Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Joanna Kube (spr.) Sędziowie WSA Adam Lipiński Danuta Kania Protokolant specjalista Wiesława Jesiotr po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 maja 2016 r. sprawy ze skargi Proboszcza Parafii Rzymskokatolickiej p.w. [...] w [...] na decyzję Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych z dnia [...] stycznia 2016 r. nr [...] w przedmiocie przetwarzania danych osobowych 1. uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję z dnia [...] września 2015 r. [...] 2. zasądza od Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych kwotę 697 zł (słownie: sześćset dziewięćdziesiąt siedem złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych (GIODO) decyzją z dnia [...] stycznia 2016 r. nr [...], na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2013 r., poz. 267 ze zm.), powoływanej dalej jako k.p.a. oraz art. 12 pkt 2, art. 18 ust. 1 pkt 2, art. 22 i art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. 2015 r., poz. 2135 ze zm.); zwanej dalej u.o.d.o., po rozpoznaniu wniosku Proboszcza Parafii Rzymskokatolickiej p.w. [...] w [...] o ponowne rozpatrzenie sprawy, utrzymał w mocy własną decyzję z dnia [...] września 2015 r. nr [...] o przywróceniu stanu zgodnego z prawem poprzez uaktualnienie danych osobowych M.S., polegające na naniesieniu w księdze chrztów adnotacji o treści zgodnej z jego żądaniem zawartym w oświadczeniu woli z dnia [...] kwietnia 2014 r.

Do wydania powyższych rozstrzygnięć doszło wskutek skargi M.S. złożonej do GIODO, w której zwrócił się o nakazanie Proboszczowi Parafii Rzymskokatolickiej p.w. [...] w [...] sprostowania, w jego ocenie, nieaktualnych danych osobowych w księdze chrztów w związku ze skierowanym do Proboszcza Parafii oświadczeniem woli z dnia [...] kwietnia 2014 r. o rezygnacji z członkostwa w Kościele Katolickim i prośbą o wykreślenie go ze wszelkich spisów i dokonanie stosownej adnotacji w dokumentacji kościelnej.

Organ uzasadniając zajęte w sprawie stanowisko wskazał, że administrator danych osobowych strony, czyli Proboszcz Parafii w związku z oświadczeniem M.S. z dnia [...] kwietnia 2014 r., był zobowiązany do ich sprostowania, czego nie uczynił. Z tego względu organ był uprawniony do dokonywania oceny skuteczności wystąpienia strony z Kościoła i wydania w tym przedmiocie decyzji.

Stwierdził, że zgodnie z art. 43 ust. 2 u.o.d.o., w odniesieniu do zbiorów, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 3 oraz zbiorów, o których mowa w ust. 1 pkt 1a, przetwarzanych przez Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencję Wywiadu, Służbę Kontrwywiadu Wojskowego, Służbę Wywiadu Wojskowego oraz Centralne Biuro Antykorupcyjne, GIODO nie przysługują uprawnienia określone w art. 12 pkt 2, art. 14 pkt 1 i 3 – 5 oraz art. 15 – 18. W myśl zaś art. 43 ust. 1 pkt 3 u.o.d.o., z obowiązku rejestracji zbioru danych zwolnieni są administratorzy danych dotyczących osób należących do kościoła lub innego związku wyznaniowego, o uregulowanej sytuacji prawnej, przetwarzanych na potrzeby tego kościoła lub związku wyznaniowego.

Uprawnienia określone w art. 12 pkt 2 u.o.d.o. nie przysługują GIODO jedynie w odniesieniu do osób należących do Kościoła, natomiast uprawnienia te przysługują mu w odniesieniu do tej części zbiorów prowadzonych przez Kościół, która dotyczy osób do niego nienależących.

Organ, powołując się na wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 października 2013 r., sygn. akt I OSK 129/13, stwierdził m.in., że autonomia działalności Kościoła Katolickiego nie oznacza braku jakiegokolwiek podporządkowania kościoła lub związku wyznaniowego przepisom powszechnie obowiązującego prawa, np. o ochronie danych osobowych. Zarówno kwestie związane z wstąpieniem, jak i wystąpieniem z danego kościoła lub związku wyznaniowego, są ich sprawą wewnętrzną, o ile nie dotykają uprawnień lub obowiązków danego podmiotu o charakterze zewnętrznym, gwarantowanych przepisami powszechnie obowiązującego prawa. Z uwagi na to, że sprawa dotyczy ochrony danych osobowych oraz wolności sumienia i wyznania, mamy w niej do czynienia z podstawowymi prawami obywatela, ulokowanymi w sferze prawa powszechnego.

Zdaniem organu wolność w zakresie przynależności do związku wyznaniowego, zagwarantowana przepisami Konstytucji RP oraz ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (t.j. Dz. U. z 2005 r. Nr 231, poz. 1965 ze zm.), nie może zostać ograniczona przepisami wewnętrznymi związku wyznaniowego. Jak bowiem wynika z przepisu art. 2 pkt 2a tej ustawy, korzystając z wolności sumienia i wyznania, obywatele mogą w szczególności należeć lub nie należeć do kościołów i innych związków wyznaniowych.

W skardze na powyższą decyzję do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie Proboszcz Parafii Rzymskokatolickiej p.w. [...] w [...] zarzucił jej naruszenie:

1. przepisów postępowania, tj.: art. 6 k.p.a., poprzez naruszenie zasady praworządności stosowania prawa przez organy administracji publicznej; art. 7 k.p.a., poprzez niedokładne wyjaśnienie stanu faktycznego oraz naruszenie interesu społecznego i słusznego interesu obywateli oraz niepodjęcie wszelkich niezbędnych czynności zmierzających do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy, art. 8 k.p.a., poprzez prowadzenie postępowania w sposób niebudzący zaufania jego uczestnika do organu prowadzącego postępowanie; art. 77 § 1 k.p.a., poprzez nierozpatrzenie w sposób wyczerpujący zebranego materiału dowodowego, a w szczególności nieprzeanalizowanie przepisów prawa powszechnie obowiązującego, jak i prawa wewnętrznego, które powinny być zastosowane; art. 80 k.p.a. w zw. z art. 81 k.p.a., poprzez dokonanie jednostronnej, dowolnej, niepopartej wskazaniami wiedzy i logiki oceny materiału dowodowego, tj. przekroczenie przez organ zasady swobodnej oceny dowodów oraz nieuwzględnienie całokształtu materiału dowodowego, a w konsekwencji poczynienie błędnych ustaleń faktycznych, przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia, polegających na stwierdzeniu, że wnioskodawca w momencie wniesienia skargi do GIODO nie przynależał już do Kościoła Katolickiego, a zatem nie podlegał przepisom wewnętrznym związku wyznaniowego;

2. przepisów prawa materialnego, tj.: art. 25 ust. 2-4, art. 53 ust. 7 Konstytucji RP; art. 1, art. 5, art. 27 Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisanego w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r.; art. 2 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej; art. 9 ust. 2 pkt 1 i 2, art. 10 ust. 1, art. 11 ust. 1 i 2, art. 19 ust. 2 pkt 1 i 4 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, poprzez ich niezastosowanie oraz art. 32 ust. 2 pkt 8 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, poprzez jego błędne zastosowanie.

W związku z tym wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji w całości oraz poprzedzającej ją decyzji, a także zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazał, że ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w art. 2 stanowi, że Kościół rządzi się w swych sprawach własnym prawem, swobodnie wykonuje władzę duchowną i jurysdykcyjną oraz zarządza swoimi sprawami. Podniósł, że ważnym aspektem niniejszej sprawy jest określenie zasad przynależności do związku wyznaniowego. Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania wskazuje zgodnie z art. 32 ust. 2 pkt 8 na obowiązek określenia tych zasad przez kościoły lub inne związki wyznaniowe. Skoro zatem państwo nakłada taki obowiązek na kościoły i związki wyznaniowe, to niezrozumiałe jest łamanie tego obowiązku przez władze publiczne, poprzez samowolne uznawanie kto i na jakich zasadach może do kościołów i związków wyznaniowych należeć, tak jak stało się to w niniejszym przypadku, kiedy GIODO w zaskarżonej decyzji stwierdził, że wnioskodawca w związku ze złożonym przez siebie oświadczeniem, nie przynależał od tego momentu do Kościoła Katolickiego.

W ocenie skarżącego GIODO nie mógł wydać zaskarżanej decyzji, gdyż w ten sposób wkroczył w sferę wewnętrzną związku wyznaniowego, tj. reguł odnoszących się do przynależności wiernych do Kościoła Katolickiego, przez co łamie szereg przepisów o niezależności i autonomii kościołów i związków wyznaniowych od państwa oraz zasadę bezstronności światopoglądowej państwa.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie i podtrzymał w całości swoje dotychczasowe stanowisko faktyczne oraz prawne.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:

Zgodnie z przepisem art. 1 § 1 i § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (t.j. Dz. U. z 2014 r., poz. 1647 ze zm.), sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości m.in. przez kontrolę działalności administracji publicznej, a kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej.

Skarga oceniana w świetle powyższych kryteriów zasługuje na uwzględnienie.

Stan faktyczny rozpoznawanej sprawy nie jest kwestionowany, zaś spór dotyczy oceny skuteczności oświadczenia M.S. z dnia [...] kwietnia 2014 r., jako aktu formalnego wystąpienia z Kościoła Katolickiego, relacji wewnętrznych przepisów kościelnych regulujących procedurę występowania z Kościoła i przepisów prawa powszechnie obowiązującego zapewniających wolność sumienia i wyznania oraz kompetencji nadzorczych GIODO w kontekście konstytucyjnych gwarancji autonomii i wzajemnej niezależności stosunków między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi.

W pierwszej kolejności należy wskazać na liczne w polskim prawodawstwie gwarancje autonomii Kościoła Katolickiego i jego niezależności od państwa. Zgodnie z przepisem art. 25 ust. 3 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, lecz również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego. Natomiast w myśl ust. 4 powołanego przepisu, stosunki między Rzecząpospolitą Polską a Kościołem Katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy. Zasadę autonomii i niezależności w odniesieniu do Kościoła Katolickiego wyrażają postanowienia, w szczególności art. 1 i art. 5, Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską podpisanego 28 lipca 1993 r. oraz przepisy ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, a szczególnie jej art. 2 stanowiący, że Kościół rządzi się w swych sprawach własnym prawem, swobodnie wykonuje władzę duchowną i jurysdykcyjną oraz zarządza swoimi sprawami.

Należy zgodzić się ze skarżącym, że z powołanych przepisów wynika, że Kościół Katolicki (podobnie jak i inne kościoły i związki wyznaniowe), ma prawo do samoorganizacji i samorządności. Może więc m.in. stanowić normy obowiązujące w ramach własnych struktur organizacyjnych, a w ich stanowieniu i stosowaniu jest wolny od ingerencji władz państwowych. Z regulacji tych wynika w szczególności, że określenie przesłanek nabycia przynależności osoby (wiernego) do Kościoła, faktycznych i prawnych skutków tego faktu oraz utraty przynależności ("wystąpienia" w różnych postaciach normowanych przez prawo kanoniczne), pozostaje wewnętrzną sprawą Kościoła, wolną od reglamentacji prawnej ze strony państwa. Stanowisko to potwierdzają pośrednio także przepisy ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Obligują one do tego, aby określenie sposobu nabywania i utraty członkostwa w grupie religijnej, która ma być wpisana do rejestru Kościołów i innych związków wyznaniowych, zostało dokonane w statucie tej grupy (art. 32 ust. 2 pkt 8), a więc w sposób niezależny od jakichkolwiek władz państwowych. Niezależność tę zauważono również w sądownictwie, bowiem Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 13 sierpnia 2003 r., sygn. akt VI ACa 81/03 (Wokanda 2005, nr 1) przyjął, że "odmowa przyjęcia do społeczności danego wyznania, podobnie jak wykluczenie, nie podlegają kontroli sądu powszechnego".

Zasadne jest przy tym wskazanie, że podstawowym (choć nie jedynym) źródłem prawa wewnętrznego Kościoła Katolickiego jest Kodeks Prawa Kanonicznego z dnia 25 stycznia 1983 r., zaś organem uprawnionym do dokonywania autentycznej interpretacji ustaw kościelnych jest Papieska Rada Tekstów Prawnych, której kompetencje określa Konstytucja Apostolska ("Pastor Bonus" z dnia 29 czerwca 1988 r.) - art. 154 i 155. Z uwagi na powyższe, podstawę prawną odnoszącą się do kwestii wystąpienia z Kościoła Katolickiego, oprócz ogólnych przepisów Kodeksu Prawa Kanonicznego (kan. 751), stanowi Obwieszczenie Papieskiej Rady Tekstów Prawnych "Actus formalis defectionis ab Ecclesia catholica" z dnia 13 marca 2006 r., zatwierdzone przez papieża Benedykta XVI. Zawiera ono przepisy nadrzędne w stosunku do jakiegokolwiek dokumentu zarówno o charakterze wykonawczym, jak i duszpasterskim, i stanowi podstawę prawną do rozpatrywania przedmiotowych spraw. Zostały w nim określone elementy materialne aktu formalnego wystąpienia z Kościoła Katolickiego, tj. wewnętrzna decyzja opuszczenia Kościoła Katolickiego, realizacja i zewnętrzna manifestacja tej decyzji, przyjęcie tej decyzji przez kompetentną władzę kościelną oraz formalne, tj. wystąpienie musi stanowić prawnie skuteczny (ważny) akt prawny dokonany w sposób osobisty, świadomy i wolny, w formie pisemnej wobec kompetentnej władzy kościelnej (tzn. wobec ordynariusza lub własnego proboszcza), która jest jedynym organem uprawniającym do wydania osądu dotyczącego zaistnienia lub niezaistnienia przedmiotowego wystąpienia.

Dokumentem zawierającym przepisy wykonawcze, jednakże jedynie o charakterze duszpasterskim, dotyczące Kościoła Katolickiego w Polsce, są przyjęte przez Konferencję Episkopatu Polski "Zasady postępowania w sprawie apostazji dokonanej poprzez formalny akt wystąpienia z Kościoła" z dnia 27 września 2008 r.

Wspomniany kan. 751 Kodeksu Prawa Kanonicznego stanowi, że apostazją jest całkowite porzucenie wiary chrześcijańskiej. Jak wynika z pkt 5 "Zasad postępowania w sprawie apostazji dokonanej poprzez formalny akt wystąpienia z Kościoła" aktu odstępstwa, który wywołuje skutki kanoniczne, może dokonać tylko osoba pełnoletnia (kan. 98 § 1 i 2 Kodeksu Prawa Kanonicznego), zdolna do czynności prawnych, osobiście, w sposób świadomy i wolny (kan. 124 – 126), w formie pisemnej, w obecności proboszcza swego kanonicznego miejsca zamieszkania (stałego lub tymczasowego) i dwóch pełnoletnich świadków.

Niewątpliwie z powyższego wynika, że wewnętrzne przepisy kościelne zastrzegły dla aktu formalnego wystąpienia z Kościoła Katolickiego formę szczególną, co nie jest niczym nadzwyczajnym także na gruncie polskiego prawa powszechnie obowiązującego. Przykładem takiej szczególnej formy dokonania czynności prawnej jest np. wymóg formy aktu notarialnego przy sprzedaży nieruchomości, co nie oznacza przecież ograniczenia konstytucyjnego prawa własności.

Wskazana forma szczególna aktu apostazji nie może być postrzegana jako ograniczenie wolności sumienia i religii, w tym w szczególności wolności wystąpienia z kościoła lub innego związku wyznaniowego. Podkreślić bowiem wypada, że Kościół Katolicki nie tylko nie wyklucza dopuszczalności wystąpienia z Kościoła, ani tej możliwości nie czyni złudną lub iluzoryczną, ale uznaje tę instytucję i poddaje ją zracjonalizowanej procedurze. W tej sytuacji nie sposób uznać, by przedstawione regulacje wewnętrzne naruszały konstytucyjnie zagwarantowaną w art. 53 wolność sumienia i religii. O takim naruszeniu można by było mówić wtedy, gdyby przepisy Kościoła Katolickiego ustanowiły zakaz apostazji lub w inny sposób uniemożliwiałyby lub znacznie utrudniały realizowanie konstytucyjnego prawa do zmiany wyznania.

Skoro zatem M.S. nie dokonał aktu apostazji w formie przewidzianej przez wewnętrzne prawo Kościoła Katolickiego, czego sam nie kwestionuje, to niezrozumiałe jest przyjęcie przez GIODO, że wymieniony skutecznie w oświadczeniu z dnia [...] kwietnia 2014 r. przejawił wolę wystąpienia z Kościoła, pomimo, że Proboszcz Parafii Rzymskokatolickiej p.w. [...] w [...] wyraził jasne stanowisko, co do bezskuteczności dokonanego w takiej formie wystąpienia.

Państwo w żaden sposób nie może ingerować w sferę przynależności do kościoła lub związku wyznaniowego, bowiem naruszałoby to nie tylko wspomnianą chronioną konstytucyjnie autonomię Kościoła Katolickiego, ale wkraczałoby w sferę wolności religii i wyznania. Nie sposób zaakceptować sytuacji, w której o przynależności do kościoła, lub jej braku, rozstrzygałby organ państwowy, jakim jest GIODO, na podstawie przepisów powszechnie obowiązujących. Zdaniem Sądu, w sytuacji, gdy zagadnienie wystąpienia z Kościoła Katolickiego jest jedną z przesłanek wykonywania kompetencji przez organ, to ustala on przynależność do Kościoła wyłącznie w oparciu o dowody przedstawione przez stronę kościelną, w tym przede wszystkim na podstawie aktu chrztu z dokonaną adnotacją o wystąpieniu z Kościoła. Ustalanie tego faktu z powołaniem się na inne dowody jest niedopuszczalne. Nie jest przy tym wystarczające odwołanie się do oświadczenia o woli wystąpienia z Kościoła, a sprawy sporne na tym tle są sprawami kościelnymi, które winny być rozstrzygane na zasadach i w trybie określonych przez prawo kościelne.

Dokonując ustaleń w zakresie przynależności M.S. do Kościoła Katolickiego w oparciu o przepisy prawa powszechnie obowiązującego i wydając rozstrzygnięcie w przedmiocie przetwarzania jego danych osobowych przez Proboszcza, GIODO wkroczył w sferę autonomii Kościoła Katolickiego w tej materii, czym niewątpliwie dopuścił się naruszenia art. 6, art. 7 i art. 19 k.p.a., jak również wskazanych w skardze przepisów Konstytucji RP, Konkordatu, ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Ponadto organ naruszył art. 77 § 1 oraz art. 107 § 3 k.p.a., poprzez błędną ocenę dowodów i oparcie uzasadnienia prawnego rozstrzygnięcia w większości na tezach uzasadnień wyroków Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Wobec stwierdzonych naruszeń zarówno przepisów prawa materialnego, jak również przepisów postępowania, koniecznym było uchylenie zaskarżonej oraz poprzedzającej ją decyzji.

Rozpoznając sprawę ponownie, GIODO powinien uwzględnić powyższe rozważania Sądu, ze szczególnym uwzględnieniem zasady autonomii kościołów i związków wyznaniowych w Rzeczypospolitej Polskiej.

Z tych względów Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.), orzekł jak w sentencji wyroku.

O kosztach postępowania rozstrzygnięto zgodnie z art. 200 i art. 205 § 2 powołanej ustawy w zw. z § 14 ust. 1 pkt 1 lit. c rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800).