Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący Sędzia NSA Grzegorz Czerwiński po rozpoznaniu w dniu 1 października 2015 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej zażalenia C. K. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 14 maja 2015 r., sygn. akt II SA/Po 542/13 odmawiające C. K. przyznania prawa pomocy w sprawie ze skargi C. K. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Poznaniu z dnia [...] marca 2013 r., Nr [...] w przedmiocie umorzenia postępowania odwoławczego w sprawie ochrony zwierząt postanawia: oddalić zażalenie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w wyniku ponownego rozpoznania po sprzeciwie wniosku C. K. o przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym w sprawie z jej skargi na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Poznaniu z dnia [...] marca 2013 r., Nr [...] w przedmiocie umorzenia postępowania odwoławczego w sprawie ochrony zwierząt, postanowieniem z dnia 14 maja 2015 r., sygn. akt II SA/Po 542/13 odmówił C. K. przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie.

W uzasadnieniu powyższego postanowienia Sąd I instancji wskazał, że niniejsze postępowanie w zakresie prawa pomocy jest kolejnym, bowiem postanowieniem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 2 kwietnia 2014 r., oddalono zażalenie C. K. (dalej jako skarżąca) na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 30 stycznia 2014 r. o odmowie przyznania prawa pomocy. Skarżąca jednak złożyła kolejne wnioski o prawo pomocy na formularzu PPF (pisma z [...] lutego 2014 r. - k. 64 akt sąd., z [...] czerwca 2014 r. - k. 140 akt sąd., z [...] lipca 2014 r. - k. 182 akt sąd., z [...] stycznia 2015 r. - k. 301 akt sąd.), domagając się zwolnienia od kosztów sądowych oraz ustanowienia radcy prawnego.

Sąd zauważył, że sytuacja materialna skarżącej i jej syna, z którym wspólnie prowadzi gospodarstwo domowe wynikająca z jej oświadczeń zawartych we wnioskach o przyznanie prawa pomocy oraz z danych będących uzupełnieniem tych oświadczeń przekazanych w odpowiedzi na wezwania kierowane w trybie art. 255 P.p.s.a. nie uzasadnia przyznania jej prawa pomocy.

Sąd I instancji wyjaśnił, że w sytuacji, gdy oświadczenie strony zawarte we wniosku o przyznanie prawa pomocy okaże się niewystarczające do oceny jej rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego lub budzi wątpliwości, strona dodatkowo jest zobowiązana złożyć na wezwanie Sądu dokumenty źródłowe dotyczące jej stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego (art. 255 P.p.s.a.). Niedopełnienie w całości lub w części obowiązku złożenia przez stronę dodatkowego oświadczenia uzasadnia oddalenie wniosku o przyznanie prawa pomocy.

Sąd uznał, że w niniejszej sprawie oświadczenie majątkowe przedstawione przez skarżącą zawarte w treści formularzy o prawo pomocy oraz ich uzupełnieniu nie sprostało obowiązkowi wskazanemu w treści przepisu art. 252 §1 P.p.s.a., zgodnie z którym wniosek o przyznanie prawa pomocy powinien zawierać oświadczenie strony obejmujące dokładne, aktualne dane o stanie majątkowym i dochodach. Wniosek skarżącej o prawo pomocy nie zawierał bowiem pełnej informacji dotyczącej obecnej zdolności do poniesienia kosztów przedmiotowego postępowania, chociażby w części.

Sąd podkreślił, że sytuację finansową skarżącej należy badać w kontekście dochodów i kosztów utrzymania wszystkich członków jego rodziny – matki i syna. Zatem wniosek wymagał uzupełnienia w trybie art. 255 P.p.s.a.

Sąd zauważył, że oświadczenie wnioskodawczyni w zakresie rzeczywistej wysokości posiadanych środków finansowych budzi wątpliwości. Z prostego zestawienia miesięcznych kosztów koniecznego utrzymania, jakie według oświadczenia ponosi skarżąca wynika, że przewyższają one kwotę zadeklarowanych dochodów z tytułu emerytury, zatem uzasadnione staje się domniemanie, iż skarżąca posiada inne dodatkowe środki, których nie ujawnia. Nie wskazała przy tym, by miała jakieś zaległości w bieżących opłatach. Oświadczyła, że nie korzysta z żadnych pożyczek i kredytów.

Sąd wskazał, że w aktach sprawy znajdują się kopie wyciągów z rachunku bankowego skarżącej (pochodzących z akt sprawy o sygn. akt II SA/Po 381/13, II SA/Po 541/13 SAB/Po 50/14), z których wynika, że skarżąca dysponuje niezmienną w ciągu ośmiu miesięcy (od lutego do września 2014 r.) kwotą oszczędności rzędu około 13.000-15.000 zł. Zwrócił uwagę, iż zasadą jest, że skoro skarżąca dysponuje oszczędnościami, to brak jest podstaw do obciążenia Skarbu Państwa kosztami, które co do zasady winna ponieść strona postępowania. Z istoty prawa pomocy wynika możliwość skorzystania z dobrodziejstwa prawa pomocy, dopiero gdy strona wykaże, że po uiszczeniu wszystkich koniecznych kosztów swojego i rodziny utrzymania nie dysponuje wolnymi środkami, które mogłaby przeznaczyć na poniesienie kosztów niniejszego postępowania.

Podkreślił, że opłaty sądowe są rodzajem daniny publicznej i dlatego zasadą jest obowiązek ich ponoszenia. Przyznanie prawa pomocy jest zatem rodzajem szczególnej formy dofinansowania ze strony budżetu państwa, które winno mieć wyjątkowe zastosowanie w sytuacjach, w których strona nie może obiektywnie uzyskać środków finansowych w postępowaniu sądowym.

Skarżąca wniosła zażalenie na powyższe postanowienie, domagając się jego uchylenia i przyznania jej prawa pomocy zgodnie ze złożonymi w tym zakresie wnioskami. Przytaczając chronologicznie przebieg postępowania sądowego w niniejszej sprawie oraz podejmowane w tym postępowaniu czynności skarżąca wskazała, że stwierdzenie Sądu I instancji o tym, ze wymóg ponoszenia kosztów sądowych nie stanowi ograniczenia prawa do sądu i jest usprawiedliwiony koniecznością właściwego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości jest sprzeczne z art. 47 Karty Praw Podstawowych UE stanowiącym, ze w ramach prawa do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu obywatele mają również możliwość uzyskania porady prawnej, skorzystania z pomocy obrońcy i przedstawiciela, a osobom, które nie posiadają wystarczających środków jest udzielana pomoc prawna w zakresie w jakim jest ona konieczna dla zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Podniosła także, że Sąd I instancji samowolnie i arbitralnie, z pominięciem stanu faktycznego i prawnego wynikającego z przekazanych przez skarżącą informacji, przyjął istnienie w jej dyspozycji "oszczędności". Stwierdziła, że wielokrotnie w składanych wnioskach i oświadczeniach podnosiła, że środki ze zlikwidowanej przez jej syna jego polisy ubezpieczeniowej są przeznaczone na zabiegi i operacje ratujące jej zdrowie i życie w obliczu leczenia jej śmiertelnej choroby nowotworowej. Z tych powodów zażalenie uważa za zasadne.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Przesłanką przyznania prawa pomocy w zakresie całkowitym osobie fizycznej, jest wykazanie przez wnioskodawcę, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania (art. 246 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm., dalej P.p.s.a.). Zgodnie z jednolitą linią orzeczniczą Naczelnego Sądu Administracyjnego (por. postanowienie z dnia 4 stycznia 2011 r., II FZ 681/10) z art. 246 § 1 pkt 1 P.p.s.a. wynika, iż ciężar dowodu spoczywa na stronie, która ubiega się o przyznanie prawa pomocy. Zgodnie z art. 252 § 1 P.p.s.a. wniosek o przyznanie prawa pomocy powinien zawierać oświadczenie strony obejmujące dokładne dane o stanie majątkowym i dochodach, a jeżeli wniosek składa osoba fizyczna, ponadto dokładne dane o stanie rodzinnym oraz oświadczenie strony o niezatrudnieniu lub niepozostawaniu w innym stosunku prawnym z adwokatem, radcą prawnym, doradcą podatkowym lub rzecznikiem patentowym. Warunkiem przyznania omawianego uprawnienia procesowego jest przedstawienie przez wnioskodawcę w sposób niebudzący wątpliwości swej sytuacji rodzinnej i majątkowej, na podstawie której Sąd będzie mógł dokonać oceny zaistnienia w konkretnej sprawie przesłanek przyznania prawa pomocy. W sytuacji gdy oświadczenie strony zawarte we wniosku o przyznanie prawa pomocy, okaże się niewystarczające do oceny jej rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego lub budzi wątpliwości, Sąd ma możliwość wezwania strony do złożenia w zakreślonym terminie, dodatkowego oświadczenia lub przedłożenia dokumentów źródłowych dotyczących jej stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego. (por. art. 255 P.p.s.a.).

Mając na względzie powyższe okoliczności oraz stan faktyczny niniejszej sprawy Naczelny Sąd Administracyjny stwierdza, że zaskarżone postanowienie nie narusza prawa.

Naczelny Sąd Administracyjny podziela ocenę Sądu I instancji, że skarżąca nie wykazała, że jej sytuacja majątkowa spełnia wymogi, które warunkują przyznanie prawa pomocy. Zdaniem NSA, skarżąca w sposób wybiórczy przedstawiła swoją sytuację majątkową, nie stosując się do postanowień art. 252 P.p.s.a.

Jak wynika z akt sprawy w uzasadnieniu składanych przez skarżącą wniosków o prawo pomocy powołuje się ona na stan materialny i zdrowotny swój oraz syna, z którym prowadzi wspólne gospodarstwo domowe. Twierdzi, że jedynym źródłem utrzymania jej i schorowanego, leczącego się od lipca 2011 r. syna, jest emerytura w wysokości 1.790 zł miesięcznie. Z emerytury kwotę 900 zł przeznacza na leki i leczenie syna, do tego dochodzą poza kosztami utrzymania wydatki związane z wizytami w ośrodku zdrowia, rehabilitacji i u lekarzy specjalistów skarżącej i jej syna. Oświadczyła, że posiada dom o powierzchni [...] m² w okolicach P. Według oświadczenia skarżącej syn nie posiada żadnych wartościowych przedmiotów, nieruchomości, gruntów czy papierów wartościowych. Z uwagi na schorzenia nie może podjąć żadnej pracy.

Wobec tak przedstawionych danych należało uznać, że wskazane okoliczności są niewystarczające do określenia aktualnej i rzeczywistej sytuacji majątkowej skarżącej. Wobec tego słusznie uczyniono, gdy zarządzeniem z dnia 11 sierpnia 2014 r. zwrócono się o uzupełnienie wniosku o prawo pomocy poprzez przedłożenie dodatkowych oświadczeń i dokumentów źródłowych.

Z otrzymanego w odpowiedzi na ww. wezwanie pisma skarżącej z dnia [...] sierpnia 2014 r. (k. 241 akt sąd.), poza powołanymi już wcześniej we wniosku okolicznościami, wynikało, że syn z uwagi na brak zatrudnienia, stan zdrowia, brak możliwości zarejestrowania się w urzędzie pracy jako bezrobotny, korzysta wyłącznie z prywatnej pomocy lekarskiej. Skarżąca zaś korzysta z pomocy publicznej służby zdrowia. Obroty na posiadanym przez wnioskodawczynię rachunku bankowym sprowadzają się do uzyskiwania emerytury i jej wydatkowania, nie ma kredytów, pożyczek, ani zajęć komorniczych. Nie posiada samochodu. Skarżąca załączyła skan decyzji ZUS o wysokości emerytury, roczne rozliczenie przychodów za 2013 r. z którego wynika jej dochód w wysokości [...] zł., faktury za zakup leków i środków leczniczych od grudnia 2013 r. do lutego 2014 r. na łączną kwotę [...] zł, paragony za zakup paliwa do samochodu, dowód zapłaty ubezpieczenia na kwotę [...] zł.

Należy zauważyć, że wbrew treści zarządzenia skarżąca nie przedstawiła wszystkich danych, o które wnosił Sąd m.in. nie przedłożyła historii transakcji z posiadanych przez nią i syna rachunków bankowych za okres ostatnich sześciu miesięcy. Dlatego też ponownie wezwano ja o udzielenie stosownej informacji. Dodatkowo zwrócono się o informację czy zadysponowała posiadaną kwotę [...] zł, jeżeli tak to na jaki cel. W odpowiedzi na powyższe skarżąca podała, że przekazała już wyciągi z rachunków bankowych. Stwierdziła, że nie posiada żadnych oszczędności w tytułu ubezpieczenia.

Ustalenia powyższe Sąd I instancji skonfrontował z danymi wynikającymi z dokumentów dotyczących sytuacji majątkowej, finansowej i zdrowotnej skarżącej znajdujących się w aktach niniejszej sprawy a pochodzących z akt sprawy o sygn. akt II SA/Po 381/13, II SA/Po 541/13 SAB/Po 50/14. Z danych tam zawartych wynikało, że skarżąca dysponuje rachunkiem bankowym, na którym stan środków w okresie od [...] lutego 2014 r. do [...] września 2014 r. wynosił od około [...] zł do około[...] zł (k. 293-299 akt sąd.). Natomiast oszacowane przez skarżącą miesięczne koszty za telefony, internet, podatek od nieruchomości, śmieci, ścieki, opał, ubezpieczenie domu i na życie, za weterynarza, prąd, podstawowe leki, koszty utrzymania samochodu wynoszą w okresie od stycznia do grudnia 2014 r. średnio po 1.500 zł miesięcznie.

Mając powyższe na uwadze, zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, Sąd I instancji słusznie uznał, że twierdzenia skarżącej o braku środków na poniesienie kosztów postępowania stoją w sprzeczności z tym co Sąd ustalił posiłkując się dokumentacją przestawioną przez skarżącą w innych postępowaniach sądowych.

W tej sytuacji należało uznać, że skarżąca wbrew wymogom art. 252 P.p.s.a. nie przedstawiła dokładnych danych o własnym stanie majątkowym i dochodach, a także dochodach syna pozostającego na jej utrzymaniu.

Należy zauważyć, że oceniając sytuację majątkową skarżącej prowadzącej wspólne gospodarstwo domowe z synem Sąd bierze pod uwagę dochody osób tworzących to gospodarstwo domowe, ich majątek oraz ponoszone przez nich koszty wspólnego utrzymania. Przemilczenie przez skarżącą okoliczności dysponowania na swoim rachunku bankowym kwotą pochodzącą z ubezpieczenia syna w wysokości przeszło [...] zł, przy braku informacji o wydatkowaniu tej kwoty przed złożeniem wniosku o prawo pomocy jednoznacznie wskazuje, że skarżąca celowo ukrywała tę okoliczność. Posiadanie oszczędności powoduje, że Sąd nie mógł uznać, że skarżąca nie posiadała środków na opłacenie kosztów sądowych. Przeznaczenie tej kwoty na określony cel (leczenie, operacja), nie zmienia faktu, że skarżąca może tymi środkami swobodnie dysponować i w razie konieczności wydatkować określoną kwotę na wskazany cel. Tym samym kiedy skarżąca obowiązana jest ponosić koszty swojego udziału w sprawie, nie można uznać, że przeznaczenie posiadanych oszczędności na z góry określony cel powodować powinno uznanie, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania. Pokrycie wydatków stanowiących dochód Państwa jako danina publiczna korzysta w pierwszeństwa zaspokojenia przed innymi zobowiązaniami wnioskującego. Zatem strona ma obowiązek poczynić oszczędności w wydatkach by opłacić koszty postępowania ewentualnie sięgnąć po posiadane oszczędności nawet jeśli wiązałby się to z koniecznością rezygnacji lub odłożenia w czasie przedsięwzięć, które z tych oszczędności miały być sfinansowane. To, że oszczędności na rachunku skarżącej pochodzą z polisy syna nie zmienia faktu, że stanowią one wspólny ich majątek, który podlegał ocenie sądu na potrzeby przedmiotowego postępowania.

Rozstrzygnięcie Sądu I instancji nie stoi także w sprzeczności z art. 47 Karty Praw Podstawowych UE. Przepis ten postuluje konieczność zapewnienia dostępu do wymiaru sprawiedliwości osobom, które nie posiadają wystarczających środków by z niego skorzystać. Realizacją tego postulatu jest właśnie instytucja prawa pomocy. Jednak z regulacji tej nie wynika obowiązek zapewnienia powszechnego i bezwarunkowego bezpłatnego dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Ponadto mowa tu o osobach nie posiadających wystarczających środków, do których skarżąca wobec poczynionych w sprawie ustaleń nie może być zaliczona.

Subiektywne przekonanie skarżącej o swoim ubóstwie nie jest równoznaczne z wykazaniem przez nią, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania, tj. że wystąpiła przesłanka, o której mowa w art. 246 § 1 pkt 1 P.p.s.a.

W tej sytuacji na pełną aprobatę zasługuje ocena stanu faktycznego przeprowadzona przez Sąd I instancji oraz konkluzja, że skarżąca nie wykazała zasadności przyznania jej prawa pomocy we wnioskowanym zakresie.

W związku z powyższym Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 w zw. z art. 197 § 1 i 2 P.p.s.a., orzekł jak w sentencji.