Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia NSA Witold Falczyński (sprawozdawca), Sędziowie Sędzia SO del. Arkadiusz Mrowiec, Sędzia WSA Bogusław Wiśniewski, Protokolant Referent Bartłomiej Maciak, po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 13 stycznia 2015 r. sprawy ze skargi P. J. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia [...] r., nr [...] w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego uchyla zaskarżoną decyzję oraz decyzję Wójta Gminy z dnia [...] r., nr [...].

We wniosku z dnia 22 maja 2013 r. P.J. zwrócił się do Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w R. o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością opieki nad matką Z. J.

Decyzją z dnia [...] czerwca 2013 r. Nr [...] Kierownik Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w R. - działając z upoważnienia Wójta Gminy R. – odmówił przyznania P. J. wnioskowanego świadczenia uznając, że Z. J. nie spełnia warunku określonego w art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych, zgodnie z którym świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała nie później niż do ukończenia 18. roku życia lub w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia. Niepełnosprawność matki wnioskodawcy w pierwszej grupie inwalidzkiej - jak wyjaśnił organ - istnieje bowiem od lipca 1993 r., a zatem powstała dopiero w jej 44. roku życia (organ powołał się w tym względzie na treść orzeczenia Obwodowej Komisji Lekarskiej do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia nr 2 w C. z dnia [...] sierpnia 1993 r.). Organ I instancji wyjaśnił jednocześnie, że choć w aktach sprawy znajduje się również orzeczenie Wojewódzkiej Komisji Lekarskiej do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia w L., zaliczające Z. J. do trzeciej grupy inwalidzkiej ze wskazaniem, że inwalidztwo to istnieje od 1965 r, tj. od jej 16. roku życia, to jednak skoro uprawnienie do świadczenia pielęgnacyjnego uzależnione jest od posiadania znacznego stopnia niepełnosprawności albo niepełnosprawności "łącznie ze wskazaniami", to również niepełnosprawność, o której mowa w art. 17 ust. 1b ustawy należy rozumieć jako niepełnosprawność w stopniu znacznym, albo niepełnosprawność "łącznie ze wskazaniami".

W odwołaniu od powyższej decyzji P. J. zwrócił się o ponowne rozpatrzenie jego prośby. Podniósł, że ze względu na zły stan zdrowia jego matki i konieczność sprawowania nad nią całodobowej opieki nie może podjąć pracy. Podkreślił, że matka choruje od 14 roku życia, przedkładając na tę okoliczność kopię wydanej przez Szpital Miejski w S. – Oddział Neurologiczny karty informacyjnej leczenia szpitalnego z dnia 23 lipca 1965 r.

Decyzją z dnia [...] lipca 2013 r., nr [...] – zaskarżoną w niniejszej sprawie – Samorządowe Kolegium Odwoławcze w C. utrzymało w mocy decyzję organu I instancji. Organ odwoławczy przyznał, że matka wnioskodawcy jest zaliczona do I grupy inwalidzkiej, co w świetle art. 3 pkt 21 lit. d ustawy o świadczeniach rodzinnych jest równoznaczne ze stwierdzeniem znacznego stopnia niepełnosprawności. Skoro jednak niepełnosprawność ta datuje się od lipca 1993 r., to oznacza, że powstała ona po ukończeniu przez Z. J. 18 roku życia. Wcześniej (od 1965 r.) Z. J. była natomiast dotknięta niepełnosprawnością jedynie w stopniu lekkim, bowiem zaliczenie do trzeciej grupy inwalidzkiej jest traktowane na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności. W tej sytuacji – w ocenie Kolegium – odmawiając przyznania wnioskodawcy świadczenia pielęgnacyjnego z uwagi na brak spełnienia jednej z przesłanek określonych w art. 17 ust. 1 b ustawy o świadczeniach rodzinnych, organ I instancji działał zgodnie z prawem.

P. J. na powyższą decyzję ostateczną złożył skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie, która została zarejestrowana pod sygnaturą II SA/Lu 854/13. W skardze tej skarżący ponownie zwrócił uwagę, że choroba jego matki trwa od jej 14 roku życia, a jej obecny stan zdrowia wiąże się z koniecznością zapewnienia jej całodobowej opieki. Skarżący nie jest natomiast w stanie znaleźć pracy, która by z tym obowiązkiem nie kolidowała. Nie stać go również na ponoszenie kosztów sprawowania przedmiotowej opieki przez inne osoby.

W odpowiedzi na skargę organ odwoławczy wniósł o jej oddalenie, podtrzymując argumentację zawartą w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wydanym na rozprawie postanowieniem z 3 czerwca 2014 r., sygn. akt II SA/Lu 854/13 Sąd, działając na podstawie art. 125 § 1 pkt 1 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, zawiesił postępowanie sądowoadministracyjne w niniejszej sprawie. Sąd stwierdził bowiem, że rozstrzygnięcie tej sprawy zależy od wyniku postępowania toczącego się przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie o sygnaturze K 38/13, zainicjowanej wnioskiem grupy posłów na Sejm RP, obejmującym żądanie stwierdzenia niezgodności art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych z przepisami art. 2 i art. 32 ust. 1 w związku z art. 69 Konstytucji w zakresie nieuzasadnionego pozbawienia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, podmiotów sprawujących opiekę nad osobami, których niepełnosprawność powstała po ukończeniu przez nie osiemnastego roku życia.

Wyrokiem z 21 października 2014 r., sygn. akt K 38/13, Trybunał Konstytucyjny orzekł m.in., że art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Postanowieniem z 29 października 2014 r., sygn. akt II SA/Lu 854/13 WSA w Lublinie, na podstawie art. 128 § 1 pkt 4 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, podjął z urzędu postępowanie zawieszone postanowieniem z dnia 3 czerwca 2014 r. Po podjęciu sprawa została zarejestrowana pod nową sygnaturą - II SA/Lu 997/14.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Na wstępie podnieść należy, że stosownie do art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm., dalej jako "p.p.s.a."), sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną.

Rozpoznając skargę według kryteriów określonych tym przepisem stwierdzić należy, że zasługuje ona na uwzględnienie, choć z innych przyczyn niż w niej przedstawione, a uzasadniających uchylenie zaskarżonej decyzji oraz utrzymanej nią w mocy decyzji organu I instancji, jako dotkniętych naruszeniem prawa dającym podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego.

Przedmiotem zaskarżonej decyzji jest odmowa przyznania skarżącemu świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu sprawowania opieki nad niepełnosprawną matką – Z.J. Zastosowanie w niniejszej sprawie mają zatem przepisy ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 1456 ze zm., dalej jako "u.ś.r."), przede wszystkim zaś art. 17 tej ustawy.

W myśl ust. 1 tej regulacji, świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:

1) matce albo ojcu,

2) opiekunowi faktycznemu dziecka,

3) osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,

4) innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności

- jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Zgodnie zaś z art. 17 ust. 1b u.ś.r. (w brzmieniu obowiązującym w czasie orzekania przez organy obu instancji) świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała nie później niż do ukończenia 18. roku życia (pkt 1) lub w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia (pkt 2).

W niniejszej sprawie poza sporem pozostaje, że skarżący, jako syn niepełnosprawnej Z. J., należy do grona osób uprawnionych do pobierania świadczenia pielęgnacyjnego w związku ze sprawowaną nad nią opieką. Organy nie kwestionowały przy tym również, że skarżący rzeczywiście opiekę taką w sposób stały sprawuje. Niezależnie jednak od tej oceny, wniosek skarżącego o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tego tytułu spotkał się z odmową, uzasadnioną zgodnym przekonaniem organów obu instancji, iż w przedmiotowej sprawie nie została spełniona przesłanka z art. 17 ust. 1b u.ś.r., albowiem niepełnosprawność Z.J. powstała dopiero w wieku 44 lat.

Stanowisku organów co do braku zaistnienia tej przesłanki nie sposób odmówić racji.

Przede wszystkim przyznać należy, że choć powołane wyżej brzmienie art. 17 ust. 1b u.ś.r. stanowiło expressis verbis, że warunkiem przyznania świadczenia jest powstanie "niepełnosprawności", bez wskazania stopnia tej niepełnosprawności, to stosując dyrektywy wykładni celowościowej i funkcjonalnej uznać należy, iż przesłanka ta nie odnosiła się do jakiegokolwiek stopnia niepełnosprawności, lecz do niepełnosprawności w stopniu znacznym. Dopiero bowiem powstanie tego stopnia niepełnosprawności skutkuje koniecznością sprawowania stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Analiza akt sprawy nie pozostawia natomiast wątpliwości, że niepełnosprawność matki skarżącego w stopniu znacznym powstała dopiero w lipcu 1993 r., tj. w jej 44. roku życia. Zgodnie bowiem z orzeczeniem Obwodowej Komisji Lekarskiej do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia Nr 2 w C. z dnia [...] sierpnia 1993 r., nr [...] (k. 4 akt adm. I inst.), to w tej dacie powstało inwalidztwo Z.J., pozwalające na zakwalifikowanie jej do I grupy inwalidów, co w świetle art. 3 pkt 20 lit. "d" u.ś.r. jest równoznaczne z niepełnosprawnością w stopniu znacznym. Skarżąca była wprawdzie wcześniej (na mocy Orzeczenia Wojewódzkiej Komisji Lekarskiej do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia Nr 1 w L. – k. 2 akt adm. I inst.) zaliczona do III grupy inwalidzkiej, ze wskazaniem, że inwalidztwo istnieje od 1965 r. (od 16. roku życia), jednak inwalidztwo w III grupie jest traktowane na równi jedynie z orzeczeniem lekkiego stopniem niepełnosprawności, o czym wprost stanowi art. 62 ust. 2 pkt 3 ustawy dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r., Nr 127, poz. 721 ze zm.). Powstanie niepełnosprawności skarżącej przed 18 rokiem życia, lecz jedynie w stopniu lekkim, nie mogło zatem stanowić o spełnieniu spornej przesłanki z art. 17 ust. 1b u.ś.r.

Niezależnie jednak od tych ustaleń wskazać należy, że powoływany przepis art. 17 ust. 1b u.ś.r., już po wydaniu w niniejszej sprawie zaskarżonej decyzji Samorządowego Kolegium Odwoławczego, stał się przedmiotem oceny Trybunału Konstytucyjnego wywołanej wnioskiem grupy posłów o stwierdzenie jego niezgodności z przepisami art. 2 i art. 32 ust. 1 w zw. z art. 69 Konstytucji. W wyniku rozpatrzenia tego wniosku Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 21 października 2014 r., sygn. akt K 38/13 (Dz. U. z 2014 r. poz. 1443), orzekł, że art. 17 ust. 1b u.ś.r. w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Zgodnie z art. 145a § 1 k.p.a. okoliczność, iż Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja, stanowi podstawę do żądania wznowienia postępowania zakończonego tą decyzją.

Z kolei w myśl art. 145 § 1 pkt 1 lit. "b" p.p.s.a. sąd administracyjny ma obowiązek uwzględnić skargę i uchylić zaskarżoną decyzję lub postanowienie w całości albo w części, jeżeli stwierdzi naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego.

Tym samym stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności z Ustawą Zasadniczą art. 17 ust. 1b u.ś.r., będącego podstawą rozstrzygnięć organów obu instancji, a wręcz stanowiącego wyłączną przyczynę odmowy przyznania skarżącemu żądanego świadczenia, czyni koniecznym uchylenie zapadłych w niniejszej sprawie decyzji.

W tym stanie rzeczy Sąd, działając na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. "b" p.p.s.a. w zw. art. 145a k.p.a., w zw. z art. 135 p.p.s.a., orzekł jak w sentencji wyroku.

Rozpoznając ponownie sprawę organ I instancji uwzględni wnioski przedstawione w niniejszym wyroku i oceni wniosek skarżącego o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu opieki nad matką, z uwzględnieniem skutków prawnych wydania przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z 21 października 2014 r., sygn. akt K 38/13.