Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Małgorzata Niezgódka - Medek (spr.) po rozpoznaniu w dniu 20 listopada 2008 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Finansowej zażalenia Z. J. od postanowienia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 1 września 2008 r. sygn. akt III SA/Gl 142/08 w zakresie prawa pomocy w sprawie ze skargi Z. J. na decyzję Dyrektora Izby Celnej w K. z dnia 28 listopada 2007 r. nr (...) w przedmiocie podatku akcyzowego postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Gliwicach.

Przedmiotem zażalenia jest postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 1 września 2008 r., sygn. akt III SA/Gl 142/08, mocą którego odmówiono Z. J., w oparciu o art. 165 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) - zwana dalej P.p.s.a., przyznania prawa pomocy w zakresie zwolnienia z wpisu od skargi i ustanowienia adwokata.

W uzasadnieniu powyższego orzeczenia Sąd wskazał, że 23 lipca 2008 r. doręczono skarżącemu postanowienie z dnia 14 lipca 2008 r., w którym oddalono jego wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie zwolnienia z wpisu od skargi, a w dniu 28 lipca 2008 r. skarżący złożył kolejny wniosek, w którym zażądał zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia adwokata.

Wskazawszy na art. 165 P.p.s.a. Sąd stwierdził, że skarżący nie powołał nowych okoliczności, które uzasadniałyby zmianę poprzedniego postanowienia. Sąd podkreślił, że obecnie rozpatrywany wniosek obejmuje także ustanowienia adwokata, którego ustanowienie uważa za niecelowe. Wynika to z faktu, że skarżący sam może wnosić do Sądu pisma procesowe, a Sąd będzie mu zgodnie z art. 6 P.p.s.a. udzielał stosownych wskazówek. Dodatkowo Sąd pierwszej instancji nie jest związany granicami skargi, co obliguje go do wzięcia pod uwagę także innych okoliczności, nie podniesionych w skardze. Dlatego też dofinansowanie strony w zakresie kosztów pełnomocnika jest niecelowe, gdy strona wcale nie musi ich ponosić.

W zażaleniu, do którego dołączono ponowny wniosek o przyznanie prawa pomocy, strona opisała ponownie swoją sytuację materialną i przyznała, że nie zaistniały żadne nowe okoliczności uzasadniające wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych w całości i o ustanowienie adwokata. Dodała, że ma 86 lat. Ponadto odniosła się do meritum sprawy, tj. do kwestii podatku akcyzowego.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zażalenie jest zasadne.

Na wstępie Naczelny Sąd Administracyjny zwraca uwagę na fakt, że przedmiotem rozpoznania w zaskarżonym postanowieniu był wniosek strony z dnia 28 lipca 2008 r., który obejmuje prawo pomocy w zakresie całkowitym. Tymczasem z sentencji zaskarżonego orzeczenia wynika, że dotyczy ono przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym. W uzasadnieniu natomiast Sąd podaje, że przedmiotowy wniosek dotyczy zarówno zwolnienia od kosztów sądowych jak i ustanowienia adwokata. W dalszej części Sąd stwierdza, że wydał już postanowienie odmawiające zwolnienia skarżącego od kosztów sądowych, podczas gdy postanowienie, które wydano wcześniej, tj. 14 lipca 2008 r., dotyczyło wyłącznie wpisu od skargi, a nie kosztów sądowych w ogólności. Powyższe stwierdzenia Sądu pierwszej instancji prowadzą do wniosku, że Sąd ten wyraża się nieprecyzyjnie, co poddaje w wątpliwość fakt, czy wniosek strony został rozpoznany w całości. Stanowi to pierwszą podstawę do uchylenia zaskarżonego postanowienia.

Po drugie, w ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego zaskarżone orzeczenie zostało wydane w niewłaściwym trybie. Powołany jako podstawa prawna rozstrzygnięcia art. 165 P.p.s.a. służy do weryfikacji postanowień, które nie kończą postępowania w sprawie, gdy zmieniły się okoliczności sprawy. Podstawą do zastosowania tego przepisu jest wniosek strony o zmianę postanowienia w trybie art. 165 P.p.s.a. albo ponowny wniosek tożsamy przedmiotowo z wnioskiem już wcześniej przez sąd rozpatrzonym. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego wniosek, który został złożony przez skarżącego 28 lipca 2008 r., nie jest tożsamy przedmiotowo z wnioskiem, który był rozpatrzony w postanowieniu z dnia 14 lipca 2008 r. Wynika to z faktu, że poprzedni wniosek dotyczył prawa pomocy w zakresie częściowym, natomiast obecny wniosek dotyczy prawa pomocy w zakresie całkowitym. Instytucje te opierają się na innych przesłankach, a więc nie są tożsame, co uzasadnia niezależne rozpoznanie wniosków ich dotyczących w trybie art. 243 i następnych P.p.s.a.

Po trzecie Naczelny Sąd Administracyjny nie podziela argumentacji Sądu pierwszej instancji w zakresie odmowy ustanowienia na rzecz skarżącego adwokata. Jedyną okolicznością, na jaką powołał się ten Sąd, była niecelowość wniosku w tym zakresie, podczas gdy przesłanka celowości nie występuje w art. 246 P.p.s.a. Co więcej, biorąc pod uwagę treść art. 200 P.p.s.a. (zwrot od organu kosztów postępowania niezbędnych do celowego dochodzenia praw w wypadku uwzględnienia skargi) w zw. z art. 205 § 2 P.p.s.a. (zaliczenie do niezbędnych kosztów postępowania strony reprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika wynagrodzenia i wydatków jednego pełnomocnika) można postawić tezę, że w sprawach sądowoadministracyjnych ustawodawca uznał ustanowienie jednego profesjonalnego pełnomocnika za generujące koszt postępowania niezbędny do celowego dochodzenia praw i to bez względu na stopień skomplikowania sprawy. Sąd może w oparciu o przywołane przepisy oceniać celowość wydatków pełnomocnika, ale nie celowość jego ustanowienia. Należy mieć na względzie, że postępowanie sądowoadministracyjne, choć z założenia kontradyktoryjne, dotyczy sporu między obywatelem a organem administracji, czyli reprezentantem Państwa, siłą rzeczy dysponującym większą wiedzą, doświadczeniem w tego typu sprawach, a także stałą fachową pomocą prawną. Powyższe z całą pewnością spowodowało, że w art. 246 P.p.s.a. przesłanka celowości ustanowienia pełnomocnika nie występuje i brak podstaw, by ją domniemywać. Na marginesie należy zauważyć, że argumentacja Sądu pierwszej instancji jest dodatkowo wątpliwa w świetle faktu, iż skarżący jest osobą w podeszłym wieku, która może nie radzić sobie z samodzielnym prowadzeniem sprawy sądowej, nawet przy stosownych pouczeniach zawartych w pismach kierowanych doń z Sądu. Świadczyć o tym może choćby fakt załączania do każdego pisma kierowanego do Sądu kolejnych formularzy PPF, a także treść uzasadnienia zażalenia, z którego wynika, że skarżący nie rozumie istoty orzeczenia, które mu doręczono (tj. orzeczenia wydanego w trybie art. 165 P.p.s.a.). W tym miejscu należy podkreślić, że Naczelny Sąd Administracyjny nie przesądza o zasadności wniosku strony o przyznanie pełnomocnika, a jedynie podważa możliwość jego oddalenia w oparciu o przesłankę celowości.

Mając na uwadze wszystkie powyższe okoliczności Naczelny Sąd Administracyjny w oparciu o art. 185 § 1 w zw. z art. 197 § 2 P.p.s.a. postanowił zaskarżone postanowienie uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Gliwicach.