Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Grzegorz Dobrowolski, Sędziowie Sędzia WSA Renata Siudyka (spr.),, Sędzia WSA Artur Żurawik, Protokolant st. sekretarz sądowy Anna Koenigshaus, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 czerwca 2019 r. sprawy ze skargi M. S. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Katowicach z dnia [...] r. nr [...] w przedmiocie zasiłku okresowego oddala skargę.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Katowicach zaskarżoną decyzją z dnia [...] r., nr [...], po rozpoznaniu odwołania M. S. od decyzji Prezydenta Miasta M. z dnia [...] r. nr [...] w sprawie odmowy przyznania zasiłku okresowego w miesiącu sierpniu 2017 r.– decyzję pierwszoinstancyjną utrzymało w mocy.

Decyzją z dnia [...] r. Prezydent Miasta M. odmówił przyznania M. S. (dalej: "strona"’ "skarżący" zasiłku okresowego w miesiącu sierpniu 2017 r. W uzasadnieniu decyzji organ I instancji stwierdził, że strona złożyła odwołanie od decyzji nr [...] z dnia [...] r. w sprawie odmowy przyznania zasiłku okresowego na sierpień 2017 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Katowicach decyzją nr [...] z dnia [...] r. uchyliło w całości zaskarżoną decyzję i umorzyło postępowanie organu I instancji. W związku z koniecznością ponownego rozpatrzenia wniosku o pomoc do strony wysłano czterokrotnie zawiadomienia o terminie przeprowadzenia wywiadu środowiskowego. W związku z wnioskiem strony o pomoc w formie zasiłku okresowego, na dzień [...] r. został wyznaczony termin wywiadu środowiskowego. W dniu [...] r. pracownicy socjalni MOPS nie zastali strony w miejscu zamieszkania. Ponownie wyznaczono termin przeprowadzenia przedmiotowegowywiadu środowiskowego na dzień [...] r. Pracownicy socjalni w wyznaczonym dniu również nie zastali strony w domu. Kolejne dwa wyznaczono na [...] r. i [...] r. W wyznaczonych terminach skarżącego nie zastano w domu. Nie skontaktował się on z pracownikiem socjalnym w celu ustalenia innego terminu przeprowadzenia wywiadu środowiskowego. Strona informacje o wywiadzie środowiskowym otrzymała po dacie wyznaczonej na przeprowadzenie wywiadu. Organ I instancji wyjaśnił, że zgodnie z art. 107 ust. 4a u.p.s., utrudnianie i brak możliwości przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego przez osoby lub rodziny ubiegające się o świadczenia z pomocy społecznej lub na jego aktualizację przez osoby lub rodziny korzystające ze świadczeń z pomocy społecznej stanowi podstawę do odmowy przyznania świadczenia.

W związku z brakiem możliwości ustalenia aktualnej sytuacji rodzinnej, osobistej i zdrowotnej, a także przeprowadzenia wywiadu środowiskowego, wynikających z braku współpracy strony z pracownikiem socjalnym, organ I instancji decyzją z dnia [...] r. postanowił o odmowie przyznania stronie wnioskowanego zasiłku.

W odwołaniu skarżący wyraził niezadowolenie z treści podjętego przez organ I instancji rozstrzygnięcia. Wniósł o uchylenie decyzji organu I instancji i przyznanie mu wnioskowanego świadczenia. Zarzucił organowi I instancji późne powiadomienia "o wizytach".

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Katowicach, decyzją z dnia [...] r. nr [...] utrzymało w mocy decyzję organu I instancji z dnia [...] r.

W uzasadnieniu przedstawiło stan faktyczny sprawy oraz regulacje prawne przedmiotu postępowania. Kolegium wskazało, że w myśl art. 3 ust. 4 ustawy z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2017 r. , poz. 1769 z późn. zm. – dalej "u.p.s.") potrzeby osób i rodzin korzystających z pomocy powinny zostać uwzględnione, jeżeli odpowiadają celom i mieszczą się w możliwościach pomocy społecznej. Zgodnie z art. 2 ust. 1 u.p.s., pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Natomiast w myśl art. 8 ust. 1 pkt 1 u.p.s. prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej przysługuje osobie samotnie gospodarującej gdy tej dochód nie przekracza kwoty 634 zł - przy jednoczesnym wystąpieniu co najmniej jednego powodów wymienionych w art. 7 pkt 2- 15 lub innych okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy. Podkreśliło, że w myśl art. 4 u.p.s. osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współdziałania w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej.

Wskazało, że zgodnie z art. 38 u.p.s., zasiłek okresowy przysługuje w szczególności ze względu na długotrwałą chorobę, niepełnosprawność, bezrobocie, możliwość utrzymania łub nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego osobie samotnie gospodarującej, której dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej lub rodzinie, której dochód jest niższy od kryterium dochodowego rodziny. Przytoczyło w całości brzmienie art. 38 u.p.s.

Kolegium stwierdziło, że zgodnie z. art. 106 ust. 4 u.p.s., decyzję o przyznaniu lub odmowie przyznania świadczenia wydaje się po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego. Prawidłowe zatem przeprowadzenie postępowania administracyjnego w sprawie każdorazowo złożonego wniosku o przyznanie pomocy musi objąć wywiad środowiskowy. Dalej szeroko opisało szczególny rodzaj dowodu przewidziany w u.p.s. jakim jest rodzinny wywiad środowiskowy podkreślając jego rolę w sprawach pomocy społecznej oraz cel jego przeprowadzenia polegający na ustaleniu sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej osób i rodzin ubiegających się o świadczenia. Wyjaśniło jednocześnie zasady przeprowadzania rodzinnego wywiadu środowiskowego określone w rozporządzeniu Ministra Polityki Społecznej z dnia 25 sierpnia 2016 r. w sprawie rodzinnego wywiadu środowiskowego (Dz. U. z 2017 r. poz. 1785).

Kolegium wskazało, że organ I instancji wyznaczył terminy przeprowadzenia wywiadu środowiskowego na dzień: [...] r., [...] r., [...] r. i [...] r. natomiast strona odebrała zawiadomienia odpowiednio w dniu: [...] r., [...] r., [...] r. oraz w dniu [...] r. Odnosząc się do akt sprawy Kolegium uznało, że mamy do czynienia z niemożliwością przeprowadzenia wywiadu środowiskowego, bowiem strona pisma procesowe o przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego odbierała po wyznaczonych datach jego przeprowadzenia, jednak organ I instancji w każdym zawiadomieniu o terminie przeprowadzenia wywiadu środowiskowego wskazywał o możliwości skontaktowania się z pracownikiem socjalnym i ustaleniu innego terminu przeprowadzenie wywiadu. Powiadomiono w nim także stronę, że utrudnianie i brak możliwości przeprowadzenia wywiadu środowiskowego przez osoby lub rodziny ubiegające się o świadczenia z pomocy społecznej lub na jego aktualizację przez osoby lub rodziny korzystające ze świadczeń z pomocy społecznej stanowi podstawę do odmowy przyznania świadczenia, uchylenia decyzji o przyznaniu świadczenia lub wstrzymania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej.

Jak podkreśliło Kolegium w orzecznictwie sądowym nie budzi wątpliwości, że jedną z postaci odmowy współdziałania z pracownikiem socjalnym w rozumieniu powołanego przepisu jest odmowa lub uniemożliwianie pracownikom socjalnym przeprowadzenia środowiskowego wywiadu rodzinnego w miejscu zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie z pomocy społecznej. Uznało za oczywiste, że w takim przypadku organ nie jest w stanie prawidłowo ustalić rzeczywistej sytuacji materialno-bytowej strony, od której zależy zarówno rozmiar, jak i forma udzielanej pomocy, o czym stanowi art. 3 ust. 3 u.p.s. Kolegium zaakcentowało, że rodzinny wywiad środowiskowy jest nie tylko obligatoryjną formą postępowania wyjaśniającego ale także wymaga od strony szczególnej aktywności, bowiem nie można jej zastąpić innymi środkami dowodowymi. Zgodnie z treścią art. 11 ust. 2 u.p.s. brak współdziałania osoby lub rodziny z pracownikiem socjalnym lub asystentem rodziny, o którym mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej, odmowa zawarcia kontraktu socjalnego, niedotrzymywanie Jego postanowień, nieuzasadniona odmowa podjęcia zatrudnienia, innej pracy zarobkowej przez osobę bezrobotną lub nieuzasadniona odmowa podjęcia lub przerwanie szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego w miejscu pracy, wykonywania prac interwencyjnych, robót publicznych, prac społecznie użytecznych, a także odmowa lub przerwanie udziału w działaniach w zakresie integracji społecznej realizowanych w ramach Programu Aktywizacja i Integracja, o których mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, lub nieuzasadniona odmowa podjęcia leczenia odwykowego w zakładzie lecznictwa odwykowego przez osobę uzależnioną mogą stanowić podstawę do odmowy przyznania świadczenia, uchylenia decyzji o przyznaniu świadczenia lub wstrzymania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej.

Kolegium ustaliło, że strona prawidłowo została powiadomiona o konieczności przeprowadzenia wywiadu środowiskowego i jego terminie, a wobec pouczenia zawartego w zawiadomieniach skarżący miał świadomość konsekwencji uniemożliwienia przeprowadzenia wywiadu środowiskowego w związku ze złożonym wnioskiem o pomoc. Stwierdziło dalej, że strona nie wyraziła woli umożliwienia przeprowadzenia wywiadu środowiskowego.

W związku z powyższymi ustaleniami Kolegium uznało, iż zaskarżona decyzja jest merytorycznie poprawna i zasługuje na utrzymanie w mocy.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji zarzucając, podobnie jak w odwołaniu, "nieterminowe powiadamianie", co skutkowało brakiem możliwości spotkania się z pracownikami socjalnymi.

W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Katowicach wniosło o jej oddalenie podtrzymując dotychczas prezentowane stanowisko i argumentację prawną.

Na rozprawie w dniu 19 czerwca 2019 r. skarżący wyjaśnił, że utrzymuje się ze wsparcia osób najbliższych oraz pomocy społecznej. Wyraził opinię, że sposób komunikacji z nim jest nieprawidłowy. Nadto wyjaśnił, że korespondencję odbierał z opóźnieniem ze względu na jej dużą ilość. Na pytanie Sądu wyjaśnił, że nie jest osobą niepełnosprawną. Zdaniem skarżącego pracownicy socjalni nie mają prawa wchodzić do jego mieszkania i sprawdzać warunków jego zamieszkania.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach zważył, co następuje:

Skarga nie jest zasadna.

Stosownie do treści art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 2107) w związku z art. 3 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 1302 z późn.zm. – dalej "p.p.s.a."), sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolę działalności administracji publicznej i stosują środki określone w ustawie. Sądowa kontrola legalności zaskarżonych orzeczeń administracyjnych sprawowana jest przy tym wyłącznie w granicach danej sprawy, a sąd nie jest związany zarzutami, wnioskami skargi, czy też powołaną w niej podstawą prawną (art. 134 § 1 p.p.s.a.).

Sąd badając w zakreślonych wyżej granicach legalność decyzji Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Katowicach utrzymującej w mocy decyzję Prezydenta Miasta M. o odmowie przyznania skarżącemu zasiłku okresowego za sierpień 2017 r. stwierdził, że odpowiadają one przepisom obowiązującego prawa i brak jest podstaw do usunięcia ich z obrotu prawnego.

Materialnoprawną podstawę decyzji stanowi ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 700 z późn. zm. – dalej "u.p.s."). Zauważyć należy, że zgodnie z przepisami wskazanej ustawy pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenia trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Zadaniem zaś pomocy społecznej jest zapobieganie wskazanym sytuacjom przez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem (art. 3 ust. 2 u.p.s.). Stosownie do treści art. 4 u.p.s. osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współdziałania w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej. Nie ulega zatem wątpliwości, że pomoc społeczna ma na celu jedynie wspieranie osób i rodzin w ich wysiłkach do zaspokojenia niezbędnych potrzeb, do życiowego usamodzielnienia i integracji społecznej, udzielane zaś świadczenia mają być adekwatne do sytuacji korzystających z pomocy, od których z kolei wymaga się współdziałania w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej.

Podkreślić należy jednocześnie, że ustawodawca w art. 107 ust. 1 i 4 u.p.s. nałożył na organy rozpoznające wniosek o przyznanie pomocy obowiązek przeprowadzenia z wnioskodawcą, ubiegającym się o przyznanie świadczenia z pomocy społecznej, wywiadu środowiskowego. Jak stanowi art. 107 ust. 4a) u.p.s., niewyrażenie zgody na przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego przez osoby lub rodziny ubiegające się o świadczenia z pomocy społecznej lub na jego aktualizację, stanowi podstawę do odmowy przyznania świadczenia, uchylenia decyzji o przyznaniu świadczenia lub wstrzymania świadczeń z pomocy społecznej.

W sprawie nie jest kwestionowane, że w postępowaniu administracyjnym z wniosku skarżącego o przyznanie pomocy w formie zasiłku okresowego w kwietniu 2017 r. nie doszło do przeprowadzenia przez pracownika socjalnego obligatoryjnego wywiadu środowiskowego w miejscu zamieszkania skarżącego. Bezsporna jest przyczyna nieprzeprowadzenia wywiadu środowiskowego w miejscu zamieszkania strony tj. nieobecność strony w miejscu zamieszkania w dniach wskazanych w zawiadomieniach to jest w dniach: [...] r., [...] r., [...] r. i [...] r. oraz brak aktywności skarżącego w dążeniu do przeprowadzenia wywiadu środowiskowego. Nie jest również sporne, że skarżący odbierał zawiadomienia o terminach wywiadu środowiskowego już po terminach wyznaczonego wywiadu, bowiem strona odebrała zawiadomienia odpowiednio w dniu: [...] r., [...] r., [...] r. oraz w dniu [...] r., a mimo każdorazowego pouczenia w zawiadomieniach o terminie przeprowadzenia wywiadu środowiskowego o możliwości osobistego kontaktu z pracownikiem socjalnym oraz konsekwencjach nieprzeprowadzenia wywiadu środowiskowego w miejscu zamieszkania zachowywał się biernie. Motywy takiego zachowania skarżący wyjaśnił już w trakcie rozprawy oświadczając, że w jego ocenie pracownik socjalny nie może wejść do mieszkania i sprawdzać warunków jego życia. Natomiast opóźnienie w odbieraniu korespondencji tłumaczył jej dużą ilością.

Sąd podziela ocenę organów administracji obu instancji, że skarżący swoją postawą uniemożliwił przeprowadzenie wywiadu środowiskowego. Niewyrażenie przez stronę zgody na przeprowadzenie wywiadu środowiskowego, a za takie wypadało uznać uchylanie się od przeprowadzenia tej czynności, wypełniało dyspozycję art. 11 ust. 2 u.p.s. i - zgodnie z art. 107 ust. 4a u.p.s. - mogło stanowić samodzielną podstawę do odmowy przyznania wnioskowanego świadczenia.

Wywiad środowiskowy (jak i jego aktualizacja) jest szczególnym dowodem w sprawie osoby korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej, który niewątpliwie jest sporządzany we współdziałaniu z osobą zainteresowaną i ma charakter obligatoryjny. Waga tego dowodu wyraża się w treści art. 11 ust. 2 oraz 107 ust. 4a) u.p.s., które zawierają sankcję w postaci odmowy udzielenia pomocy lub uchylenia decyzji przyznającej pomoc w przypadku braku wyrażenia zgody na przeprowadzenie wywiadu (tak, między innymi, WSA w Gdańsku w tezie wyroku z 9 lutego 2017 r. sygn. III SA/Gd 870/16 i NSA w tezie wyroku z 7 marca 2017 r. sygn.

I OSK 2454/16). Niemożność przeprowadzenia wywiadu środowiskowego uniemożliwia organowi dokonanie oceny rzeczywistej sytuacji majątkowej, rodzinnej i bytowej osoby ubiegającej się o świadczenie. Przeprowadzenie wywiadu środowiskowego wymaga współpracy strony z organem a odmowa tej współpracy z mocy ustawy o pomocy społecznej, jest traktowana jako naruszenie przez nią obowiązku współdziałania z organem pomocy społecznej w rozwiązywaniu swojej trudnej sytuacji życiowej (vide: stanowisko NSA wyrażone w wyroku z 19 grudnia 2016 r., sygn. I OSK 2186/16, Lex nr 2205303, a także w wyroku z dnia 6 czerwca 2019 r., sygn. I OSK 3598/18, Lex 2680210).

Z powyższego wynika, że na stronie ubiegającej się o świadczenie z pomocy społecznej spoczywa obowiązek umożliwienia organowi dokonania ustaleń faktycznych, zgodnie z art. 4, art. 106 ust. 4 i art. 107 ust. 1, 4a, 5 i 5b u.p.s. mających zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Zatem żeby otrzymać pomoc społeczną, należy w tym kierunku powziąć pewne wysiłki. Zaś pierwszym wysiłkiem, jaki powinien uczynić ubiegający się o pomoc społeczną jest udzielenie organowi pomocy w ustaleniu sytuacji faktycznej. Zauważyć należy równocześnie, że u skarżącego nie występują choroby, które wykluczają go z rynku pracy.

W wyroku z dnia 13 czerwca 2017 r. sygn. akt I OSK 331/16 (Lex nr 2331255), Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że organy pomocy społecznej są zobowiązane jedynie do współuczestnictwa w podejmowanych samodzielnie przez potrzebującego środkach zaradczych. Brak aktywności ze strony zainteresowanego pomocą uprawnia organ do powstrzymania się od udzielenia takiej pomocy.

Mając powyższe na uwadze Sąd nie dopatrzył się naruszenia prawa zaskarżoną decyzją a w konsekwencji skargę oddalił działając na podstawie art. 151 p.p.s.a.