Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku w składzie następującym: Przewodniczący sędzia WSA Mirosław Wincenciak, Sędziowie sędzia NSA Anna Sobolewska-Nazarczyk (spr.),, sędzia NSA Elżbieta Trykoszko, Protokolant st. sekretarz sądowy Marta Anna Lawda, po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 9 grudnia 2013 r. sprawy ze skargi N. W. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w B. z dnia [...] sierpnia 2013 r. nr [...] w przedmiocie odmowy przyznania specjalnego zasiłku opiekuńczego 1. uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą jej wydanie decyzję Wójta Gminy M. z dnia [...].06.2013 r. nr [...], 2. stwierdza, że wyżej wymienione decyzje nie mogą być wykonane w całości do czasu uprawomocnienia się niniejszego wyroku.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w B. decyzją z dnia [...] sierpnia 2013 r. nr [...] utrzymało w mocy decyzję wydaną przez Kierownika Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w M. z upoważnienia Wójta Gminy M. z dnia [...] czerwca 2013 r. nr [...], którą odmówiono przyznania N. W. prawa do specjalnego zasiłku opiekuńczego z związku z opieką nad synem – P. W.

U podstaw podjętego rozstrzygnięcia legły następujące ustalenia faktyczne i prawne:

Wnioskiem z dnia 13 czerwca 2013 r. N. W. wystąpiła do Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w M. o ustalenie prawa do specjalnego zasiłku opiekuńczego z tytułu sprawowania opieki nad niepełnosprawnym synem P. W.

Kierownik GOPS decyzją z dnia [...] czerwca 2013 r. odmówił przyznania N. W. specjalnego zasiłku opiekuńczego w związku z opieką nad niepełnosprawnym synem.

W uzasadnieniu niniejszej decyzji organ I instancji powołał się na brzmienie art. 16a ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. 2006 r., Nr 139, poz. 992 ze zm.) i wskazał, że specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, ciąży obowiązek alimentacyjny, jeżeli rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu. Dodatkowo przywołując brzmienie art. 16a ust. 2 ww. ustawy organ wyjaśnił, że specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje, jeżeli łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 623 zł miesięcznie. Odnosząc powyższe przepisy do stanu faktycznego niniejszej sprawy, organ wskazał, że wnioskodawczyni nie spełniła wszystkich przesłanek określonych ww. ustawą. Co prawda dochód rodziny w przeliczeniu na osobę wynosi 454,88 zł miesięcznie, czyli nie przekracza kryterium dochodowego, a ze znajdującego się w aktach sprawy orzeczenia o niepełnosprawności wynika, że ustalony stopień niepełnosprawności syna wnioskodawczyni wymagającego opieki datuje się od dnia 30.07.2005r. do 31.10.2015r. Natomiast ze świadectwa pracy i oświadczenia wnioskodawczyni wynika, że była ona zatrudniona w okresie od 10.02.1983r. do 31.12.1992r. i otrzymała od pracodawcy wypowiedzenie umowy o pracę w związku ze zmniejszeniem stanu zatrudnienia. Z powyższego, zatem wynika, że wnioskodawczyni nie zrezygnowała z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną.

Od powyższej decyzji odwołanie złożyła N. W. podkreślając, że od roku 2005 sprawuje stałą opiekę nad niepełnosprawnym synem i z tego też tytułu do 30 czerwca 2013r. otrzymywała świadczenie pielęgnacyjne.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w B. decyzją z [...] sierpnia 2013r. utrzymało w mocy zaskarżone rozstrzygnięcie. W uzasadnieniu powyższej decyzji Kolegium wskazało, za organem I instancji, na przepis art. 16a ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz na art. 3 pkt. 22 tejże ustawy określający definicję zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Wedle Kolegium w przedmiotowej sprawie nie została spełniona przesłanka rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania stałej opieki nad osobą, legitymującą się orzeczeniem o niepełnosprawności. Wnioskodawczyni, bowiem do dnia 31.12.1992r. pozostawała w stosunku pracy, który zgodnie z treścią świadectwa pracy z dnia 14 sierpnia 2007r., ustał w wyniku rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem przez pracodawcę w związku ze zmniejszeniem stanu zatrudnienia. Po tym czasie wnioskodawczyni pozostawała bez pracy, a więc nie zrezygnowała z wykonywania pracy, aby opiekować się niepełnosprawnym synem. Powyższe okoliczności mogą, zdaniem organu, świadczyć, że wnioskodawczyni co najwyżej nie podejmowała zatrudnienia ze względu na konieczność opieki nad synem. Przesłanka ta jednak w aktualnym stanie prawnym nie jest wystarczająca do otrzymania specjalnego zasiłku opiekuńczego.

W skardze do sądu administracyjnego N. W. uznała zaskarżoną decyzję za wysoce krzywdzącą, podkreślając, że od wypadku syna sprawuje nad nim opiekę z tego względu nie jest w stanie podjąć zatrudnienia.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie i podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga zasługuje na uwzględnienie.

Przedmiotem kontroli Sądu jest decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego w B. z dnia [...] sierpnia 2013r., którą utrzymano w mocy decyzję Wójta Gminy M. z dnia [...] czerwca 2013r. o odmowie przyznania skarżącej specjalnego zasiłku opiekuńczego w związku z opieką nad niepełnosprawnym synem.

Podstawę materialnoprawną zaskarżonego aktu stanowił przepis art. 16a ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 z późn. zm.), wprowadzony do ustawy o świadczeniach rodzinnych ustawą z dnia 7 grudnia 2012 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2012 r., poz. 1548), obowiązujący w porządku prawnym od dnia 1 stycznia 2013 r. Na mocy tego przepisu do systemu świadczeń rodzinnych zostało wprowadzone nowe świadczenie tzw. specjalny zasiłek opiekuńczy, którego przyznanie obwarowane zostało spełnieniem szeregu przesłanek. I tak w myśl powołanego przepisu specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2012 r. poz. 788 i 1529) ciąży obowiązek alimentacyjny, jeżeli rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Dla przyznania specjalnego zasiłku opiekuńczego, wymagane jest również, jak stanowi art. 16a ust.2 w/w ustawy, aby łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki w przeliczeniu na osobę nie przekraczał kwoty, o której mowa w art. 5 ust. 2 (tj. nie więcej niż 623 złotych na osobę w rodzinie).

Na podstawie materiału zgromadzonego w kontrolowanym postępowaniu za bezsporne należy uznać, że skarżąca - na mocy ostatecznej decyzji Wójta Gminy M. z dnia [...] listopada 2012r. nr [...] - miała przyznane prawo do świadczenia pielęgnacyjnego na niepełnosprawnego syna P. W. na okres od 1 listopada 2012r. do 31 października 2015r. Przedmiotowa decyzja, na podstawie art. 11 ust. 3 powoływanej wyżej ustawy nowelizującej, wygasła z mocy prawa z dniem 1 lipca 2013r. Bezsporne jest również, że okoliczności faktyczne będące podstawą przyznania wygasłego świadczenia pielęgnacyjnego nie uległy aktualnie zmianie tj. syn skarżącej legitymuje się nadal znacznym stopniem niepełnosprawności, przyznanym na okres do 31 października 2015r., skarżąca sprawuje nad nim stałą opiekę i z tego tez powodu nie podejmuje zatrudnienia , a łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 623 złotych na osobę.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego organy orzekające w niniejszej sprawie odmówiły przyznania skarżącej specjalnego zasiłku pielęgnacyjnego, uregulowanego w art. 16a ust. 1 znowelizowanej ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, argumentując, że skarżąca nie spełniła przesłanki rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad synem.

W ocenie Sądu rozpatrującego niniejszą sprawę, dla oceny prawidłowości zaskarżonego rozstrzygnięcia, poza wymaganą analizą materialnoprawnych przesłanek wynikających z powołanego wyżej przepisu art. 16a ust.1 ustawy, konieczne było uwzględnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 grudnia 2013 r. w sprawie o sygnaturze K 27/13 (dostępny na stronie internetowej: www.trybunal.gov.pl), w którym stwierdzono niezgodność art. 11 ust. 1 i ust. 3 ustawy z dnia 7 grudnia 2012r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw, z art. 2 Konstytucji RP.

Będące przedmiotem badania Trybunału przepisy art. 11 ust.1 i ust.3 tej ustawy przewidywały, że osoby uprawnione do świadczenia pielęgnacyjnego na podstawie przepisów dotychczasowych zachowują prawo do tego świadczenia w dotychczasowej wysokości do dnia 30 czerwca 2013 r., jeżeli spełniają warunki określone w przepisach dotychczasowych. Wydane zaś na podstawie przepisów dotychczasowych decyzje o przyznaniu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego wygasają z mocy prawa po upływie terminu, o którym mowa w ust. 1.

Trybunał Konstytucyjny we wspomnianym wyżej wyroku z dnia 5 grudnia 2013r. uznał, że wprowadzenie tychże regulacji doprowadziło do naruszenia zasady ochrony praw słusznie nabytych oraz zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa w odniesieniu do tej grupy osób, które pobierały świadczenie pielęgnacyjne na podstawie ustawy o świadczeniach rodzinnych, w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy zmieniającej, które jednocześnie nie spełniły przesłanek nabycia świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego na podstawie ustawy o świadczeniach rodzinnych, w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą. Trybunał zastrzegł jednocześnie, co potwierdza komunikat prasowy z rozprawy (dostępny na stronie: www.trybunal.gov.pl), że sam wyrok nie tworzy ani roszczeń o wypłatę utraconych korzyści za okres po 30 czerwca 2013r., ani nie daje podstaw do ubiegania się o nowe świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy, które przewiduje obowiązująca ustawa.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że wprawdzie art. 11 ust. 3 ustawy zmieniającej nie stanowił podstawy prawnej wydanych w niniejszej sprawie - decyzji, tym niemniej, na podstawie tego właśnie przepisu skarżąca została pozbawiona świadczenia pielęgnacyjnego przyznanego opisaną powyżej decyzją z dnia 7 listopada 2012r., a następnie, z uwagi na fakt kontynuowania sprawowanej opieki, de facto "zmuszona" do wystąpienia z wnioskiem o ustalenie prawa do specjalnego zasiłku opiekuńczego, którego przyznania organy również jej odmówiły. Sytuacja faktyczna i prawna, w jakiej znalazła się skarżąca, kwalifikuje ją zatem do grupy adresatów komentowanego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.

Obalenie domniemania konstytucyjności art. 11 ust.1 i ust.3 ustawy z dnia 7 grudnia 2012r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw nastąpiło w chwili ogłoszenia wyroku przez Trybunał Konstytucyjny w dniu 5 grudnia 2013 r. Oznacza to, że pomimo, iż zaskarżone w tej sprawie decyzje zostały wydane przed ogłoszeniem wyroku Trybunału w sprawie o sygn. K 27/13, to dokonując sądowej kontroli tych decyzji, skład orzekający nie mógł tego wyroku pominąć. W świetle przepisów art. 190 ust. 3 i ust. 4 Konstytucji RP wyrok Trybunału Konstytucyjnego stwierdzający niezgodność określonego przepisu ustawy z Konstytucją, wprowadza z dniem ogłoszenia tego wyroku, w trybie art. 190 ust. 2 Konstytucji, zakaz stosowania niekonstytucyjnego przepisu ustawy także w postępowaniu sądowoadministracyjnym wszczętym i niezakończonym prawomocnie przed ogłoszeniem tego wyroku (por. wyrok NSA z dnia 16 kwietnia 2009 r. I OSK 586/08, LEX nr 526408).

Jak stanowi art. 190 ust. 1 Konstytucji RP orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Orzeczenia te mają także charakter prawotwórczy, co oznacza, że przepis, którego niezgodność z Konstytucją stwierdził Trybunał traci moc obowiązującą w zakresie stwierdzonej niezgodności (por. B. Banaszak Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Komentarz, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2009 s. 835-853). Z tegoż względu nie ma żadnej wątpliwości, iż orzeczenia Trybunału wiążą sądy administracyjne i mają dla ich orzecznictwa nierzadko charakter prawotwórczy. Powszechne związanie orzeczeniami Trybunału Konstytucyjnego powoduje, że sądy administracyjne zobowiązane są do ich respektowania jako elementów kształtujących stan prawny oceniany przez sąd. Oznacza to, że sąd administracyjny, dokonując kontroli zgodności z prawem działalności organów administracji publicznej, zobowiązany jest do uwzględniania tych orzeczeń na równi z aktami normatywnymi wymienionymi w art. 87 ust. 1 Konstytucji RP (tak: NSA z dnia 17 czerwca 2009 r., sygn. akt II OSK 1750/07, Lex nr 563544).

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego w zakresie obowiązywania prawa materialnego wywiera skutki na przyszłość, lecz w zakresie stosowania odnosi skutek retroaktywny, wsteczny, wpływając na ocenę prawną stanów faktycznych powstałych w okresie poprzedzającym wejście w życie orzeczenia Trybunału. Tym samym przepis prawa uznany za niekonstytucyjny nie może być stosowany, poczynając od daty jego uchwalenia. Ponadto skoro wyrok Trybunału ma skutki retroaktywne, to zachodzi konieczność ponownego rozpoznania sprawy z pominięciem już niekonstytutywnego przepisu (m.in. NSA w postanowieniu z dnia 9 października 2007 r., I FSK 1261/07, Lex nr 440637; w wyroku z 15 listopada 2006 r., II OSK 1349/05, Lex nr 318307; oraz wyroku z dnia 9 marca 2010 r., I FSK 105/09, Lex nr 606334).

Uwzględniając powołane orzecznictwo, które skład orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela, należy przyjąć, że skutkiem wyroku Trybunału Konstytucyjnego stwierdzającego niekonstytucyjność przepisów art. 11 ust.1 i ust.3 ustawy zmieniającej, jest reaktywowanie "na nowo" bytu prawnego ostatecznej decyzji Wójta Gminy M. z dnia [...] listopada 2012r. nr [...] przyznającej stronie skarżącej prawo do świadczenia pielęgnacyjnego na niepełnosprawnego syna P. W. na okres od 1 listopada 2012r. do 31 października 2015r. Przywrócenie prawa do kontynuacji przyznanego ostateczną decyzją świadczenia pielęgnacyjnego, bez możliwości dochodzenia roszczeń cywilnych o wypłatę utraconych korzyści za okres po 30 czerwca 2013r., implikuje z kolei konieczność rozważenia przez organ, w ponownie prowadzonym postępowaniu, bezprzedmiotowości orzekania w sprawie specjalnego zasiłku opiekuńczego, o którego przyznanie skarżąca zwróciła się wnioskiem z dnia 13 czerwca 2013r. Nie do zaakceptowania – z prawnego punktu widzenia - jest bowiem taka sytuacja, że strona, na rzecz której de facto "przywrócone" zostało prawo do świadczenia pielęgnacyjnego przyznanego opisaną wyżej decyzją, a tak - w ocenie Sądu - należy interpretować wyrok Trybunału Konstytucyjnego, będzie ubiegać się jednocześnie o przyznanie specjalnego zasiłku opiekuńczego. Korzystanie ze świadczenia pielęgnacyjnego wyklucza możliwość ubiegania o zasiłek, albowiem oba świadczenia stanowią swoisty rodzaj wynagradzania przez Państwo osób opiekujących się niepełnosprawnymi członkami rodziny.

Końcowo należy zasygnalizować, że wprawdzie ustawa nowelizująca z dnia 7 grudnia 2012r. zmierzała do uporządkowania przepisów regulujących świadczenia pielęgnacyjne w celu wyeliminowania powstałych w tym zakresie nadużyć, tym niemniej przywrócenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego przyznanego na podstawie przepisów sprzed nowelizacji, nie pozbawia możliwości zrealizowania tegoż celu. Prawidłowość wykonywanej opieki nad osobami niepełnosprawnymi może być bowiem weryfikowania przez organy pomocy społecznej, a w przypadku zmiany sytuacji rodzinnej lub dochodowej rodziny mającej wpływ na prawo do przyznanego świadczenia możliwa jest również – w trybie art. 32 ust.1 ustawy o świadczeniach rodzinnych – zmiana lub uchylenie ostatecznej decyzji, na mocy której strona nabyła prawa do tego rodzaju świadczenia.

Z powyższych względów Sąd, na podstawie art. 145 §1 pkt 1 lit. a) ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.) uchylił zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję organu pierwszej instancji.

Uwzględnienie skargi czyniło koniecznym orzeczenie z urzędu o niemożności wykonania zaskarżonych decyzji do czasu uprawomocnienia się wyroku (art. 152 cytowanej ustawy).