Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w składzie następującym Przewodniczący : Sędzia NSA Julia Szczygielska (spr.) Sędziowie : Sędzia NSA Tadeusz Kuczyński Sędzia WSA Alojzy Wyszkowski Protokolant : st. sekr. sądowy Dorota Hurman po rozpoznaniu w Wydziale IV na rozprawie w dniu 1 lipca 2014 r. sprawy ze skargi B.P. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego we W. z dnia [...]r. nr [...] w przedmiocie ustalenia kwoty nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego podlegającej zwrotowi uchyla zaskarżoną decyzję i poprzedzającą ją decyzję organu I instancji.

Zaskarżoną do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we W. decyzją z dnia [...] Nr [...], wydaną na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a. oraz art.2 pkt.7 lit.a i d oraz art.23 ustawy z dnia 7 września 2007r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. z 2012r., poz.1228 ze zm.), po rozpatrzeniu odwołania B.P. od decyzji Prezydenta W. z dnia 10 lipca 2013r., Nr [...] uznającej świadczenia z funduszu alimentacyjnego, wypłacone za okres od dnia 1 października 2011r. do dnia 30 września 2012r., za nienależnie pobrane i zobowiązującej do zwrotu osobę, która pobrała nienależnie świadczenia kwoty w wysokości 4800 zł łącznie z ustawowymi odsetkami, Samorządowe Kolegium Odwoławcze we W. uchyliło decyzję organu I instancji w całości i orzekając co do istoty sprawy ustaliło, że podlegająca zwrotowi kwota nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego na D.P.za okres od dnia 1 października 2011r. do dnia 30 września 2012 r. wynosi 4800 zł.

Organ odwoławczy rozstrzygnięcie swe oparł na następujących ustaleniach faktycznych i prawnych sprawy:

Decyzją z dnia 27 września 2011r.,Nr [...]organ I instancji przyznał D. P., reprezentowanemu przez matkę – B. P., świadczenia z funduszu alimentacyjnego w kwocie 400 zł miesięcznie na okres od dnia 1 października 2011r. do dnia 30 września 2012 r.

Decyzją z dnia [....] organ I instancji uznał świadczenia z funduszu alimantacyjnego, wypłacone na rzecz D.P.za okres od dnia 1 października 2011r. do dnia 30 września 2012r., za nienależnie pobrane i zobowiązał do zwrotu osobę, która pobrała nienależnie świadczenia kwoty w wysokości 4800 zł łącznie z ustawowymi odsetkami.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze po rozpatrzeniu odwołania skarżącej od ww. decyzji organu I instancji z dnia 15 stycznia 2013 r., decyzją z dnia 12 marca 2013r., Nr [...] - uchyliło decyzję organu I instancji i sprawę przekazało do ponownego rozpatrzenia.

W wyniku ponownego rozpatrzenia sprawy organ I instancji wydał w dniu 10 lipca 2013r. opisaną na wstępie decyzję. W uzasadnieniu rozstrzygnięcia stwierdzono, że w dniu 13 września 2011 r. B.P. wystąpiła z wnioskiem o ustalenie prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego dla dziecka – D. P. Wnioskodawczyni podpisała oświadczenie, iż zapoznała się z warunkami uprawniającymi do świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz zobowiązanie do niezwłocznego powiadomienia organu o zmianach w sytuacji rodzinnej, mających wpływ na prawo do świadczeń. W dniu 3 października 2012r. do Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej we W. wpłynęło zaświadczenie Komornika Sądowego, z którego wynika, iż w toku czynności egzekucyjnych wierzycielka otrzymała alimenty przekazane przez tegoż Komornika . I tak B.P. otrzymała alimenty w kwotach: 481,42 zł (październik 2011 r.), 449,22 zł (listopad 2011 r.), 454,86 zł (grudzień 2011 r.). Ponadto Komornik Sądowy poinformował, że egzekucja względem dłużnika alimentacyjnego jest skuteczna od stycznia 2012 r. Mając na względzie powyższe, organ powolał sie na przepis art. 2 pkt 7 lit. d ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, w myśl ktorego - przez nienależnie pobrane świadczenia z funduszu alimentacyjnego rozumie się świadczenia wypłacone, w przypadku gdy osoba uprawniona w okresie ich pobierania otrzymała alimenty. Dalej organ stwierdził, że wykonując zaleceniami Samorządowego Kolegium Odwoławczego, organ wystąpił do Komornika Sądowego z zapytaniem, na poczet którego długu wpłacone przez dłużnika kwoty mają być zaliczone. Odpowiadając, Komornik Sądowy stwierdził, że nie jest w stanie wyszczególnić, na poczet których miesięcy zostały zaliczone kwoty wyegzekwowane od dłużnika.

W związku z tym, organ I instancji stwierdził, że skoro egzekucja jest skuteczna od stycznia 2012 r., to nie przysługują D. P. świadczenia z funduszu alimentacyjnego. Zdaniem organu w rozpatrywanej sprawie mamy do czynienia z nienależnie pobranymi świadczeniami o których mowa w art. 2 pkt 7 lit. a ustawy, ponieważ w okresie od stycznia 2012r. do września 2012r. wypłata świadczeń nastąpiła mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczenia (skuteczność egzekucji) oraz z nienależnie pobranymi świadczeniami zdefiniowanymi w art. 2 pkt 7 lit. d ustawy - w okresie pobierania świadczeń z funduszu alimentacyjnego Wnioskodawczym otrzymała alimenty wyegzekwowane przez Komornika.

Z decyzją tą nie zgodziła się skarżąca B.P., podnosząc w odwołaniu, że w 2011r. , że nieświadomie pobrała kwoty przekazane Jej przez Komornika, ponieważ otrzymała informacją, iż wyegzekwowane środki dotyczą zaległych alimentów. Odwołująca się wskazała przy tym, że w okresie od stycznia do września 2012 r. nie otrzymała żadnych świadczeń od Komornika. Ponadto podniosła, że wszystkie wyegzekwowane od dłużnika kwoty były przekazywane na konto Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej. Podsumowując B.P. zgodziła się z tym, że w roku 2011 pobrała nienależne świadczenia z funduszu alimentacyjnego w kwocie 1200 zł. Jednocześnie wniosła o "anulowanie nienależnie pobranych świadczeń błędnie mi przypisanych w kwocie 3600 za rok 2012 styczeń-wrzesień".

Samorządowe Kolegium Odwoławcze we W. wydając zaskarżoną decyzję z dnia 23 wrzesnia 2013r. podkreśliło w jej uzasadnieniu, że w dniu 1 stycznia 2012r. weszła w życie ustawa z dnia 19 sierpnia 2011r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2010r., Nr 205, poz. 1212, dalej zwana: ustawą zmieniającą), która zmodyfikowała przepisy regulujące zasady ustalania prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego. W myśl art. 3 ustawy zmieniającej sprawy o świadczenia rodzinne i świadczenia z funduszu alimentacyjnego, do których prawo powstało przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej, podlegają rozpatrzeniu na zasadach i w trybie określonych w przepisach dotychczasowych. Powołany wyżej przepis przejściowy nie dotyczy spraw wszczętych a nie zakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej, lecz dotyczy spraw o świadczenia z funduszu alimentacyjnego, do których prawo powstało przed dniem wejścia w życie nowych przepisów. W rozpatrywanej sprawie prawo do świadczeń z funduszu alimentacyjnego na rzecz D.P. powstało przed wejściem w życie ustawy zmieniającej, zatem ocena prawa do tego świadczenia winna zdaniem Kolegium nastąpić w oparciu o przepisy obowiązujące do dnia 31 grudnia 2011 r.

Kolegium wskazało, że warunki nabywania prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz zasady zwrotu świadczeń nienależnie pobranych określa powołana na wstępie ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (dalej zwana "ustawą"), w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2011 r.

W myśl art. 23 ust. 1 ustawy osoba, która pobrała nienależnie świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu wraz z ustawowymi odsetkami. Stosownie do art. 2 pkt 7 ustawy, przez nienależnie pobrane świadczenie rozumie się świadczenia z funduszu alimentacyjnego:

a) wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie albo wstrzymanie wypłaty świadczenia w całości lub w części,

b) przyznane lub wypłacone w przypadku świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą te świadczenia,

c) wypłacone bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawą, jeżeli stwierdzono nieważność decyzji przyznającej świadczenie albo w wyniku wznowienia postępowania uchylono decyzję przyznającą świadczenie i odmówiono prawa do świadczenia,

d) wypłacone, w przypadku gdy osoba uprawniona w okresie ich pobierania otrzymała alimenty,

e) wypłacone w przypadku, o którym mowa w art. 17 ust. 5, za okres od dnia, w którym osoba stała się uprawniona do świadczeń w innym państwie w związku ze stosowaniem przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, do dnia wydania decyzji o uchyleniu decyzji przyznającej świadczenia z funduszu alimentacyjnego, chyba, że zostały zwrócone zgodnie z przepisami o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

Kolegium podkresliło, że z orzecznictwa sądowoadministracyjnego wynika, że na podstawie art. 23 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, brak jest podstaw prawnych, by w jednej decyzji jednocześnie rozstrzygać o obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń oraz ustalać, że świadczenia zostały nienależnie pobrane. Tymczasem decyzja organu I instancji, w punkcie pierwszym rozstrzyga o uznaniu świadczeń wypłaconych na rzecz D.P.za nienależne pobrane, a w punkcie drugim zobowiązuje do zwrotu kwoty 4800 zł z tytułu nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Wobec braku podstaw do podjęcia takiego rozstrzygnięcia, decyzja organu pierwszej instancji musiała – w ocenie Kolegium, zostać uchylona.

Przechodząc do uzasadnienia decyzji odnośnie rozstrzygnięcia sprawy co do istoty, Kolegium podkreśliło, że z akt sprawy wynika, iż w okresie zasiłkowym 2011/2012 B.P. otrzymywała świadczenia z funduszu alimentacyjnego na rzecz dziecka – D. P.. W okresie tym organ wypłacił na rzecz osoby uprawnionej do alimentów świadczenia w łącznej kwocie 4800 zł. B.P. w październiku, listopadzie oraz grudniu 2011 r. otrzymała, wyegzekwowane od dłużnika alimenty w kwotach: 481,42 zł, 449,22 zł, 454,86 zł. Taki stan rzeczy oznacza, że w okresie od października do grudnia 2011r. odwołująca się otrzymała świadczenie z dwóch źródeł - z funduszu alimentacyjnego oraz od dłużnika alimentacyjnego.

Kolegium wskazało, że w świetle obowiązujących przepisów nie jest dopuszczalne, aby jednocześnie otrzymywać alimenty od osoby zobowiązanej i świadczenia z funduszu alimentacyjnego. Od chwili podjęcia pierwszej wypłaty z funduszu alimentacyjnego, dług alimentacyjny staje się długiem wobec organu, który przyznał świadczenie z funduszu. Zgodnie z treścią preambuły ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, dostarczanie środków utrzymania osobom, które nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb, jest w pierwszej kolejności obowiązkiem, wskazanych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, członków ich rodziny. Konstytucyjna zasada pomocniczości nakłada na państwo obowiązek wspierania jedynie tych osób ubogich, które nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb i nie otrzymują należnego im wsparcia, od osób należących do kręgu zobowiązanych do alimentacji.

Dodatkowo Kolegium zwróciło uwagę, że w myśl art. 28 ust. 1 ustawy, w okresie, w którym osoba uprawniona otrzymuje świadczenia z funduszu alimentacyjnego, z kwoty uzyskanej z egzekucji od dłużnika alimentacyjnego organ prowadzący postępowanie egzekucyjne zaspokaja w okreslonej tym przepisem kolejności. Z przepisu tego wynika wprost, że z kwoty uzyskanej z egzekucji od dłużnika alimentacyjnego w pierwszej kolejności powinny być zaspokojone należności z tytułu świadczeń z funduszu alimentacyjnego wypłaconych osobie uprawnionej na podstawie ustawy - do ich całkowitego zaspokojenia. Zatem kwota przekazana przez dłużnika alimentacyjnego jest kwotą należną organowi, który wypłacił świadczenia z funduszu alimentacyjnego na rzecz osoby uprawnionej do alimentów.

Skoro B.P. w okresie od października do grudnia 2011 r. otrzymała alimenty od dłużnika alimentacyjnego, to zdaniem Kolegium brak było podstaw do otrzymywania przez Nią świadczeń z funduszu alimentacyjnego, a jednocześnie powstała okoliczność uzasadniająca uznanie za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu art. 2 pkt 7 lit.d ustawy, co oznacza , że w/w w tym okresie otrzymała nienależnie świadczenia

Następnie Kolegium zauważyło że stosownie do art. 2 pkt 11 powołanej ustawy, osobą uprawnioną do świadczenia z funduszu alimentacyjnego jest osoba uprawniona do alimentów od rodzica na podstawie tytułu wykonawczego pochodzącego lub zatwierdzonego przez sąd, jeżeli egzekucja okazała się bezskuteczna. Z kolei bezskuteczna egzekucja oznacza egzekucję, w wyniku której w okresie ostatnich dwóch miesięcy nie wyegzekwowano pełnej należności z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych (art. 2 pkt 2 ustawy). Jak już zauważono, nienależnie pobrane świadczenie to również świadczenie z funduszu alimentacyjnego wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie albo wstrzymanie wypłaty świadczenia w całości lub w części (art. 2 pkt 7 lit a ustawy).

Kolegium wskazało, że ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, iż egzekucja komornicza prowadzona przeciwko dłużnikowi – P. P. jest skuteczna od stycznia 2012r. Zatem od stycznia 2012 r. skarżąca nie spełnia warunku określonego w art. 2 pkt 11 ustawy, bowiem korzystanie ze świadczeń z funduszu alimentacyjnego uzależnione jest od ustalenia, że egzekucja względem dłużnika alimentacyjnego jest bezskuteczna. Taki stan rzeczy oznacza, że w okresie od stycznia do września 2012r. mamy do czynienia z nienależnie pobranymi świadczeniami, o których mowa w art. 2 pkt 7 lit.a ustawy, bowiem ich wypłata nastąpiła mimo zaistnienia okoliczności powodujących wstrzymanie wypłaty świadczenia w całości. W okresie od stycznia do września 2012r. B.P. otrzymała nienależnie świadczenia w łączonej kwocie 3600 zł. Przy czym, dla uznania za nienależnie pobrane świadczenia z funduszu alimentacyjnego - w świetle art. 2 pkt 7 lit.a ustawy, nie jest konieczne ustalenie, że osoba pobierająca świadczenia jednocześnie otrzymywała alimenty wyegzekwowane od dłużnika.

Podsumowując Kolegium stwierdziło, że w okresie zasiłkowym 2011/2012 B. P.wypłacono nienależnie świadczenia z funduszu alimentacyjnego w łącznej kwocie 4800 zł.

Mając na uwadze powyższe, Kolegium uznało za zasadne uchylić decyzję organu I instancji w całości i jednocześnie - orzekając co do istoty sprawy - ustalić, że podlegająca zwrotowi kwota nienależnie pobranych świadczeń na D. P., za okres od dnia 1 października 2011r. do dnia 30 września 2012r. wynosi 4800 zł.

Nadto w końcowej części uzasadnienia zaskarżonej decyzji, Kolegium stwierdziło, że na podstawie art. 23 ust. 8 ustawy, organ właściwy wierzyciela oraz marszałek województwa mogą umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń wraz z odsetkami w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności dotyczące sytuacji rodziny. Jak wynika z akt sprawy Odwołująca zwróciła się już w tej sprawie do Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej we W.. Podanie to będzie podlegało rozpatrzeniu w odrębnym postępowaniu.

W skardze na powyższą decyzję B.P. zarzuciła obrazę przepisów prawa materialnego, przez błędne przyjęcie i bezpodstawne twierdzenie, że skarżąca pobierała nienależne jej świadczenie w wysokości 4 800,00 zł oraz naruszenie przepisów proceduralnych, w szczególności art. 7 i art. 77§ 1 k.p.a., poprzez błędy w ustaleniach faktycznych i nie wyjaśnienie wszystkich istotnych w sprawie okoliczności oraz bezpodstawne ominięcie i nieuwzględnienie zawnioskowanych przez skarżącą dowodów skutkiem czego niesłusznie przyjęto, że skarżącej świadczenie z funduszu alimentacyjnego nie przysługiwało i że pobrała ona nienależnie świadczenie.

W konsekwencji powyższych zarzutów, skarżaca wniosła o uchylenie wydanych w sprawie decyzji, wzglednie o ich zmianę i ustalenie, że skarżącej przysługiwało świadczenie z funduszu alimentacyjnego oraz o ustalenie, iż nie jest zobowiązana do zwrotu rzekomo nienależnie pobranego świadczenia w kwocie 4.800,00 zł.

W uzasadnieniu skargi skarżąca podniosła, że jeszcze przed złożeniem wniosku do MOPS o wypłacanie alimentów z funduszu alimentacyjnego z uwagi na bezskuteczność egzekucji tegoż świadczenia dokonywanej przez Komornika Sądowego, zaległość alimentacyjna dłużnika wynosiła przeszło dwa tysiące złotych.

Zgodnie zaś z twierdzeniami prowadzącego egzekucję świadczenia alimentacyjnego Komornika, w czasie gdy pobiera bieżące alimenty z funduszu Komornik miał prawo przekazywać jej zaległą kwotę należności, a skarżąca miała prawo zarówno do pobierania bieżących rat alimentacyjnych, jak i do pobrania zaległej należności. W tej to sytuacji nie istnieje zdaniem skarżacej zbieg świadczeń, gdyż MOPS wypłacał skarżącej bieżące alimenty, zaś Komornik wypłacił Jej kwotę jaką dłużnik Jej zalegał jeszcze przed rozpoczęciem wypłat świadczenia alimentacyjnego przez MOPS.

Nieprawda jest zatem zdaniem skarżącej, że z dwóch źródeł jednocześnie pobierała to samo świadczenie i jakoby nienależnie pobrała z MOPS kwotę określoną skarżoną decyzją w wysokości 4 800,00 zł. Zdaniem skarżacej, w uzasadnieniu skarżonej decyzji błędnie wskazano jakoby przez cały rok pobierała świadczenie zarówno z MOPS-u jak i od Komornika, bowiem Komornik po wypłaceniu jej zaległej kwoty, następne bieżące wyegzekwowane od dłużnika kwoty przekazywał na konto MOPS-u, tak aby właśnie MOPS mógł skarżacej wypłacać jak najbardziej należne świadczenie. Dowodem jest załączone przez skarżącą pismo od Komornika Sądowego, zawiadamiające, że w okresie za jaki MOPS żąda zwrotu pieniędzy faktycznie nie pobrała i nie otrzymała od Komornika jakiejkolwiek kwoty, a nadto w piśmie tym Komornik informuje, iż wszelkie wyegzekwowane przez niego od dłużnika alimentacyjnego kwoty zostały przez Komornika przekazane na konto MOPS.

Skarżąca podniosła, że nie stać ją na zwrot do MOPS wskazanej skarżoną decyzją kwoty, a nadto utrzymanie skarżonej decyzji byłoby dla niej nie tylko wysoce krzywdzącym, ale i bardzo niesprawiedliwe. Oświadczyła, że wraz z dwojgiem małoletnich dzieci zyje w skrajnej nędzy, nie stać Jej nawet na zaspokojenie podstawowych potrzeb bytowych, nie posiada wystarczających środków zarówno na opłaty mieszkaniowe jak i nawet na najskromniejsze wyżywienie. Nie jest w stanie przy niskiej pensji wykupic lekarstw, a ktore ze względu na Jej stan zdrowia są nie tylko niezbędne, lecz wręcz do życia konieczne, jako, że choruje na nerwicę lękową i nerwicę mięśnia sercowego. Większość Jej pensji pochłaniają opłaty mieszkaniowe takie jak czynsz (429 zł., prąd - 90 zł., gaz - 54 zł., opłata za wywóz śmieci - 33 zł.,) i jedynie dzięki przyznanemu synowi świadczeniu alimentacyjnemu mogła kupić mu książki do szkoły i ubranie. Gdyby musiała zwrócić pobrane alimenty nie tylko, nie będzie Jej stać na zakup nawet używanych podręczników, ale nie będzie miała jakichkolwiek środków na kupno nawet jednego bochenka chleba.

Reasumując skarżąca stwierdziła, że zaskarżane decyzje są wysoce krzywdzące, dlatego zwraca się o ich uchylenie, a tym samym ustalenie, iż nie pobierała nienależnego świadczenia we wskazanej skarżoną decyzją kwocie.

W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze we W. wniosło o jej oddalenie, podtrzymując stanowisko w sprawie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Działając w granicach kompetencji wynikających z art. 1 § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych /Dz. U. Nr 153, poz. 1269/ w związku z art. 3 § 2 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, zwaną dalej p.p.s.a. /t.j. Dz. U. z 2012r., poz.270/, Wojewódzki Sąd Administracyjny jest obowiązany skontrolować, czy zaskarżona decyzja odpowiada prawu, czy też to prawo narusza.

Wobec treści skargi godzi się podnieść, że Wojewódzki Sąd Administracyjny nie orzeka o istocie sprawy administracyjnej, czyli nie przyznaje określonych uprawnień, jak i nie odmawia ich przyznania, lecz rozstrzyga o legalności decyzji, to jest o ich zgodności z prawem na podstawie stanu prawnego i faktycznego istniejącego w dniu wydania zaskarżonej decyzji.

Dokonując kontroli legalności podjętych w niniejszej sprawie decyzji, Sąd stosownie do zapisu art. 134 p.p.s.a. - nie jest związany granicami skargi. Oznacza to, że Sąd bierze z urzędu pod uwagę wszelkie naruszenia prawa proceduralnego, materialnego niezależnie od treści podnoszonych w skardze zarzutów, jednakże w zakresie oceny legalności nie może wykraczać poza sprawę, która była przedmiotem postępowania przed organami administracji publicznej i której dotyczy zaskarżone rozstrzygnięcie.

Stosując przedstawione wcześniej kryteria oceny, Sąd w pierwszej kolejności ocenił prawidłowość zastosowania przy załatwianiu sprawy przepisów postępowania administracyjnego. Przepisy te rzutują bowiem na prawidłowość ustalonego stanu faktycznego, a tylko należycie ustalony stan faktyczny sprawy pozwala ocenić zasadność zastosowania konkretnych norm prawa materialnego.

Przeprowadzona w powyższym zakresie kontrola wykazała, że zaskarżona decyzja, jak i poprzedzająca ją decyzja organu pierwszej instancji, wydana została z naruszeniem przepisów prawa w zakresie wskazanym w art. 145 § 1 pkt.1 lit." c" p.p.s.a., co powoduje, że decyzje ta podlegają usunięciu z obrotu prawnego.

Otóż materialno-prawną podstawę rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie stanowią przepisy ustawy z dnia 7 września 2007r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentacji (Dz.U. z 2009r., Nr 1, poz.7 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2011r., a to na mocy przepisu art.3 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. z 2011, Nr 205,poz.1212).

I tak zgodnie z art. 23 ust. 1 powyższej ustawy, osoba, która pobrała nienależnie świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu wraz z ustawowymi odsetkami.

Istotne jest przy tym, że w art. 2 pkt 7 ustawodawca zawarł definicję sformułowania "nienależnie pobranych świadczeń". W myśl tegoż przepisu nienależnie pobranym świadczeniem są świadczenia z funduszu alimentacyjnego:

a) wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie albo wstrzymanie wypłaty świadczenia w całości lub w części,

b) przyznane lub wypłacone w przypadku świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą te świadczenia,

c) wypłacone bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa, jeżeli stwierdzono nieważność decyzji przyznającej świadczenie albo w wyniku wznowienia postępowania uchylono decyzję przyznającą świadczenie i odmówiono prawa do świadczenia,

d) wypłacone, w przypadku gdy osoba uprawniona w okresie ich pobierania otrzymała alimenty,

e) wypłacone w przypadku, o którym mowa w art. 17 ust. 5, za okres od dnia, w którym osoba stała się uprawniona do świadczeń w innym państwie w związku ze stosowaniem przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, do dnia wydania decyzji o uchyleniu decyzji przyznającej świadczenia z funduszu alimentacyjnego, chyba, że zostały zwrócone zgodnie z przepisami o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

Zważyć przy tym także należy, że podstawą uznania przedmiotowych świadczeń za nienależnie pobrane świadczenia jest nie tylko samo "nieprzysługiwanie" przyznanego i wypłaconego świadczenia, ale na organ nałożono, przynajmniej co do zasady, obowiązek wykazania, że do nieuprawnionej wypłaty doszło wskutek naruszeń prawa, jakich dopuściła się osoba pobierająca świadczenia.

I tak wymieniona w art. 2 pkt 7 lit. "a" ustawy w związku z art.19 ust.1 tejże ustawy, podstawa uznania za nienależnie pobrane świadczenie, wskazywałaby, iż w postępowaniu w sprawie nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego, organ winien wykazać istnienie woli (pełnej świadomości) adresata decyzji (osoby zobowiązanej).

Zważyć należy, że normę zawartą w w/w art. 2 pkt 7 lit. "a" ustawy, która stała się podstawą stwierdzenie nienależnego pobrania świadczenia przez skarżącą, należy odczytywać łącznie z pozostałymi unormowaniami ustawy, które współdecydują, które świadczenia organ obowiązany był wypłacić, które powinien być zachować poprzez wzruszenie decyzji o przyznaniu świadczenia (art. 163 k.p.a.) lub wstrzymanie wypłaty świadczenia.

Istotne znaczenie dla podstawy uznania za nienależnie pobrane świadczenie objętej tym przepisem ma, jak to już Sąd wyżej zauważył - treść art. 19 ust. 1 omawianej ustawy, gdzie sformułowano adresowany do świadczeniobiorcy nakaz niezwłocznego powiadamiania organu wypłacającego świadczenie o wystąpieniu zmian w liczbie członków rodziny, uzyskaniu lub utracie dochodu oraz o wszelkich innych zmianach mających wpływ na prawo do świadczeń z funduszu alimentacyjnego.

Należy przy tym podkreślić, że wpływ na prawo do świadczeń z funduszu alimentacyjnego ma również kwestia egzekucji należności z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych. Warunkiem bowiem uzyskania świadczeń z funduszu alimentacyjnego jest bezskuteczność egzekucji (art. 3 ust. 1 ustawy), a której definicja zawarta została w art. 2 pkt 2 w/w ustawy.

W konsekwencji powyższych ustaleń, stwierdzić należy, że o tym, czy świadczenie zostało pobrane nienależnie decyduje ustalenie (wykazanie), że ma miejsce jedna z przesłanek wymienionych w cyt. wyżej art. 2 pkt 7 ustawy, a nadto stwierdzenie w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, że w tym pobraniu świadczeń jako nienależnych brała udział wola strony, która z naruszeniem prawa przemilczała fakty, a jakich skutki prawne były jej znane.

Umknęło tym samym orzekającym w niniejszej organom, że nie można orzekać o nienależnie pobranym świadczeniu, nie zbadawszy wcześniej udziału woli (świadomości) strony w braku powiadomienia o zdarzeniach, które skutkują ustaniem bądź wstrzymaniem świadczenia. Skoro ustawodawca przyjął założenie, że wszystkie, zarówno wprost wymienione w art. 19 ust. 1 ustawy, jak i w nim niewymienione przesłanki ustania uprawnienia powinny być komunikowane bezzwłocznie organowi, to tym samym przyjął, że strona powinna posiadać rzetelną wiedzę o katalogu tych faktów, dostarczoną przez organ w toku postępowania.

Wskazać przy tym należy, że na gruncie prawa publicznego obowiązuje zasada nakazująca organowi administracji publicznej najpierw zadbać o należyty stan świadomości prawnej strony, a dopiero po wypełnieniu tego obowiązku - nakładać na świadczeniobiorców ciężary, które ustawodawca związał z nieprawidłowym sposobem wykonywania prawa do świadczenia (por.A. Korcz-Maciejko, W. Maciejko, Świadczenia rodzinne. Komentarz, Warszawa 2008, s. 65-69).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy stwierdzić należy, iż organy orzekające dopuściły się naruszenia przepisów procedury administracyjnej, polegającej na nienależytym wyjaśnieniu sprawy, tj.: art. 7, 75 § 1, 77 § 1 oraz art. 80 k.p.a., a w konsekwencji naruszeniu przepisów art. 23 ust. 1 w związku z art. 2 pkt 7 lit. a i d oraz art. 19 ust. 1 omawianej ustawy.

I tak organy przyjęły, iż wystarczające dla stwierdzenia, że skarżąca pobrała jako nienależne świadczenie alimentacyjne za okres od 1 października 2011r. do 31 grudnia 2011r. było ustalenie, że egzekucja świadczeń alimentacyjnych od dłużnika za ten okres była skuteczna.

Organy pominęły dwie zasadnicze kwestie. I tak organy, w ocenie Sądu nie wykazały, by skarżąca w postępowaniu o przyznanie jej świadczenia z funduszu alimentacyjnego została należycie pouczona, że skuteczna egzekucja należności z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych stanowi okoliczność, o której powinna niezwłocznie powiadomić organ.

Istotne jest przy tym, że w decyzji z dnia 27 września 2011r. przyznającej skarżącej świadczenie z funduszu alimentacyjnego na okres od 1 października 2011r. do 30 września 2012r. organ I instancji nie zawarł wyczerpującego pouczenia odnoszącego się do tej kwestii. Organ ograniczył się bowiem jedynie do ogólnego pouczenia i zacytował w/w przepis art. 19 ust. 1 ustawy. Również takiego pouczenia zabrakło w formularzu wniosku o ustalenie prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego.

Ponadto, a co jest kluczowe w niniejszej sprawie, organy nie wzięły pod uwagę tak twierdzeń skarżącej, jak i oświadczeń Komornika Sądowego, że otrzymywane przez w/w należności od tegoż Komornika za powyższy okres były to należności z tytułu zaległych alimentów.

Sąd przyznaje, że kwestia ta choć mogła budzić wątpliwości organów, to nie oznacza, że zgromadzone w sprawie dowody, mogły stanowić wystarczającą podstawę do orzeczenia, że kwota pobranego przez skarżącą świadczenie z funduszu alimentacyjnego za w/w okres podlega zwrotowi jako nienależnie pobrane świadczenie.

Organy pomijając twierdzenia skarżącej, iż była przekonana o tym, że Komornik Sądowy przekazywał Jej za w/w okres jedynie należności z tytułu zaległych zobowiązań alimentacyjnych, jak i pomijając oświadczania tegoż Komornika, że należności te były świadczeniami zaległymi, nie wykazały, że skarżąca, tak jak wskazuje cyt. wyżej przepis art.2 pkt.7 lit.d omawianej ustawy - otrzymywała przedmiotowe świadczenia z obu tych źródeł za ten sam okres, czyli, że ma miejsce tożsamość okresów (por. wyrok NSA z dnia 8 lutego 2012r., sygn.akt I OSK 1663/11, Lex nr 1120616).

Wprawdzie w cyt. wyżej przepisie art.2 pkt.7 lit.d ustawy (w brzmieniu obowiązującym w niniejszej sprawie), nie wskazuje się, o jakie alimenty chodzi, tj. czy zaległe, czy też bieżące, to mając na uwadze, że egzekucja bezskuteczna zachodzi, gdy nie wyegzekwowano pełnej należności z tytułu zaległych i bieżących alimentów (art.2 pkt. 2 ustawy), jak i mając na uwadze przepis art.9 ust.1 w związku z art.2 pkt.11 ustawy, przyjąć należy, że świadczenia z funduszu alimentacyjnego stają się nienależnie pobranymi tylko wówczas, gdy zostały wypłacone po pierwsze za okresy tożsame, a po drugie gdy wypłacone zostały za okres, za który osoba uprawniona pobrała alimenty bieżące (por. wyrok WSA w Gliwicach z dnia 10 maja 2012r., sygn.akt IV S.A./GL 754/11, Lex Nr 1287165).I.

W niniejszej sprawie , kwestie te nie zostały przez organy należycie wyjaśnione i ocenione.

Wskazać przy tym także należy, że "nienależne świadczenie" jest pojęciem obiektywnym, występującym wówczas, gdy świadczenie zostaje wypłacone bez podstawy prawnej lub gdy podstawa taka odpadła, zaś "świadczeniem nienależnie pobranym" jest świadczenie pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania). W konsekwencji przyjmuje się, że obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się ono nie należy (por. wyrok WSA w Poznaniu z dnia 22 października 2010 r., II SA/Po 478/10, Lex nr 754434).

Również w ocenie Sądu, brak było dostatecznych podstaw do orzekania przez organy , że podlega zwrotowi określona kwota pobranych przez skarżącą świadczeń z funduszu alimentacyjnego za okres od 1 stycznia 2012r. do 30 września 2012r. jako nienależnie pobrane świadczenia. Wskazać należy, że w orzecznictwie Naczelnego Sadu Administracyjnego prezentowane jest stanowisko, podzielane w pełni przez skład orzekający w niniejszej sprawie, że o nienależnie pobranym świadczeniu w rozumieniu art. 2 pkt 7 lit. a w związku z art. 23 ust. 1 ustawy można mówić tylko wówczas, gdyby osoba uprawniona otrzymywała jednocześnie świadczenie alimentacyjne z funduszu alimentacyjnego oraz należności od dłużnika alimentacyjnego przekazywane wprost do wierzyciela lub za pośrednictwem organu prowadzącego postępowanie egzekucyjne (por. wyrok NSA z dnia 9 listopada 2012r., sygn.akt I OSK 631/12, Lex nr 1291397). Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu powołanego wyżej wyroku wskazał, że dokonując wykładni art. 2 pkt 7 lit. a omawianej ustawy, który za nienależnie pobrane świadczenie nakazuje uznać wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie albo wstrzymanie wypłaty w całości lub w części, należy odwołać się do innych przepisów ustawy. I tak przepis art. 26 nakłada na organ prowadzący postępowanie egzekucyjne obowiązek udzielania organowi właściwemu wierzyciela informacji mających wpływ na wypłatę świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Natomiast art. 27 ust. 1 ustawy zobowiązuje dłużnika alimentacyjnego do zwrotu organowi właściwemu wierzyciela wysokości świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego osobie uprawnionej, łącznie z ustawowymi odsetkami. Sposób prowadzenia egzekucji w tych sprawach określa m.in. przepis art. 28 ust. 1 ustawy, który wprost przewiduje, że w okresie, w którym osoba uprawniona otrzymuje świadczenie z funduszu alimentacyjnego z kwoty uzyskanej z egzekucji od dłużnika alimentacyjnego organ prowadzący postępowanie egzekucyjne zaspokaja w kolejności m.in. należności z tytułu świadczeń z funduszu alimentacyjnego wypłaconych osobie uprawnionej na podstawie ustawy - do ich całkowitego zaspokojenia. Z zacytowanego przepisu wynika więc wprost, iż uprawniony otrzymuje świadczenia z funduszu (ma zatem do nich prawo), gdy w toku prowadzonej egzekucji następuje przekazanie środków pieniężnych tylko na rzecz organu wierzyciela. Świadczenie wypłacone nienależnie w rozumieniu art. 23 ust. 1 miałoby miejsce wówczas, gdyby uprawniony jednocześnie otrzymywał świadczenie z funduszu alimentacyjnego i z egzekucji komorniczej.

W niniejszej zaś sprawie jest niewątpliwe, że skarżąca w okresie od 1 stycznia 2012r. do 30 września 2012r. pobierała tylko świadczenie z funduszu alimentacyjnego w kwotach po 400 zł miesięcznie.

W tej sytuacji nie można przyjąć, jak zaś uczyniły organy, że ma miejsce przesłanka z art. 2 pkt 7 lit.a omawianej ustawy, gdyż w okolicznościach niniejszej sprawy, nie zostało wykazane, iż zaistniały okoliczności, które powodowałyby ustanie lub wstrzymanie wypłaty świadczenia w całości lub części za okres od 1 stycznia 2012r. do 30 września 2012r.

Mając na względzie powyższe Sąd na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. Prawo o postępowaniu przed sądami i administracyjnymi - uchylił zaskarżoną decyzję i poprzedzającą ją decyzję organu I instancji.

Czyniąc zadość wymaganiom określonym w art. 141 § 4 zdanie drugie p.p.s.a., Sąd pragnie wyjaśnić, że wskazania co do dalszego postępowania wynikają wprost z zaprezentowanych wyżej rozważań. Nadto organ ponownie rozpatrując niniejszą sprawę winien mieć także na względzie przyjęte w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego stanowisko w kwestii nienależnie pobranych świadczeń. I tak w wyroku z dnia 27 lutego 2013r., sygn.akt I OSK 1525/12 Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że, cyt.: "(...) dla oceny, czy w danych okolicznościach został spełniony warunek pouczenia, o którym mowa w art. 30 ust. 2 pkt 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, konieczne jest uwzględnienie celu tego uregulowania prawnego. Wprowadzając powyższy warunek, ustawodawca zmierzał do tego, aby obowiązek zwrotu świadczenia nienależnie pobranego ciążył wyłącznie na osobach, które pobierały dane świadczenie w sposób w pełni świadomy w tym znaczeniu, że zdawały sobie sprawę, iż świadczenie im nie przysługuje. W konsekwencji, pouczenie, o którym mowa we wskazanym przepisie ustawy o świadczeniach rodzinnych, to tylko takie pouczenie, które zostało sformułowane i przedstawione konkretnemu adresatowi w taki sposób, że - zgodnie z zasadami racjonalności i doświadczenia życiowego - można przyjąć, iż ów adresat miał świadomość pobierania przez pewien czas nienależnego świadczenia rodzinnego(...)".( ONSAiWSA 2014/3/52; Lex nr 1474996).

Wprawdzie cyt. wyżej stanowisko NSA zapadło na bazie ustawy o świadczeniach rodzinnych, tym niemniej regulacje ustawowe w przedmiocie nienależnie pobranych świadczeń są bardzo zbliżone z regulacjami w niniejszej sprawie.

J.T. 28.07.14r.