Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Andrzej Góraj, Sędziowie WSA Ewa Grochowska – Jung (spr.), Adam Lipiński, Protokolant starszy sekretarz sądowy Maria Zawada, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 kwietnia 2015 r. sprawy ze skargi Proboszcza Parafii Rzymskokatolickiej [...] w [...] na decyzję Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych z dnia [...] czerwca 2014 r. nr [...] w przedmiocie przetwarzania danych osobowych 1. uchyla zaskarżoną decyzję oraz decyzję ją poprzedzającą z dnia [...] lutego 2014 r., 2. stwierdza, że zaskarżona decyzja nie podlega wykonaniu w całości, 3. zasądza od Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych na rzecz Proboszcza Parafii Rzymskokatolickiej [...] w [...] kwotę 200 zł (słownie: dwieście złotych), tytułem zwrotu kosztów postępowania.

R. P. pismem z dnia [...] marca 2013 r. skierował do Proboszcza Parafii Rzymskokatolickiej [...] w [...] oświadczenie w którym stwierdził, że na podstawie art. 60 Kodeksu Cywilnego [Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93) - przypis GIODO], korzystając ze swoich praw zawartych w art. 2 pkt 2 a Ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz.U.2005 Nr 231, poz. 1965), z dniem dzisiejszym występuję z Kościoła Katolickiego, tj. wycofuję zgodę na podleganie jego doktrynie (Katechizm Kościoła Katolickiego), prawu (Kodeks Prawa Kanonicznego) i wszelkim innym normom spisanym i niespisanym. Oświadczam, że w oparciu o art. 2 pkt 5 wyżej wymienionej Ustawy, nie zamierzam tej decyzji uzasadniać, poza oświadczeniem, że nie chcę do niego należeć. Ponadto nie wyrażam zgody na przekazywanie informacji o tej decyzji osobom trzecim, a zwłaszcza członkom mojej rodziny. Na podstawie art. 32 ust. 1 pkt 6 Ustawy o ochronie danych osobowych (...) proszę Szanownego Księdza, jako administratora moich danych osobowych, o ich uaktualnienie w Księdze Chrztów Parafii Rzymskokatolickiej [...] (gdzie zostałem ochrzczony (...)), przez naniesienie adnotacji o treści: "W środę, [...] marca 2013 roku oświadczeniem woli wystąpił z Kościoła Katolickiego" oraz o przesłanie na mój adres, jako potwierdzenia, odpisu aktu chrztu z powyższym sprostowaniem".

Proboszcz Parafii Rzymskokatolickiej [...] pismem z dnia [...] marca 2013 r. wskazał jakie wymogi należy spełnić w przypadku wystąpienia z Kościoła Katolickiego. Wyjaśnił, że w pierwszej kolejności należy uzyskać metrykę chrztu, potem udać się do proboszcza parafii miejsca zamieszkania, aby porozmawiać na temat wystąpienia. Następnie wobec proboszcza i dwóch świadków złożyć oświadczenie woli wraz z podpisem. Na tej podstawie zostanie sporządzony dokument, który zostanie przesłany do Kurii, która następnie wyda zalecenie dotyczące wpisu w Księdze Chrztów. Skutkiem powyższego będzie wydanie świadectwa chrztu z adnotacją o apostazji.

Wobec powyższego R. P. złożył do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych wniosek o wydanie decyzji administracyjnej zobowiązującej Proboszcza Parafii Rzymskokatolickiej [...] do sprostowania jego nieaktualnych danych osobowych na podstawie art. 32 ust.1 pkt 6 i art. 12 pkt 2 ustawy z dnia 23 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 1997 r., Nr 133, poz. 883 ze zm.). W trakcie postępowania wyjaśniającego Proboszcz Parafii w piśmie z dnia [...] lipca 2013 r. wyjaśnił, iż R. P. nadal jest członkiem Kościoła Katolickiego na podstawie chrztu, który otrzymał. Jednocześnie poinformował, że przesłane przez Skarżącego oświadczenie woli dotyczące wystąpienia z Kościoła Katolickiego nie daje podstawy do tego aby można było dokonać wymaganej przez Skarżącego adnotacji. Ponadto Proboszcz wskazał na obowiązujące przepisy w zakresie wystąpienia z Kościoła Katolickiego jakim są Zasady postępowania w sprawie formalnego aktu wystąpienia z Kościoła podpisane w dnia 27 września 2008 r. w Białymstoku (345 Zebranie Plenarna KEP). Jednocześnie podkreślił, że nie jest umocowany do samowolnego wpisywania adnotacji w księgach parafialnych bez formalnego dokumentu urzędowego lub zgody Kurii.

W związku z powyższym Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych pismem z dnia [...] lipca 2013 r. zwrócił się do Kurii Diecezjalnej z siedzibą w [...] o wyjaśnienie czy na terenie Diecezji [...] zostały uproszczone regulacje prawne odnoszące się do kwestii apostazji, a jeżeli tak to jakie akty prawa wewnętrznego Kościoła w Diecezji [...] regulują tę kwestię.

W odpowiedzi Kuria Diecezjalna w [...] pismem z dnia [...] lipca 2013 r. wskazała, że w diecezji [...] stosuje się procedurę określoną przez "Zasady postępowania w sprawie formalnego aktu wystąpienia z Kościoła" zatwierdzone przez Konfederację Episkopatu Polski w dniu 27 września 2008 r. nr 345 na Zebraniu Plenarnym Konfederacji Episkopatu Polski w Białymstoku. Powyższe "Zasady postępowania" obowiązują w diecezji [...] jako podstawa prawna na podstawie decyzji Biskupa [...] od dnia ich opublikowania.

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych decyzją z dnia [...] lutego 2014 r. nr [...] mając za podstawę art. 104 § 1 Kpa oraz art.18 ust.1 pkt 2, art. 22, art. 35 ust.1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 r., Nr 101, poz. 926 z późn. zm.) nakazał Proboszczowi Parafii Rzymskokatolickiej [...] w [...] przywrócenie stanu zgodnego z prawem poprzez uaktualnienie danych osobowych R. P. polegające na naniesieniu w księdze chrztów adnotacji o treści zgodnej z żądaniem skarżącego zawartym w jego "oświadczeniu woli" z dnia [...] marca 2013 r. W uzasadnieniu – powołując się na opisany stan faktyczny organ podał, iż przepis art. 43 ust.2 ustawy o ochronie danych osobowych w odniesieniu do zbiorów, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 3, oraz zbiorów, o których mowa w ust. 1 pkt 1a, przetwarzanych przez Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencję Wywiadu, Służbę Kontrwywiadu Wojskowego, Służbę Wywiadu Wojskowego oraz Centralne Biuro Antykorupcyjne, Generalnemu Inspektorowi nie przysługują uprawnienia określone w art. 12 pkt 2, art. 14 pkt 1 i 3 - 5 oraz art. 15 - 18. W myśl zaś art. 43 ust. 1 pkt 3 ustawy, z obowiązku rejestracji zbioru danych zwolnieni są administratorzy danych dotyczących osób należących do kościoła lub innego związku wyznaniowego, o uregulowanej sytuacji prawnej, przetwarzanych na potrzeby tego kościoła lub związku wyznaniowego.

Jak natomiast wynikał z ustaleń postępowania administracyjnego skarżący uważany był przez Proboszcza Parafii za osobę należącą do zbiorowości członków tego związku wyznaniowego, z uwagi na niezastosowanie się do wewnętrznych przepisów prawa kościelnego, regulujących kwestię wystąpienia z Kościoła Katolickiego. Tymczasem, jak wynika z analizy orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego (wyrok z dnia 27 marca 2013 r. sygn. akt I OSK 932/12) w "art. 43 ust. 1 pkt 3 jest mowa o danych dotyczących osób należących do kościoła. Tak zdefiniowany zbiór nie zawiera danych dotyczących osób nienależących do kościoła. Dane osób nienależących do kościoła tworzą zbiór odrębny, nawet jeśli dane są przetwarzane na potrzeby kościoła i jeśli są zgromadzone na materialnych nośnikach danych zawierających zarówno dane osób należących, jak i osób nienależących do kościoła. Okolicznością przesądzającą o zakwalifikowaniu danych do jednego ze zbiorów jest rzeczywista przynależność lub brak przynależności osoby, o której dane chodzi, do kościoła (por. Janusz Barta, Paweł Fajgielski, Ryszard Markiewicz "Ochrona danych osobowych. Komentarz", LEX 2011, teza 6 do art. 43). Ustalenie tej przynależności nie może być oderwane od chwili rozstrzygania sprawy w przedmiocie ochrony danych osobowych. GIODO ma bowiem, tak jak każdy organ administracji publicznej załatwiający sprawę w formie przewidzianej w art. 104 § 1 K. p. a. w związku z art. 22 ustawy o ochronie danych osobowych, obowiązek wydania decyzji w oparciu o stan faktyczny i prawny z daty orzekania. Przepisy art. 32 ust. 1 pkt 6 oraz art. 43 ust. 2 w związku z art. 43 ust. 1 pkt 3 ustawy o ochronie danych osobowych nie wprowadzają odmiennej regulacji w tym zakresie. (...) Przepisom materialnym odpowiadają pełne bądź ograniczone kompetencje GIODO, przy czym zakres uprawnień, w zależności od osób, których dane dotyczą, został określony w art. 43 ust. 2. Wobec przetwarzania danych wrażliwych z art. 27 ust. 1 ustawy, zgodnie z art. 43 ust. 2 w związku z art. 43 ust. 1 pkt 3, GIODO zachowuje pełne kompetencje, w tym także wskazane w art. 12 pkt 2. Wobec danych dotyczących wyłącznie członków kościoła, przetwarzanych w warunkach określonych w art. 27 ust. 2 pkt 4, GIODO nie przysługują uprawnienia wymienione w art. 43 ust. 2 ustawy". W dalszej części przywołano argumentację Naczelnego Sadu Administracyjnego wyrażoną w wyroku z dnia 18 października 2013 r. sygn. akt I OSK 129/13, w którym Sąd, w analogicznej sprawie, odnosząc się do autonomicznej działalności Kościoła Katolickiego podniósł, iż "wskazana autonomia nie oznacza jednakże braku jakiegokolwiek podporządkowania kościoła lub związku wyznaniowego przepisom powszechnie obowiązującego prawa np. o ochronie danych osobowych. Inaczej mówiąc, w tych kwestiach, które nie zostały mocą aktów prawnych przekazane kościołom lub związkom wyznaniowym do ich wyłącznego decydowania, zastosowanie znajdą przepisy prawa powszechnie obowiązującego, o ile oczywiście regulują konkretne zagadnienie. Podkreślenia w tym miejscu wymaga, iż nie jest rolą sądów administracyjnych ani tym bardziej organów administracyjnych ocenianie wewnętrznych regulacji danego kościoła lub związku wyznaniowego w zakresie np. skuteczności i wymagań ustanowionego - tymi wewnętrznymi przepisami - aktu apostazji. Jak wyżej wskazano, zarówno kwestie związane z wstąpieniem jak i wystąpieniem z danego kościoła lub związku wyznaniowego są ich sprawą wewnętrzną, o ile nie dotykają uprawnień lub obowiązków danego podmiotu o charakterze zewnętrznym, gwarantowanych przepisami powszechnie obowiązującego prawa. Z uwagi na to, że sprawa niniejsza dotyczy ochrony danych osobowych oraz wolności sumienia i wyznania, mamy w niej do czynienia z podstawowymi prawami obywatela, ulokowanymi w sferze prawa powszechnego. W konsekwencji sprawa ta musi zostać oceniona na gruncie przepisów powszechnie obowiązujących, tj. Konstytucji RP i ustaw. (...) ocena skuteczności oświadczenia skarżącego o wystąpieniu z Kościoła Katolickiego w kontekście prawa powszechnego była obowiązkiem organu (...)". Analogiczne stanowisko zajął Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 18 października 2013 r.(IOSK 1487/12), 24 października 2013 r. ( I OSK 1828/12, I OSK 1372/12).

Zdaniem organu kwestia skuteczności wystąpienia przez zainteresowaną osobę z Kościoła Katolickiego nie może być rozpatrywana na gruncie regulacji wewnętrznych tego związku wyznaniowego. R. P. złożył Proboszczowi Parafii tj.administratorowi swoich danych osobowych oświadczenie o wystąpieniu z Kościoła Katolickiego wraz z wnioskiem o uaktualnienie w tym zakresie danych osobowych w księdze chrztów. Uznać zatem należy, iż wyraził dostatecznie jasno swoją wolę co do dalszej przynależności do tego związku wyznaniowego. Wolność w zakresie przynależności do związku wyznaniowego, zagwarantowana przepisami Konstytucji oraz ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania nie może zostać ograniczona przepisami wewnętrznymi związku wyznaniowego. Jak bowiem wynika z przepisu art. 2 pkt 2a ustawy, korzystając z wolności sumienia i wyznania obywatele mogą w szczególności należeć lub nie należeć do kościołów i innych związków wyznaniowych. Przepis art. 35 ust. 1 ustawy stanowi, iż w razie wykazania przez osobę, której dane osobowe dotyczą, że są one niekompletne, nieaktualne, nieprawdziwe lub zostały zebrane z naruszeniem ustawy albo są zbędne do realizacji celu, dla którego zostały zebrane, administrator danych jest obowiązany, bez zbędnej zwłoki, do uzupełnienia, uaktualnienia, sprostowania danych, czasowego lub stałego wstrzymania przetwarzania kwestionowanych danych lub ich usunięcia ze zbioru, chyba że dotyczy to danych osobowych, w odniesieniu do których tryb ich uzupełnienia, uaktualnienia lub sprostowania określają odrębne ustawy. Wobec powyższego Proboszcz Parafii winien niezwłocznie usunąć uchybienia w procesie przetwarzania danych osobowych skarżącego stosownie do nakazu sformułowanego w sentencji decyzji.

Od powyższej decyzji Proboszcz Parafii Rzymskokatolickiej [...] złożył wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy.

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych decyzją z dnia [...] czerwca 2014 r. wydaną na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 Kpa nr [...] utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję. W uzasadnieniu decyzji wskazał na analogiczne argumenty zarówno faktyczne jak i prawne jak w decyzji z dnia [...] lutego 2013 r. Podkreślił, iż to nie Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, a Skarżący podjął decyzję o wystąpieniu z Kościoła Katolickiego składając w tym przedmiocie oświadczenie. Wolność w zakresie przynależności do związku wyznaniowego, zagwarantowana przepisami Konstytucji oraz ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz. U. z 2005 r. poz. 1965 z późn. zm.) nie może zostać ograniczona przepisami wewnętrznymi związku wyznaniowego. Jak bowiem wynika z przepisu art. 2 pkt 2a rzeczonego aktu prawnego, korzystając z wolności sumienia i wyznania obywatele mogą w szczególności należeć lub nie należeć do kościołów i innych związków wyznaniowych. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, jako organ powołany do kontroli zgodności przetwarzania danych osobowych z przepisami o ochronie danych osobowych oraz wydawania decyzji administracyjnych i rozpatrywania skarg w sprawach wykonania przepisów o ochronie danych osobowych słusznie w ramach swoich ustawowych kompetencji wydał rozstrzygnięcie w sytuacji konfliktu Skarżącego ze związkiem wyznaniowym, z którego to związku wyraził on jednoznacznie wolę wystąpienia, i o które to rozstrzygnięcie zwrócił się do Generalnego Inspektora.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie Proboszcz Parafii Rzymskokatolickiej [...] w [...] wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji i zasądzenie kosztów postępowania zarzucając naruszenie:

1. art. 7, art. 25 ust. 3 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.);

2. art. 1, art. 5 i art. 27 Konkordatu między Stolicą Apostolska i Rzeczpospolitą Polską podpisanego 28 lipca 1993 r. (Dz. U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318);

3. art. 2 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 1169);

4. art. 9 ust.2 pkt 2, art. 10 ust.1, art. 11 ust.1 i 2, art. 19 ust.2 pkt 1, 4, art. 32 ust.2 pkt 8 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r., Nr 231, poz. 1965 z późn. zm.);

5. art. 6, art. 7, art. 19, art. 77, art. 107 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 267).

W uzasadnieniu skargi wskazał m.in., iż w świetle art. 12 ustawy, w którym określone zostały kompetencje GIODO, organ ochrony danych osobowych nie jest uprawniony do dokonywania oceny skuteczności wystąpienia z Kościoła, a także wydawania nakazów skierowanych do proboszczów, a dotyczących dokonania wpisów w księgach ochrzczonych. GIODO ingerując w wewnętrzne sprawy Kościoła, wykroczył poza zakres swoich kompetencji, czym naruszył także przepis art. 19 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2013 r., poz. 267; dalej: k.p.a.), a działanie organu w tym zakresie należy uznać za podjęte bez podstawy prawnej, a więc również stanowiące naruszenie zasady legalizmu (określonej w art. 7 Konstytucji RP oraz art. 6 k.p.a.).

Dodatkowo w skarżonej decyzji GIODO brak jest wewnętrznej spójności pomiędzy poszczególnymi elementami decyzji, bowiem tylko wtedy można mówić o decyzji, jako o akcie rozstrzygającym konkretną sprawę (por. wyrok NSA z dnia 31 marca 1999 r., sygn. akt. III SA 5191/98). W przedmiotowej decyzji uzasadnienie prawne sprowadza się do stanowiska GIODO odnośnie do jego interpretacji uzasadnienia wyroków NSA. Powołując się na "ugruntowane" orzecznictwo sądów administracyjnych GIODO uznał, że "działał w tym przedmiocie w ramach swoich ustawowych kompetencji". Z lektury powołanych wyroków nie można jednakże wyciągnąć wniosków, co do kompetencji Generalnego Inspektora, do których doszedł GIODO, podając je jako podstawę rozstrzygnięcia.

Skarżący wskazał, iż wszystkie aspekty przynależności do Kościoła Rzymskokatolickiego, w tym związane z wstąpieniem i wystąpieniem z niego, zawsze pozostają "sprawą wewnętrzną" danej osoby i Kościoła jako wspólnoty wierzących. Przynależność ta i jej zmiany nigdy nie podlegają upublicznieniu ani nawet ujawnieniu na zewnątrz inaczej, jak tylko z inicjatywy i wyłącznie na skutek bezpośredniego działania osoby zainteresowanej. Żadna inna osoba w strukturach Kościoła, duchowna bądź świecka, nie jest uprawniona na gruncie prawa obowiązującego w Kościele do ujawniania tych danych bez wiedzy i zgody osoby zainteresowanej jakiejkolwiek osobie trzeciej. Oznacza to, że kwestia przynależności lub jej braku do Kościoła Rzymskokatolickiego w żadnym przypadku nie dotyczy uprawnień lub obowiązków danej osoby "o charakterze zewnętrznym", gwarantowanych przepisami powszechnie obowiązującego prawa. Przeciwnie: uprawnienia te należą do sfery wolności osobistej człowieka, a uzewnętrznienie swojej religii np. poprzez publiczne uprawianie kultu – zależy wyłącznie od decyzji zainteresowanej osoby, przy bezwzględnym poszanowaniu jej prawa do milczenia (por. art. 53 ust.2 i 7 Konstytucji RP). Nie podzielił poglądu organu, iż sprawa "dotyczy ochrony danych osobowych oraz wolności sumienia i wyznania, mamy w niej do czynienia z podstawowymi prawami obywatela, ulokowanymi w sferze prawa powszechnego", w konsekwencji czego "sprawa ta musi zostać oceniona na gruncie przepisów powszechnie obowiązujących, tj. Konstytucji RP i ustaw", zaś "ocena skuteczności oświadczenia skarżącego o wystąpieniu z Kościoła Katolickiego w kontekście prawa powszechnego była obowiązkiem organu" (czyli GIODO). Sam fakt reglamentacji sfery wolności sumienia i religii (wyznania) - stanowiącej wolność człowieka, a nie "prawo obywatela" - w przepisach prawa powszechnie obowiązującego: Konstytucja, Konkordat, ustawy - nie powoduje ani poddania aktu oświadczenia o wystąpieniu z Kościoła pod ocenę przepisów prawa państwowego (np. cywilnego), ani nie rodzi kompetencji jakichkolwiek organów państwowych do oceny "skuteczności" tego aktu. Przeciwne stanowisko, prowadzące do "domniemywania" kompetencji prawnych organów władzy publicznej, byłoby całkowicie sprzeczne z zasadą legalizmu, stanowiącą fundament zasady demokratycznego państwa prawa.

Podstawowym (choć nie jedynym) źródłem prawa wewnętrznego Kościoła Katolickiego jest Kodeks Prawa Kanonicznego z dnia 25 stycznia 1983 r. (AAS 75:1983, pars II, z późn. zm.). Organem uprawnionym do dokonywania autentycznej interpretacji ustaw kościelnych jest Papieska Rada Tekstów Prawnych, której kompetencje określa Konstytucja Apostolska "Pastor Bonus" z dnia 29 czerwca 1988 r. (AAS 80:1988, s. 841-912, z późn. zm.; w przedmiotowej kwestii w artykułach 154 i 155). W związku z powyższym podstawę prawną odnoszącą się do kwestii wystąpienia z Kościoła Katolickiego, oprócz ogólnych przepisów KPK, w szczególności kan. 751, stanowi także Obwieszczenie Papieskiej Rady Tekstów Prawnych "Actus formalis defectionis ab Ecclesia catholica" z dnia 13 marca 2006 r. (Prot. N. 10279/2006), zatwierdzone przez papieża Benedykta XVI. W Polsce, w kontekście wystąpienia z Kościoła Katolickiego, wyżej wymienione Obwieszczenie zawiera przepisy nadrzędne w stosunku do jakiegokolwiek innego dokumentu (np. wydanego przez Konferencję Biskupów), zarówno o charakterze wykonawczym, jak i o charakterze duszpasterskim i to ono stanowi podstawę prawną do rozpatrywania przedmiotowych spraw. W powołanym wyżej Obwieszczeniu Papieskiej Rady z 2006 r. zostały określone elementy konstytutywne aktu formalnego wystąpienia z Kościoła Katolickiego. Przesłanki materialne aktu stanowią: wewnętrzna decyzja opuszczenia Kościoła Katolickiego, realizacja i zewnętrzna manifestacja tej decyzji oraz przyjęcie tej decyzji przez kompetentną władzę kościelną (n. 1). Przesłanki formalne są następujące: wystąpienie musi stanowić prawnie skuteczny (ważny) akt prawny, dokonany w sposób osobisty, świadomy i wolny (n.4), w formie pisemnej wobec kompetentnej władzy kościelnej (tzn. wobec ordynariusza lub własnego proboszcza), która jest jedynym organem uprawnionym do wydania osądu dotyczącego zaistnienia lub niezaistnienia przedmiotowego aktu wystąpienia (n. 5). W konsekwencji, jedynie kumulatywne zaistnienie obu tych elementów: materialnego i proceduralnego, konstytuuje akt formalny wystąpienia z Kościoła Katolickiego, skutkujący ponadto kanonicznymi sankcjami karnymi (n. 5, kan. 1364 § 1 KPK). Również wyłącznie do wskazanej w n. 5 władzy kościelnej należy decyzja o wpisaniu faktu wystąpienia w księdze ochrzczonych (n. 6). Dokumentem, zawierającym jedynie przepisy wykonawcze o charakterze duszpasterskim dotyczące Kościoła Katolickiego w Polsce są, przyjęte przez Konferencję Episkopatu Polski "Zasady postępowania w sprawie apostazji dokonanej poprzez formalny akt wystąpienia z Kościoła" z dnia 27 września 2008 r. ("Akta KEP" 14:2008, s. 89-91), na które powoływał się w toku postępowania administracyjnego Proboszcz Parafii co nie zostało uwzględnione w skarżonej decyzji.

Ponadto wewnętrzne prawo Kościoła Katolickiego nie ogranicza prawa do wolności wyznania (tu konkretnie wolności wystąpienia ze związku wyznaniowego), ale wprowadzając reguły administracyjne przynależności, ustanawia formę, w jakiej dokonuje się wystąpienia, aby mogło być ono uznane za skuteczne. Analogicznie - nie można przecież uznać, iż regulacje prawa państwowego dotyczące formy składania oświadczeń woli ograniczają prawo danej osoby do dokonywania czynności prawnych: np. wymóg formy aktu notarialnego przy sprzedaży nieruchomości nie ogranicza konstytucyjnego prawa własności, a jedynie ustala formę, w jakiej ta czynność się musi dokonać, aby była skuteczna prawnie. Tak jak prawo państwowe zna i stosuje ograniczenia pewnych praw poprzez definiowanie wymogów dotyczących formy, tak i prawo wewnętrzne Kościoła Katolickiego może je stosować w odniesieniu do swoich członków.

Skarżący wskazał, iż zgodnie z art. 25 ust.3 Konstytucji RP stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie [...]". Tę samą zasadę w odniesieniu do Kościoła Katolickiego wyrażają postanowienia Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską podpisanego 28 lipca 1993 r. (Dz. U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318; zob. zwłaszcza art. 1 i 5) oraz przepisy ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 1169; zob. zwłaszcza art. 2). Z powołanych przepisów wynika, że Kościół Katolicki (podobnie jak i inne związku wyznaniowe) ma prawo do samoorganizacji i samorządności. Może więc w szczególności stanowić normy obowiązujące w ramach własnych struktur organizacyjnych, a w stanowieniu tych norm i ich stosowaniu jest wolny od ingerencji władz państwowych. Ze wskazanych wyżej unormowań wynika w szczególności, że określenie przesłanek nabycia przynależności osoby (wiernego) do Kościoła, faktycznych i prawnych skutków tego faktu oraz utraty przynależności ("wystąpienia" w różnych postaciach, normowanych przez prawo kanoniczne) pozostaje wewnętrzną sprawą Kościoła, wolną od reglamentacji prawnej ze strony państwa. Wniosek ten potwierdzają pośrednio także przepisy ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 231, poz. 1965 z późn. zm.). Obligują one do tego, aby określenie sposobu nabywania i utraty członkostwa w grupie religijnej, która ma być wpisana do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych, zostało dokonane w statucie tej grupy (art. 32 ust. 2 pkt 8), a więc w sposób niezależny od jakichkolwiek władz państwowych. W związku z tym, w polskim orzecznictwie przyjmowano już, że "odmowa przyjęcia do społeczności danego wyznania, podobnie jak wykluczenie, nie podlegają kontroli sądu powszechnego" (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 13 sierpnia 2003 r., VI ACa 81/03, "Wokanda" 2005, nr 1).

Podsumowując skarżący wskazał, iż GIOGO nie jest uprawniony do dokonywania oceny skuteczności wystąpienia z Kościoła, a także wydawania nakazów skierowanych do proboszczów, a dotyczących dokonania wpisów w księgach ochrzczonych. Przyjęcie odmiennego stanowiska byłoby sprzeczne nie tylko z przepisami ustawowymi i konkordatowymi, ale i z unormowaniami Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w której Kościołowi Katolickiego zagwarantowano autonomię i niezależność w sprawach należących do jego własnego zakresu oraz wyrażono zasadę demokratycznego państwa prawnego, której fundamentem jest zasada legalizmu.

W odpowiedzi na skargę Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych wniósł o jej oddalenie wskazując swoje dotychczasowe ustalenia faktyczne i prawne.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:

Zgodnie z przepisem art. 1 § 1 i § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.), sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości m. in. przez kontrolę działalności administracji publicznej, a kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej.

Skarga oceniana w świetle powyższych kryteriów zasługuje na uwzględnienie.

Stan faktyczny niniejszej sprawy nie jest sporny, albowiem nie budzi wątpliwości okoliczność, że R. P. w piśmie z dnia [...] marca 2013 r. zatytułowanym "oświadczenie woli" skierowanym do proboszcza Parafii rzymskokatolickiej [...] w [...] stwierdził, że na podstawie art. 60 kodeksu cywilnego, korzystając ze swoich praw zawartych w art. 2 pkt 2a ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, z dniem dzisiejszym występuje z Kościoła Katolickiego, tj. wycofuje zgodę na podleganie jego doktrynie (Katechizmu Kościoła Katolickiego) i prawu (Kodeks Prawa Katolickiego). Oświadczył, że w oparciu o jej art. 2 pkt 5, nie zamierza tej decyzji uzasadniać poza tym, że nie chce do niego należeć, ponadto nie wyraża zgody na przekazywanie informacji o tej decyzji osobom trzecim, a zwłaszcza członkom jego rodziny.

Na podstawie art. 32 ust. 1 pkt 6 ustawy o ochronie danych osobowych poprosił Proboszcza jako administratora jego danych osobowych, o ich uaktualnienie w księdze chrztów poprzez naniesienia adnotacji o treści: "w środę [...] marca 2013 r. oświadczeniem woli wystąpił z Kościoła Katolickiego" oraz o przesłanie jako potwierdzenia odpisu aktu chrztu z powyższym sprostowaniem.

W odpowiedzi z dnia [...] marca 2013 r. Proboszcz Parafii wskazał jakie wymogi należy spełnić w przypadku wystąpienia z Kościoła Katolickiego. Wyjaśnił, iż w pierwszej kolejności należy uzyskać metrykę chrztu, potem udać się do proboszcza parafii miejsca zamieszkania, aby porozmawiać na temat wystąpienia. Następnie wobec proboszcza i dwóch świadków złożyć oświadczenie woli wraz z podpisem. Na tej podstawie zostanie sporządzony dokument, który zostanie przesłany do Kurii, która następnie wyda zalecenie dotyczące wpisu w Księdze Chrztów. Skutkiem powyższego będzie wydanie świadectwa chrztu z adnotacją o apostazji.

Wobec powyższego skarżący w dniu [...] kwietnia 2013 r. wystąpił do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych o wydanie merytorycznej decyzji administracyjnej zobowiązującej Proboszcza Parafii do sprostowania jego nieaktualnych danych osobowych na podstawie art. 32 ust. 1 pkt 6 ustawy o ochronie danych osobowych - na podstawie jej art. 12 pkt 2.

Spór w rozpoznawanej sprawie dotyczy natomiast oceny: skuteczności oświadczenia skarżącego z dnia [...] marca 2013 r. jako aktu formalnego wystąpienia z Kościoła Katolickiego, relacji wewnętrznych przepisów kościelnych regulujących procedurę występowania z Kościoła i przepisów prawa powszechnie obowiązującego zapewniających wolność sumienia i wyznania oraz kompetencji nadzorczych Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych w kontekście konstytucyjnych gwarancji autonomii i wzajemnej niezależności stosunków między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi.

W pierwszej kolejności należy wskazać na liczne w polskim prawodawstwie gwarancje autonomii Kościoła Katolickiego i jego niezależności od państwa. Zgodnie z przepisem art. 25 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm.), stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, lecz również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego. Natomiast w myśl ust. 4 powołanego przepisu, stosunki między Rzeczpospolitą Polską a Kościołem Katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy. Zasadę autonomii i niezależności w odniesieniu do Kościoła Katolickiego wyrażają postanowienia w szczególności art. 1 i art. 5 Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską podpisanego 28 lipca 1993 r. (Dz. U. z 1998 r., Nr 51, poz. 318) oraz przepisy ustaw z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 1169), a szczególnie jej art. 2 stanowiący, iż Kościół rządzi się w swych sprawach własnym prawem, swobodnie wykonuje władzę duchowną i jurysdykcyjną oraz zarządza swoimi sprawami.

Wskazać należy, iż z powołanych przepisów wynika, że Kościół Katolicki (podobnie jak i inne kościoły i związki wyznaniowe), ma prawo do samoorganizacji i samorządności. Może więc m. in. stanowić normy obowiązujące w ramach własnych struktur organizacyjnych, a w ich stanowieniu i stosowaniu jest wolny od ingerencji władz państwowych. Z regulacji tych wynika w szczególności, że określenie przesłanek nabycia przynależności osoby (wiernego) do Kościoła, faktycznych i prawnych skutków tego faktu oraz utraty przynależności ("wystąpienia" w różnych postaciach normowanych przez prawo kanoniczne), pozostaje wewnętrzną sprawą Kościoła, wolną od reglamentacji prawnej ze strony państwa. Stanowisko to potwierdzają pośrednio także przepisy ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (t. j. Dz. U. z 2005 r., Nr 231, poz. 1965 ze zm.). Obligują one do tego, aby określenie sposobu nabywania i utraty członkostwa w grupie religijnej, która ma być wpisana do rejestru Kościołów i innych związków wyznaniowych, zostało dokonane w statucie tej grupy (art.32 ust. 2 pkt 8), a więc w sposób niezależny od jakichkolwiek władz państwowych. Niezależność tę zauważono również w sądownictwie, bowiem Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 13 sierpnia 2003 r., sygn. akt VI ACa 81/03 (Wokanda 2005, nr 1) przyjął, iż "odmowa przyjęcia do społeczności danego wyznania, podobnie jak wykluczenie, nie podlegają kontroli sądu powszechnego".

Jak zasadnie wskazał skarżący, podstawowym (choć nie jedynym) źródłem prawa wewnętrznego Kościoła Katolickiego jest Kodeks Prawa Kanonicznego z dnia 25 stycznia 1983 r. (AAS75: 1983, pars. II, z późn. zm.), zaś organem uprawnionym do dokonywania autentycznej interpretacji ustaw kościelnych jest Papieska Rada Tekstów Prawnych, której kompetencje określa Konstytucja Apostolska ("Pastor Bonus" z dnia 29 czerwca 1988 r. (AAS 80: 1988, s. 841-912, z późn. zm.) (art. 154 i 155). Z uwagi na powyższe podstawę prawną odnoszącą się do kwestii wystąpienia z Kościoła Katolickiego oprócz ogólnych przepisów Kodeksu Prawa Kanonicznego (kan. 751), stanowi Obwieszczenie Papieskiej Rady Tekstów Prawnych "Actus formalis defectionis ab Ecclesia catholica" z dnia 13 marca 2006 r. (Prot. N. 10279/2006), zatwierdzona przez papieża Benedykta XVI. Zawiera ono przepisy nadrzędne w stosunku do jakiegokolwiek dokumentu zarówno o charakterze wykonawczym, jak i duszpasterskim i stanowi podstawę prawną do rozpatrywania przedmiotowych spraw. Zostały w nim określone elementy materialne aktu formalnego wystąpienia z Kościoła Katolickiego, tj. wewnętrzna decyzja opuszczenia Kościoła Katolickiego, realizacja i zewnętrzna manifestacja tej decyzji, przyjęcie tej decyzji przez kompetentną władzę kościelną oraz formalne, tj. wystąpienie musi stanowić prawnie skuteczny (ważny) akt prawny dokonany w sposób osobisty, świadomy i wolny, w formie pisemnej wobec kompetentnej władzy kościelnej (tzn. wobec ordynariusza lub własnego proboszcza), która jest jedynym organem uprawniającym do wydania osądu dotyczącego zaistnienia lub niezaistnienia przedmiotowego wystąpienia.

Dokumentem zawierającym jedynie przepisy wykonawcze o charakterze duszpasterskim dotyczące Kościoła Katolickiego w Polsce, są przyjęte przez Konferencję Episkopatu Polski "Zasady postępowania w sprawie apostazji dokonanej poprzez formalny akt wystąpienia z Kościoła" z dnia 27 września 2008 r. ("Akta KEP" 14: 2008, s. 89 - 91).

Wspomniany kan. 751 KPK stanowi zaś, że aktu odstępstwa, który wywołuje skutki kanoniczne, może dokonać tylko osoba pełnoletnia (kan. 98 § 1 i 2 KPK), zdolna do czynności prawnych, osobiście, w sposób świadomy i wolny (kan. 124 - 126), w formie pisemnej, w obecności proboszcza swego kanonicznego miejsca zamieszkania (stałego lub tymczasowego) i dwóch pełnoletnich świadków.

Niewątpliwie z powyższego wynika, iż wewnętrzne przepisy kościelne zastrzegły dla aktu formalnego wystąpienia z Kościoła Katolickiego formę szczególną, co nie jest niczym nadzwyczajnym także na gruncie polskiego prawa powszechnie obowiązującego. Przykładem takiej szczególnej formy dokonania czynności prawnej jest wymóg formy aktu notarialnego przy sprzedaży nieruchomości, co nie oznacza przecież ograniczenia konstytucyjnego prawa własności.

Analogicznie, wbrew stanowisku GIODO z powołaniem się na orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego, wskazana forma szczególna aktu apostazji nie może być postrzegana jako ograniczenie wolności sumienia i religii, w tym w szczególności wolności wystąpienia z Kościoła lub innego związku wyznaniowego. Podkreślić bowiem wypada, że Kościół Katolicki nie tylko nie wyklucza dopuszczalności wystąpienia z Kościoła, ani tej możliwości nie czyni złudną lub iluzoryczną (co jest cechą tzw. nieliberalnych kościołów i religii), ale uznaje tę instytucję i poddaje ją zracjonalizowanej procedurze. W tej sytuacji nie sposób uznać, by przedstawione regulacje wewnętrzne naruszały konstytucyjnie zagwarantowaną w art. 53 wolność sumienia i religii. O takim naruszeniu można by było mówić wtedy, gdyby przepisy Kościoła Katolickiego ustanowiły zakaz apostazji lub w inny sposób uniemożliwiałyby lub znacznie utrudniały realizowanie konstytucyjnego prawa do zmiany wyznania.

Skoro zatem R. P. nie dokonał aktu apostazji w formie przewidzianej przez wewnętrzne prawo Kościoła Katolickiego, czego sam nie kwestionuje, to niezrozumiałe jest przyjęcie przez Generalnego Inspektora, iż skarżący skutecznie w oświadczeniu z dnia [...] marca 2013 r. wyraził swoją wolę wystąpienia z Kościoła, pomimo, że Proboszcz Parafii [...] wyraził stanowcze stanowisko co do bezskuteczności dokonanego w takiej formie wystąpienia.

Państwo w żaden sposób nie może ingerować w sferę przynależności do kościoła lub związku wyznaniowego, bowiem naruszałoby nie tylko wspomnianą chronioną konstytucyjnie autonomię Kościoła Katolickiego, ale wkraczałoby w sferę wolności religii i wyznania. Nie sposób zaakceptować sytuacji, w której o przynależności do Kościoła, lub jej braku, rozstrzygałby organ państwowy, jakim jest GIODO, na podstawie przepisów powszechnie obowiązujących. Zdaniem Sądu w sytuacji, gdy zagadnienie wystąpienia z Kościoła Katolickiego jest jedną z przesłanek wykonywania kompetencji przez organ administracji publicznej, to organ ten ustala przynależność do Kościoła wyłącznie w oparciu o dowody przedstawione przez stronę kościelną, w tym przede wszystkim na podstawie aktu chrztu z dokonaną adnotacją o wystąpieniu z Kościoła. Ustalanie tego faktu z powołaniem się na inne dowody jest niedopuszczalne. Nie jest przy tym wystarczające odwołanie się do oświadczenia o woli wystąpienia z Kościoła, a sprawy sporne na tym tle są sprawami kościelnymi, które winny być rozstrzygane na zasadach i w trybie określonych przez prawo kościelne.

Dokonując ustaleń w zakresie przynależności skarżącego do Kościoła Katolickiego w oparciu o przepisy prawa powszechnie obowiązującego i wydając rozstrzygnięcie w przedmiocie przetwarzania jego danych osobowych przez Proboszcza Parafii, Generalny Inspektor wkroczył w sferę autonomii Kościoła Katolickiego w tej materii, czym niewątpliwie dopuścił się naruszenia art. 6, art. 7 i art. 19 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 267 ze zm.), dalej "Kpa", jak również wskazanych w skardze przepisów Konstytucji RP, Konkordatu, ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczpospolitej Polskiej oraz ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Ponadto organ naruszył art. 77 § 1 oraz art. 107 § 3 Kpa poprzez błędną ocenę dowodów i oparcie uzasadnienia prawnego swojego rozstrzygnięcia w większości na tezach uzasadnień wyroków Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Odnieść się należy również do zasygnalizowanego tak w decyzji ostatecznej, jak i w skardze, problemu zbioru, jakim jest księga chrztów w znaczeniu bądź jedynie zbioru osób należących do Kościoła, bądź też zbioru zawierającego także wyodrębniony zbiór osób nienależących do Kościoła.

Organ utrzymuje, iż dane osób nienależących do kościoła tworzą zbiór odrębny, nawet jeśli dane są przetwarzane na potrzeby kościoła i jeśli są zgromadzone na materialnych nośnikach danych zawierających zarówno dane osób należących, jak i osób nienależących do kościoła. Już w taki sposób postawienie powyższego zagadnienia jest dalece nieprecyzyjne. Pojęcie "osób nienależących do kościoła" budzi duże wątpliwości semantyczne. Czy zawiera ono zbiór osób niewyznających religii rzymskokatolickiej, czy wyznających inną religię albo ateistów, czy też wszystkie powyższe zbiory, czy też organ ma tu na myśli jedynie osoby, które z Kościoła katolickiego wystąpiły. Zakładając celowość i funkcjonalność ksiąg parafialnych, wydaje się, iż powyższe pojęcie organ odnosi do tej ostatniej kategorii.

W ocenie skarżącego, parafialna księga chrztów stanowi jeden zbiór danych dotyczących osób należących do Kościoła, natomiast zawierać może także informacje (adnotacje) o tym, że określone osoby, formalnym aktem wystąpiły z Kościoła. Nie bez znaczenia dla powyższego poglądu ma etos jaki każda religia chrześcijańska nadaje aktowi chrztu.

Dokładna analiza treści art. 7 w związku z art. 2 ust. 2 pkt 1 ustawy o ochronie danych osobowych wskazuje na zasadność drugiego poglądu. Z definicji zawartej w art. 7 ustawy wynika, że zbiór danych musi spełniać trzy kryteria: 1) istnienie zestawu danych; 2) posiadanie przez ten zestaw struktury - rozumianej jako jednorodna budowa zbioru; 3) dostępność danych w zbiorze według określonych kryteriów, przy czym irrelewantne pozostaje rozproszenie danych bądź funkcjonalny podział zbioru. Także w art. 2 ust. 2 pkt 1 ustawy księgi wskazane zostały jako przykład tzw. tradycyjnych (papierowych, przetwarzanych manualnie) zbiorów danych. Uznanie, iż w zależności od zawartości danych w księdze chrztu, możemy mieć do czynienia z wieloma zbiorami danych, pozostaje w sprzeczności ze wskazanymi powyżej przepisami ustawowymi. W praktyce zdarza się często, iż w jednym zbiorze przetwarzane są dane odnoszące się do różnych grup osób, co nie oznacza, że prowadzi to do uznania danych o poszczególnych grupach osób za odrębne zbiory danych.

Wskazać także należy, iż administrator danych decyduje w jaki sposób dany zbiór będzie prowadził i ustalone przez niego zasady traktowane powinny być jako fakty, które z kolei należy odnosić do zawartych w art. 7 i pośrednio w art. 2 ust. 2 pkt 1 ustawy definicji zbioru danych osobowych, a nie odwrotnie.

Mając powyższe na względzie Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. Dz. U. z 2012 r" poz. 270 ze zm.), orzekł jak w sentencji wyroku. O wstrzymaniu wykonania zaskarżonej decyzji orzeczono na podstawie art. 152, a o kosztach w oparciu o art. 200 w związku z art. 205 § 1 pkt 1, powołanej ustawy.