancji jest naruszenie przez organy przepisów prawa materialnego, to jest art. 5 ust. 1 i 2 w zw. z art. 3 ust. 2 ustawy zabużańskiej, a naruszenie to miało wpływ na wynik sprawy. Powołane naruszenie polegało na uznaniu przez organy, iż każdy ze spadkobierców powinien złożyć w terminie określonym w art. 5 ust. 1 powołanej ustawy oddzielny wniosek o przyznanie prawa do rekompensaty za mienie pozostawione poza granicami RP.

Wobec powyższego, konieczne stało się uchylenie zaskarżonej decyzji oraz poprzedzającej ją decyzji Wojewody [...]. Ponownie rozpoznając sprawę, obowiązkiem organu będzie prowadzenie jednego postępowania z udziałem wszystkich spadkobierców M. K., a mianowicie H. I., M. S., A. S. oraz skarżącej J. B. (postępowanie w stosunku do E. K. zostało umorzone na mocy decyzji Wojewody [...] z dnia [...] lipca 2015 r. nr [...]), a następnie przeprowadzenie dalszych czynności w postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy zabużańskiej.

Mając powyższe na uwadze Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a) p.p.s.a., orzekł jak w punkcie 1 sentencji wyroku. O kosztach postępowania zawartych w punkcie 2 sentencji wyroku Sąd orzekł na podstawie art. 200 p.p.s.a. w zw. z art. 205 § 2 p.p.s.a. Na zasądzone koszty postępowania złożył się wpis sądowy w kwocie 200 zł oraz koszt zastępstwa procesowego pełnomocnika skarżącej będącym adwokatem w wysokości 240 zł, a to zgodnie z mającym zastosowanie w sprawie § 18 ust. 1 pkt 1 lit. c rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 461 ze zm.).