Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Irena Kamińska (spr.) Sędziowie sędzia del. NSA Roman Ciąglewicz sędzia NSA Izabella Kulig -Maciszewska Protokolant Anna Krakowiecka po rozpoznaniu w dniu 28 października 2009 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 22 stycznia 2009 r. sygn. akt II SAB/Wa 179/08 w sprawie ze skargi Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka na bezczynność Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w przedmiocie rozpoznania wniosku o udzielenie informacji publicznej 1. uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania; 2. zasądza od Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu na rzecz Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka kwotę 380 /trzysta osiemdziesiąt/ złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 22 stycznia 2009 r., sygn. akt II SAB/Wa 179/08 oddalił skargę Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka na bezczynność Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w przedmiocie rozpoznania wniosku o udzielenie informacji publicznej.

W uzasadnieniu wyroku Sąd pierwszej instancji wskazał, iż Helsińska Fundacja Praw Człowieka z siedzibą w Warszawie zwróciła się do Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w trybie ustawy o dostępie do informacji publicznej o udzielenie informacji, które jej zdaniem stanowiły informację publiczną.

We wniosku z dnia 20 listopada 2007 r. (k-1) Fundacja podała, że pracownik Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej W. S. , przed Sądem Okręgowym we Wrocławiu w sprawie o sygn. akt I C 420/07 wniesionej przez J. M. przeciwko G. B. o ochronę dóbr osobistych, złożył zeznania w charakterze świadka.

Wyjaśniła, że pracownik ten pełni funkcję Zastępcy Dyrektora Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Wskazała, że w związku z zeznaniami złożonymi przed Sądem przez W. S. w dniu 12 października 2007 r. domaga się udostępnienia informacji:

1) czy Sąd Okręgowy we Wrocławiu, bądź któryś z uczestników postępowania lub ich pełnomocników zwrócił się do Instytutu, w związku z toczącą się sprawą, o przeprowadzenie kwerendy lub dostarczenie kopii jakichkolwiek dokumentów organów bezpieczeństwa państwa odnośnie osoby prof. J. M. ,

2) na jakich zasadach i podstawie prawnej W. S. badał akta znajdujące się w Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Warszawie i Oddziale we Wrocławiu oraz udzielił informacji odnośnie ich zawartości przed Sądem Okręgowym we Wrocławiu oraz złożył uwierzytelnione kopie dwóch dokumentów,

3) czy Pan W. S. zwolniony został z obowiązku zachowania tajemnicy służbowej we wskazanym wyżej zakresie,

4) jak powszechna jest praktyka udzielania w wyżej wskazany sposób, w związku z powołaniem na świadka pracownika Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, informacji odnośnie zawartości dokumentów znajdujących się w zasobie Instytutu,

5) czy Pan G. B. składał kiedykolwiek wniosek o udostępnienie dokumentów przeciwko Narodowi Polskiemu celem przetwarzania badań naukowych, bądź przygotowania materiału do publikacji.

Pismem z dnia 5 grudnia 2007 r. oraz pismem z dnia 14 stycznia 2008 r. Prezes Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu poinformował Fundację, że żądane informacje nie są objęte przepisami ustawy o dostępie do informacji publicznej, bowiem nie posiadają charakteru informacji publicznej w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej. Przywołując postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 11 grudnia 2002 r. sygn. akt II SAB 105/02 stwierdził, że nie mają charakteru informacji publicznej wnioski w sprawie indywidualnej. Korzystanie z informacji publicznej nie może zmierzać do dokonania innych czynności przewidzianych w procedurach, gdzie legitymacją procesową dysponuje określony podmiot ani nie może stanowić ingerencji w działalność sądów.

Pismo Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej z dnia 14 stycznia 2008 r. stało się przedmiotem skargi Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka do Sądu pierwszej instancji.

Postanowieniem z dnia 17 kwietnia 2008 r. sygn. akt. II SA/Wa 460/08 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie odrzucił skargę Fundacji stwierdzając, że pismo Prezesa IPN z dnia 14 stycznia 2008 r. nie jest decyzją, postanowieniem ani aktem lub czynnością, o której mowa w art. 3 § 2 p.p.s.a. Postanowieniem z dnia 3 lipca 2008 r. sygn. akt. I OSK 815/08 Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę Fundacji na powyższe postanowienie.

Pismem z dnia 4 sierpnia 2008 r. Helsińska Fundacja Praw Człowieka wezwała Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej do usunięcia naruszenia prawa, poprzez udostępnienie żądanych informacji. Wobec ponownej odmowy zawartej w piśmie Prezesa IPN z dnia 9 września 2008 r. (k-29) Helsińska Fundacja Praw Człowieka wniosła do Sądu pierwszej instancji skargę na bezczynność Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej w zakresie nierozpoznania jej wniosku z dnia 20 listopada 2007 r. (k-43).

W uzasadnieniu skargi Fundacja podniosła, że w toczącej się przed Sądem Okręgowym we Wrocławiu sprawie o ochronę dóbr osobistych z powództwa J. M. ani Prezes IPN, ani Fundacja nie byli stroną postępowania. Twierdziła, że posiada interes prawny żądając powyższych informacji albowiem prowadzi badania programu tzw. dzikiej lustracji, przecieków z zasobów IPN. Fundacja wywodziła, że w toku postępowania przed Sądem Okręgowym we Wrocławiu doszło do ujawnienia informacji z zasobów IPN w drodze powoływania świadków – pracowników IPN, którzy z własnej inicjatywy przedkładali sądowi poświadczone urzędowo odpisy dokumentów organów bezpieczeństwa państwa. Twierdziła, że chce zbadać podstawy prawne takiego działania oraz skalę zjawiska. Nadto podnosiła, że informacje z zasobów IPN mogą być udostępniane osobie, której dane dotyczą (art. 30 ust. 1 ustawy o IPN) oraz w celu wykonywania zadań ustawowych, prowadzenia badań naukowych, bądź publikacji materiału prasowego (art. 36 ust. 1 ustawy o IPN). Wskazała, iż pracownicy IPN zobowiązani są do zachowania tajemnicy informacji powziętych w związku z zatrudnieniem także po ustaniu zatrudnienia z wyjątkiem informacji uzyskanych w toku badań naukowych (art. 20 ustawy o IPN).

Fundacja podkreślała, że przepis art. 61 ust. 1 Konstytucji RP statuuje prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Twierdziła, iż w stosunku do przepisu art. 1 i art. 6 ustawy o dostępie (...) zastosowanie w razie wątpliwości winna znaleźć wykładnia rozszerzająca, na korzyść konstytucyjnie gwarantowanego prawa do uzyskania informacji stosownie do zasady in dubio pro libertate.

Powołując się na uzasadnienie postanowienia WSA w Warszawie z 17 kwietnia 2008 r. sygn. akt II SA/Wa 460/08 oraz postanowienia NSA z 3 lipca 2008 r. sygn. akt I OSK 815/08 Fundacja twierdziła, iż Prezes IPN pozostaje w bezczynności odmawiając jej udostępnienia żądanych informacji oraz narusza art. 61 ust. 1 Konstytucji RP, art. 1 ust. 1, art. 2 ust. 1 i art. 13 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej.

Wydając zaskarżony wyrok Sąd pierwszej instancji uznał, że informacji, których domagała się Fundacja, nie można było zakwalifikować jako informacje publiczne.

Żądane przez Fundację informacje dotyczą postępowania cywilnego, które toczy się przed Sądem Okręgowym we Wrocławiu w sprawie o sygn. akt I C 420/07. W ocenie Sądu pierwszej instancji powyższa sprawa cywilna o ochronę dóbr osobistych jest sprawą indywidualną, prywatną, toczącą się pomiędzy osobami fizycznymi, tj. J. M. a G. B. . Reguły i zasady dostępu do akt tego postępowania określają przepisy ustawy – Kodeks postępowania cywilnego i według tych reguł Fundacja może pozyskiwać informacje na temat zeznań świadków, dowodów z dokumentów, zwolnienia z tajemnicy służbowej itd. Postępowanie dowodowe, zakres dopuszczonych przez Sąd dowodów w sprawie indywidualnej o ochronę dóbr osobistych nie jest sprawą publiczną, lecz częścią postępowania sądowego. To, że zeznający w sprawie w charakterze świadka pracownik IPN jest osobą publiczną nie oznacza automatycznie, że jego zeznania złożone w postępowaniu cywilnym o ochronę dóbr osobistych mają charakter informacji publicznej. Zgodnie z art. 261 k.p.c. osoba wezwana przez Sąd w charakterze świadka nie ma prawa odmówić złożenia zeznań, chyba że zeznanie byłoby połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej. Złożone przez pracownika IPN zeznania w tym zeznania dotyczące funkcji, upoważnienia do badania dokumentów w IPN nie można zdaniem Sądu pierwszej instancji zakwalifikować jako informacji publicznej (choć złożone zostały przez osobę publiczną). O informacje w przedmiocie toczącego się postępowania cywilnego Fundacja winna zwrócić się do Prezesa Sądu Okręgowego we Wrocławiu, a nie do Prezesa IPN.

Sąd pierwszej instancji podniósł, że Prezes IPN nie będąc stroną tego postępowania i nie znając treści zeznań pracownika IPN złożonych w sprawie cywilnej o ochronę dóbr osobistych nie posiada informacji czy zeznania pracownika IPN miały charakter prywatny, służbowy czy dotyczyły wiadomości powziętych przez świadka w związku z wykonywanymi zadaniami służbowymi czy też nie.

Nie sposób też zdaniem Sądu pierwszej instancji przyjąć, że pracownik IPN miał obowiązek informować pracodawcę Prezesa IPN na jaką okoliczność i jakiej treści złożył zeznania w charakterze świadka w postępowaniu cywilnym o ochronę dóbr osobistych.

Sąd pierwszej instancji podkreślił, iż pytania Fundacji o to czy Sąd Okręgowy we Wrocławiu zwrócił się do Prezesa IPN o dokumenty w związku z toczącym się postępowaniem o ochronę dóbr osobistych należało skierować do Sądu, przed którym toczy się postępowanie dowodowe, a nie do podmiotu – Prezesa IPN, który nie jest stroną tego postępowania. Informacje na temat czy Sąd zażądał od Prezesa IPN dowodów z dokumentów, jaka była teza dowodowa, na jaką okoliczność były one ewentualnie złożone itd., nie mogły zostać zakwalifikowane jako informacje publiczne w rozumieniu ustawy o dostępie do informacji publicznej. Zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy o dostępie (...) przepisy omawianej ustawy nie mogą naruszać innych ustaw. Dostęp do akt postępowania cywilnego regulują przepisy k.p.c. Według tych reguł Fundacja winna pozyskać wiedzę na temat czynności podejmowanych przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu w sprawie o ochronę dóbr osobistych.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożył Helsińska Fundacja Praw Człowieka w Warszawie zaskarżając go w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła:

1) na podstawie art. 174 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci art. 1 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 1 i 2, art. 3 ust. 2, art. 4 ust. 3, art. 10 ust. 1 i art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej oraz art. 61 ust. 1 i 4 Konstytucji RP, a ponadto art. 10 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, poprzez błędną wykładnię pojęcia informacja publiczna, a jednocześnie błędne zastosowanie przepisów poprzez podjęcie przez Sąd próby badania celów dla jakich skarżąca ubiegała się o udostępnienie informacji publicznej, z równoczesnym kwestionowaniem kompetencji Prezesa IPN do udostępnienia informacji publicznej i odsyłanie w tym zakresie do Sądu Okręgowego we Wrocławiu, co w konsekwencji doprowadziło do naruszenia konstytucyjnie gwarantowanego prawa do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne, a także gwarantowaną przez Konwencję wolność pozyskiwania informacji;

2) na podstawie art. 174 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi naruszenie przepisów postępowania w stopniu mającym istotny wpływ na wynik sprawy, w postaci art. 3 § 1 oraz § 2 pkt 4 i 8, art. 134 § 1, art. 135, art. 149 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w związku z art. 45 i art. 184 Konstytucji RP oraz art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności poprzez niepodjęcie należytej reakcji przez Sąd w sytuacji nieprzestrzegania prawa przez organ administracji publicznej, a tym samym niezapewnienie skarżącej realizacji prawa do sądu i prawa do skutecznego środka odwoławczego.

Wskazując na wymienione podstawy skargi kasacyjnej strona skarżąca wniosła o uchylenie skarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie oraz zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

W motywach skargi kasacyjnej strona skarżąca wskazała, iż rozróżnić należy sprawę indywidualną jaką w rzeczywistości było postępowanie przed Sądem Okręgowym we Wrocławiu, a procesami jakie musiały mieć miejsce przy jej okazji wewnątrz IPN. Zeznania składane przez Pana W. S. zostały złożone przed sądem w procesie cywilnym, który był sprawą indywidualną. Nie tegoż procesu jednak dotyczyły jednocześnie pytania postawione przez Fundację oraz wnioskowane informacje publiczne. Jakkolwiek niektóre z pytań wystosowanych przez Fundację mogą na pozór dotyczyć informacji dotyczącej sprawy indywidualnej, zdaniem skarżącej trzeba zwrócić uwagę, iż w rzeczywistości dotyczą one działań samego Instytutu, a jedynie pojawiły się na kanwie tej indywidualnej sprawy cywilnej. Fundacja wskazała, iż w swym wniosku o udostępnienie informacji publicznej nie pytała Prezesa IPN o przedmiot indywidualnego sporu o ochronę dóbr osobistych, o zawartość dokumentów dotyczących powoda, nie pytała również o ocenę zasadności roszczenia, w końcu nie ubiegała się o informacje odnośnie treści zeznań złożonych przez pracownika IPN. Ich treść jest bowiem Fundacji znana ze względu na fakt, iż w rozprawie uczestniczył przedstawiciel Fundacji, jak też ze względu na fakt, że Fundacja dysponuje kopiami protokołów rozpraw przed Sądem Okręgowym we Wrocławiu, w tym rozprawy, na której składano zeznania, wydanymi przez Sąd Apelacyjny we Wrocławiu. Skarżąca podniosła, iż bez żadnej podstawy, Sąd pierwszej instancji twierdzi, że Prezes IPN nie zna treści zeznań pracownika IPN i nie posiada informacji, czy miały one charakter prywatny, służbowy czy dotyczyły wiadomości powziętych przez świadka w związku z wykonywanymi zadaniami służbowymi czy też nie.

W ocenie strony skarżącej żądanie informacji zawarte w punkcie drugim wniosku z dnia 20 listopada 2007 r., który wyraża dosłowne zapytanie o "zasady i podstawę prawną", na jakich pracownik organu państwowego mógł badać akta znajdujące się w zasobach tegoż organu, nie jest próbą pozyskania informacji w sprawie indywidualnej, lecz staraniem się o dostęp do danych dotyczących sposobu działania IPN. W związku z tym według strony skarżącej można by mieć wątpliwości, czy na pytania te odpowiedzi jest w stanie udzielić Prezes Sądu Okręgowego we Wrocławiu – stosownie do sugestii przedstawionych w skarżonym wyroku WSA – posługując się Kodeksem postępowania cywilnego.

Strona skarżąca podniosła, iż organ, do którego skierowano wniosek o informację publiczną, a w konsekwencji również sąd administracyjny, badający legalność zachowania takiego organu, stosownie do art. 2 ust. 2 ustawy o dostępie do informacji publicznej, nie może żądać wykazania interesu prawnego lub faktycznego, a tym samym badać istnienia takiego interesu. Tymczasem Sąd pierwszej instancji w skarżonym wyroku doszedł do wniosku, że: "Fundacja dla potrzeb indywidualnego postępowania o ochronę dóbr osobistych «w związku z toczącym się postępowaniem sądowym o ochronę dóbr osobistych», uruchomiła postępowanie zastrzeżone do pozyskiwania informacji publicznych (a nie spornych prywatnych) od podmiotu Prezesa IPN, który nie jest stroną tego postępowania". Według strony skarżącej Sąd pierwszej instancji nie wskazał jednak na czym polegały owe potrzeby indywidualnego postępowania o ochronę dóbr osobistych.

Strona skarżąca nie zgodziła się z argumentacją Sądu pierwszej instancji, że nie sposób przyjąć aby pracownik IPN miał obowiązek informować pracodawcę na jaką okoliczność i jakiej treści złożył zeznania w charakterze świadka. Trudno w ocenie skarżącej wyobrazić sobie sytuację, w której o informację o działalności osób sprawujących funkcje publiczne zwracać należałoby się wprost do konkretnych osób sprawujących te funkcje. Instytut Pamięci Narodowej reprezentowany jest na zewnątrz przez Prezesa IPN i to Prezes jest organem właściwym do udostępniania informacji o działalności Instytutu oraz osób pełniących w nim funkcje publiczne.

Zdaniem strony skarżącej nie zakwalifikowanie wnioskowanych przez Fundację danych jako informacji publicznej stanowi naruszenie przepisów ustawy o dostępie do informacji publicznej, stosowanych z uwzględnieniem treści art. 61 Konstytucji RP. Określone w nim prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne w związku z przepisami ustawy o dostępie do informacji publicznej powinny być stosowane zgodnie z zasadą in dubio pro libertate. W przypadku wątpliwości co do charakteru wnioskowanych informacji należy w jej ocenie dokonać wykładni zapewniającej maksymalną możliwą realizację konstytucyjnie gwarantowanego prawa do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

W postępowaniu dotyczącym wniosku o udzielenie informacji publicznej przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego stosuje się tylko w przypadkach wskazanych w ustawie o dostępie do informacji publicznej. Nie oznacza to jednak, że adresat wniosku nie powinien kierować się w swoim działaniu ogólnymi zasadami obowiązującymi w państwie prawa, w którym tzw. "dobra administracja" sprzyja pełnej realizacji przysługujących obywatelom praw. Do takich ogólnych zasad należy zasada pogłębiania zaufania do organów Państwa i instytucji państwowych.

Helsińska Organizacja Praw Człowieka jest organizacją pozarządową, której celem działania jest m.in. propagowanie praw człowieka jako podstawy funkcjonowania państwa, społeczeństwa, wzmacnianie w społeczeństwie poszanowania dla godności i praw człowieka oraz działanie na rzecz ochrony praw człowieka. Instytut Pamięci Narodowej został powołany w celu realizacji zadań określonych w art. 1 ustawy z 19 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Instytut wykonuje zadania publiczne i jest finansowany z budżetu państwa.

Nie ulega zatem wątpliwości, że skarżąca Fundacja jest podmiotem uprawnionym w rozumieniu przepisów ustawy o dostępie do informacji publicznej do żądania informacji publicznej (art. 2 ustawy) a Instytut podmiotem zobowiązanym do jej udzielenia (art. 4 ustawy). Pytaniem, na które należy udzielić prawidłowej odpowiedzi jest w tej sytuacji pytanie czy żądana informacja jest informacją publiczną.

Wracając do ogólnych zasad, które obowiązują również w postępowaniu w sprawach dotyczących informacji publicznej należy stwierdzić, że Prezes IPN działając zgodnie z wcześniej powołaną zasadą pogłębiania zaufania obywateli do organów i instytucji państwowych jeśli nabrał wątpliwości co do treści wniosku i intencji przyświecającej wnioskodawcy powinien dążyć do usunięcia tych wątpliwości. Adresat wniosku nie podjął jednak takich działań i również w tym kontekście powinna być oceniana skarga na jego bezczynność.

Sąd oddalił skargę na bezczynność Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej uznając, że żądane informacje nie są informacją publiczną w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej. Uznał, że żądane przez Fundację informacje dotyczą postępowania cywilnego, które toczy się w sprawie oznaczonej sygn. I C 420/07 między osobami fizycznymi. Wniosek jest zatem wnioskiem w sprawie indywidualnej co powoduje, że żądane w tym trybie informacje tracą walor informacji publicznej.

Sądy administracyjne wielokrotnie wypowiadały pogląd, że próby obejścia odpowiednich dla danego postępowania procedur poprzez uzyskanie informacji w drodze wniosku o dostęp do informacji publicznej nie mogą być akceptowane i przepisów ww. ustawy w takich przypadkach nie stosuje się. Zawsze chodziło jednak o stan gdy z wnioskiem występowała strona, uczestnik określonego postępowania, bądź osoba, która mogła nim zostać a wniosek zmierzał do uzyskania informacji, których posiadanie mogło służyć ochronie interesu tych osób w toczącym się postępowaniu.

W omawianej sprawie organizacja pozarządowa zwróciła się do prezesa IPN z wnioskiem, który zmierzał w istocie do ustalenia jakie są zasady korzystania z zasobów archiwalnych IPN przez pracowników Instytutu i możliwości wykorzystywania uzyskanych z tych zasobów materiałów w procesach cywilnych przy ciążącym na nich obowiązku zachowania tajemnicy służbowej. Można zgodzić się z twierdzeniem, że wniosek ten powinien być bardziej ogólnie sformułowany ale zarówno Prezes IPN jako podmiot zobowiązany do udzielenia informacji jak i Sąd rozpoznający skargę na bezczynność winny traktować jego brzmienie nie tylko literalnie, ale mieć na względzie również intencje wnioskodawcy i cele jego działania.

Sposób udostępniania dokumentów będących w dyspozycji IPN określony został w Rozdziale 4 ustawy z 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424). Zasady udostępniania dokumentów nie dotyczacych wnioskodawcy określają przepisy art. 35c i 36 ustawy z 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

Helsińska Fundacja Praw Człowieka, jak słusznie podnosi w skardze kasacyjnej, nie pytała Prezesa IPN o przedmiot indywidualnego sporu o ochronę dóbr osobistych, o zawartość dokumentów dotyczących powoda czy też o treść zeznań złożonych przez pracownika IPN-u. Pytanie zawarte w punkcie drugim wniosku dotyczyło zasad i podstaw prawnych, w oparciu o które pracownik organu państwowego poza zakresem własnych kompetencji mógł badać akta znajdujące się w zasobach tegoż organu. Jest zatem istotne dla opinii publicznej ustalenie na jakich zasadach pracownik Instytutu uzyskał dostęp do interesujących go dokumentów oraz, złożył ich uwierzytelnione kopie w postępowaniu przed sądem cywilnym. W państwie prawa i przy rodzaju dokumentów, którymi dysponuje IPN trudno byłoby bowiem zaakceptować sytuację, w której każdy z pracowników IPN ma nieograniczony dostęp do zasobu dokumentów Instytutu i może składać ich uwierzytelnione kopie w sytuacjach, w których uzna to za stosowne.

Podobnie ocenić należy pytanie zawarte w punkcie trzecim wniosku o udostępnienie informacji publicznej. Zgodnie z art. 20 ww. ustawy o IPN pracownicy Instytutu, także po ustaniu stosunku pracy, są obowiązani zachować w tajemnicy wiadomości związane z działalnością Instytutu, powzięte w związku z zatrudnieniem w Instytucie Pamięci, z wyjątkiem uzyskanych w toku badań naukowych. Informacja czy pracownik Instytutu składając zeznania jako świadek został zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy, jeżeli był nią związany, jest jak najbardziej informacją publiczną. Pozwala bowiem na ocenę czy przepisy prawa są przestrzegane czy też ich interpretacja i stosowanie zależy od czynników pozamerytorycznych co jest niedopuszczalne w demokratycznym państwie prawa.

Dlatego stanowisko Sądu I instancji co do tego, iż żądana informacja nie jest informacją publiczną w żadnym wypadku nie zasługuje na akceptację. Informacje te dotyczą bowiem działania Instytutu, a działanie to było wielokrotnie przedmiotem publicznej debaty i budzi społeczne zainteresowanie. Trzeba również stwierdzić, że wbrew stanowisku Sądu I instancji to Prezes IPN jest zobowiązany do udzielenia odpowiedzi na objęte wnioskiem pytania. Pytania te dotyczą bowiem w istocie dostępu do dokumentów Instytutu i możliwości ich wykorzystania dla celów niezwiązanych z ustawowymi zadaniami Instytutu. A zgodnie z przepisami wspomnianej wcześniej ustawy to Prezes IPN ostatecznie decyduje o dostępie do dokumentów znajdujących się w zasobach Instytutu i to on kieruje jego pracami.

Z tych wszystkich względów zarzuty skargi kasacyjnej uznać należy za uzasadnione. Sąd I instancji naruszył prawo materialne w postaci wskazanych przepisów ustawy o dostępie do informacji publicznej uznając, że żądana informacja nie jest informacją publiczną. Przyjmując to błędne założenie Sąd naruszył również uregulowania wskazane w punkcie 2 skargi kasacyjnej. Prawo Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka do uzyskania informacji publicznej zostało w wyniku tego ograniczone.

Mając wszystko to na uwadze Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 185 § 1oraz 203 pkt 1 p.p.s.a. orzekł jak w sentencji.