Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

W świetle art. 246 par. 1 i 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi /Dz.U. nr 153 poz. 1270 ze zm./ rozstrzygnięcie w przedmiocie przyznania prawa pomocy, w zakresie kosztów sądowych niezbędnych do rozpoznania sprawy na danym etapie postępowania, powinno uwzględniać przede wszystkim bieżącą sytuację finansową wnioskodawcy. Natomiast w odniesieniu do wydatków nie wpływających na możliwość rozstrzygnięcia sprawy co do istoty, może opierać się także na kompleksowej analizie zdolności płatniczych strony /np. możliwości obciążenia majątku prawami osób trzecich bądź jego zbycia/.

Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Finansowej zażalenia Jerzego K. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 28 marca 2006 r. I SA/Lu 454/05 w zakresie przyznania prawa pomocy obejmującego zwolnienie skarżącego od wpisów od zażaleń z dnia 9 grudnia 2005 r. w sprawie ze skargi Jerzego K. na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w L. z dnia 27 lipca 2005 r. (...) w przedmiocie orzeczenia o odpowiedzialności osoby trzeciej za zaległości podatkowe spółki akcyjnej w podatku od towarów i usług za 1999 r. postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie; przyznać skarżącemu prawo pomocy w zakresie częściowym obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Lublinie; oddalić wniosek o przyznanie prawa pomocy w pozostałym zakresie.

Postanowieniem z dnia 28 marca 2006 r., I SA/Lu 454/05, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie przyznał Jerzemu K. prawo pomocy w zakresie częściowym, obejmującym zwolnienie skarżącego od konieczności uiszczenia opłat sądowych od dwóch zażaleń z dnia 9 grudnia 2005 r.

Jak wynika z uzasadnienia powołanego orzeczenia, w toku postępowania sądowoadministracyjnego wpłynął wniosek skarżącego z dnia 28 października 2005 r. o zwolnienie go od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata. Do wniosku skarżący załączył kserokopię opinii biegłego sądowego, stwierdzającą u skarżącego znaczny obustronny niedosłuch, kserokopię wypisu z treści orzeczenia lekarza orzecznika ZUS o całkowitej niezdolności do pracy wnioskodawcy, kserokopię karty informacyjnej z pobytu w szpitalu w dniach od 14 do 26 września 2005 r., kserokopię opinii w sprawie stanu zdrowia Jerzego K., oraz faktury VAT dokumentujące zakup leków przez skarżącego w miesiącu wrześniu 2005 r. a także kserokopię odcinków emerytur otrzymywanych przez Jerzego K. i Łucję W.-K.

Z treści oświadczenia zawartego we wniosku oraz dołączonych kserokopii dokumentów wynika, że skarżący mieszka wraz z żoną, z którą prowadzi wspólne gospodarstwo domowe. Małżonkowie utrzymują się z emerytur, które wynoszą 1.382,83 zł /świadczenie Jerzego K./ i 874,19 zł /świadczenie jego małżonki/, nie posiadają żadnych oszczędności i przedmiotów wartościowych, skarżący jest natomiast współwłaścicielem działki o powierzchni 507 m2 o wartości 10.000 zł. Dodatkowo wezwany do wyjaśnienia, jaki tytuł prawny przysługuje mu do zajmowanego przez niego lokalu przy ul. Ż. 3 m. 43 oraz wskazania jakiej wysokości są miesięczne opłaty związane z zajmowanym lokalem, skarżący wyjaśnił /pismo z dnia 1 marca 2006 r./, przekładając kserokopię stosownych dokumentów, iż do ww. lokalu przysługuje mu spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu, którego niezbędne koszty utrzymania wynoszą miesięcznie: 301,77 zł - czynsz, gaz - ok. 42 zł miesięcznie /przedłożony rachunek za okres 3 miesięcy opiewa na kwotę 124,18 zł/, energia elektryczna - ok. 53 zł /przedłożony rachunek opiewa na kwotę 158,39 zł, za okres od 10 stycznia do 27 marca 2006 r./. Ponadto skarżący przedłożył kserokopie rachunków za multimedia /3,99 zł/ i opłatę abonamentu za posiadanie odbiornika - 190 zł za rok 2006, a także kserokopie kwartalnych dowodów opłaty ubezpieczenia swojego /75 zł/ i małżonki /30 zł/. Jak podał też opłata telefonu wynosi 77 - 79 zł miesięcznie, jednakże wbrew jego twierdzeniom nie dołączono na tę okoliczność żadnej kserokopii dowodu wpłaty. Ponadto, jak wynika z wyjaśnień skarżącego, poza kosztami niezbędnego utrzymania małżonkowie ponoszą wysokie koszty związane z leczeniem i zakupem leków /z załączonych kserokopii faktur wynika, że w miesiącu wrześniu skarżący wydał na leki kwotę 661,55 zł, a z załączonego do pisma z dnia 1 marca 2006 r. zestawienia, że w miesiącu lutym koszty zakupu leków dla samego skarżącego wyniosły 928,34 zł/. Skarżący wyjaśnił też, że koszty zakupu leków i środków opatrunkowych dla jego małżonki wynoszą średnio ok. 450 zł miesięcznie.

W treści rozstrzygnięcia Sąd podniósł, że przedmiotowy wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienie adwokata - w ostatecznej ocenie - zasługuje na uwzględnienie w zakresie częściowym. Skarżący wraz z małżonką posiadają stałe źródło dochodu w postaci świadczeń emerytalnych na łączną kwotę 2.257,02 zł netto, mimo iż skarżący określa je w formularzu PPF jako dochód brutto. Małżonkowie nie mają na utrzymaniu innych osób, z otrzymywanych świadczeń emerytalnych pokrywają konieczne koszty utrzymania w postaci opłat za mieszkanie, wyżywienia. Niewątpliwie dodatkowym obciążeniem są dla skarżącego i jego małżonki wysokie koszty leczenia Jerzego K. i jego żony /z akt sprawy i dostarczonych przez stronę kserokopii dokumentów wynika, że skarżący jest osobą schorowaną, co potwierdził złożonymi do akt kserokopiami faktur VAT za leki i jak wskazał też - pismo z dnia 1 marca 2006 r., - jego żona jest osobą niepełnosprawną, a koszty zakupu dla niej leków wynoszą ok. 450 zł miesięcznie/. Powyższe okoliczności wskazują zdaniem Sądu na to, że skarżący nie jest w stanie pokryć pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny i uzasadnia przyznanie mu prawa pomocy w zakresie częściowym w postaci zwolnienia od wpisów od wniesionych zażaleń na postanowienia tutejszego Sądu z dnia 22 listopada 2005 r., które w obu przypadkach wynoszą po 100 zł, i które na tym etapie postępowania stanowią jedyne koszty, jakie skarżący zobowiązany jest ponieść. Odmawiając Jerzemu K. przyznania prawa pomocy w pozostałym zakresie, Sąd miał na uwadze, iż wobec dyspozycji art. 134 par. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi /Dz.U. nr 153 poz. 1270 ze zm./, brak jest uzasadnienia dla obawy strony, iż bez udziału profesjonalnego pełnomocnika nie będzie ona w stanie prawidłowo bronić swojego interesu w toczącym się postępowaniu.

W zażaleniu na powyższe postanowienie zarzucono naruszenie art. 134 par. 1 i 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w zw. z art. 187 par. 1 oraz art. 191 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa /Dz.U. nr 137 poz. 926 ze zm./ i art. 246 par. 1 pkt 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. W oparciu o wymienione zarzuty wniesiono o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przyznanie prawa pomocy w żądanym zakresie.

W uzasadnieniu zażalenia skarżący zarzucił zaskarżonemu postanowieniu nieuwzględnienie szeregu okoliczności faktycznych sprawy, w tym m.in. ciężkiego stanu zdrowia, konieczności ponoszenia innych kosztów sądowych. Ponadto skarżący podniósł, iż z uwagi na powyższe okoliczności /zwłaszcza sytuację zdrowotną/, nie jest w stanie samodzielnie reprezentować swoich interesów w postępowaniu sądowoadministracyjnym, a składanie kolejnych wniosków o przyznanie prawa pomocy wiąże się z dodatkowymi kosztami.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Na wstępie podkreślić należy, iż zasadnie wyjaśnił Sąd I instancji, że wniosek o przyznanie prawa pomocy może być złożony na każdym etapie postępowania sądowego, aż do momentu zakończenia go prawomocnym wyrokiem, natomiast ilość wniosków nie jest w żaden sposób ograniczona /art. 243 par. 1 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi/. Stąd też uznać można było, że wniosek z dnia 27 października 2005 r. wszczął odrębne, niezależne od postępowania związanego z wnioskiem z dnia 16 sierpnia 2005 r., postępowanie wpadkowe w przedmiocie przyznania prawa pomocy.

Przechodząc natomiast do zarzutów zażalenia, należy zauważyć, że z mającego zastosowanie w sprawie art. 246 par. 1 pkt 1 i pkt 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, wynikają dwa rodzaje obowiązków. Z jednej strony wskazany przepis obciąża wnioskodawcę ciężarem uprawdopodobnienia przesłanek w nim określonych. Użyte w tym przepisie pojęcia nieostre, tj. poniesienie pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny, jakichkolwiek kosztów postępowania, wymagają skonkretyzowania w postaci dokładnej i wyczerpującej argumentacji skarżącego, względnie w sytuacji gdy okaże się to niewystarczające, zobrazowania sytuacji materialnej za pomocą odpowiednich dokumentów /art. 255 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi/ - por. post. NSA z dnia 21 kwietnia 2006 r., II FZ 240/06 - nie publ. Przy tym przez uszczerbek utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny, o którym mowa w przywoływanym przepisie, należy rozumieć zachwianie sytuacji materialnej i bytowej strony skarżącej w taki sposób, iż nie jest ona w stanie zapewnić sobie minimum warunków socjalnych /por. post. NSA z dnia 12 stycznia 2005 r., FZ 424/04 - nie publ./.

Z omówionym wyżej obowiązkiem strony skarżącej powiązany jest odpowiadający mu obowiązek Sądu, do dokonania wszechstronnej i rzetelnej oceny wskazanych we wniosku /załączonych dokumentach/ okoliczności z uwzględnieniem zasad logicznego rozumowania, doświadczenia życiowego, dostępnej wiedzy, oraz innych elementów, które pozwalają domniemywać, że wskazane okoliczności mieszczą się w hipotezie art. 246 par. 1 pkt 1 lub pkt 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Podkreślić przy tym należy, że w swojej ocenie Sąd związany jest granicami wytyczonymi przez art. 199 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, tj. zasadą ponoszenia kosztów postępowania sądowoadministracyjnego, a także art. 141 par. 4 w zw. art. 166 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, z którego wynika dla Sądu obowiązek stosownego uzasadnienia swojego rozstrzygnięcia /por. post. NSA z dnia 31 stycznia 2006 r., II FZ 866/05 - nie publ./.

W niniejszej sprawie skarżący zdołał wykazać /zgodnie z art. 174 w zw. z art. 197 par. 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi/, że kwestionowane orzeczenie nie odpowiada w pełni normie z art. 246 par. 1 pkt 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. O ile bowiem Sąd I instancji prawidłowo przedstawił przesłanki, którymi powinien się kierować przy podejmowaniu rozstrzygnięcia, o tyle dokonana przez ten Sąd ocena okoliczności faktycznych w sprawie nie koresponduje z treścią art. 246 par. 1 pkt 2 ustawy sądowoadministracyjnej, będącego podstawą zaskarżonego postanowienia. Sąd odwoławczy nie podziela bowiem wyrażonej w postanowieniu z dnia 28 marca 2006 r. oceny sytuacji materialnej wnioskodawcy.

Należy pamiętać, że prawo pomocy stanowić ma zabezpieczenie konstytucyjnej zasady prawa do sądu /art. 45 Konstytucji RP/. Ma bowiem umożliwiać realizację swoich praw na drodze sądowej osobom nie posiadającym dostatecznych środków na ponoszenie niezbędnych kosztów postępowania /w tym także zastępstwa procesowego/. Natomiast z oświadczeń skarżącego i przedstawionych dokumentów wynika bezspornie, iż jego bieżąca sytuacja majątkowa i bytowa jest skomplikowana, ze względu na konieczność ponoszenia wysokich kosztów leczenia własnego i swojej małżonki, wiążących się z wagą dolegliwości zdrowotnych strony /m.in. ostra cukrzyca, zapalenie nerek, objawy choroby Alzheimera/. Po odjęciu od dochodów małżeństwa K. kosztów leczenia, niezbędnych opłat związanych z utrzymaniem zajmowanego przez skarżącego i jego małżonkę lokalu mieszkalnego, pozostają zatem skarżącemu jedynie niewielkie kwoty starczające na zaspokojenie podstawowych potrzeb.

Zauważyć też należy, że postanowienie Sądu I instancji nie wyjaśnia, dlaczego uznano, że skarżący będzie mógł partycypować w ewentualnych kosztach procesu w przyszłości /np. kosztach ewentualnej, stosunkowo wysokiej przy przedmiotowej wartości przedmiotu zaskarżenia, opłaty od skargi/ - tym bardziej że stwierdzono, iż uiszczenie nawet 200 zł wpisów od zażaleń stanowiłoby dla skarżącego obciążenie skutkujące negatywnymi konsekwencjami, o których mowa w art. 246 par. 1 pkt 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Tymczasem w ocenie Sądu Kasacyjnego, w świetle skomplikowanej sytuacji zdrowotnej skarżącego, trudno byłoby przewidywać szybką zmianę jego sytuacji materialnej. W konsekwencji uznać należy, iż skarżący nie tylko nie jest w stanie opłacać bieżących kosztów sądowych /wpisy od zażaleń/, ale również z dużym prawdopodobieństwem nie będzie go na to stać w przyszłości. Dlatego też uprawniony jest zdaniem Sądu odwoławczego wniosek, iż skarżącego należy zwolnić od konieczności ponoszenia kosztów sądowych przed Sądem I instancji. Ocena Sądu I instancji, co do możliwości płatniczych skarżącego jest więc chybiona w tym zakresie. NSA uznał zarazem, iż nie jest konieczne, na obecnym etapie postępowania, rozważanie wniosku skarżącego w kontekście całkowitego zwolnienia od konieczności ponoszenia kosztów sądowych, bowiem nie jest jeszcze znany ani rodzaj rozstrzygnięcia sprawy co do istoty, ani ewentualna wola skarżącego do inicjowania postępowania kasacyjnego.

Pozbawione uzasadnionych podstaw są natomiast zarzuty zażalenia dotyczące wniosku o przyznanie zawodowego pełnomocnika. Argumentacja Sądu I instancji, związana z treścią art. 134 par. 1 /zasada rozstrzygania w granicach sprawy/ Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, opiera się na założeniu, że na obecnym etapie postępowania, skarżący nie musi ponosić kosztów związanych z profesjonalną pomocą prawną. Z takim poglądem zgadza się Sąd odwoławczy. Brak związania zarzutami i wnioskami skargi /art. 134 par. 1 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi/ oznacza bowiem, że sąd bada w pełnym zakresie zgodność z prawem /art. 1 par. 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych - Dz.U. 2002 nr 153 poz. 1269/ zaskarżonego aktu, czynności lub bezczynności organu administracji publicznej. Sąd może więc uwzględnić skargę z powodu innych uchybień niż te, które przytoczono w tym piśmie procesowym, jak również stwierdzić np. nieważność zaskarżonego aktu, mimo że skarżący wnosił o jego uchylenie /por. A. Kabat, M. Niezgódka-Medek, B. Dauter, B. Gruszczyński: Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Komentarz; Zakamycze 2005 r./. Sąd bada sprawę w jej wszystkich aspektach. Warto przy tym wskazać dodatkowo na art. 6 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, który formułuje zasadę ogólną udzielania pomocy stronom /wskazówek co do czynności procesowych/. Zasada ta ma zapobiec nierówności stron w postępowaniu sądowoadministracyjnym, która może wynikać z nieznajomości prawa przez jedną stronę i posiadania w tym zakresie odpowiednich wiadomości przez drugą stronę /por. A. Kabat, (...) Komentarz; Zakamycze 2005 r./. Sąd ma obowiązek sprostać ww. wymogom /w szczególności art. 134 par. 1 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi/, niezależnie od stanu zdrowia skarżącego i jego dyspozycyjności.

Z powyższego wynika, że skarżący nie musi się obawiać, że zaskarżona decyzja Dyrektora Izby Skarbowej w L. zostanie wadliwie skontrolowana, jeżeli nie będzie go reprezentował zawodowy pełnomocnik. W związku z tym nie musi też, na tym etapie postępowania, ponosić kosztów związanych z ewentualnym ustanowieniem pełnomocnika. Taka konieczność zaistniałaby dopiero na etapie ewentualnego postępowania kasacyjnego, z uwagi na tzw. przymus adwokacki /art. 175 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi/. Z tych względów, jeżeli mimo to, skarżący zdecyduje się, iż chce być reprezentowany przez profesjonalistę, to powinien sam ponosić koszty związane z taką pomocą prawną. Przy tym jedynie na marginesie podkreślić należy, iż o dobrej orientacji skarżącego w przepisach postępowania sądowoadministracyjnego świadczy treść formułowanych przez niego pism procesowych.

Podkreślić również należy, że przyznanie skarżącemu profesjonalnego pełnomocnika /oprócz zwolnienia od kosztów sądowych/ wiązałoby się w przyznaniem mu prawa pomocy w zakresie całkowitym, które zgodnie z art. 246 par. 1 pkt 1 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi jest przyznawane w sytuacji braku jakichkolwiek środków na partycypowanie w kosztach postępowania. Takiemu ujęciu sytuacji materialnej skarżącego przeczy natomiast okoliczność posiadania przez niego majątku nieruchomego, który służyć może jako zabezpieczenie pożyczki czy kredytu /por. post. NSA z dnia 31 stycznia 2006 r., II FZ 866/05 - nie publ./. O ile bowiem rozstrzygnięcie w przedmiocie przyznania prawa pomocy, w zakresie kosztów sądowych niezbędnych do rozpoznania sprawy na danym etapie postępowania, powinno uwzględniać przede wszystkim bieżącą sytuację finansową wnioskodawcy, o tyle w odniesieniu do wydatków nie wpływających na możliwość rozstrzygnięcia sprawy co do istoty, może opierać się także na kompleksowej analizie zdolności płatniczych strony /np. możliwości obciążenia majątku prawami osób trzecich bądź jego zbycia/.

Niezasadne są też wywody skarżącego dotyczące konieczności ponoszenia kosztów związanych z wnoszeniem kolejnych wniosków o przyznanie prawa pomocy. Formularze PPF udostępniane są bezpłatnie m.in. w siedzibach wojewódzkich sądów administracyjnych - par. 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 grudnia 2003 r. w sprawie określenia wzoru i sposobu udostępnienia urzędowego formularza wniosku o przyznanie prawa pomocy w postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz sposobu dokumentowania stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego wnioskodawcy /Dz.U. nr 227 poz. 2245/. Z kolei z akt sprawy wynika, że skarżący większość pism składa w Sądzie osobiście, a zatem ma również możliwość pobrania w budynku Sądu stosownego formularza. Natomiast nawet gdyby się okazało, że skarżący nie będzie mógł w odpowiednim czasie osobiście uzyskać urzędowego formularza PPF, to Sąd ma obowiązek mu go przesłać w przypadku gdyby złożył wniosek bez dochowania tej formy - par. 2 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 grudnia 2003 r. Wreszcie formularze te są udostępniane na stronie internetowej NSA - par. 2 ust. 2 ww. rozporządzenia.

Bezpodstawne są również zarzuty naruszenia zaskarżonym postanowieniem art. 134 par. 1 i 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w zw. z art. 187 par. 1 i 191 Ordynacji podatkowej, bowiem żaden z wyżej wymienionych przepisów nie był przez Sąd stosowany w niniejszym postępowaniu wpadkowym.

Z tych względów, orzeczono jak w sentencji, na podstawie art. 188 w zw. z art. 197 par. 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.