Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący Sędzia NSA Maciej Dybowski po rozpoznaniu w dniu 21 maja 2015 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej zażalenia E. P. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 7 kwietnia 2015 r. sygn. akt VII SA/Wa 2563/14 o odmowie przyznania prawa pomocy przez częściowe zwolnienie od kosztów sądowych w sprawie ze skargi E. P., G. P., W. P. na decyzję Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego z dnia [...] 2014 r. znak [...] w przedmiocie stwierdzenia wydania decyzji z naruszeniem prawa postanawia oddalić zażalenie

Postanowieniem z dnia 7 kwietnia 2015 r., sygn. akt VII SA/Wa 2563/14 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie odmówił przyznania prawa pomocy przez częściowe zwolnienie od kosztów sądowych w sprawie ze skargi E. P., G. P., W. P. na decyzję Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego z dnia [...] 2014 r. znak [...] w przedmiocie stwierdzenia wydania decyzji z naruszeniem prawa.

W uzasadnieniu Sąd I instancji wskazał, że E. P. (dalej wnioskująca) po otrzymaniu wezwania do uiszczenia wpisu sądowego od skargi złożyła na urzędowym formularzu wniosek o przyznanie prawa pomocy przez częściowe zwolnienie od kosztów sądowych, w zakresie zwolnienia od wpisu sądowego od skargi.

Z wniosku wynika, że we wspólnym gospodarstwie domowym z E. P. pozostaje mąż i dwoje dzieci. Zaznaczyła, że posiada dom o powierzchni 80 m2 i nieruchomość rolną (28 ha). Oświadczyła, że utrzymuje się z rodziną z dochodów uzyskiwanych przez nią i męża z gospodarstwa rolnego w wysokości 1350 zł miesięcznie.

Pismem z 17 grudnia 2014 r. zobowiązano wnioskującą do uzupełnienia danych zawartych w złożonym wniosku przez wskazanie: czy uzyskuje dopłaty do posiadanej nieruchomości rolnej (jeśli tak, w jakiej wysokości) i nadesłanie wyciągów z rachunku bankowego z okresu ostatnich trzech miesięcy; czy syn skarżącej jest osobą bezrobotną, czy uzyskuje dochody z działalności gospodarczej lub z tytułu wynagrodzenia za pracę bądź czy podejmuje prace dorywcze, z tytułu umów zlecenia, o dzieło itp. - jeżeli tak, jakiej wysokości dochody uzyskuje.

W odpowiedzi na wezwanie wskazała, że dopłaty do nieruchomości rolnej wynoszą około 20.000 zł rocznie. Oświadczyła, że syn jest osobą bezrobotną bez prawa do zasiłku, nie uzyskuje dochodów z działalności gospodarczej, ani z tytułu wynagrodzenia za pracę. Syn podejmuje prace dorywcze, ale są to prace sezonowe, nie otrzymuje z nich regularnego dochodu, są to kwoty 100–200 zł jednorazowo. Nadesłała wyciąg z rachunku bankowego za okres od 1 października 2014 r. do 19 stycznia 2015 r.

Biorąc pod uwagę okoliczności wynikające ze złożonego wniosku, pisma z 16 stycznia 2015 r. i nadesłanych dokumentów, Sąd I instancji uznał, że wnioskująca nie wykazała w sposób nie budzący wątpliwości, że nie jest w stanie ponieść wpisu sądowego od skargi w niniejszej sprawie w wysokości 200 zł.

Z treści wniosku wynika, że wnioskująca posiada nieruchomość rolną o powierzchni 28 ha. Sąd I instancji zaznaczył, że na podstawie art. 18 ustawy o podatku rolnym Prezes Głównego Urzędu Statystycznego, na podstawie danych statystycznych, ogłasza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", nie później niż do dnia 23 września każdego roku, wysokość przeciętnego dochodu z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 1 ha przeliczeniowego. Zgodnie z obwieszczeniem Prezesa GUS z 23 września 2014 r. w sprawie wysokości przeciętnego dochodu z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 1 ha przeliczeniowego w 2013 r. (M.P. z 2014 r. poz. 827) dochód ten wynosił 2.869 zł. Zatem dochód wnioskującej z posiadanych gruntów rolnych obliczony przy uwzględnieniu tej wartości wyniósłby 80.332 zł rocznie, tj. 6.694,33 zł miesięcznie (28 ha x 2.869 zł = 80.332 zł (dochód roczny): 12 miesięcy = 6.694,33 zł). Biorąc pod uwagę wielkość przedmiotowego gospodarstwa rolnego i przeciętny dochód z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych uzyskiwany z 1 ha przeliczeniowego, Sąd I instancji uznał za mało wiarygodne oświadczenie o uzyskiwaniu dochodu jedynie w wysokości 1350 zł miesięcznie.

Nadto zaznaczył, że wnioskująca była w postępowaniu administracyjnym jak i w postępowaniu przed sądem administracyjnym reprezentowana jest przez profesjonalnego pełnomocnika, co zdaniem Sądu I instancji potwierdza, że wnioskująca nie wykazała swej pełnej sytuacji finansowej. Nie wydaje się prawdopodobne, by przy tak niewielkich dochodach (1350 zł na cztery osoby) była w stanie wygospodarować środki na pokrycie kosztów związanych z ustanowieniem profesjonalnego pełnomocnika.

W świetle powyższych okoliczności Sąd I instancji stwierdził, że brak jest podstaw do przyznania E. P. prawa pomocy przez częściowe zwolnienie od kosztów sądowych, bowiem nie wykazała w sposób nie budzący wątpliwości, że spełnia przesłanki określone w art. 246 ppsa (k. 96-100 akt sądowych).

Zażalenie na powyższe orzeczenie wywiodła E. P., zarzucając błąd w ustaleniach faktycznych oraz błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 245 § 1 i 3 i art. 246 § 1 pkt 2 ppsa.

Wskazując na powyższe naruszenie wnioskująca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia przez przyznanie prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania (k. 105-107 akt sądowych).

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 246 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm., dalej ppsa), przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje w zakresie częściowym - gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Z konstrukcji tego przepisu wynika, że to na wnioskodawcy ciąży obowiązek wykazania, że znajduje się w sytuacji materialnej uprawniającej do przyznania prawa pomocy. W tym stanie rzeczy należy przyjąć, że rozstrzygnięcie sądu w tej kwestii zależy od tego, co zostanie udowodnione przez stronę.

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego Sąd I instancji prawidłowo ocenił sytuację majątkową wnioskującej oraz jej możliwości płatnicze i uznał, że może partycypować w kosztach zainicjowanego postępowania. Z wniosku o przyznanie prawa pomocy wynika, że wnioskująca i jej mąż posiadają stały miesięczny dochód w łącznej kwocie 1350 zł, jest właścicielem domu o powierzchni 80 m2 i gospodarstwa rolnego o powierzchni 28 ha. Przy stałym miesięcznym dochodzie – w istocie wielokrotnie wyższym niż deklarowana kwota 1350 zł miesięcznie, i znaczących dopłatach (około 20.000 zł rocznie), wnioskująca jest w stanie zabezpieczyć środki niezbędne do pokrycia kosztów sądowych, które na obecnym etapie postępowania wynoszą 200 zł, bez uszczerbku utrzymania dla siebie i rodziny (k. 33-36, 55-56 akt sądowych).

Posiadanie majątku, szczególnie nieruchomości o znacznej wartości, co ma miejsce w niniejszej sprawie, wyklucza możliwość zwolnienia od kosztów sądowych (postanowienie NSA z 20.10.2004 r., FZ 454/04). Pod pojęciem stanu majątkowego należy bowiem rozumieć nie tylko zasób gotówki znajdujący się w posiadaniu strony, lecz również środki finansowe ulokowane w majątku ruchomym i nieruchomym (postanowienie NSA z 10.3.2011 r., I OZ 144/11).

W doktrynie przyjęte jest, że posiadanie majątku, w szczególności nieruchomości, wyklucza w zasadzie możliwość zwolnienia od kosztów sądowych. Udzielenie prawa pomocy jest formą dofinansowania z budżetu państwa i winno mieć miejsce tylko w sytuacjach, gdy zdobycie przez stronę środków na koszty postępowania w inny sposób jest rzeczywiście (obiektywnie) niemożliwe. Strona, która dysponuje wolnymi od obciążeń składnikami majątku, takimi jak nieruchomości, jest w stanie bez pomocy państwa pokryć wydatki związane ze swym udziałem w sprawie (postanowienie NSA z: 17.10.2007 r., II OZ 1022/07; 18.2.2010 r., I OZ 110/10; 26.9.2012 r., I OZ 704/12; J. P. Tarno Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2012, s. 568, uw. 2; s. 571, uw. 13). Istotne jest, że posiadany majątek może przynosić potencjalne pożytki (postanowienie NSA z 30.8.2005 r., I OZ 835/05). Niewykorzystywanie posiadanego majątku, w sytuacji gdy obiektywnie jest to możliwe, należy ocenić jako świadome pozbawianie się środków koniecznych do zaspokajania potrzeb swoich i rodziny, ale i do prowadzenia spraw sądowych (postanowienie NSA z 18.2.2010 r. I OZ 110/10, cbosa).

Oczywistym jest, że gospodarowanie na tak dużym obszarowo gospodarstwie rolnym wymaga ponadprzeciętnych nakładów finansowych, ale generuje również znacznie wyższe od przeciętnych przychody, w tym ze względu na dopłaty. Koszty sądowe należy traktować jako wydatki bieżące w budżecie domowym, które winny być zaspokajane na równi z innymi podstawowymi wydatkami, a ubiegający się o przyznanie prawa pomocy winien w pierwszej kolejności poczynić oszczędności we własnych wydatkach do granic zabezpieczenia koniecznych kosztów utrzymania. Uiszczenie wpisu sądowego, w symbolicznej wysokości (200 zł; k. 21 akt sądowych), przy prawidłowym gospodarowaniu posiadanym przez rodzinę dochodem, tych granic nie powinno przekroczyć. Wnioskująca, decydując się na wszczęcie sprawy sądowej, winna liczyć się z ewentualnymi kosztami takiego postępowania i przez swe działanie zapewnić sobie na ten cel niezbędne środki. Skoro środków tych sobie nie zapewniła i we własnej ocenie ich nie posiada, to okoliczność ta nie powoduje, że prawo pomocy należy przyznać.

Mając powyższe na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 w zw. z art. 197 § 2 ppsa, orzekł jak w sentencji postanowienia.