Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Sylwester Miziołek, Sędziowie Sędzia NSA Teresa Kobylecka (spr.), Sędzia WSA Dorota Chobian, Protokolant Sekretarz sądowy Małgorzata Rymarz, po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 5 czerwca 2008 r. sprawy ze skargi Z. J. na decyzję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia [...] nr[...] w przedmiocie odmowy przyznania uprawnień kombatanckich I. uchyla zaskarżoną decyzję i utrzymaną nią w mocy decyzję organu I instancji; II. stwierdza, że zaskarżona decyzja nie podlega wykonaniu do chwili uprawomocnienia się wyroku.

Decyzją z dnia [...] Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych na podstawie art. 127 § 3 i art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z 14 czerwca 1960 r kodeks postępowania administracyjnego ( Dz. U. z 2000 r. Nr. 98, poz. 1071 z późniejszymi zmianami) oraz art. 1 ust. 2 pkt 3, art. 21 ust. 1 oraz art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych oraz okresu powojennego (Dz. U. z 2002r. Nr 42, poz.371) po ponownym rozpatrzeniu sprawy na wniosek Z. J. utrzymał w mocy własną decyzję z dnia [...] o odmowie przyznania uprawnień kombatanckich.

W uzasadnieniu decyzji organ podniósł, iż Z. J. wystąpiła do Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z wnioskiem o przyznanie jej uprawnień kombatanckich w związku z działalnością partyzancką w czasie II wojny światowej, to jest z tytułu przewidzianego w art. 1 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych oraz okresu powojennego, który to przepis za działalność kombatancką uznaje pełnienie służby w polskiej podziemnej formacji i organizacjach, w tym działających w ramach tych organizacji oddziałach partyzanckich w okresie wojny 1939-1945.

Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych stwierdził, że rozpoznając sprawę uznał, że zgromadzone w sprawie dowody w postaci pisemnych relacji strony oraz oświadczeń pisemnych świadków nie potwierdzają służby wnioskodawczyni w strukturach organizacji konspiracyjnej, lecz co najwyżej wykonywanie czynności pomocniczych. Z pism składanych przez wnioskodawczynię oraz złożonych przez świadków wynika, że Z. J. brała "czynny udział w zakwaterowaniu, przygotowywaniu posiłków dla czterdziestoosobowej grupy szkoły podoficerskiej BCh od wiosny 1944r. do wyzwolenia" oraz przenosiła informacje i meldunki (jako łącznik) pomiędzy oddziałami, co jej zdaniem stanowi podstawę do nadania statusu kombatanta. Ani w życiorysie strony, ani w oświadczeniach świadków nie znajduje się informacja o ewentualnym złożeniu przez stronę przysięgi i stopnia wojskowego.

W ocenie organu nie można przyjąć, że Z. J. prowadziła działalność kombatancką opisaną w art. 1 pkt 2 ust. 3 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych oraz okresu powojennego. Współpraca z organizacja podziemną nie może być podstawą do przyznania uprawnień kombatanckich.

Oceniając możliwość pełnienia przez wnioskodawczynię służby w organizacji podziemnej organ wskazał, że w momencie zakończenia wojny wnioskodawczyni miała zaledwie 11 lat. Wprawdzie przepis art. 1 pkt 2 ust. 3 ustawy nie posługuje się granicą wieku jako kryterium przesądzającym o możliwości przyznania uprawnień kombatanckich, jednak konieczne jest wykazanie, że osoba ubiegająca się o uprawnienia pełniła służbę w organizacji, a możliwość pełnienia służby wiązała się ściśle z osiągnięciem odpowiedniego wieku. Służba jest sformalizowanym stosunkiem łączącym uczestnika organizacji konspiracyjnej lub niepodległościowej z tą organizacją, w związku z czym wymagane jest złożenie przysięgi, stopień wojskowy i stały przydział mobilizacyjny oraz poddanie rozkazom i regułom odpowiedzialności dyscyplinarnej ukształtowanej na wzór wojskowy. Służba w organizacji konspiracyjnej podczas wojny i okupacji wymaga zdecydowania, odwagi, odpowiedzialności, gdyż wiąże się z zagrożeniem aresztowania, poddania represyjnym metodom śledczym, uwięzieniem, śmiercią. Dla pełnienia służby konieczne jest zatem posiadanie odpowiednich predyspozycji psychicznych. Dlatego, zdaniem organu nie jest do przyjęcia, żeby dzieci w wieku 8 – 11 lat, poza jakimiś wyjątkowymi przypadkami, które i tak ograniczone były do wykonywania sporadycznych czynności mogły pełnić służbę w formacjach wymienionych w art. 1 pkt 2 ust. 3 ustawy. Osoby w młodszym wieku mogły mniej lub bardziej świadomie świadczyć na rzecz omawianych organizacji czynności pomocnicze, ale z tego tytułu uprawnienia kombatanckie im nie przysługują.

Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych stwierdził, że jeżeli nawet w tym momencie nie kwestionuje, iż Z. J. miała pewien kontakt z osobami zaangażowanymi w działalność partyzancką, to jednak nie może to być utożsamiane z pełnieniem służby w polskich podziemnych formacjach i organizacjach w rozumieniu art. 1 pkt 2 ust. 3 ustawy. Pełnienie służby w ruchu oporu było tożsame z prowadzeniem w sposób zorganizowany i systematyczny działalności skierowanej przeciwko okupantowi. W zasadniczej postaci było zorganizowaną walką w ramach oddziałów partyzanckich utworzonych na wzór wojskowy i stosujących dyscyplinę wojskową. Mogło sprowadzać się do wykonywania wyłącznie czynności usługowych, zawsze jednak było uzależnione od przynależności do określonej formacji wyrażającej się w złożeniu przysięgi, podporządkowaniu służbowym, wyznaczeniu służbowego stanowiska, wykonywaniu określonych czynności (wyrok NSA z dnia 12 sierpnia 1993r., sygn. akt SA/Wr 243/93). Pomaganie partyzantom było działaniem, które zasługuje na społeczny szacunek, ale nie stanowi podstawy do przyznania uprawnień kombatanckich. Między uczestnikiem ruchu oporu, a osobą działającą na rzecz ruchu oporu występuje zasadnicza różnica. W tym drugim przypadku chodzi o cenną, ale świadczoną dobrowolnie i okazjonalnie pomoc organizacjom ruchu oporu, która nie była wymuszana ani rozliczana według dyscypliny wojskowej, obowiązującej żołnierzy ugrupowań konspiracyjnych. Działalność ta, jakkolwiek chwalebna nie stanowi podstawy przyznania uprawnień kombatanckich.

Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych powołał się na wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4 października 2005r. (sygn. akt II OSK 55/05) dotyczący osoby w młodym wieku, która powoływała się na służbę w organizacjach konspiracyjnych, w którym Sąd stwierdził, że uprawnienia z tytułu określonego w art. 1 pkt 2 ust. 3 ustawy przysługują osobom uczestniczącym w ruchu oporu w ramach oddziałów partyzanckich, a dla przyjęcia pełnienia służby w oddziale konieczne jest złożenie przysięgi, otrzymanie konkretnego przydziału zadań do wykonania.

Współpraca ludności cywilnej z ruchem oporu w okresie wojny 1939-1945 nie może być kwalifikowana jako pełnienie służby w oddziałach partyzanckich, w związku z czym nie może być uznana za działalność kombatancka (wyrok NSA z dnia 18 grudnia 2001r., V SA 807/01, LEX 84344).

Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych wskazał w uzasadnieniu decyzji, że skarżąca w odwołaniu podniosła kwestię przyznania jej uprawnień kombatanckich z tytułu art. 2 pkt 3¹ ustawy, dotyczącego "dawania schronienia osobom narodowości żydowskiej lub innym osobom, za których ukrywanie w latach 1939-1945, ze względu na ich narodowość lub działalność na rzecz suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej – groził kara śmierci", ponieważ w jej ocenie przesłanki w/w przepisu ustawy wyczerpuje okoliczność udziału w przygotowaniu posiłku dla żołnierzy kursantów przebywających w rodzinnych zabudowaniach. Takiego rodzaju zdarzeń, zdaniem organu nie należy traktować jako dawanie schronienia i ukrywanie osób, o których mowa w art. 2 pkt 3¹ ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych oraz okresu powojennego. Działalnością mogącą skutkować przyznaniem wnioskodawczyni uprawnień jest dawanie schronienia związane z ukrywaniem osób, a nie udzielaniem kwatery w związku ze szkoleniem oddziału partyzanckiego.

Skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego na decyzję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w Warszawie

wniosła Z. J., wnosząc o jej "anulowanie" i przyznanie uprawnień kombatanckich zarzucając, że odmowa przyznania jej uprawnień kombatanckich jest niesprawiedliwa, ponieważ nie zastosowano art. 2 pkt 3¹ ustawy o kombatantach, który stanowi, że za ukrywanie podejrzanych przez gestapo groziła kara śmierci. W uzupełnieniu skargi podała, że w okresie okupacji jej matka A. S. w zabudowaniach przechowywała żydów do wyzwolenia terenów przez wojska radzieckie, którzy po wyzwoleniu wyjechali do USA, gdzie żyją do dnia dzisiejszego i utrzymują z nią kontakty.

W uzasadnieniu skarżąca podała, że w okresie okupacji niemieckiej "w zabudowaniach naszych od roku 1943 do sierpnia 1944 kwaterowały oddziały partyzanckie "Armii Krajowej" i "Batalionów Chłopskich" oraz ukrywali się żydzi i ludzie, którzy ukrywali się przed Niemcami za przynależność do organizacji konspiracyjnej". W roku 1944 zorganizowany był w tych zabudowaniach kurs podoficerski przez dowództwo "Batalionów Chłopskich", liczący 40 kursantów.

Skarżąca przyznała, że z uwagi na młody wiek nie mogła składać przysięgi, lecz pomagała mamie w przygotowywaniu posiłków i różnych pracach związanych z organizacją konspiracyjną. Matka była zaprzysiężona przez Komendanta "BCh" J. W. ps. "G" i miała przyznane uprawnienia kombatanckie.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie i podtrzymał argumenty zawarte w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga podlega uwzględnieniu, aczkolwiek z przyczyn odmiennych niż wskazane w jej treści. Wojewódzki Sąd Administracyjny, zgodnie z art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1270) rozstrzyga sprawę w granicach danej sprawy, nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawa prawną. Oznacza to obowiązek Sądu do wzięcia pod uwagę z urzędu stwierdzonych uchybień.

Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 roku prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. Nr 153, poz.1269) sądy administracyjne kontrolują działalność administracji publicznej pod względem zgodności z prawem, nie oceniają ich pod względem słuszności i celowości.

Badając zaskarżoną decyzję pod względem jej legalności Sąd uznał, że decyzja ta została podjęta z naruszeniem przepisów postępowania, w szczególności art. 7, art. 9, art. 75, art. 77 kpa w sposób, który mógł mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Stosownie do przepisu art. 135 ppsa Sąd może podjąć prawem przewidziane środki w celu usunięcia naruszenia prawa przez wszystkie akty wydane w postępowaniach prowadzonych w granicach danej sprawy. W ramach tych środków mieści się także orzekanie wobec decyzji poprzedzającej wydanie zaskarżonej decyzji ostatecznej, gdyż postępowanie prowadzące do jej wydania także dotknięte jest wadami skutkującymi koniecznością jej eliminacji z obrotu prawnego.

W zaskarżonej decyzji organ orzekający jako podstawę prawną odmowy przyznania skarżącej uprawnień kombatanckich wskazał przepis art. 1 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 371) –zwanej dalej ustawą, który akcentuje, że warunkiem uznania za działalność kombatancką było pełnienie służby w polskich podziemnych formacjach i organizacjach, w tym działających w ramach tych organizacji oddziałach partyzanckich w okresie wojny 1939-1945. Pełnienie służby w ruchu oporu było tożsame z prowadzeniem w sposób zorganizowany i systematyczny działalności skierowanej przeciwko okupantowi. W zasadniczej postaci było zorganizowaną formą walki w ramach oddziałów partyzanckich utworzonych na wzór wojskowy i stosujących dyscyplinę wojskową. Mogło sprowadzać się także do wykonywania wyłącznie czynności usługowych, np. zaopatrzeniowych lub związanych ze zbieraniem informacji, wyrażającej się w podporządkowaniu służbowym, wyznaczeniu służbowego stanowiska i wykonywaniu zakreślonych czynności (p. wyrok NSA z dnia 12 sierpnia 1993 r., sygn. akt SA/Wr 243/93).

Za pełnienie służby w żadnym razie nie można uznać sporadycznie okazjonalnie udzielonej pomocy tym organizacjom bądź jej członkom przez niespełna dziesięcioletnie dziecko. Użyte w tym przepisie "pełnienie służby" zakłada prowadzenie działalności, o jakiej stanowi przepis art. 1 ust. 2 pkt 3 ustawy o kombatantach w sposób stały, zorganizowany i po formalnym przyjęciu w skład podziemnej organizacji tworzonej na wzór wojskowy i stosującej dyscyplinę wojskową,

Sąd podziela stanowisko Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, że skarżąca nie spełnia kryteriów przyznania jej uprawnień na podstawie tego przepisu. Wskazana przez skarżącą jej współpraca z oddziałem partyzanckim, polegająca na pomocy przy przygotowywaniu posiłków na odbywających się w domu rodzinnym kursach dla partyzantów, a także przenoszenie informacji i meldunków nie może być podstawą do przyznania uprawnień kombatanckich. Organ przyznaje, że Z. J., jako kilkuletnia dziewczynka mogła wykonywać pewne czynności stanowiące pomoc dla partyzantów, jednakże ze względu na wiek, nie mogła pełnić służby w oddziałach partyzanckich. Wprawdzie, jak słusznie zauważył organ orzekający ustawodawca w powołanym wyżej przepisie ustawy o kombatantach... nie wprowadził granicy wieku, jako warunku przyznania uprawnień kombatanckich, jednakże konieczność wykazania, że osoba ubiegająca się o uprawnienia pełniła służbę w organizacji powoduje, że możliwość pełnienia takiej służby wiązała się ściśle z osiągnięciem odpowiedniego wieku. Zgodnie z powołaną w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji Instrukcją Komendanta Głównego na Kraj gen. K. S. z 4 grudnia 1939 r. dolna granica wieku wynosiła 17 lat (w późniejszym okresie 16 lat). Współpraca z oddziałem partyzanckim, polegająca na pomocy przy przygotowywaniu posiłków na odbywających się w domu rodzinnym skarżącej kursach dla partyzantów, a także przenoszenie informacji i meldunków nie może być podstawą do przyznania uprawnień kombatanckich. (p. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego w sprawach o sygn. akt V SA 796/94, V SA 2157/01, OSK 557/04).

Pomaganie partyzantom było działaniem, które zasługuje na społeczny szacunek, ale nie stanowi podstawy do przyznania uprawnień kombatanckich. Między uczestnikiem ruchu oporu a osobą działającą na rzecz ruchu oporu występuje zasadnicza różnica. W tym drugim wypadku chodzi o cenną, ale świadczoną dobrowolnie i okazjonalnie pomoc organizacjom ruchu oporu, która nie była wymuszana ani rozliczana według zasad dyscypliny obowiązującej żołnierzy ugrupowań organizacyjnych.

Zdaniem Sądu dokonana przez organ wykładnia zastosowanego w sprawie art. 1 pkt 2 ust. 3 ustawy jest prawidłowa, zaś ocena materiału dowodowego jest zgodna z zasadami swobodnej oceny dowodów i nie nosi cech dowolności (art. 80 i 107 § 3 kpa).

Jednak podnieść należy, że skarżąca, chodź nie w pierwszym wniosku wskazała także drugą podstawę przyznania jej uprawnień kombatanckich. Procedura postępowania w sprawie przyznania tych uprawnień nie wyłącza możliwości wykazania w tym samym postępowaniu, że uprawnienie przysługuje nie tylko z tytułu np. pełnienie służby w polskich podziemnych formacjach i organizacjach – art. 1 ust. 2 pkt 3 ustawy, ale również na podstawie innego tytułu prawnego. Z treści odwołania wynika, że skarżąca wnosi o zastosowanie "artykułu 02". Organ w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji wskazuje, że skarżąca podniosła kwestię przyznania jej uprawnień kombatanckich na podstawie art. 2 pkt 3¹ ustawy, lecz w jego ocenie okoliczności udziału w przygotowywaniu posiłków dla żołnierzy – kursantów przebywających w rodzinnych zabudowaniach nie należy traktować jako dawanie schronienia i ukrywanie osób, o których mowa w tym przepisie. Działalnością mogącą skutkować przyznaniem wnioskodawczyni uprawnień jest bowiem dawanie schronienia związane z ukrywaniem osób, a nie udzielaniem kwatery w związku ze szkoleniem oddziału partyzanckiego.

W tym miejscu należy wskazać, iż prowadząc postępowanie administracyjne organy administracji publicznej obowiązuje zasada dochodzenia prawdy obiektywnej. Dokonując swoich ustaleń organ administracji powinien w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzeć cały materiał dowody, uwzględnić wszystkie okoliczności przedstawione przez stronę, a w razie wątpliwości dokonać własnych ustaleń. Organy są obowiązane także do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków, będących przedmiotem postępowania administracyjnego (art. 9 kpa).

Sąd uznał, że Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych nie dopełnił tych obowiązków, gdyż w związku z zawartym we wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy nieprecyzyjnie sformułowanym wnioskiem o zastosowanie "artykułu 02" ustawy o kombatantach nie wezwał strony do dokładnego jego sprecyzowania i złożenia wniosków dowodowych. Swoje stanowisko o braku przesłanek do zastosowania art. 2 pkt 3¹ ustawy organ uzasadnił tym, że działalnością mogącą skutkować przyznaniem wnioskodawczyni uprawnień jest dawanie schronienia związane z ukrywaniem osób, a nie udzielaniem kwatery w związku ze szkoleniem oddziału partyzanckiego. Organ nie wyjaśnił jednak na ukrywanie, jakich osób wnioskodawczyni wskazywała. Wystosowane do skarżącej w dniu 12 września 2007r. pismo nie ma związku z nowym żądaniem skarżącej. W skardze podniosła ona, że w jej rodzinnych zabudowaniach kwaterowały oddziały partyzanckie Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich oraz ukrywali się żydzi i ludzie, którzy ukrywali się przed Niemcami za przynależność do organizacji konspiracyjnej. Te okoliczności wymagają przeprowadzenia postępowania dowodowego.

Przepis art. 2 pkt 3¹ ustawy stanowi, że za działalność równorzędną z działalnością kombatancką uznaje się "dawanie schronienia osobom narodowości żydowskiej lub innym osobom, za których ukrywanie w latach 1939 – 1945, ze względu na ich narodowość lub działalność na rzecz suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej groziła kara śmierci". Przepis ten stwarza podstawę przyznania świadczenia, jeżeli wraz z innymi warunkami została spełniona przesłanka dawania schronienia wymienionym w niej osobom. W tej sytuacji przy wskazaniu nowej podstawy uprawniającej do uzyskania uprawnień kombatanckich organ zobowiązany był przed wydaniem zaskarżonej decyzji przeprowadzić postępowanie dowodowe, związane z treścią art. 2 pkt 3¹ ustawy, w tym przeprowadzenie dowodu z przesłuchania skarżącej na okoliczność ukrywania w rodzinnych zabudowaniach osób, za których ukrywanie w latach 1939 – 1945, ze względu na ich narodowość lub działalność na rzecz suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej groziła kara śmierci. W zależności od tych ustaleń rozważenia wymaga, czy udzielanie schronienia przez matkę wnioskodawczyni i zaangażowanie małoletniej córki w określone tym przepisem działania, grożące także surowymi konsekwencjami dla niej uprawniają skarżącą do otrzymania uprawnień kombatanckich na podstawie przepisu art. 2 pkt 3¹ ustawy.

Mając powyższe na uwadze Wojewódzki Sąd Administracyjny na podstawie art. 145 §1 pkt 1c ustawy z dnia 30 sierpnia 2002roku Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz.1270) uchylił zaskarżoną decyzję. Orzeczenie zawarte w pkt 2 wyroku oparte zostało na podstawie art. 152 p.p.s.a.

Rozpoznając ponownie sprawę organ wyda rozstrzygnięcie, mając na uwadze wskazaną ocenę prawną.