Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Marzenna Glabas (spr.) Sędziowie Sędzia WSA Katarzyna Matczak Sędzia WSA Ewa Osipuk Protokolant specjalista Karolina Hrymowicz po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 2 lutego 2017 r. sprawy ze skargi H. G. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia "[...]" nr "[...]" w przedmiocie zwolnienia z odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej oddala skargę.

Z przekazanych Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Olsztynie akt sprawy wynika, że w dniu 1 czerwca 2016 r. H. G. (dalej jako: "skarżący") zwrócił się do Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej z prośbą o całkowite zwolnienie z opłaty za pobyt jego syna W. G. w Domu Pomocy Społecznej. Uzasadnił, że zgodnie z postanowieniem Urzędu Skarbowego z dnia 4 kwietnia 2006r. musiał rozpocząć budowę budynku swojej firmy. Wskazał, że sprzedał działkę, wykorzystał wszystkie swoje oszczędności, jak również wziął kredyt w wysokości 52.000,00 zł na kontynuowanie budowy. Podał, że na dokończenie budowy będzie musiał jeszcze pożyczyć kwotę 22.864,91 zł i spłacać te zobowiązania z emerytury, zaś pozostałe roboty będzie zmuszony sfinansować z prowadzonej działalności gospodarczej.

Decyzją z dnia "[...]" r., znak "[...]", Kierownik Sekcji Świadczeń Środowiskowych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, działając z upoważnienia Prezydenta, na podstawie art. 64 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r., poz. 930 ze zm.), dalej jako: "u.p.s.", odmówił skarżącemu zwolnienia w całości z ponoszenia odpłatności za pobyt syna w Domu Pomocy Społecznej.

W motywach rozstrzygnięcia organ I instancji wskazał, że skarżący prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domowe, ma stały dochód z tytułu emerytury

w kwocie 2.126,81 zł netto, a stałe miesięczne wydatki związane z utrzymaniem mieszkania wynoszą łącznie 488,37 zł. Ocenił, że otrzymywana przez skarżącego emerytura kwalifikuje go do ponoszenia odpłatności za pobyt syna w DPS, jako osoby obowiązanej, ponieważ przekracza 300% kryterium dochodowego (634 zł x 300%). Uznał, że zaciągnięty w dniu 13 maja 2016 r. przez skarżącego kredyt na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej, stanowi jego przychód, a także potwierdza zdolność kredytową skarżącego. Stwierdził, że poniesione przez skarżącego wydatki na pozarolniczą działalność gospodarczą nie pomniejszają dochodu skarżącego.

W odwołaniu od powyższej decyzji skarżący argumentował, że z działalności gospodarczej w 2015 r. nie uzyskał żadnego dochodu, lecz tylko stratę. Oświadczył, że nie wykupuje lekarstw na nadciśnienie oraz nie podejmuje leczenia, zgodnie z zaleceniami lekarzy, z powodu braku pieniędzy. Zarzucił, że organ I instancji nie uwzględnił jako wydatku opłacanego przez niego podatku od nieruchomości. Przekonywał, że uzyskana pożyczka nie jest dochodem, lecz kosztem przychodu, zaś kredyt uzyskał dzięki emeryturze, która wpływa na rachunek bankowy, z którego bank potrąca wysokość poszczególnych rat. Odwołujący się dodał, że pożyczone pieniądze zostały zainwestowane zgodnie z pismem z Urzędu Skarbowego, w celu osiągnięcia zysku i aby była praca dla innych. Wskazał na innowacyjność swojej inwestycji. Podniósł, że rozpoczęcie inwestycji było koniecznością ze względu na Urząd Skarbowy i budowę ulicy, przy której budowany jest budynek. Podał, że z uwagi na koszty inwestycji i podpisaną umowę, do końca czerwca pozostanie bez środków do życia. Zakwestionował brak przeprowadzenia wywiadu z siostrami W. G.

Rozpatrując sprawę w postępowaniu odwoławczym, Samorządowe Kolegium Odwoławcze, decyzją z dnia "[...]" r., nr "[...]", utrzymało w mocy decyzję organu I instancji. W uzasadnieniu organ odwoławczy wskazał na treść art. 61 ust. 1-3 u.s.p., określający podmioty obowiązane do wnoszenia opłaty i wysokość opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej. Przytoczył także art. 64 u.p.s., wskazując, że ustawodawca jedynie przykładowo wymienia sytuacje uprawniające do zwolnień. Nie zależą one bezpośrednio od dochodu, jednakże osoba ubiegająca się o zwolnienie musi spełniać kryteria dochodowe wskazane w art. 61 ust. 2 pkt 2 u.p.s., w przeciwnym razie obowiązek wnoszenia opłaty nie powstaje. Kolegium wskazało, że w okolicznościach przedmiotowej sprawy, skarżący zobowiązał się do partycypowania w kosztach utrzymania syna w domu pomocy społecznej w wysokości 50 zł miesięcznie. Przyjęto, że ustalone jedynie w oparciu o otrzymywaną emeryturę, kryterium dochodowe jest niższe od dochodu uzyskiwanego przez skarżącego i ponoszenie opłaty w wysokości 50 zł miesięcznie nie powoduje obniżenia dochodu poniżej kryterium dochodowego wynoszącego 1902 zł. Rozważając okoliczności podniesione przez skarżącego dla uzasadnienia wniosku o zwolnienie z opłaty, Kolegium doszło do przekonania, że w sprawie nie zachodzą okoliczności uzasadniające całkowite, jak również nawet częściowe, zwolnienie skarżącego z obowiązku partycypowania w kosztach utrzymania syna w DPS. Zdaniem Kolegium, podjęcie decyzji o realizacji inwestycji polegającej na budowie budynku dla firmy, która według twierdzeń strony generuje straty, nie może uzasadniać zwolnienia z obowiązków partycypowania w kosztach utrzymania swojego dziecka, umieszczonego w domu pomocy społecznej. Zauważono, że przedmiotem umowy zawartej z zakładem budowlanym jest wykonanie budynku jednorodzinnego w stanie surowym otwartym, nie zaś budynku użytkowego. Kolegium uznało, że nieprawdą jest, iż skarżący zmuszony był rozpocząć budowę budynku swojej firmy ze względu na postanowienie Urzędu Skarbowego z dnia 4 kwietnia 2016 r., gdyż w istocie postanowienie to potwierdza jedynie prawidłowość stanowiska podatnika, stwierdzającego, że może on odliczyć podatek od towarów i usług naliczony przy zakupie gruntu pod budowę budynku, w którym będą wykonywane wyłącznie czynności opodatkowane podatkiem od towarów i usług oraz materiałów i usług, które będą występować przy wznoszeniu tego budynku użytkowego. Zauważono, że w treści wniosku skarżący stwierdził, że stan surowy otwarty budynku to poniżej 50% wartości i że resztę robót będzie finansował z prowadzonej działalności gospodarczej, co pozwala przyjąć, że poza wykazanymi dochodami, skarżący posiada środki na realizację inwestycji, która posuwa się bardzo szybko. Dodatkowo, kredyt uzyskany przez skarżącego w wysokości 52.000,00 zł, zgodnie z umową, został zaciągnięty na "potrzeby własne". Powyższe okoliczności, w ocenie Kolegium, pozwalają na stwierdzenie, że w sprawie nie zachodzą okoliczności uzasadniające całkowite zwolnienie skarżącego z ponoszenia opłat za pobyt syna w DPS. Kolegium zwróciło także uwagę na rażącą dysproporcję, jaka zachodzi pomiędzy zamierzeniem inwestycyjnym skarżącego, które wymaga poniesienia znacznych środków finansowych - rzędu kilkudziesięciu, jeśli nie setek tysięcy złotych, z przyjętym na siebie obowiązkiem partycypowania w kosztach utrzymania syna w wysokości 50 zł miesięcznie. Spełnienie żądania i zwolnienie skarżącego z ponoszenia opłaty godziłoby w ideę i cele pomocy społecznej, gdyż byłoby sprzeczne z zasadą pomocniczości, ponieważ przerzucałoby na jednostki samorządu terytorialnego i obywateli koszty utrzymania osób, które mogą być utrzymywane przez swoich krewnych. Kolegium wyjaśniło też, że w sprawie nie miała znaczenia wysokość wydatków ponoszonych na swoje utrzymanie, czy też wysokość miesięcznych rat spłacanych kredytów czy pożyczek. Obowiązek członków rodziny osoby umieszczonej w DPS, polegający na wnoszeniu opłat związanych z pobytem tej osoby w takiej placówce wynika bowiem wprost z art. 61 ust. 1 pkt 2 u.p.s., zaś ustalona w umowie kwota tej opłaty w wysokości 50 zł nie może być uznana za zbyt dotkliwą dla skarżącego

W skardze na powyższą decyzję do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego

w Olsztynie skarżący wniósł o jej zmianę i zwolnienia go w całości z ponoszenia odpłatności za pobyt syna w DPS. Zarzucił, że uzasadnienie decyzji nie jest zgodne

z prawdą. Podał, że po umieszczeniu syna przez córkę w DPS nie partycypował

w kosztach ze względu na ponoszone koszty leków. W drugim lub trzecim roku pracownica MOPS zaproponowała, żeby zadeklarował wpłatę 50 zł miesięcznie, to uniknie przeprowadzania wywiadów. Zgodził się na to i umowa została zawarta. W drugim roku płacenia wystąpiły u niego problemy finansowe. Zaznaczył, że należało przystąpić do budowy, gdyż: po pierwsze - w działalności gospodarczej za 2015 r. wystąpiła strata, po drugie - otrzymał wiadomość z UM, że w połowie 2016 r. będzie budowana nawierzchnia ul. "[...]", w związku z tym trzeba było doprowadzić wszystkie media do budynku, a po trzecie - aby uniknąć cofnięcia lub unieważnienia zgody US ze względu na przedawnienie. Z tych też powodów zawarł w dniu 22 marca 2016 r. umowę z zakładem ogólnobudowlanym na wykonanie budynku w stanie surowym otwartym, aby wystarczyło pieniędzy na taki zakres robót. Gdy skończyły się pieniądze, zawarł w dniu 13 maja 2016 r. umowę kredytowa na 52.000 zł. Urząd Skarbowy sprawdził każdą pozycję i potwierdził protokołem z dnia 3 sierpnia 2016 r., że budowa jest prowadzona w ramach działalności gospodarczej. Zakład ogólnobudowlany wystawił w listopadzie 2016 r. faktury do opłacenia na sumę 16.524 zł, której nie jest w stanie opłacić. Wskazał, że musi przyjmować leki na nadciśnienie z powodu stresu. Z tego powodu, jak i zaległych faktur stan jego konta będzie w dalszym ciągu na minusie, a gdy bank przestanie realizować przelewy, trzeba będzie ogłosić upadłość. Reasumując, skarżący stwierdził, że zaskarżona decyzja jest nietrafna, gdyż pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie przezwyciężenia trudnych sytuacji życiowych.

W odpowiedzi na skargę organ II instancji wniósł o jej oddalenie, podtrzymując dotychczasowe stanowisko w sprawie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie zważył, co następuje:

Skarga nie zasługuje na uwzględnienie.

Stosownie do art. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r. poz. 1066.) oraz art. 133 § 1, art. 134 § 1 w zw. z art. 145 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r., poz. 718 ze zm., dalej jako "p.p.s.a."), sąd administracyjny dokonuje kontroli zaskarżonego aktu pod względem zgodności z prawem, nie będąc przy tym związanym zarzutami i wnioskami skargi, na podstawie stanu faktycznego i prawnego istniejącego w dacie jego wydania. Wzruszenie zaskarżonego rozstrzygnięcia może mieć miejsce w sytuacji, gdy przedmiotowa kontrola wykaże naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy lub naruszenie przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Chodzi tu o naruszenie, które skutkuje przyjęciem, że bez jego popełnienia nie doszłoby do wydania rozstrzygnięcia określonej treści. Oznacza to, że badaniu w postępowaniu sądowym podlega prawidłowość zastosowania przez organy administracji publicznej przepisów prawa w odniesieniu do istniejącego w sprawie stanu faktycznego oraz trafność zastosowanej wykładni tych przepisów.

W rozpoznawanej sprawie Sąd, dokonując kontroli legalności zaskarżonej decyzji w świetle powołanych wyżej kryteriów oraz w oparciu o akta sprawy, zgodnie z art. 133 § 1 p.p.s.a., nie stwierdził naruszeń prawa dających podstawę do jej wyeliminowania z obrotu prawnego.

Ustawa o pomocy społecznej określa zasady, zakres i formy wsparcia obywateli w celu umożliwienia osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości (art. 2 ust. 1 u.p.s.). W myśl art. 3 ust. 1 u.p.s. pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka. Rodzaj, forma i rozmiar świadczenia powinny być odpowiednie do okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy (art. 3 ust. 3 u.p.s.). Potrzeby osób i rodzin korzystających z pomocy powinny zostać uwzględnione, jeżeli odpowiadają celom i mieszczą się w możliwościach pomocy społecznej (art. 3 ust. 4 u.p.s.). Stosownie do art. 4 u.p.s. osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współdziałania w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej.

Art. 54 ust. 1 u.s.p. wskazuje, że osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych, przysługuje prawo do umieszczenia w domu pomocy społecznej. Zgodnie zaś z ogólną zasadą wyrażoną w art. 60 ust. 1 u.p.s. pobyt w domu pomocy społecznej jest odpłatny. Art. 61 ust. 1 u.p.s. stanowi zaś, że obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności:

1) mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka,

2) małżonek, zstępni przed wstępnymi,

3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej

- przy czym osoby i gmina określone w pkt 2 i 3 nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność. Zastępczy charakter wnoszenia opłat przez gminę wynika z art. 61 ust. 3 u.p.s., w myśl którego gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej, wnosi opłaty zastępczo, jeżeli nie wywiązują się z tego osoby zobowiązane w pierwszej kolejności. Gminie przysługuje prawo dochodzenia zwrotu poniesionych w tym celu wydatków. Stosownie do art. 103 ust. 2 u.p.s. kierownik ośrodka pomocy społecznej ustala w drodze umowy z małżonkiem, zstępnymi przed wstępnymi mieszkańca domu wysokość wnoszonej przez nich opłaty za pobyt tego mieszkańca w domu pomocy społecznej, biorąc pod uwagę wysokość dochodów i możliwości, przy czym opłata ta nie powinna być zwiększana w przypadku gdy jedna z osób jest zwalniana z odpłatności z mocy prawa lub z powodów, o których mowa w art. 64. Zgodnie z tym ostatnim przepisem Osoby wnoszące opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej można zwolnić, na ich wniosek, częściowo lub całkowicie z tej opłaty, w szczególności jeżeli:

1) wnoszą opłatę za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce;

2) występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych;

3) małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia;

4) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko.

Przytoczone przepisy, jak wyjaśnia się w literaturze przedmiotu, wyrażają zasadę pomocniczości i odpłatności pomocy społecznej. Unormowania te nawiązują do obowiązków wynikających z więzów rodzinnych oraz podkreślają konieczność udzielania wsparcia przez osoby najbliższe. Zgodnie z art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Odmowa pomocy najbliższych może skutkować wytoczeniem przez kierownika ośrodka pomocy społecznej powództwa o roszczenie alimentacyjne na podstawie art. 110 ust. 5 i art. 112 ust. 3 u.p.s.

W orzecznictwie sądów administracyjnych nie budzi wątpliwości, że decyzja w przedmiocie całkowitego lub częściowego zwolnienia z opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej, wydana na podstawie art. 64 u.p.s., ma charakter uznaniowy. W przypadku wystąpienia szczególnych okoliczności związanych z sytuacją osoby zobowiązanej do ponoszenia opłaty, organ dokonuje oceny tych okoliczności, zgodnie z wymaganiami art. 7 kodeksu postępowania administracyjnego, tzn. mając na względzie nie tylko słuszny interes osoby wnioskującej o zwolnienie, ale także interes społeczny, w tym cele i zasady udzielania pomocy społecznej oraz ograniczoność środków publicznych.

Art. 64 u.p.s. przykładowo podaje w pkt 1-4 sytuacje, które mogą uzasadnić zwolnienie osoby wnoszącej opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej, na jej wniosek. Na podstawie tego przepisu analizie podlegać może jedynie sytuacja osobista i majątkowa osoby zobowiązanej do wnoszenia opłaty, a nie innych krewnych beneficjenta. Poza tym,

z treści tego unormowania, którego interpretacja powinna uwzględniać zasady i cele pomocy społecznej, a także charakter poszczególnych świadczeń, wnioskować należy, że podstawę zwolnienia z ponoszenia opłaty za pobyt członka rodziny w domu pomocy społecznej może stanowić jedynie zdarzenie losowe, którego wystąpienie uniemożliwia wywiązanie się z obowiązku ponoszenia przedmiotowej opłaty bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania zobowiązanego. W myśl art. 135 § 1 Kodeksu rodzinnego

i opiekuńczego zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.

W warunkach rozpoznawanej sprawy, sygnalizowane przez skarżącego okoliczności w postaci ponoszenia kosztów rozpoczętej w 2016 r. inwestycji, tj. budowy, jak wskazuje, siedziby swojej firmy, która pozwoli mu na rozwój działalności gospodarczej, nie uzasadniają zwolnienia skarżącego z ponoszonej nieznacznej opłaty w wysokości 50 zł w związku z pobytem jego syna w DPS. Wola ponoszenia nakładów na prowadzoną działalność gospodarczą nie może zniweczyć obowiązku alimentacyjnego względem własnych dzieci. Skarżący ma stałe źródło utrzymania w postaci emerytury, której wysokość aktualnie pozwala, jak to wyjaśniły organy, na regulowanie kwoty 50 zł za pobyt syna w DPS i własne utrzymanie skarżącego. Prowadzona przez skarżącego działalność gospodarcza stanowi dla niego dodatkowe źródło dochodu, a prowadzoną budowę, co sam podkreślał, wlicza w koszty prowadzenia działalności gospodarczej. Zatem wskazywane długi mają pokrycie w majątku firmy. W razie niewypłacalności skarżący może też sprzedać inwestycję. Wbrew twierdzeniom skarżącego, na co zasadnie zwrócił uwagę organ II instancji, budowa budynku nie wynikała z żadnego obowiązku prawnego, ale z woli skarżącego, który rozpoczął ją na własne ryzyko i odpowiedzialność. Wykazany dochód skarżącego, jak i ponoszone nakłady na budowę pozwalają uznać skarżącego za osobę majętną, która jest w stanie rozwiązać zgłaszane trudności płatnicze w ramach własnych zasobów i możliwości. Także sygnalizowane trudności zdrowotne nie uzasadniały uwzględnienia wniosku o zwolnienie z ponoszenia opłaty, gdyż, jak sam skarżący stwierdził, wydatków na ten cel nie ponosi, jednak z własnego wyboru, uznając za priorytetową budowę siedziby firmy.

Mając powyższe na uwadze, orzeczono jak w wyroku, na podstawie art. 151 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.