Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Izabela Bąk-Marciniak Sędzia WSA Józef Maleszewski Asesor sądowy WSA Katarzyna Witkowicz-Grochowska(spr.) Protokolant st. sekr. sąd. Agnieszka Walocha po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 03 lipca 2019 r. sprawy ze skargi J. S. na czynność materialnotechniczną Wojewódzki Konserwator Zabytków z dnia [...] maja 2018 r. znak [...] w przedmiocie aktualizacji karty ewidencyjnej zabytku nieruchomego oddala skargę w całości

UZASADNENIE

Wojewódzki Konserwator Zabytków pismem z [...] maja 2018 r., znak: [...], poinformował Burmistrza S. o weryfikacji karty cmentarza znajdującego się w wojewódzkiej ewidencji zabytków dotyczącej cmentarza żydowskiego położnego w S. przy ul. [...], opracowanej w październiku 1995 r. przez J.. S. i P.. S.. Aktualizacja powyższej karty ewidencyjnej polegała na założeniu załącznika do karty ewidencyjnej cmentarza żydowskiego w S., na której określono numery działek, na których położony jest przedmiotowy cmentarz oraz graficznie zaznaczono jego obszar. W wyniku synchronizacji historycznych granic cmentarza z aktualnymi mapami oraz zgodnie z danymi uzyskanymi od Komisji Rabinicznej do Spraw Cmentarzy stwierdzono, że cmentarz żydowski w miejscowości S. obejmuje następujące działki: część dz. [...], działki nr [...], [...], część działki nr [...], działki nr [...], [...], [...], [...], [...], [...], [...]. Jednocześnie Wojewódzki Konserwator Zabytków poprosił o aktualizację danych gminnej ewidencji zabytków Gminy S. w przedmiocie cmentarza żydowskiego w S. oraz o respektowanie zaktualizowanych granic we wszelkich dokumentach planistycznych i uzgodnieniowych Gminy. Dotyczących obiektów zabytkowych zgodnie z przepisami ustawy o ochranie zabytków i opiece nad zabytkami oraz innych ustaw. Wskazał także, że w przypadku jakichkolwiek działań na terenie cmentarza żydowskiego konieczne jest stosowanie się do Wytycznych Komisji Rabinicznej do Spraw Cmentarzy dotyczących ochrony cmentarzy żydowskich w Polsce. Do zawiadomienia załączono: 1) Załącznik do karty ewidencyjnej cmentarza żydowskiego w S. aktualizujący dane obiektu polegające na określeniu działek ewidencyjnych wchodzących w skład cmentarza oraz 2) Wytyczne Komisji Rabinicznej do Spraw Cmentarzy dotyczące ochrony cmentarzy żydowskich w Polsce.

Na opisaną wyżej czynność Wojewódzki Konserwator Zabytków z [...] maja 2018r. skargę wniósł J. S. - właściciel działki o numerze [...] (obręb [...] S., ark. [...]) położonej w S. przy ul. [...], na części której zlokalizowany jest przedmiotowy cmentarz.

Zaskarżonej czynności zarzucił naruszenie przepisów:

1. art. 7 oraz art. 77 § 1, a także art. 80 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego poprzez niewyczerpujące rozpatrzenie materiału dowodowego i niepodjęcie wszelkich niezbędnych kroków do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz na dowolnej ocenie materiału dowodowego polegające na przyjęciu, że nieruchomość Skarżącego stanowi obszar cmentarza żydowskiego, który to obszar spełnia kryteria zabytku podlegającego włączeniu do wojewódzkiej ewidencji zabytków;

2. art. 22 ust. 2 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami w związku z § 14 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem poprzez aktualizację karty ewidencyjnej zabytku bez stwierdzenia, czy dane zawarte w zaktualizowanej karcie ewidencyjnej zabytku są wyczerpujące i zgodne ze stanem faktycznym, a także czy możliwa jest w ogóle identyfikacja zabytku;

3. art. 22 ust. 5 oraz art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami poprzez objęcie ochroną nieruchomości stanowiącej własność Skarżącego, w sytuacji gdy nie wykazano, by zachodziły przesłanki pozwalające na zakwalifikowanie tej części nieruchomości jako zabytku.

Skarżący wniósł o stwierdzenie bezskuteczności czynności materialnoprawnej Wojewódzki Konserwator Zabytków w P. w przedmiocie aktualizacji załącznika do karty ewidencyjnej cmentarza żydowskiego w S., w którym określono działki ewidencyjne wchodzące w skład nieistniejącego cmentarza oraz zaznaczono na mapie uwzględniającej działki ewidencyjne jego zakres oraz zasądzenie kosztów postępowania.

W uzasadnieniu skargi skarżący podnosił, że przedmiotowy cmentarz żydowski w S. został doszczętnie zniszczony w 1940r. i utracił widoczne ślady cmentarza. W 1953r. nieruchomość pocmentarną przeznaczono na cele społeczne i pobudowanie [...] dla [...]. W ocenie skarżącego brak jakichkolwiek oznak dawnego cmentarza przesądza o tym, że nie stanowi on świadectwa minionej epoki bądź zdarzenia.

Nadto podnosił, że na terenie działki należącej do skarżącego istnienie miejsc pochówków zostało wykluczone, czego Wojewódzki Konserwator Zabytków nie wziął pod uwagę. W latach 1904 – 2012 na działce skarżącego znajdowała się mleczarnia, jej teren graniczył z parkiem i dopiero na terenie dalej położonym na wschód znajdował się cmentarz. Nie sposób zatem przyjąć, by w bezpośredniej bliskości miejsc pochówku wybudowano zakład przetwórstwa [...]. W czasie wykonywania robót rozbiórkowych [...] prowadzone były wykopy do głębokości 3 m, podczas których nie znaleziono żadnych śladów pochówków ani innych pozostałości cmentarza. Śladów tych nie wykazało także badanie geofizyczne metodą georadarową terenu działki skarżącego.

Skarżący podnosił, że z treści karty ewidencyjnej winno wynikać merytoryczne uzasadnienie z jakich powodów obejmuje dany obiekt nieruchomy kartą jako zabytek spełniający wymogi art. 3 pkt 1-2 ustawy o ochronie zabytków, a w kwestionowanym załączniku takiego uzasadnienia brak. Nadto z § 14 rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 26 maja 2011r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków (...) i ewidencji zabytków (...) wynika, że kartę ewidencyjną zabytku włącza się do wojewódzkiej ewidencji zabytków po sprawdzeniu, czy dane zawarte w karcie ewidencyjnej zabytku są wyczerpujące i zgodne ze stanem faktycznym, a także czy dokumentacja fotograficzna zabytku umożliwia jego identyfikację, zatem dane zawarte w karcie zbytku powinny odzwierciedlać, dokumentować, uzasadniać zabytkowy wymiar obiektu. Obowiązkiem organu jest zatem ponad wszelką wątpliwość wyjaśnić, czy dana nieruchomość spełnia cechy zabytku nieruchomego, będącego świadectwem minionej epoki bądź zdarzenia, co leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.

Zdaniem skarżącego ustalone fakty nie potwierdzają w żaden sposób, aby nieruchomość skarżącego stanowiła nośnik wartości historycznych, artystycznych, czy naukowych. Obecnie jest pustą niezabudowaną działką, która w żaden sposób nie daje świadectwa dawnych czasów.

W odpowiedzi na skargę Wojewódzki Konserwator Zabytków wniósł o jej oddalenie.

Ustosunkowując się do zarzutów skargi Konserwator wskazał, że przedmiotem skargi jest czynność materialnoprawna wojewódzkiego konserwatora zabytków w przedmiocie aktualizacji karty ewidencyjnej zabytku nieruchomego wojewódzkiej ewidencji zabytków, polegająca na sporządzeniu załącznika do karty ewidencyjnej cmentarza żydowskiego w S., na którym określono działki ewidencyjne wchodzące w skład tego cmentarza oraz zaznaczono na mapie jego zakres. Aktualizacji karty ewidencyjnej cmentarza żydowskiego w S. dokonano w związku z pismem Powiatowego Konserwatora Zabytków w P. z dnia [...].02.2018 r. sygn. [...], [...], który wskazał na konieczność jej korekty w związku z toczącymi się postępowaniami zmierzającymi do wydania decyzji o warunkach zabudowy dla inwestycji lokalowej na działce nr [...].

Następnie Konserwator wskazał w oparciu o przepisy art. 22 ust. 2 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2018 r., poz. 2067) oraz § 14 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 26 maja 2011r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków (...) i ewidencji zabytków (...), że wojewódzki konserwator zabytków włącza kartę ewidencyjną zabytku do wojewódzkiej ewidencji zabytków po sprawdzeniu, czy dane zawarte w karcie ewidencyjnej zabytku są wyczerpujące i zgodne ze stanem faktycznym, a także czy dokumentacja fotograficzna zabytku umożliwia jego identyfikację, a następnie zawiadomienia właściwą gminę w celu ujęcia tego zabytku w gminnej ewidencji zabytków po sprawdzeniu, czy dane zawarte w karcie adresowej są wyczerpujące i zgodne ze stanem faktycznym (§ 15 i § 18 Rozporządzenia).

Wobec powyższego Konserwator wskazał, że postępowanie w sprawie włączenia zabytku do wojewódzkiej ewidencji zabytków nie jest postępowaniem uregulowanym przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego, w którym organ administracji wydawałby decyzję lub postanowienie po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego, ale także to, że w tym postępowaniu nie ma miejsca na jakiekolwiek czynności wyjaśniające, czy zabytek włączony do wojewódzkiej ewidencji zabytków jest rzeczywiście zabytkiem w rozumieniu ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Dopiero w postępowaniu przed sądem administracyjnym, wszczętym na skutek skargi na czynność wojewódzkiego konserwatora zabytków polegającą na włączeniu zabytku do wojewódzkiej ewidencji zabytków, dopuszczalne jest badanie, czy organ administracji miał usprawiedliwione podstawy włączenia zabytku do ewidencji, czy też, że czynność ta nie była niczym uzasadniona.

Następnie Konserwator przytoczył argumentację prowadzącą do wniosku, że dane zawarte w zaktualizowanej karcie ewidencyjnej zabytku są wyczerpujące i zgodne ze stanem faktycznym, a także możliwa jest identyfikacja zabytku pozwalająca na zakwalifikowanie części nieruchomości skarżącego jako zabytku.

Przede wszystkim wskazano, że karta cmentarza żydowskiego w S. przy ul. [...] została opracowana w październiku 1995 r. przez J.. S. i P.. S.. Wykonana przez S. i S. mapa sytuacyjną terenu z zaznaczoną pierwotną granicą cmentarza żydowskiego w S., po dokładniejszym rozpoznaniu dostępnych danych kartograficznych, ikonograficznych i innych materiałów źródłowych, okazała się błędna. Czynność aktualizacji polegała na określeniu działek ewidencyjnych wchodzących w skład cmentarza żydowskiego w S. oraz zaznaczeniu na współczesnej mapie ewidencyjnej jego granic. W tym celu, zgodnie z "Instrukcją Opracowywania Kart Ewidencyjnych Cmentarzy" W. 2011, wydaną przez N. Instytut Dziedzictwa w W., wykonano załącznik do karty cmentarza żydowskiego w S..

Aktualizując granice cmentarza żydowskiego w S. przy ul. [...] Wojewódzki Konserwator Zabytków wskazał, że rozpatrzył dostępne materiały źródłowe i podjął wszelkie niezbędne kroki do określenia prawidłowych granic cmentarza. Zgodnie z wytycznymi Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Generalnego Konserwatora Zabytków Pani dr hab. M. G. zawartymi w piśmie z dnia [...] października 2016 r. sygn. [...], Wojewódzki Konserwator Zabytków w celu jednoznacznego ustalenia lokalizacji cmentarza żydowskiego w S. wykorzystał wszelkie dostępne dane kartograficzne, ikonograficzne i inne materiały źródłowe. Po dokonaniu szczegółowej synchronizacji przedwojennych map na współczesny podkład geodezyjny nałożona została niemiecka fotografia lotnicza z 1at 40. XX w. przedstawiająca teren cmentarza i okolic, na której dostrzec można relacje przestrzenne w kontekście współczesnych podziałów geodezyjnych. Z tej synchronizacji zdaniem Konserwatora jasno wynika, że północno-zachodni narożnik działki nr [...] o kształcie zbliżonym do trójkąta stanowi teren cmentarza żydowskiego.

Konserwator zabytków zwrócił uwagę, że z punktu widzenia prawa żydowskiego, w ramach którego Komisja działa, kluczowa pozostaje ochrona szczątków ludzkich złożonych na cmentarzu bez względu na to, czy szczątki te pozostają w układzie anatomicznym czy przemieszane są z warstwami ziemi. Innymi słowy, w myśl tradycji żydowskiej cmentarz jest tam gdzie znajdują się szczątki ludzkie, niezależnie od tego czy zewnętrzne oznaki cmentarza uległy zniszczeniu, jego granice uległy zatarciu, czy też cmentarz został zabudowany. Fakt zabudowania nekropolii i sprofanowania ludzkich szczątków w wyniku prac ziemnych w przeszłości nie oznacza, że teren ten przestał być dla Żydów cmentarzem - miejscem świętym.

Odnosząc się do badań georadarowych, Konserwator wskazał, że nie były przeprowadzone w konsultacji z Komisją Rabiniczną, ani też ich rezultaty nie zostały udostępnione stronom, nadto teren ten był w przeszłości wielokrotnie przekopywany.

Natomiast, bez znaczenia dla oceny prawidłowości określenia granic cmentarza pozostaje okoliczność, że w trakcie wykonywania robót rozbiórkowych dawnej [...] w S. nie znaleziono żadnych śladów pochówków, ani innych pozostałości cmentarza. Na wspomniane ślady nie można było natrafić, ponieważ na terenie dawnej [...] (dawna działka nr [...]) nie było cmentarza, działka ta graniczyła z cmentarzem od północy.

Konserwator podkreślał, że cmentarze żydowskie w Polsce zostały wskazane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego jako jedna z priorytetowych dla służb konserwatorskich kategorii zabytków. Zgodnie z wytycznymi wszystkie cmentarze żydowskie winny zostać wpisane do wojewódzkich ewidencji zabytków w celu zagwarantowania im ochrony. Celem wzmocnienia ochrony cmentarzy znowelizowano także przepisy ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (art. 13 ust. 5), poprzez wprowadzenie wymogu uzyskania pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków na sprzedaż, zamianę, darowiznę lub dzierżawę nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa lub samorządu, będących zabytkowymi cmentarzami.

Konserwator reasumował, że mając na uwadze przedstawione wyżej argumenty aktualizacja karty wojewódzkiej ewidencji zabytków cmentarza żydowskiego w S. nie była dowolna i została przeprowadzona zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu zważył, co następuje:

Skarga okazała się niezasadna.

Zgodnie z art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 2107) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej, przy czym kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Sądy administracyjne, kierując się wspomnianym kryterium legalności, dokonują oceny zgodności treści zaskarżonego aktu oraz procesu jego wydania z normami prawnymi – odpowiednio: ustrojowymi, proceduralnymi i materialnymi – przy czym ocena ta jest dokonywana według stanu prawnego i zasadniczo na podstawie akt sprawy istniejących w dniu wydania zaskarżonego aktu.

W świetle art. 3 § 2 pkt 4 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2018 r. poz. 1302 ze zm.; dalej "p.p.s.a.") kontrola działalności administracji publicznej przez sądy administracyjne obejmuje inne niż określone w pkt 1- 3 akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa. Stosownie do art. 134 § 1 p.p.s.a. sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy, nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną w niej podstawą prawną. Oznacza to, że bierze pod uwagę wszelkie naruszenia prawa, a także wszystkie przepisy, które powinny znaleźć zastosowanie w rozpoznawanej sprawie, niezależnie od żądań i wniosków podniesionych w skardze, w granicach sprawy, wyznaczonych przede wszystkim określonym w skardze przedmiotem zaskarżenia oraz rodzajem i treścią zaskarżonego aktu.

Dokonując kontroli zaskarżonej czynności w zakresie wynikającym z powyższych przepisów Sąd stwierdził, iż wniesiona w sprawie skarga nie zasługuje na uwzględnienie.

Kontroli legalności w przedmiotowej sprawie poddano czynność Wojewódzki Konserwator Zabytków w P. z [...] maja 2018r. polegającą na aktualizacji włączonej do wojewódzkiej ewidencji zabytków karty ewidencyjnej zabytku nieruchomego – cmentarza żydowskiego położonego w S. przy ul. [...]. Aktualizacja karty polegała na sporządzeniu załącznika do karty ewidencyjnej cmentarza, na którym określono działki ewidencyjne, na których obecnie położony jest cmentarza oraz zaznaczono jego obszar. Powyższa czynność organu stanowi inną niż decyzja i postanowienie czynność z zakresu administracji publicznej dotycząca uprawnień i obowiązków wynikających z przepisów prawa, tzw. czynność materialnotechniczną o jakiej mowa w art. 3 § 2 pkt 4 p.p.s.a.

W tym miejscu podkreślić należy, że karta cmentarza żydowskiego w S. została sporządzona już w październiku 1995r. (k. 3 – 7 akt adm.).

W świetle orzecznictwa sądowoadministracyjnego dopuszczalna jest skarga do sądu administracyjnego na czynność materialnotechniczną konserwatora zabytków polegającą na włączeniu do wojewódzkiej ewidencji zabytków zabytku nieruchomego, zatem dopuszczalna jest także skarga do Sądu na aktualizację istniejącej karty ewidencyjnej zabytku nieruchomego stanowiącego cmentarz żydowski, jak w niniejszej sprawie (wyr. NSA z 09 listopada 2016r., sygn. akt II OSK 254/15, z 08 maja 2018r., sygn. akt II OSK 1926/17, z 29 listopada 2018r., sygn. akt II OSK 2225/18, dostępne www.orzeczenia.nas.gov.pl).

W przedmiotowej sprawie skarżący będący właścicielem nieruchomości oznaczonej numerem ewidencyjnym [...] wykazał, iż wniósł skargę do WSA w Poznaniu w terminie wskazanym w art. 53 § 2 p.p.s.a., zgodnie z którym, jeżeli ustawa nie przewiduje środków zaskarżenia w sprawie będącej przedmiotem skargi, skargę na akty lub czynności, o których mowa w art. 3 § 2 pkt 4, wnosi się w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się o wydaniu aktu lub podjęciu innej czynności. Skarżący przedłożył dokumenty, z których wynika, że [...] lutego 2019r. przeglądając kartę wojewódzkiej ewidencji zabytków zapoznał się z pismem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z [...] maja 2018r. o aktualizacji karty ewidencyjnej cmentarza żydowskiego w S. (k. 73 – 79 akt sąd.). Skarga nadana w dniu [...] marca 2019r. w urzędzie pocztowym została, zatem wniesiona w ustawowym 30-dniowym terminie liczonym od dnia kiedy skarżący dowiedział się o dokonaniu czynności materialnotechnicznej.

Skarżący wykazał także, że ma interes prawny w sprawie, o jakim mowa w art. 50 § 1 p.p.s.a., skoro jest właścicielem działki nr [...], której część umieszczono w załączniku do karty ewidencyjnej stanowiącym określenie działek ewidencyjnych wchodzących w skład cmentarza żydowskiego w S. (k. 20 – 32 akt sąd.). Z dostępnej elektronicznej księgi wieczystej Nr [...] wynika, że obecnie skarżący J. S. jest jedynym właścicielem działki nr [...] i nabył ją aktem notarialnym z [...] października 1997r.

W powołanym wyżej orzecznictwie sądów administracyjnych prezentowany jest jednolity pogląd, że czynności organu administracji związane z prowadzeniem wojewódzkiej ewidencji zabytków, w tym włączenie karty ewidencyjnej zabytku do tej ewidencji, z woli ustawodawcy zostały uregulowane w taki sposób, że niedopuszczalny jest w ramach tych czynności spór pomiędzy organem administracji i właścicielem zabytku o to, czy przedmiot uznany za zabytek jest rzeczywiście zabytkiem w rozumieniu ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2018 r., poz. 2067 ze zm., dalej "ustawa").

Zgodnie z art. 3 pkt 1 ustawy, zabytkiem jest nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Przepis art. 6 ust. 1 pkt 1 lit f) ustawy stanowi zaś, że ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania - zabytki nieruchome będące, w szczególności cmentarzami.

Zgodnie z art. 22 ust. 2 ustawy wojewódzki konserwator zabytków prowadzi wojewódzką ewidencję zabytków w formie kart ewidencyjnych zabytków znajdujących się na terenie województwa. Z wydanego na podstawie art. 24 ust. 1 ustawy rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz.U. nr 113, poz. 661, dalej "rozporządzenie") wynika, że karty ewidencyjne są sporządzane odrębnie dla zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (§ 9 rozporządzenia), zabytków nieruchomych niewpisanych do rejestru zabytków (§ 10 rozporządzenia), zabytków ruchomych (§ 11 rozporządzenia) oraz zabytków archeologicznych (§ 12 rozporządzenia). Każdą kartę ewidencyjną sporządza się co najmniej w dwóch egzemplarzach, z których jeden włącza się do wojewódzkiej ewidencji zabytków (§ 13 rozporządzenia), przy czym wcześniej wojewódzki konserwator zabytków sprawdza, czy dane zawarte w karcie ewidencyjnej zabytku są wyczerpujące i zgodne ze stanem faktycznym, a także czy dokumentacja fotograficzna zabytku umożliwia jego identyfikację (§ 14 ust. 1 rozporządzenia). O włączeniu zabytku nieruchomego do wojewódzkiej ewidencji zabytków wojewódzki konserwator zabytków zawiadamia właściwą gminę, w celu ujęcia tego zabytku w gminnej ewidencji zabytków (§ 15 rozporządzenia). Jak wynika z art. 22 ust. 5 pkt 1 i 2 ustawy zabytki nieruchome umieszczone w wojewódzkiej ewidencji zabytków, niezależnie od tego, czy zostały wpisane do rejestru zabytków, są umieszczane także w gminnej ewidencji zabytków.

Z powyższych przepisów wynika, zatem że opracowanie dla obiektu zabytkowego karty ewidencyjnej i dołączenie jej do prowadzonego zbioru, czyli włączenie do wojewódzkiej ewidencji zabytków, ma charakter czynności materialnotechnicznej, a nie jest aktem administracyjnym przybierającym postać decyzji, postanowienia bądź zarządzenia. W wyroku z dnia 26 października 2016 r., sygn. akt II OSK 96/15 (dostępne www.orzeczenia.nsa.gov.pl), Naczelny Sąd Administracyjny potwierdził prezentowane w orzecznictwie sądów administracyjnych stanowisko, że organ prowadzący ewidencję zabytków nie jest w świetle ustawy zobowiązany do przeprowadzenia jurysdykcyjnego postępowania administracyjnego w przedmiocie włączenia karty danego obiektu do ewidencji i w związku z tym nie wydaje żadnej decyzji administracyjnej. Działanie organu stanowi czynność o charakterze materialno-technicznym z zakresu administracji publicznej dotyczącą uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa, która z mocy art. 3 § 2 pkt 4 p.p.s.a. objęta została kognicją sądów administracyjnych.

W świetle przepisów ustawy, wojewódzka ewidencja zabytków nie jest żadną z form ochrony zabytków przewidzianych w art. 7 ustawy. Przede wszystkim jest podstawą do sporządzania programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy (art. 21 ustawy). Ponadto jej znaczenie dla ochrony zabytków jest takie, że z chwilą włączenia zabytku do wojewódzkiej ewidencji zabytków powstają obowiązki obciążające jego właściciela i posiadacza takie, jak zapewnienie warunków do naukowego badania i dokumentowania zabytku, prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku, zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie, korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości oraz do popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury (art. 5 w zw. z art. 28 ust. 1 ustawy) oraz obowiązki (obwarowane sankcjami administracyjnymi i karnymi – art. 107a ust. 1 i art. 113 ust. 1 ustawy) zawiadamiania wojewódzkiego konserwatora zabytków o uszkodzeniu, zniszczeniu, zaginięciu lub kradzieży zabytku, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wystąpieniu zdarzenia, zagrożeniu dla zabytku, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wystąpieniu zagrożenia, zmianie miejsca przechowania zabytku ruchomego w terminie miesiąca od dnia nastąpienia tej zmiany oraz o zmianach dotyczących stanu prawnego zabytku, nie później niż w terminie miesiąca od dnia ich wystąpienia lub powzięcia o nich wiadomości (art. 28 ust. 1 ustawy). Włączenie zabytku nieruchomego do wojewódzkiej ewidencji zabytków rodzi też obowiązki po stronie organów administracji takie jak uwzględnienie ochrony takiego zabytku po umieszczeniu go w gminnej ewidencji zabytków w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego oraz w uchwale określającej zasady i warunki sytuowania obiektów małej architektury, tablic i urządzeń reklamowych oraz ogrodzeń (art. 19 ust. 1 pkt 2 i ust. 1a pkt 2 ustawy). Niezależnie od tego włączenie zabytku do wojewódzkiej ewidencji zabytków i następnie do gminnej ewidencji zabytków powoduje powstanie obowiązku uzgadniania z wojewódzkim konserwatorem zabytków decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy oraz decyzji o pozwoleniu na budowę dla inwestycji planowanych na obszarach lub w odniesieniu do budynków ujętych w gminnej ewidencji zabytków (art. 53 ust. 4 pkt 2 oraz art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym – Dz.U. z 2018 r., poz. 1945 ze zm. oraz art. 39 ust. 3 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane – Dz.U. z 2019 r., poz. 1186 ze zm.).

Z przedstawionej regulacji wynika nie tylko to, że postępowanie w sprawie włączenia zabytku do wojewódzkiej ewidencji zabytków nie jest postępowaniem uregulowanym przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego, w którym organ administracji wydawałby decyzję lub postanowienie po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego, ale także to, że w tym postępowaniu nie ma miejsca na jakiekolwiek czynności wyjaśniające, czy zabytek włączony do wojewódzkiej ewidencji zabytków jest rzeczywiście zabytkiem w rozumieniu ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Zwrócić należy uwagę na to, że przepisy regulujące prowadzenie wojewódzkiej ewidencji zabytków nie przewidują nawet tego, aby właściciel lub posiadacz zabytku został zawiadomiony o tym, że zabytek został włączony do takiej ewidencji. Charakterystyczny jest też art. 22 ust. 3 ustawy, w którym przewidziano, że jedynie włączenie zabytku ruchomego, który nie jest wpisany do rejestru zabytków, do wojewódzkiej ewidencji zabytków wymaga zgody jego właściciela. Z powyższego przepisu można wywieść normę, według której w przypadku zabytku nieruchomego organ ochrony zabytków nie jest niczym skrępowany przy dokonywaniu takiej czynności. Organ ochrony zabytków na podstawie posiadanych przez siebie informacji ocenia, czy określony przedmiot powinien podlegać ochronie jako zabytek w rozumieniu ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami i nie prowadzi w tej sprawie żadnego postępowania, w którym właściciel lub posiadacz zabytku mógłby przedstawiać przeciwne twierdzenia. Dopiero w postępowaniu przed sądem administracyjnym, wszczętym na skutek skargi na czynność wojewódzkiego konserwatora zabytków polegającą na włączeniu zabytku do wojewódzkiej ewidencji zabytków, dopuszczalne jest badanie, czy organ administracji miał usprawiedliwione podstawy włączenia zabytku do ewidencji, czy też, że czynność ta nie była niczym uzasadniona.

W związku z tym, że postępowanie w sprawie włączenia zabytku do wojewódzkiej ewidencji zabytków ma tak dalece uproszczony charakter, przyjąć należy, że w postępowaniach prowadzonych na podstawie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, w których jedną z przesłanek jest fakt włączenia określonego zabytku do wojewódzkiej ewidencji zabytków lub następnie do gminnej ewidencji zabytków, np. w postępowaniu prowadzonym w trybie art. 106 k.p.a. w zw. z art. 39 ust. 3 Prawa budowlanego, organ administracji nie może swojego rozstrzygnięcia oprzeć jedynie o to, że doszło do włączenia określonego zabytku do wojewódzkiej ewidencji zabytków i następnie do gminnej ewidencji zabytków. W takim postępowaniu dopuszczalne jest badanie, czy zabytek włączony do tych ewidencji rzeczywiście odpowiada definicji zabytku określonej w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Zdaniem NSA, taki sposób wykładni pozwala wyważyć potrzebę ochrony zabytków oraz niekiedy przeciwstawne tej potrzebie interesy właścicieli i posiadaczy zabytków.

Niezasadnie, zatem skarżący podnosił naruszenie przez organ administracji w rozpoznawanej sprawie przepisów art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 k.p.a. Nie było bowiem podstaw do przyjęcia, że przepisy te miały w sprawie zastosowanie oraz że organ administracji miał obowiązek przeprowadzić postępowanie wyjaśniające, którego przedmiotem byłaby analiza wartości nieruchomości włączonych do wojewódzkiej ewidencji zabytków, pod kątem uznania ich za zabytek w rozumieniu ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Wystarczające było wskazanie przez organ administracji w postępowaniu przed sądem administracyjnym podstaw takiej oceny, co w rozpoznawanej sprawie miało miejsce.

W ocenie Sądu, uwzględniając uproszczony charakter postępowania w sprawie prowadzenia wojewódzkiej ewidencji zabytków, Wojewódzki Konserwator Zabytków w wystarczający sposób wykazał, że aktualizacja karty ewidencji zabytku poprzez dołączenie załącznika do karty ewidencyjnej zawierającego określenie działek ewidencyjnych wchodzących w skład cmentarza żydowskiego w S., nie było dowolne.

Jak wskazano powyżej, karta cmentarza żydowskiego w S. przy ul. [...] została opracowana w październiku 1995r. przez J.. S. i P.. S.. Z akt administracyjnych sprawy wynika, jak to wskazał organ, że karta cmentarza jest to czterostronicowa karta formatu A3 złożona na pół. Zewnętrzne strony - 1. i 4. (okładka) zawierają 30 pól (rubryk) dostarczających podstawowych informacji na temat obiektu, m.in. adres, położenie, data założenia, elementy cmentarza, starodrzew itd. Na stronach wewnętrznych - na stronie 2. w pkt. 31 umieszczono mapę sytuacyjną cmentarza żydowskiego w S. odręcznie wykonaną przez autorów karty S. i S. z zaznaczonymi: budynkami [...] i [...], roślinnością (drzewa i powierzchnie zakrzewione), siatką obiegającą jedną z działek oraz pierwotną granicą cmentarza; poniżej na karcie zamieszczono wydruk z niemieckiej archiwalnej mapy Messtischblatt z widocznym terenem cmentarza żydowskiego w S., obwiedzionym czerwonym okręgiem; na stronie 3. w pkt. 32 zamieszczono dokumentację fotograficzną cmentarza - 4 zdjęcia (k. 3 - 7 akt adm.). Czynność aktualizacji polegała na określeniu działek ewidencyjnych wchodzących w skład cmentarza żydowskiego w S. oraz zaznaczeniu na współczesnej mapie ewidencyjnej jego granic (k. 2 akt adm.). W tym celu, zgodnie z "Instrukcją Opracowywania Kart Ewidencyjnych Cmentarzy" W. 2011, wydaną przez N. Instytut Dziedzictwa w W., wykonano załącznik do karty cmentarza żydowskiego w S.. Zgodnie z zaleceniami zamieszczonymi na stronach 10-11 Instrukcji NID:

na załączniku umieszcza się (należy wykorzystać obie strony):

• dalszy ciąg poszczególnych rubryk, jeśli treść nie mieści się w przewidzianych polach,

• materiał ilustracyjny,

• wszelkie informacje dodatkowe,

• aktualizację informacji wykonanych wcześniej kart (k. 22- 23 akt adm.).

Z opisu k. 7 stanowiącej załącznik do karty ewidencyjnej cmentarza wynika, że:

w prawym górnym narożniku wpisano numer załącznika Nr [...],

poz. 1-4 (jak w karcie) – Miejscowość – wpisano S., gmina - S., powiat – [...], województwo – [...],

poz. 5 - Nazwa zabytku (jak w karcie), adres - wpisać nazwę obiektu jak w karcie; w przypadku, gdy wkładka jest załącznikiem do karty zespołu i opisuje obiekt z zespołu należy w tej rubryce dokładnie określić nazwę tego obiektu – wpisano cmentarz żydowski,

poz. 6 - Zawartość załącznika - należy określić materiał umieszczony na wkładce, np.: zdjęcia, plan orientacyjny, dalszy ciąg opisu, itp. – wpisano materiały graficzne, określenie działek wchodzących w skład cmentarza;

w lewym dolnym narożniku, w oznaczonym miejscu, wpisać imię i nazwisko osoby, która założyła wkładkę oraz datę jej założenia – wpisano [...] maja 2018r i podpis pracownika.

Nadto Załącznik do karty cmentarza żydowskiego w S. został wykonany według wzoru załącznika do karty ewidencyjnej zamieszczonego w załączniku do powołanego powyżej Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. Na załączniku aktualizującym kartę cmentarza żydowskiego w S., na skutek weryfikacji, zamieszczono:

• określenie działek ewidencyjnych wchodzących w skład cmentarza żydowskiego w S.: część dz. [...], działki nr [...], [...], część działki nr [...], działki nr [...], [...], [...], [...], [...], [...], [...]

• wydruk z niemieckiej archiwalnej mapy Messtischblatt z widocznym terenem cmentarza żydowskiego w S., rok ok. 1940;

• wydruk współczesnej mapy ewidencyjnej uwzględniającej działki z zaznaczonym zielonym kolorem terenem cmentarza żydowskiego w S..

Zgodnie wytycznymi Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Generalnego Konserwatora Zabytków zawartymi w piśmie z [...] października 2016 r., Wojewódzki Konserwator Zabytków w celu jednoznacznego ustalenia lokalizacji cmentarza żydowskiego w S. wykorzystał wszelkie dostępne dane zgromadzone na k. 25 – 35 akt adm. :

kartograficzne (przede wszystkim sprzed 1939 r.), ikonograficzne i inne materiały źródłowe; przy określaniu granic cmentarza żydowskiego w S. oparto się na materiałach kartograficznych, w szczególności:

• przekazanym przez Komisję Rabiniczną do Spraw Cmentarzy graficznym opracowaniu przebiegu cmentarza żydowskiego miasto S., powiat [...], na fotoplanie Luftwaffe z kwietnia 1940 r. opracowanym [...].11.2017 r. przez M. Z. geodetę uprawnionego nr upr. [...] (Topographia. Pracownia Geodezyjna),

• archiwalnej mapie geodezyjnej wykonanej według pomiarów z 1940/41r z zasobów [...], pokazującej granice dawnych działek,

• pruskiej mapie Messtischblatt w wydaniu z 1911r.,

• niemieckiej mapie Messtischblatt w wydaniu z 1944r.,

• niemieckiej fotografii lotniczej z lat 40. XX w.,

• niemieckiej, wojskowej fotografii lotniczej z lat 40. XX w. wskazującej obiekty o znaczeniu strategicznym

• współczesnej mapie geodezyjnej zsynchronizowanej z pruską mapą Messtischblatt w wydaniu z 1911r.,

• a także na historycznym materiale zdjęciowym z roku ok. 1910 przedstawiającym [...] w S. od strony południowo-wschodniej, gdzie w tle budynku, po lewej stronie zdjęcia widoczny jest mur cmentarza żydowskiego.

W oparciu powyższe materiały organ ustalił, że historyczne granice cmentarza żydowskiego, założonego (wg. miejscowego historyka A. M.) do końca XVIII wieku (być może nawet w wieku XVII) w S., pozostają niezmienne. Cmentarz położony był po północnej stronie szosy [...] (obecnie ul. [...]) na działkach o przedwojennych numerach [...], należących do gminy żydowskiej. Jego teren posiadał kształt nieregularnego wydłużonego równoległoboku. Od południa dochodził do szosy [...] (ul. P.), od zachodu sięgał do ul. [...] (dawna ul. [...]), od strony północnej schodził w kierunku strumienia M., od wschodu graniczył zaś z terenem [...] (dz. nr [...]). Działka nr [...] posiadała powierzchnię 2 ha 44 ara i 96 mkw, natomiast nr [...] - 5,11 ara.

Orientację geodezyjną w lokalizacji działek wspomaga utrwalony do dzisiaj nienaruszony przebieg granicy działki pomiędzy dawnymi działkami [...] i [...] (tworzącymi obecnie część zachodniej granicy działki nr [...]), nienaruszony przebieg granicy między dawnymi działkami [...] i [...] (tworzącej obecnie wschodnią granicę działki nr [...]) oraz przebieg ulicy [...]. Obecna działka nr [...] powstała, jak wynikałoby z danych kartograficznych i geodezyjnych, z połączenia przedwojennych działek nr [...] i częściowo działki nr [...]. Potwierdza to również pismo Powiatowego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w P. do Burmistrza Miasta i Gminy S. z dnia [...] czerwca 2010 r. znak [...], w którym "informuje, że parcelom oznaczonym na karcie [...] numerami [...] i [...] odpowiadają obecnie działki położone w S., oznaczone na arkuszu [...] numerami (...) oraz części działek oznaczonych numerami (...) i [...]" (k. 33, 34 akt adm.). Nadto przebieg granic cmentarza odzwierciedla opinia Komisji Rabinicznej do Spraw Cmentarzy z [...] października 2017r. i [...] listopada 2017r. (k. 36 - 38 akt adm.) w oparciu o zleconą szczegółową synchronizację przedwojennych map uprawnionemu geodecie - na współczesny podkład geodezyjny nałożona została niemiecka fotografia lotnicza z 1at 40. XX w. przedstawiająca teren cmentarza i okolic, na której dostrzec można relacje przestrzenne w kontekście współczesnych podziałów geodezyjnych. Z tej synchronizacji jasno wynika, że północno-zachodni narożnik działki nr [...] o kształcie zbliżonym do trójkąta stanowi teren cmentarza żydowskiego (k. 40 akt adm.). Nadto [...] kwietnia 2016 r. odbyła się wizja lokalna terenu cmentarza z udziałem przedstawicieli Komisji Rabinicznej do Spraw Cmentarzy z Naczelnym Rabinem Polski - M. S., Powiatowego Konserwatora Zabytków, przedstawicieli Urzędu Miasta, przedstawicielem Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad oraz Skarżącego, jednak z uwagi na brak zgody Skarżącego, nie dokonano oględzin przedmiotowej działki, tzn. nr [...].

W ocenie Sądu powyższe dokumenty wskazują, że aktualizacja karty cmentarza poprzez określenie działek ewidencyjnych wchodzących w skład cmentarza i wytyczenie jego granic nie była dowolna, a poparta wiarygodnym i jednoznacznym materiałem dowodowym.

Odnosząc się do zarzutu skarżącego, że cmentarz żydowski nie istnienie z uwagi na jego całkowite zniszczenie i jakikolwiek brak zewnętrznych oznak, wskazać należy także na wytyczne Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Generalnego Konserwatora Zabytków zawarte w piśmie z [...] października 2016 r., z których wynika, że ochroną konserwatorska objąć należy obecnie i dawniej istniejące cmentarze żydowskie, które przestały funkcjonować po II wojnie światowej. Niezbędne w kwestii cmentarzy wyznaniowych jest podjęcie współpracy ze związkami wyznaniowymi oraz innymi instytucjami zajmującymi się ochroną dziedzictwa, zasięgnięcie opinii Komisji Rabinicznej do Spraw Cmentarzy. Organ argumentował, że Komisja została powołana, aby sprawować nadzór nad wszelkimi pracami mającymi miejsce na cmentarzach żydowskich. Przedmiotem zainteresowania Komisji jest ochrona cmentarzy w ich historycznych (czyli przedwojennych) granicach. Podkreślano, że z punktu widzenia prawa żydowskiego, w ramach którego Komisja działa, kluczowa pozostaje ochrona szczątków ludzkich złożonych na cmentarzu bez względu na to, czy szczątki te pozostają w układzie anatomicznym, czy przemieszane są z warstwami ziemi. Uwzględnić zatem należy, że w myśl tradycji żydowskiej cmentarz jest tam gdzie znajdują się szczątki ludzkie, niezależnie od tego, czy zewnętrzne oznaki cmentarza uległy zniszczeniu, jego granice uległy zatarciu, czy też cmentarz został zabudowany. W związku z tym, zadaniem Komisji jest niedopuszczanie do zabudowywania cmentarzy, jak również do rozbudowy obiektów już na cmentarzach istniejących, wybudowanych czy to w czasach okupacji niemieckiej, czy w czasach PRL, czy już po 1989 roku. Fakt zabudowania nekropolii i sprofanowania ludzkich szczątków w wyniku prac ziemnych w przeszłości nie oznacza, że teren ten przestał być dla Żydów cmentarzem - miejscem świętym.

Wobec powyższego, dla objęcia ewidencją zabytków dawnego cmentarza żydowskiego w S. nie ma znaczenia okoliczność, że jego widoczne elementy ty zostały zniszczone, że obecnie nie ma żadnych widocznych zewnętrznych oznak cmentarza, a także i to, że na jego terenie wzniesiono [...], który obecnie stanowi centrum kultury Urzędu Miejskiego w S..

Wobec powyższego słusznie w ocenie Sądu, podnosi organ, że drugorzędne znaczenie mają badania georadarowe, przeprowadzone przez skarżącego na terenie działki [...], pomijając już okoliczność braku ich uzgodnienia z Komisją Rabiniczną. Jak wskazano powyżej teren cmentarza i jego uświęcony charakter wynika już z faktu jego wytyczenia, nie jest zatem konieczne istnienie konkretnych miejsc grzebalnych. Badanie gruntu natomiast na terenie tej części działki [...] gdzie znajdowała się zabytkowa [...] nie mogły wykazać zmian związanych z miejscami grzebalnymi, skoro na tym terenie cmentarza nie było. Z załączonych zdjęć wynika, że [...] graniczyła z terenem dawnego cmentarza żydowskiego i z nim sąsiadowała (k. 41 akt adm.).

Wobec tego, słuszne wywodzi organ, że w trakcie wykonywania robót rozbiórkowych dawnej [...] w S. nie można było znaleźć żadnych śladów pochówków, ani innych pozostałości cmentarza, gdyż na wspomniane ślady nie można było natrafić, ponieważ na terenie dawnej [...] (dawna działka nr [...]) nie było cmentarza. Działka ta graniczyła z cmentarzem od północy. Podnoszone, zatem przez skarżącego zarzuty co do niewłaściwego wytyczenia granicy cmentarza od strony działki skarżącego nr [...] z powyższych powodów nie mogły odnieść skutku.

Przede wszystkim, Sąd podkreśla, że przepis art. 6 ust. 1 pkt 1 lit. f ustawy stanowi wprost, że zabytki nieruchome, w tym cmentarze podlegają ochronie i opiece, bez względu na stan zachowania. Zgodnie z art. 3 pkt 1 ustawy zabytek to "nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową".

Słusznie wskazuje organ w oparciu o opracowania historyczne oraz z dziedziny architektury, historii sztuki oraz ochrony zabytków, że cmentarze żydowskie w Polsce stanowią materialny ślad i pamiątkę po ludności żydowskiej żyjącej na tym terenie, a także po wielonarodowej i wieloreligijnej, tolerancyjnej tradycji politycznej I i II Rzeczpospolitej. Zatem cmentarz żydowski w S. niesie istotną informację o tym, że dawnymi mieszkańcami miasta byli także Żydzi. Bezprzykładnej eksterminacji ludności cywilnej, w tym szczególnie pochodzenia żydowskiego w okresie II wojny światowej towarzyszyła celowa dewastacja miejsc kultu: synagog i cmentarzy. Cmentarz żydowski w S. był konsekwentnie niszczony przez hitlerowców w czasie okupacji. Według A. M., macewy (nagrobki) posłużyły do budowy dróg i ulic a może także przy zakładaniu drugiej nitki linii kolejowej P.-W.. Budynki i mur cmentarny zostały rozebrane. Cegły całe były oczyszczane i układane na stosy, natomiast uszkodzone, po zgnieceniu na miał, posłużyły do wysypywania ścieżek na terenie miasta. Na samym kirkucie przeprowadzono prace niwelacyjne i uczyniono tam park "tylko dla [...]". Trzeba podkreślić, że zniszczono tylko zewnętrzne oznaki cmentarza.

Dzieło zniszczenia kultury żydowskiej zostało przypieczętowane w okresie PRL. Synagogi, cmentarze, o które przez stulecia dbały gminy żydowskie, przejęte w dobie komunizmu nierzadko stały się mieniem bezpańskim, opuszczonym i świadomą polityką skazanym na powolną zagładę, albo często wręcz celowo niszczonym. Najbardziej tragiczne przejawy państwowych działań wymierzonych w przedstawicieli społeczności żydowskiej miały miejsce w Polsce Ludowej w końcowym okresie życia Stalina (1949-1953). Za przejaw państwowej polityki wymierzonej w ludność żydowską należałoby uznać, wspomniany przez Skarżącego, akt z [...] grudnia 1953 r., którym Urząd do Spraw Wyznań w W. przekazał w zarząd i użytkowanie Prezydium Gminnej Rady N. w S. nieruchomość po Gminie Wyznaniowej Żydowskiej w P., na której mieścił się przedmiotowy cmentarz żydowski, z przeznaczeniem na cele społeczne - pobudowanie [...] dla [...]. Podział działki cmentarnej na mniejsze oraz poczynione na nich inwestycje w sposób oczywisty przyczyniły się do dalszej dewastacji i przede wszystkim profanacji cmentarza.

Nadto, Sąd wskazuje, że zgodnie z przepisami ustawy z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2014r., poz. 1798) uznano szczególny status cmentarzy żydowskich, m.in. stanowiąc, iż "Cmentarze wyznaniowe żydowskie stanowiące własność gmin żydowskich lub Związku Gmin nie podlegają wywłaszczeniu" (art. 23 ust. 1 powyższej ustawy z 20 lutego 1997r.).

Wobec powyższego Sąd stwierdza, że w świetle zebranych materiałów dowodowych wojewódzki konserwator zabytków dokonał aktualizacji karty ewidencyjnej zabytku po sprawdzeniu, że dane zawarte w karcie są wyczerpujące i zgodne ze stanem faktycznym oraz obecnym podziałem ewidencyjnym znajdującym się na terenie dawnego cmentarza żydowskiego, co wynika zwłaszcza z pisma Powiatowego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej z [...] czerwca 2010r. oraz z graficznego opracowania przebiegu granic cmentarza żydowskiego z [...] listopada 2017r.

Mając powyższe na uwadze skarga okazała się niezasadna, a jej zarzuty nie podważyły prawidłowości dokonania czynności materialnotechnicznej aktualizacji karty ewidencyjnej cmentarza żydowskiego w S..

W tym stanie rzeczy skargę należało oddalić na podstawie art. 151 p.p.s.a., jak Sąd orzekł w wyroku.