Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący : sędzia NSA Jerzy Sulimierski po rozpoznaniu w dniu 3 kwietnia 2007 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Gospodarczej zażalenia K. Ś. [...] na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 5 lutego 2007 r., sygn. akt V SA/Wa 702/06 w zakresie przyznania prawa pomocy w sprawie ze skargi K. Ś. [...] na decyzję Dyrektora Izby Celnej w Warszawie z dnia [...]lutego 2006 r., Nr [...] w przedmiocie uznania zgłoszenia celnego za nieprawidłowe postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać wniosek o przyznanie prawa pomocy Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.

Postanowieniem z dnia 6 września 2006 r., sygn. akt V SA/Wa 702/06 referendarz sądowy Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie odmówił przyznania skarżącej K. Ś., prowadzącej działalność gospodarczą pod firmą [...] prawa pomocy w zakresie częściowym tj. zwolnienia od kosztów sądowych.

Na powyższe postanowienie skarżąca wniosła sprzeciw, w którym podniosła, że wykazała ponad wszelką wątpliwość, iż nie jest w stanie dokonać zapłaty wpisu sądowego bez uszczerbku koniecznego utrzymania.

Postanowieniem z dnia 6 października 2006 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie odmówił skarżącej przyznania prawa pomocy części, w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych. W uzasadnieniu Sąd wskazał, że z analizy podanych przez skarżącą okoliczności oraz dokumentów finansowych wynika, iż nie zachodzą przesłanki przemawiające za uwzględnieniem jej wniosku, ze względu na to, że posiada ona dostateczne środki finansowe na uiszczenie wpisu sądowego. Sąd uznał, że skarżąca nie znajduje się w sytuacji ubóstwa rozumianego jako brak środków finansowych pozwalających na godną egzystencję, a jej bieżące dochody z uwzględnieniem kosztów utrzymania wskazują, iż jest ona w stanie ponieść koszty sądowe bez uszczerbku utrzymania koniecznego siebie i rodziny.

Pismem z dnia 20 października 2006 r. skarżąca wniosła do Naczelnego Sądu Administracyjnego zażalenie na powyższe postanowienie, domagając się zmiany wydanego postanowienia poprzez przyznanie prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych lub uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu. W uzasadnieniu skarżąca podniosła, iż przed sądem toczy się około 50 spraw, w których jest ona stroną, co jest nie bez znaczenia dla współistniejących kosztów, których nie byłby w stanie ponieść żaden przedsiębiorca. Za błędne uznała skarżąca twierdzenie Sądu I instancji o konieczności gromadzenia środków finansowych koniecznych do obsługi finansowej ewentualnych sporów z organami celnymi. Stwierdziła ponadto, że podpisana przez nią wraz z mężem umowa kredytowa dotycząca zakupu samochodu nie może stanowić o przesłankach posiadania wyższej zdolności finansowej.

Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem z dnia 6 grudnia 2006 r. sygn. akt I GZ 267/06 uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał wniosek o przyznanie prawa pomocy Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu Naczelny Sąd Administracyjny podniósł, że ocena sytuacji finansowej skarżącej dokonana przez Sąd I instancji nie była wystarczająca, bowiem postanowienie w przedmiocie przyznania prawa pomocy powinno być wydawane przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności dotyczących aktualnej sytuacji materialnej wnioskodawcy. Sąd nie mógł zatem oprzeć się na założeniu, że w przeszłości zdolności zarobkowe wnioskodawcy były odpowiednie do poczynienia zabezpieczeń na wypadek przyszłych postępowań sądowych. Ponadto, oceniając możliwość uiszczenia przez skarżącą w poszczególnej sprawie wpisu sądowego w całości lub w części, powinien uwzględnić okoliczność, że skarżąca wniosła wiele spraw wiążących się z obowiązkiem uiszczenia w każdej z nich wpisów sądowych w tym samym lub zbliżonym okresie czasu.

Postanowieniem z dnia 5 lutego 2007 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie przyznał skarżącej K. Ś. prawo pomocy w zakresie częściowym przez zwolnienie od wpisu od skargi ponad kwotę 500 zł, a w pozostałym zakresie odmówił przyznania prawa pomocy. Sąd ustalił, że obecnie toczy się 28 postępowań sądowoadministracyjnych ze skarg K. Ś. oraz że we wszystkich tych postępowaniach skarżąca złożyła wnioski o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych.

Sąd I instancji po dokonaniu analizy sytuacji materialnej skarżącej uznał, że uzasadnione jest przyznanie jej prawa pomocy w zakresie zwolnienia od wpisu od skargi ponad kwotę 500 zł. Sąd dokonując takiej oceny uznał, że skarżąca posiada znaczne zasoby majątkowe w postaci domu o powierzchni 300m-, działki rolnej o powierzchni 400m-, lokalu użytkowego o powierzchni 56m- i samochodu o wartości 104 999,30 zł oraz że wraz z mężem osiągają miesięcznie dochód w wysokości 3998,25 zł. Na podstawie oświadczenia skarżącej Sąd przyjął, że miesięczne koszty utrzymania jej gospodarstwa domowego wynoszą około 2000 zł i w związku z tym stwierdził, że dochody uzyskiwane przez skarżącą i jej męża nie są w pełni wydatkowane na utrzymanie konieczne skarżącej i rodziny.

Sąd podniósł również, że z wyciągu z rachunku bankowego męża skarżącej, ilustrującego obroty na tym rachunku w okresie od 1 sierpnia do 30 października 2006 r. wynika, iż saldo na dzień 30 października 2006 r. wynosiło ponad 4000 zł. Ponadto Sąd wskazał, że mąż skarżącej dokonuje raz w miesiącu wpłat gotówkowych na ten rachunek w wysokości 3300 - 3400 zł.

W ocenie Sądu wysokie koszty prowadzenia działalności gospodarczej, jakie wykazał mąż skarżącej, w tym opłacanie składek ZUS w wysokości 760 zł miesięcznie i raty kredytu za samochód w wysokości 2500 zł miesięcznie, nie mogą stanowić decydującego argumentu przy rozpoznawaniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, gdyż doprowadziłoby to do zaakceptowania sytuacji, w której uznaje się za konieczne poniesienie innych kosztów, poza kosztami sądowymi.

Sąd uznał, że skarżąca, mimo wielokrotnych wezwań, nie przedstawiła w sposób rzetelny i wiarygodny sytuacji materialnej swojej i rodziny oraz nie przedstawiła rzeczywistej wysokości dochodów swoich i męża. Potwierdzeniem tego jest fakt, iż wykazane wydatki na utrzymanie oraz ubezpieczenie męża i spłata kredytu nie znajdują pokrycia w ujawnionych przez skarżącą dochodach jej i męża. Sąd podniósł również, iż skarżąca nie wskazała źródła pochodzenia środków pieniężnych wpłacanych na konto bankowe jako wpłaty własne.

Sąd wskazał również, iż pomimo nieprzesłania przez skarżącą na wezwanie Sądu wyciągu z własnego rachunku bankowego prowadzonego przez PKO BP, należy stwierdzić, że na rachunkach bankowych należących do niej i do jej męża zgromadzono około 8000 zł. Zdaniem Sądu, środki te można przeznaczyć na pokrycie kosztów postępowania sądowego, ponieważ nie są one pożytkowane na bieżące i konieczne wydatki.

W konkluzji Sąd stwierdził, że skarżąca i jej rodzina nie należą do osób o ograniczonych środkach do życia, dla których poniesienie kosztów sądowych w postaci wpisu od skargi w wysokości 500 zł spowodowałby uszczerbek utrzymania koniecznego.

W zażaleniu na powyższe postanowienie skarżąca na podstawie art. 260 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.), dalej p.p.s.a. wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia przez przyznanie na podstawie art. 246 § 1 p.p.s.a. prawa pomocy obejmującego całkowite zwolnienie od kosztów sądowych lub o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie.

Skarżąca opisując swoją trudną sytuację finansową podniosła, iż nie jest w stanie ponieść kosztów postępowania określonych w zaskarżonym postanowieniu bez uszczerbku utrzymania koniecznego siebie i rodziny zarzucając, że przy rozpatrywaniu złożonych przez nią wniosków o przyznanie prawa pomocy Sąd nie wziął pod uwagę kosztów we wszystkich postępowaniach sądowoadministracyjnych toczących się z jej skarg, w których koszty po częściowym zwolnieniu nadal wynoszą kilkanaście tysięcy złotych, a suma tych kosztów ma zasadnicze znaczenie dla jej sytuacji materialnej i rodzinnej.

Skarżąca podniosła również, iż nieprzyznanie jej prawa pomocy w zakresie całkowitego zwolnienia od wpisu doprowadzi do sytuacji, w której nie zostanie dokonana ocena legalności zaskarżonych decyzji.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Instytucja prawa pomocy uregulowana w art. 243 i następnych p.p.s.a. stanowi gwarancję konstytucyjnej zasady prawa do sądu, jako podstawowego standardu państwa prawnego. Celem tej instytucji jest zapewnienie dostępu do sądu administracyjnego osobom, którym brak środków finansowych uniemożliwia ten dostęp.

Skarżąca złożyła wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym obejmującym zwolnienie od kosztów postępowania. Zgodnie z art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a. przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje w zakresie częściowym - gdy wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Użycie przez ustawodawcę w treści tego przepisu sformułowania "następuje" oznacza, że udzielenie przez sąd administracyjny prawa pomocy jest obligatoryjne, gdy skarżący udowodni brak środków na pokrycie kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

O przyznaniu prawa pomocy na podstawie powyższego przepisu decyduje sytuacja materialna osoby fizycznej składającej wniosek oceniana w kontekście możliwości poniesienia przez nią pełnych kosztów postępowania. Tak pojmowana instytucja prawa pomocy oznacza, że sąd administracyjny powinien zapewnić prawidłową równowagę pomiędzy interesem państwa w pobraniu opłat sądowych z jednej strony, a interesem skarżącego w dochodzeniu roszczeń przed sądem. W każdym uzasadnionym przypadku, jeżeli koszty postępowania miałyby stanowić tamę do sądowego rozpoznania sprawy, sąd administracyjny jest zobowiązany do takiego rozstrzygnięcia o kosztach, które zapewni realizację konstytucyjnej zasady prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP).

Obowiązkiem sądu administracyjnego jest szczegółowe badanie każdego z wniosków o przyznanie prawa pomocy, wniesionego w odrębnych sprawach przez tego samego skarżącego. Takiemu badaniu nie może stać na przeszkodzie dokonanie przez sąd całościowej oceny tych wniosków z uwzględnieniem wszystkich toczących się spraw tego wnioskodawcy. Dopiero bowiem wyliczenie sumy ewentualnych wpisów należnych od skarg we wszystkich poszczególnych sprawach pozwoli stwierdzić, czy wnioskodawca jest w stanie pokryć koszty sądowe. Ustalenie, czy wnioskodawca prowadzi również inne sprawy sądowoadministracyjne, w których złożył wnioski o przyznanie prawa pomocy winno być zatem przedmiotem badania sądu.

W niniejszej sprawie Sąd I instancji stwierdził wprawdzie, że skarżąca prowadzi przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Warszawie postępowania w 28 sprawach, ale nie wyliczył sumy wpisów należnych od skarg w tych sprawach i w konsekwencji tego nie ocenił w sposób prawidłowy, czy skarżąca jest rzeczywiście w stanie pokryć w każdej z tych spraw wpis w kwocie 500 zł w ramach przyznanego jej prawa pomocy w zakresie częściowym. Sąd I instancji, dokonując indywidualizacji każdej sprawy, nie przeprowadził pełnej analizy wszystkich prowadzonych spraw. Z uwagi na analogiczny charakter spraw, należałoby w postępowaniu rozważyć możliwość wydania zarządzenia o ich połączeniu, na podstawie art. 111 § 2 p.p.s.a., w celu łącznego rozpoznania spraw. Pozwoliłoby to Sądowi I instancji dokonać ich całościowej analizy i w tym aspekcie rozważyć możliwości finansowe skarżącej. Ponadto należy zauważyć, że z porównania analogicznych spraw strony wynika, że orzeczenia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego były różne (np. w sprawach o sygn. akt V SA/Wa 703/06 i V SA/Wa 1347/06). Przy łącznym rozpoznaniu spraw nie miałaby miejsca sytuacja, w której Wojewódzki Sąd Administracyjny w jednych sprawach odmawiał przyznania prawa pomocy w ogóle, a w innych sprawach przyznawał je w części poprzez zwolnienie od wpisu sądowego ponad kwotę 500 zł.

Uznając, że sytuacja materialna skarżącej uzasadnia przyznanie jej prawa pomocy w zakresie zwolnienia od wpisu od skargi ponad kwotę 500 zł, Sąd I instancji ocenił, że skarżąca i jej rodzina posiadają znaczne zasoby majątkowe tj.: dom o powierzchni 300 m-, działkę rolną - 400 m-, lokal użytkowy oraz samochód osobowy o wartości 104.999 zł.

Oceniając na tej podstawie "znaczne zasoby majątkowe" strony, Sąd I instancji nie wziął pod uwagę, że posiadanie majątku nieruchomego - samo przez się - nie powinno stanowić wystarczającej przesłanki do odmowy przyznania prawa pomocy, ponieważ chodzi o realną, a nie hipotetyczną możliwość uzyskiwania dochodów z posiadanego majątku nieruchomego.

Z treści wniosku i złożonej przez skarżącą na wezwanie Sądu I instancji umowy najmu lokalu użytkowego wynika, że skarżąca uzyskuje czynsz z najmu wynoszący łącznie z podatkiem VAT 2318 zł; a zatem ten dochód, a nie rodzaj i ewentualna wartość składników majątku nieruchomego, mógł być wzięty przez Sąd pod uwagę przy ocenie możliwości płatniczych skarżącej.

W sytuacji, gdy okoliczności mające znaczenie dla oceny rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości pokrycia przez skarżącą wpisów sądowych we wszystkich sprawach nie zostały w sposób dokładny ustalone, podniesiony w zażaleniu zarzut wydania zaskarżonego postanowienia z naruszeniem art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a. należy uznać za uzasadniony.

Przy ponownym rozpoznawaniu wniosku Sąd I instancji dokona pełnej analizy wszystkich spraw i ponownie oceni czy istnieje w sprawie rzeczywista podstawa do przyznania skarżącej prawa pomocy w większym zakresie niż ustalono to w zaskarżonym postanowieniu, a także rozważy, czy zachodzi podstawa do całkowitego zwolnienia skarżącej z obowiązku poniesienia kosztów postępowania, czego domaga się skarżąca.

Z powyższych względów Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 185 § 1 w związku z art. 197 p.p.s.a. orzekł jak w sentencji.