Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w e Wrocławiu w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia NSA Tadeusz Kuczyński (sprawozdawca) Sędziowie Sędzia NSA Henryk Ożóg Sędzia WSA Małgorzata Masternak-Kubiak Protokolant Aleksandra Markiewicz po rozpoznaniu w Wydziale IV na rozprawie w dniu 22 grudnia 2010 r. sprawy ze skargi T. Z. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w L. z dnia [...] nr [...] w przedmiocie odmowy umorzenia należności z tytułu wypłaconego świadczenia z funduszu alimentacyjnego 1. uchyla zaskarżoną decyzję i decyzję ją poprzedzającą; 2. nie orzeka w przedmiocie wykonania zaskarżonej decyzji.

Decyzją Samorządowego Kolegium Odwoławczego w L. z dnia [...], nr [...], po rozpatrzeniu odwołania T. Z. od decyzji wydanej przez działającego z upoważnienia Prezydenta L., Dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w L. z dnia [...], nr [...] w przedmiocie odmowy umorzenia należności wobec Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w L. z tytułu wypłaconego świadczenia z funduszu alimentacyjnego M. B. na rzecz osoby uprawnionej A. B. w wysokości 2.621,33 zł wraz z ustawowymi odsetkami - na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 kpa utrzymano w mocy zaskarżoną decyzję.

W motywach uzasadnienia tego rozstrzygnięcia podano, że wnioskiem z dnia 12 maja 2010 r. T. Z. zwrócił się do Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w L. z prośbą o umorzenie należności związanych z funduszem alimentacyjnym. Jak podkreślił, jest osobą znajdującą się w ciężkiej sytuacji zdrowotnej, gdyż jest po operacji głowy i w wyniku sparaliżowania nie chodzi. Stan jego zdrowia wymaga zatem pomocy osoby drugiej. Nie jest więc w stanie uregulować jakichkolwiek należności.

Dalej wskazano, że decyzje o umorzeniu należności podejmowane są w szczególnie uzasadnionych przypadkach związanych z sytuacją zdrowotną lub rodzinną dłużnika. Wskazano, że strona mimo dużych problemów zdrowotnych nie pozostaje bez środków do życia, a nadto korzysta systematycznie z pomocy społecznej oraz może liczyć na wsparcie najbliższych osób. Tym samym organ nie znalazł podstaw do umorzenia pozostałej do spłaty należności.

W odwołaniu od powyższej decyzji T. Z. zwrócił się o ponowne rozpatrzenie sprawy. Podkreślił przy tym, iż jest osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym, a ponadto utrzymuje się z zasiłku stałego.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w L., po przeanalizowaniu akt sprawy oraz wniesionego odwołania wskazało, że świadczenia z funduszu alimentacyjnego wypłacane są M. B. na rzecz syna strony A. B. od 1 października 2009 r. w kwocie 270 zł. Ich wysokość na dzień 8 czerwca

2010 r. wynosi 2.621,33 zł. Przy tym prowadzona przez Komornika egzekucja świadczeń alimentacyjnych przebiega bezskutecznie i w związku z tym świadczenia z funduszu alimentacyjnego są nadal wypłacane.

Złożenie przez T. Z. wniosku o umorzenie należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego legło u podstaw do przeprowadzenia przez organ pierwszej instancji postępowania administracyjnego, które zakończone zostało wydaniem decyzji z dnia [...], nr [...] nie uwzględniającej żądania strony. Organ odmówił bowiem umorzenia wskazanych wyżej należności dłużnika alimentacyjnego nie znajdując podstaw do zastosowania tej ulgi.

Wskazano, że materialnoprawną podstawę tego rozstrzygnięcia stanowi art. 30 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2009 r. nr 1 poz. 7 ze zm.), dalej: ustawa. Stanowi on, iż organ właściwy wierzyciela może na wniosek dłużnika alimentacyjnego umorzyć jego należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego łącznie z odsetkami w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty, uwzględniając sytuację dochodową i rodzinną.

Powyższy przepis formułuje uprawnienie dla właściwego organu do umarzania należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego, które to rozstrzygnięcie ma charakter uznaniowy i jest uzależnione od stwierdzenia przez organ właściwy przesłanki występowania szczególnych okoliczności opartych na kryterium dochodowym i rodzinnym. Oznacza to, że w gestii organu jest odmowa albo przychylenie się do wniosku strony. Warunkiem wydania niewadliwej decyzji będzie jednak szczegółowe zbadanie stanu faktycznego sprawy pod kątem występowania tychże przesłanek i zindywidualizowanie uzasadnienia decyzji (wyrok NSA z dnia 25 czerwca 2003 r., sygn. akt III SA 3118/01, POP 2004/4/77, Lex nr 116545). Oznacza to, że umorzenie należności dłużnika, również w części, nie jest obligatoryjne nawet wówczas, gdy zostaną spełnione wszystkie przesłanki warunkujące udzielenie tej pomocy. Do swobodnego uznania organu ustawodawca pozostawił bowiem odmowę lub uwzględnienie wniosku dłużnika alimentacyjnego.

Uznaniowy charakter takiej decyzji nie oznacza jednak, że organ administracji może podjąć ją w sposób całkowicie dowolny. Jest on bowiem związany treścią cytowanego wyżej przepisu oraz przepisami Kpa , w szczególności art. 7 i art. 107 § 3 Kpa. Wobec powyższego, rozstrzygnięcie sprawy musi zostać poprzedzone wnikliwym wyjaśnieniem i rozważeniem wszystkich okoliczności zaś w uzasadnieniu decyzji organ administracji musi wskazać motywy podjętego rozstrzygnięcia.

Wskazano, że rolą Kolegium jako organu odwoławczego, kontrolującego zgodność z prawem wydanej decyzji, jest również sprawdzenie prawidłowości wnioskowania organu pierwszej instancji stwierdzającego, że w danej sytuacji faktycznej nie było możliwe uwzględnienie wniosku o udzielenie ulgi w spłacie należności alimentacyjnych, lub że udzielenie takiej ulgi było uzasadnione. Wywody w tym zakresie muszą być wewnętrznie spójne, a także zgodne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego (por. wyrok WSA w Olsztynie z dnia 3 czerwca 2009 r., sygn. akt II SA/Ol 499/09, niepublikowany).

Podkreślono, że kontroli podlegają takie kwestie, jak wyjaśnienie i wzięcie pod uwagę wszystkich istotnych okoliczności sprawy, sprawdzenie czy ustalony stan faktyczny został oceniony zgodnie z przepisami prawa materialnego, czy ustalenie tego stanu pozostaje w zgodności z wynikami postępowania dowodowego, a także czy stronie zapewniono należyty udział w postępowaniu umożliwiając jej wypowiedzenie się co do zebranych w sprawie dowodów i materiałów. Jest to więc kontrola prawidłowości postępowania poprzedzającego wydanie decyzji i jego zgodności z art. 7, art. 10 § 1, art. 77 § 1 i art. 80 Kpa, a w szczególności z treścią art. 107 § 1 i 3 Kpa, gdyż uznanie administracyjne nakłada na organ administracji szczególny obowiązek uzasadnienie swego stanowiska przy uwzględnieniu zasad doświadczenia życiowego i logiki. Brak prawidłowego uzasadnienia takiej decyzji uniemożliwia bowiem - w przypadku jej zaskarżenia w formie odwołania - ustalenie, czy organ nie przekroczył granic przyznanego mu uznania administracyjnego, gdyż to swobodne uznanie nie może być wszakże tożsame z dowolnością.

Orzekając w sprawie umorzenia należności dłużnika alimentacyjnego z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego, organ ma obowiązek uwzględnić sytuację dochodową i rodzinną tego podmiotu. Regulacja zawarta w art. 30 ust. 2 ustawy wskazuje, że nie każdy dłużnik alimentacyjny jest zobowiązany do zwrotu wypłaconych należności. Ustawodawca dopuścił bowiem możliwość zaniechania obciążania dłużnika alimentacyjnego obowiązkiem zwrotu w przypadkach uzasadnionych warunkami materialnymi i rodzinnymi osoby zobowiązanej.

Powołano się na wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 21 października 2008 r., sygn. akt I OSK 1685/07 (niepublikowany), w którym stwierdzono, że na sytuację dochodową dłużnika składają się nie tylko otrzymywane z różnych tytułów dochody, ale także i inne okoliczności - stan zdrowia i możliwości uzyskania dochodu. Są to kwestie istotne, bowiem działając w ramach uznania administracyjnego, organ winien rozważyć czy sytuacja dłużnika zmusza go rzeczywiście do wystąpienia o umorzenie długu i umorzenie to uzasadnia, czy też nie czyni on żadnych starań, aby dług spłacić, choć mógłby tego dokonać. Z kolei na sytuację rodzinną dłużnika składa się ustalenie czy prowadzi samodzielnie gospodarstwo, czy też wspólnie z innymi osobami bliskimi, czy i jakie świadczenia ponosi na ich rzecz.

Przeprowadzając kontrolę zaskarżonej decyzji poprzez pryzmat powyższych unormowań Kolegium stwierdziło, iż organ administracyjny pierwszej instancji nie dopuścił się dowolności, wyjaśniając istotne dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności faktyczne.

Zdaniem organu odwoławczego, w rozpoznawanej sprawie organ pierwszej instancji oparł się m.in. na protokole z przesłuchania T. Z. przeprowadzonego w dniu 14 maja 2010 r. Wynika z niego, że strona (lat 35) jest kawalerem, który mimo wspólnego zamieszkiwania z rodzicami prowadzi odrębne gospodarstwo domowe. Ponosi wydatki na leczenie w kwocie 170 zł, a także przekazuje rodzicom kwotę 200 zł na rzecz zakupu żywności. Posiada następnie zadłużenia w postaci wypłaconych osobie uprawnionej zaliczek alimentacyjnych w kwocie 10.489,50 zł oraz należności wypłaconych na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 1974 r. o funduszu alimentacyjnym w kwocie 16.307,04 zł. Na jego dochód składa się zasiłek stały w kwocie 324 zł oraz zasiłek pielęgnacyjny w kwocie 153 zł. Łączny zatem jego dochód kształtuje się w wysokości 477 zł. Ponadto korzysta on z szerokiej pomocy ze strony Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w L. I tak, korzysta z pomocy społecznej w postaci zasiłków celowych oraz zasiłku celowego na dożywianie w ramach programu "Pomoc państwa w zakresie dożywiania". W lutym 2010 r. otrzymał zasiłek celowy w kwocie 60 zł, w marcu 2010 r. zasiłek celowy w kwocie 70 zł oraz zasiłek celowy na dożywianie w kwocie 80 zł, natomiast w kwietniu 2010 r. pomoc ta kształtowała się w ten sposób, że wnioskodawca otrzymał zasiłek celowy w kwocie 80 zł oraz zasiłek celowy na dożywianie w kwocie 100 zł. Korzysta również z usług opiekuńczych w wymiarze 4 godzin dziennie oraz rehabilitacji - 3 godziny dziennie z wyłączeniem niedziel.

Jak wynika z akt sprawy sytuacja zdrowotna T. Z. jest bardzo trudna i uniemożliwia mu samodzielną egzystencję. Na skutek urazu czaszkowo-mózgowego ma niedowład spastyczny czterokończynowy w związku z czym podlega on leczeniu i rehabilitacji. Na mocy orzeczenia Miejskiego Zespołu do Spraw Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności w L. z dnia [...] został zaliczony do znacznego stopnia niepełnosprawności, przy czym orzeczony stopień niepełnosprawności ma charakter stały. Jest okolicznością niesporną, że stan zdrowia wnioskodawcy uniemożliwia mu podjęcia starań w kierunku poprawy sytuacji finansowej np. poprzez podjęcie pracy.

Rozpatrując przedmiotową sprawę należy mieć na uwadze, zdaniem organu orzekającego, charakter zobowiązań alimentacyjnych, które zgodnie z postanowieniami art. 133 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w przypadku rodziców w stosunku do ich dzieci są obligatoryjne. Dlatego zasadne jest przyjęcie, że wszelkiego rodzaju zwolnienia z obowiązku alimentacyjnego (lub świadczeń z nim związanych) mają charakter wyjątkowy i jako takie zgodnie z ogólnymi regułami interpretacyjnymi powinny być interpretowane w sposób ścisły, a nie rozszerzający. W związku z tym umorzenie na podstawie art. 30 ust. 2 ustawy, powinno mieć miejsce tylko wówczas, gdy z uwagi na trudną sytuację dochodową, przy uwzględnieniu też sytuacji rodzinnej, spłata zobowiązań może zagrozić egzystencji zobowiązanego. W rozpatrywanej sprawie takie okoliczności nie występują. Należy zauważyć, iż strona objęta jest szeroką, pod względem formy, pomocą społeczną, a także posiada stałe źródło dochodu w postaci zasiłku stałego, który jest świadczeniem z pomocy społecznej. Natomiast świadczenia z pomocy społecznej nie podlegają egzekucji (art. 10 § 4 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, Dz. U. z 2005 r., nr 229, poz. 1954 ze zm., art. 831 § 1 pkt 6 Kodeksu cywilnego). Zmiany w zakresie egzekucji tych świadczeń weszły w życie z dniem 31 marca 2010 r. na podstawie art. 10 ustawy z dnia 12 lutego 2010 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 40, poz. 229). Tak więc dopóki strona utrzymuje się wyłącznie ze świadczeń z pomocy społecznej, dopóty fakt, iż ma obowiązek zwrotu przedmiotowych należności nie ma żadnego wpływu na jej aktualną sytuację. Na stronie wprawdzie ciąży obowiązek zwrotu przedmiotowych należności, jednak nie może on być w żaden sposób egzekwowany. Jedynym skutkiem nie uwzględnienia wniosku strony o umorzenie należności jest ich systematyczne zwiększanie się, wraz z otrzymywaniem przez osobę uprawnioną wypłat świadczeń z funduszu alimentacyjnego za kolejne miesiące. Przy tym należy zauważyć, że umorzenie przedmiotowych należności nie rozwiąże problemu posiadanych przez stronę zobowiązań, bowiem z uwagi na to, że nadal są wypłacane świadczenia z funduszu alimentacyjnego, należności strony wciąż rosną z uwagi na brak wpłat. Podkreślenia również wymaga, iż do momentu wskazanych wyżej zmian w zakresie egzekucji świadczeń z pomocy społecznej zobowiązania alimentacyjne były częściowo spłacane w drodze potrąceń jakie były dokonywane z zasiłku stałego w wysokości 60%, tj. w kwocie 166 zł miesięcznie. Oznacza to, że obecnie wypłacane stronie świadczenia z pomocy społecznej nie podlegają egzekucji, przez co po stronie wnioskodawcy generują się długi w większym zakresie niż to było wcześniej. Skoro strona była w stanie egzystować w okresie egzekucji świadczeń z pomocy społecznej, a dokładniej zasiłku stałego, to ma ona realne możliwości spłaty ciążących na niej zobowiązań oczywiście nie jednorazowo lecz w ściśle określonym czasie. Z tych względów T. Z. może ubiegać się, w trybie art. 30 ust. 2 cyt. ustawy, o rozłożenie na raty należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego. W tym celu konieczne jest złożenie wniosku do organu właściwego wierzyciela, tj. Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w L.

W świetle powyższych ustaleń zebrany w sprawie materiał dowodowy nie daje żadnych podstaw do stwierdzenia, iż organ pierwszej instancji uchybił swym powinnościom w toku postępowania administracyjnego. Wniosek strony został rozpatrzony przy uwzględnieniu przedstawionej przez niego sytuacji materialnej, rodzinnej i zdrowotnej, a wyciągnięte przez organ wnioski nie można uznać za dowolne.

W skardze na powyższą decyzję do sądu administracyjnego J. Z. - ojciec T. Z. i jednocześnie jego pełnomocnik wskazał, że w dniu 19 czerwca 2006 r. syn uległ wypadkowi i w stanie bardzo ciężkim został przewieziony do szpitala w L., gdzie wykonano operację ratującą życie. W wyniku uszkodzenia nerwu syn jest sparaliżowany przez co nie chodzi i ma niepełnosprawne ręce. Przyjmuje bardzo drogie leki oraz potrzebuje specjalistycznej rehabilitacji. Stwierdził ponadto, że na wyjazd do Specjalistycznej Kliniki Rehabilitacyjnej w B. zaciągnięty został kredyt, który jest wciąż spłacany. Choroba i pielęgnacja syna wymaga dużych nakładów finansowych. Na jego dochód składają się: zasiłek pielęgnacyjny -153 zł oraz zasiłek stały – 320 zł (łącznie 473 zł). Zdarza się, że otrzymuje zasiłki celowe w wysokości 50 zł, bądź 70 zł. Otrzymywane świadczenia w całości przeznaczane są na zakup leków, preparatów przeciwodleżynowych i pampersów. Przy tym syn ma zaległe zobowiązania alimentacyjne, których nie jest w stanie spłacić. Jednocześnie podkreślił, że alimenty są płacone na bieżąco za pośrednictwem komornika, czego potwierdzeniem są kwity bankowe, których wysokość od maja 2010 r. wynosi 290 zł. Kwoty alimentów opłaca razem z żoną i podkreślił, że będą je opłacać na bieżąco. Wskazał dalej, że chciałby wyjechać z synem do ośrodka na rehabilitację ale niestety go na to nie stać. Pobiera z żoną niewysokie emerytury i po opłaceniu bieżących opłat zostaje niewiele.

W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze w L. wniosło o jej oddalenie, podtrzymując swoją wcześniejszą argumentację.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej jedynie pod względem zgodności z prawem, a więc prawidłowości zastosowania przepisów obowiązującego prawa oraz trafności ich wykładni - art. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. nr 153, poz. 1269 ze zm.). Przy czym stosownie do treści art. 3 § 1 i art. 135 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm., dalej: p.p.s.a.), sprawując tę kontrolę sądy administracyjne stosują przewidziane ustawą środki w celu usunięcia naruszenia prawa w stosunku do aktów lub czynności wydanych lub podjętych we wszystkich postępowaniach prowadzonych w granicach sprawy, której skarga dotyczy, jeżeli jest to niezbędne dla końcowego jej załatwienia. Zauważyć także trzeba, iż sąd wprawdzie rozstrzyga w granicach danej sprawy, lecz nie jest związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 134 § 1 p.p.s.a.), zaś wyrok wydawany jest na podstawie akt sprawy (art. 133 § 1 p.p.s.a.). Oznacza to, że sąd ma prawo, a także obowiązek, dokonać oceny zgodności z prawem zaskarżonego rozstrzygnięcia nawet wówczas, gdy taki zarzut nie został podniesiony w skardze. Zobowiązany jest więc do wzięcia pod uwagę wszelkich naruszeń prawa, a także tych wszystkich przepisów, które powinny znaleźć zastosowanie w rozpoznawanej sprawie. Uwzględnienie skargi następuje natomiast w przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów prawa materialnego lub istotnych wad w przeprowadzonym postępowaniu (art. 145 § 1 pkt 1 p.p.s.a.).

Na wstępie należy wskazać, że wydane w sprawie decyzje dotyczyły odmowy umorzenia należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Podstawę rozstrzygnięcia organów obu instancji stanowiły przepisy ustawy, która w preambule wskazuje, że celem ustawodawcy obok wpierania osób znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej z powodu niemożności wyegzekwowania alimentów, są działania zmierzające do zwiększenia odpowiedzialności osób zobowiązanych do alimentacji, mniej korzystnie kształtuje możliwość umarzania należności dłużników alimentacyjnych z tytułu wypłaconych zaliczek alimentacyjnych. W art. 30 ust. 1 tej ustawy wprowadzono bowiem dodatkową przesłankę skuteczności egzekucji wobec dłużnika alimentacyjnego, od której uzależniono możliwość umorzenia przedmiotowych należności w wysokości 30%, 50% i 70 %, wyłączając tym samym możliwość umorzenia całej kwoty zaległości dłużnika alimentacyjnego.

Z kolei w myśl art. 30 ust. 2 ustawy organ właściwy wierzyciela może na wniosek dłużnika alimentacyjnego umorzyć jego należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego łącznie z odsetkami w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty, uwzględniając sytuację dochodową i rodzinną. Ratio legis powyższej regulacji wskazuje zatem, że nie każdy dłużnik alimentacyjny jest zobowiązany do zwrotu wypłaconych należności. Ustawodawca dopuścił bowiem możliwość zaniechania obciążania dłużnika alimentacyjnego obowiązkiem zwrotu w przypadkach uzasadnionych warunkami materialnymi i rodzinnymi osoby zobowiązanej.

Należy przypomnieć za Naczelnym Sądem Administracyjnym, który w wyroku z dnia 21 października 2008 r., sygn. akt I OSK 1685/07, Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych stwierdził, że na sytuację dochodową dłużnika składają się nie tylko otrzymywane z różnych tytułów dochody, ale także i inne okoliczności - stan zdrowia i możliwości uzyskania dochodu. Są to kwestie istotne, bowiem działając w ramach uznania administracyjnego, organ winien rozważyć czy sytuacja dłużnika zmusza go rzeczywiście do wystąpienia o umorzenie długu i umorzenie to uzasadnia, czy też nie czyni on żadnych starań, aby dług spłacić, choć mógłby tego dokonać. Z kolei na sytuację rodzinną dłużnika składa się ustalenie czy prowadzi samodzielnie gospodarstwo, czy też wspólnie z innymi osobami bliskimi, czy i jakie świadczenia ponosi na ich rzecz.

Analizując treść ust. 2 art. 30 ustawy należy podkreślić, iż ustawodawca używając zwrotu "może umorzyć" przesądził, że decyzja organu w tym zakresie ma charakter uznaniowy, co oznacza, że organ ma możliwość wyboru jednego spośród kilku wariantów rozstrzygnięć. O tym, czy kwota świadczenia powinna być np. umorzona w całości, w części, czy też nie, rozstrzyga organ, który wydał decyzję w ramach tzw. "uznania administracyjnego". Organ ten ma możliwość, ale nie ma obowiązku umorzenia należności nawet w razie stwierdzenia, że zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności dotyczące sytuacji dochodowej i rodzinnej zobowiązanego. Nie może to jednak oznaczać "dowolności" organu wyrażonej w podjętej decyzji (zob. wyrok WSA w Olsztynie z dnia 25 maja 2010 r., II SA/Ol 336/10, Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych).

Kwestia działania organów administracji publicznej w ramach "uznania administracyjnego" była wielokrotnie wyjaśniana w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego. Przykładowo w wyroku z 16 listopada 1999 r. (sygn. akt III SA 7900/98, Lex nr 47243) Sąd ten stwierdził, iż w celu wydania prawidłowego orzeczenia w sytuacji uznania administracyjnego organ administracyjny obowiązany jest szczegółowo zbadać stan faktyczny i utrwalić w aktach wyniki jego badania. Z kolei w wyroku z 28 kwietnia 2003 r. (sygn. akt II SA 2486/01, Lex nr 149543) NSA zwrócił uwagę, iż podejmując decyzję uznaniową organ administracji stosownie do art. 7 kpa ma obowiązek kierowania się słusznym interesem obywatela, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie interes społeczny, ani nie przekracza to możliwości organu administracji publicznej wynikających z przyznanych mu uprawnień i środków prawnych.

Uwzględniając powyższe należy podkreślić, iż rozstrzyganie w ramach uznania wymaga od organu administracji nie tylko poczynienia ustaleń dokonanych w całokształcie materiału dowodowego (art. 80 kpa), zgromadzonego i zbadanego w sposób wyczerpujący (art. 77 § 1 kpa), a więc przy podjęciu wszelkich kroków niezbędnych dla dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego, jako warunku wydania decyzji o przekonującej treści (art. 11 kpa), ale także załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli (art. 7 kpa). Przez właściwe motywowanie decyzji organ realizuje również zasadę przekonywania, wyrażoną w art. 11 kpa W orzecznictwie zaznacza się, iż obowiązkiem każdego organu administracji jest staranne wyjaśnienie podstawy faktycznej i prawnej decyzji, czyli wyjaśnienie stronie zasadności przesłanek rozstrzygnięcia. Generalnie chodzi o wytłumaczenie stronie, dlaczego organ dany przepis zastosował do konkretnych ustaleń faktycznych lub uznał go za niewłaściwy (zob. wyrok WSA w Warszawie z dnia 8 lutego 2008 r., sygn. akt V SA/Wa 2601/07, Lex nr 462382).

Oceniając zaskarżoną, jak i poprzedzającą ją decyzję w świetle przedstawionych powyżej norm, Sąd doszedł do przekonania, iż organy obu instancji nie przeprowadziły wyczerpującej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i nie dokonały wnikliwej analizy sytuacji majątkowej oraz rodzinnej skarżącego w kontekście przesłanek z art. 30 ust. 2 ustawy. Przesłanki te powinny być przeanalizowane i omówione w sposób nie budzący żadnych wątpliwości, szczególnie, że w omawianym przypadku, decyzje dotyczyły nie kwestii błahych, bez istotnego znaczenia z punktu widzenia podstawowych praw i godności człowieka, ale sfery jego elementarnych potrzeb - posiadania środków niezbędnych do przeżycia. Organy winny zatem przekonać wnioskującą stronę, iż nie ma racji twierdząc, że nie jest w stanie spłacić należności i jednocześnie wskazać, jakie możliwości w tym zakresie strona realnie posiada.

Zaskarżona decyzja wyraźnie akcentuje obligatoryjny charakter zobowiązań alimentacyjnych rodziców w stosunku do dzieci.

Zauważyć jednak należy, że ustawodawca otwierając, poprzez ustanowienie w art. 30 ust. 2 ustawy, możliwości ubiegania się o umorzenie należności wypłaconych z tytułu świadczeń z funduszu alimentacyjnego, nie uzależnił takiej możliwości od oceny postawy zobowiązanego względem jego obowiązku alimentacyjnego. Dlatego, odmowa umorzenia nie może być dokonywana przez pryzmat naganności tego postępowania, ponieważ z woli ustawodawcy o umorzenie może się ubiegać i je uzyskać każdy dłużnik alimentacyjny niezależnie od tego w jakich okolicznościach i z jakich przyczyn stał się dłużnikiem alimentacyjnym.

We wniosku z dnia 15 maja 2010 r. skarżący podniósł, że stan jego zdrowia jest bardzo ciężki z uwagi na przebytą operację głowy. Jest sparaliżowany i wymaga pomocy osoby drugiej.

Organy orzekające w niniejszej sprawie uznały jednak, że chociaż sytuacja zdrowotna skarżącego jest trudna, to nie uzasadnia umorzenia ciążących na nim należności z tytułu wypłaconych zaliczek alimentacyjnych. Skarżący korzysta bowiem systematycznie z pomocy społecznej oraz może liczyć na wsparcie najbliższych osób.

Oceny tej nie można podzielić, gdyż nie ma ona oparcia w zgromadzonym materialne dowodowym.

W omawianej sprawie organy nie ustaliły, czy osiągany przez skarżącego dochód, na który składają się wyłącznie kwoty świadczeń udzielanych w ramach pomocy społecznej zapewni mu minimum egzystencji biorąc pod uwagę sumę wydatków związanych z jego chorobą (zakup drogich leków, środków pielęgnacyjnych, rehabilitacji, spłaty kredytu zaciągniętego na przeprowadzenie operacji w Specjalistycznej Klinice Rehabilitacji w B.) oraz pozwoli jednocześnie na spłatę istniejącego zadłużenia. I wreszcie, czy dokonanie zwrotu nienależnie pobranego świadczenia pozwoli mu na samodzielne zaspokojenie swoich niezbędnych potrzeb i życia w warunkach odpowiadających godności człowieka. Trzeba mieć też na uwadze, że skarżący posiada znaczny stopień niepełnosprawności, co uniemożliwia mu podjęcie jakichkolwiek starań w kierunku poprawy swojej sytuacji finansowej.

Organ odwoławczy podkreślił, że skarżącemu pomagają finansowo rodzice. Nie uwzględniono jednak, że są to osoby starsze i schorowane. Z akt administracyjnych a także treści skargi wynika, że pobierają niskie emerytury, z których utrzymują samych siebie i syna oraz opłacają jednocześnie kwoty jego bieżących alimentów.

Organy orzekające zobowiązane są przy ponownym rozpatrywaniu sprawy do dokładnego ustalenia sytuacji dochodowej i rodzinnej skarżącego i do podjęcia stosownej decyzji. Sytuacja ta w świetle materiałów sprawy nie jest bowiem przejrzysta. Należałoby w szczególności wyjaśnić dokładnie wysokość dochodu skarżącego i jego rodziców oraz ustalić jakie ponoszą wydatki. Należy dodać, że istotną okoliczność, wymagającą wyjaśnienia w tym zakresie, stanowiłby również stan zdrowia rodziców skarżącego jako członków jego najbliższej rodziny gdyż to w dużej mierze od nich będą zależeć możliwości płatnicze.

Dokonując kontroli zaskarżonych decyzji, należy dodatkowo zwrócić uwagę, iż w toku postępowania administracyjnego organy winny również respektować zasadę uwzględniania interesu społecznego i słusznego interesu obywateli. Jak podkreśla się w orzecznictwie, nie jest dopuszczalne wyjście z założenia, że interes społeczny przewyższa swą rangą interes prywatny. W wyroku z dnia 25 czerwca 2003 r. (sygn. III SA 3118/01, publ. POP 2004/4/77) Naczelny Sąd Administracyjny zauważył, iż interes publiczny nie powinien być rozumiany, jako sprzeczny z indywidualnym interesem obywatela. Sytuacja, w której zapłata zaległości powoduje konieczność sięgania przez zobowiązanego, pozbawionego możliwości zaspokojenia swoich niezbędnych potrzeb materialnych, do środków pomocy państwa, nie jest bowiem zgodna z interesem tego obywatela, jednocześnie nie jest również zgodna z interesem publicznym.

Przedstawione powyżej argumenty przemawiają za przyjęciem, iż organy nie oceniły należycie wszystkich istotnych dla sprawy okoliczności, a powyższe przesądza o zasadności wyeliminowania zaskarżonych decyzji z obrotu prawnego.

Uznając, że zaskarżona decyzja oraz utrzymana nią w mocy decyzja organu pierwszej instancji nie odpowiadają prawu z przyczyn wyżej wskazanych, należało skargę uwzględnić i orzec o ich uchyleniu na podstawie art. 145 § 1 lit. "c" p.p.s.a. Sąd podjął rozstrzygnięcie w przedmiocie wykonalności zaskarżonej decyzji na podstawie art. 152 powołanej ustawy, zgodnie z którym w razie uwzględnienia skargi sąd w wyroku określa, czy i w jakim zakresie zaskarżony akt lub czynność nie mogą być wykonane.