Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

1. Zagadnienie nabycia obywatelstwa podlega wyłącznie reżimowi publicznoprawnemu. Nie będą miały zastosowania w sprawie normy prawnorodzinne, które wskazują na sposoby potwierdzenia biologicznego pokrewieństwa pomiędzy dzieckiem a jego rodzicami. W sprawie nie będzie miała też zastosowania, wyrażona w art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 80, poz. 432 ze zm.), klauzula porządku publicznego.

2. Dla statusu prawnego dziecka, w tym możliwości potwierdzenia posiadania polskiego obywatelstwa w oparciu o art. 4 ustawy z 1962 r., nie ma znaczenia, czy urodziła je matka zastępcza, ale o to, że rodzi się istota ludzka obdarzona przyrodzoną i niezbywalną godnością, która ma prawo do obywatelstwa, jeśli jedno z rodziców jest polskim obywatelem.

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Małgorzata Masternak - Kubiak /spr./ Sędziowie sędzia NSA Grzegorz Czerwiński sędzia del. WSA Mirosław Gdesz Protokolant starszy asystent sędziego Katarzyna Miller po rozpoznaniu w dniu 30 października 2018 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej sprawy ze skargi kasacyjnej G. K. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 11 kwietnia 2016 r. sygn. akt IV SA/Wa 3680/15 w sprawie ze skargi G. K. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia [...] października 2015 r. nr [...] w przedmiocie odmowy potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego 1. uchyla zaskarżony wyrok i zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Wojewody [...] z dnia [...] czerwca 2015 r. znak:[...]; 2. zasądza od Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji na rzecz G. K. kwotę 800 (osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 11 kwietnia 2016 r., sygn. akt IV SA/Wa 3680/15, oddalił skargę G. K. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia [...] r. nr [...] w przedmiocie odmowy potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.

Powyższy wyrok został wydany w następującym stanie faktycznym i prawnym:

Wnioskiem z dnia 25 stycznia 2015 r. małoletnia G.K. reprezentowana przez pełnomocnika, zwróciła się o wydanie decyzji potwierdzającej posiadanie przez nią obywatelstwa polskiego. We wniosku wskazano, że wnioskująca urodziła się 4 maja 2011 r. w[...]. W rubryce dotyczącej danych ojca wpisano, że ojcem wnioskującej jest T.K. W rubryce przeznaczonej na dane matki wpisano: "nie dotyczy". W uzasadnieniu wniosku podano, że wnioskująca jest córką T.K. i J.E. Została urodzona przez matkę zastępczą – surogatkę i dlatego w akcie urodzenia nie wpisano jej danych. Jej drugi ojciec został wpisany do aktu urodzenia wydanego przez stan Kalifornia, ponieważ obowiązujące w tym stanie przepisy dopuszczają wpisanie w akcie urodzenia dwóch rodziców tej samej płci. Do wniosku dołączono potwierdzone za zgodność z oryginałem kopie dwóch stron paszportu wnioskującej oraz jej aktu urodzenia wydanego przez stan Kalifornia, a także uwierzytelnione tłumaczenie tego aktu z języka angielskiego na język polski.

W piśmie z dnia 20 lutego 2015 r. Wojewoda [...] wezwał pełnomocnika małoletniej do uzupełniania wniosku m.in.: o odpis zupełny aktu jej urodzenia (wskazując, że jest niezbędny do ustalenia pokrewieństwa pomiędzy małoletnią a T.K.); o informację, czy kobieta, która urodziła małoletnią posiada lub posiadała obywatelstwo polskie oraz o informacje, czy kobieta, która urodziła małoletnią w chwili jej urodzenia pozostawała w związku małżeńskim. Pełnomocnik wnioskującej, w odpowiedzi na wezwanie z dnia 20 lutego 2015 r., w piśmie z dnia 14 maja 2015 r. odmówił przedstawienia żądanych informacji. Stwierdził, że organ administracji nie ma kompetencji do ustalenia kwestii pochodzenia małoletniej, a zatem zagadnienie pozostawiania kobiety, która urodziła małoletnią w związku małżeńskim, powinno pozostawać poza zainteresowaniem organu, a żądanie takich informacji narusza zasadę praworządności. Pełnomocnik wskazał, że organ powinien wydać decyzję na podstawie przedstawionego aktu urodzenia wnioskującej. Na marginesie stwierdził, że dostarczenie danych dotyczących kobiety, która urodziła dziecko, napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.

Wojewoda [...] decyzją z dnia [...] r. odmówił potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez małoletnią G.K.

Skarżąca wniosła odwołanie od powyższej decyzji, po którego rozpoznaniu Minister Spraw Wewnętrznych decyzją z dnia [...] r. utrzymał w mocy decyzję organu pierwszej instancji. Minister, odwołując się do przepisów ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, stwierdził, że nabycie obywatelstwa polskiego przez małoletnią jest uzależnione od wykazania, że co najmniej jedno z rodziców w dacie jej urodzenia posiadało obywatelstwo polskie. Organ odwoławczy wywiódł, że pojęcie rodzica w rozumieniu przepisów ustawy o obywatelstwie polskim ma charakter prawny. Przez "rodziców" w polskim porządku prawnym rozumie się ojca i matkę. Minister wskazał, że przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jednoznacznie wskazują w art. 61, że matką dziecka jest kobieta, która je urodziła (matka biologiczna). Natomiast domniemywa się, że ojcem dziecka jest mąż matki, jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa (art. 62 § 1). Domniemanie to może zostać obalone tylko na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. Stosownie do art. 68 K.r.o. zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne, jeżeli dziecko zostało poczęte w następstwie zabiegu medycznego, na który mąż matki wyraził zgodę. Przysposobić dziecko mogą wyłącznie małżonkowie (art. 115 § 1 K.r.o.), a pojęcie "rodzicielstwa", czy "rodzice" zawsze odnoszone jest do osób różnej płci. Prawo polskie nie zna instytucji "rodziców jednopłciowych", ani "matki zastępczej", a także nie uznaje "umów o zastępcze macierzyństwo". Przyjmuje się, że umowa o zastępcze macierzyństwo jest nieważna. Polski system prawny nie przyznaje również tzw. związkom partnerskim praw rodzicielskich i nie umożliwia nadania takim stanom faktycznym atrybutu stanu regulowanego prawem. Organ odwoławczy, analizując w świetle powyższego zgromadzony materiał dowodowy, stwierdził, że przedłożony do wniosku amerykański akt urodzenia małoletniej nie rozstrzyga kwestii tożsamości jej ojca i matki. Z jednej bowiem strony brak w nim danych osobowych biologicznych rodziców, co w konsekwencji powoduje brak możliwości ustalenia rzeczywistego pochodzenia dziecka. Z drugiej strony jego treść jest sprzeczna z polskim porządkiem prawnym, ponieważ polskie przepisy nie przewidują wpisania jako rodziców dwóch osób tej samej płci, jak to uczyniono w amerykańskim akcie urodzenia dziecka. Minister powołał się na, wyrażoną w art. 7 ust. 1 Prawa prywatnego międzynarodowego, a także w art. 1146 § 1 pkt 7 K.p.c., klauzulę porządku publicznego, zakazującą mu uznania skutków prawnych zagranicznego aktu urodzenia małoletniej, które są nie do pogodzenia z podstawowymi zasadami krajowego porządku prawnego. Organ odwoławczy skonstatował, że podstawę uznania za rodziców w rozumieniu art. 6 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim, może stanowić tylko taki akt urodzenia sporządzony za granicą, którego skutki prawne nie naruszają klauzuli porządku publicznego, o której mowa w art. 7 Prawa prywatnego międzynarodowego.

G. K. wniosła skargę na powyższą decyzję do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, zarzucając naruszenie: 1. przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 6 i art. 8 K.p.a., art. 4 Prawa o aktach stanu cywilnego, art. 56 ust. 2 in fine ustawy o obywatelstwie polskim, art. 3 ust. 1 i art. 16 ust. 1 Konwencji o prawach dziecka, art. 8 i art. 2 Konstytucji; 2. naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, tj. art. 66 i art. 70 ustawy o obywatelstwie polskim, art. 16 ustawy o obywatelstwie polskim, art. 18 i art. 32 ust. 1 Konstytucji, art. 34 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 6 ust. 1 dawnej ustawy o obywatelstwie polskim, art. 55 ust. 1, art. 57 ust. 2, art. 7 ust. 1 Prawa prywatnego międzynarodowego, art. 1147 § 1 pkt 7 K.p.c., art. 115 § 1 K.r.o., art. 8 ust. 1 i ust. 2 oraz art. 12 oraz art. 14 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, art. 3 ust. 1 i art. 8 ust. 1 Konwencji o prawach dziecka.

Minister Spraw Wewnętrznych w odpowiedzi na skargę wniósł o jej oddalenie, powołując się na argumentację zawartą w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Na rozprawie w dniu 31 marca 2016 r. strony podtrzymały stanowiska w sprawie. Pełnomocnik skarżącej dołączył do akt sprawy potwierdzoną za zgodność z oryginałem kopię tłumaczenia przysięgłego z języka francuskiego na język polski wyroku Trybunału Praw Człowieka z dnia 26 czerwca 2014 r. w sprawie Labassee przeciwko Francji (skarga nr 65941/11).

W wyroku oddalającym skargę Sąd pierwszej instancji uznał za chybioną argumentację skarżącej, mającą przemawiać za zastosowaniem w rozpoznawanej sprawie art. 16 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim. Strona "poszukuje" podstawy do stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego nie w art. 16, a w art. 14 pkt 1 powołanej ustawy, zgodnie z którym małoletni nabywa obywatelstwo polskie przez urodzenie, w przypadku gdy co najmniej jedno z rodziców jest obywatelem polskim. Nie można wywodzić obywatelstwa polskiego z urodzenia z rodziców, z których jedno jest obywatelem polskim (art. 14 pkt 1 ustawy) i jednocześnie z przysposobienia przez obywatela polskiego (art. 16 ustawy). Argumentacja skargi, mająca uzasadniać zastosowanie w przedmiotowej sprawie art. 16 ustawy w istocie przeczy wnioskowi strony o potwierdzenie posiadania obywatelstwa, w którym jednoznacznie wywodzi ona obywatelstwo polskie po rodzicu (ojcu) – T. K. Następnie Sąd wywiódł, że uwzględniając datę urodzenia małoletniej, za miarodajną dla oceny, czy przez urodzenie nabyła ona obywatelstwo polskie, organy administracji prawidłowo uznały przepisy ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.), dalej powoływanej jako "ustawa". Jako że skarżąca wywodzi obywatelstwo polskie po ojcu (T. K.), podstawę wydania decyzji potwierdzającej mógł stanowić art. 4 pkt 2 lub art. 6 ust. 1 ustawy. W dalszej części uzasadnienia Sąd odwołał się do wyroku NSA z 6 maja 2015 r. sygn. akt II OSK 2419/13, a także następujących przepisów: art. 3 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego, art. 1138 zd. 1 K.p.c., przepisów ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe, art. 1146 § 1 pkt 7 K.p.c., art. 107 pkt 3 ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego, a także przepisów Konstytucji (art. 18) i Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 619, art. 62 § 1, art. 68, art. 115 § 1 K.r.o.). Odniósł się też do kwestii umów o tzw. zastępcze macierzyństwo, wskazując na potępienie takich praktyk przez Parlament Europejski w rezolucji z dnia 17 grudnia 2015 r. w sprawie rocznego sprawozdania dotyczącego praw człowieka i demokracji na świecie za rok 2014 oraz polityki UE w tym zakresie. Powołał także szereg orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu w zakresie macierzyństwa zastępczego i dopuszczalności adopcji przez pary jednopłciowe.

Następnie Sąd wskazał, że Polski system prawny, jak dotąd nie akceptuje skutków prawnych zerwania powiązania między biologią a prawem rodzinnym, w szczególności z uznania umów o zastępcze macierzyństwo, czy rodziców "jednopłciowych". Wprowadzenie tego typu regulacji tworzy pewien rodzaj fikcji prawnego pochodzenia dziecka nie od rodziców o odmiennej płci, ale od osób tej samej płci, co stoi w sprzeczności z opisanymi wyżej podstawowymi zasadami polskiego porządku prawnego, wynikającymi z konstytucji i podstawowych regulacji z zakresu prawa rodzinnego. Fundamentalną zasadą polskiego porządku prawnego, co zostało już wyżej wywiedzione, jest to, że dziecko może mieć najwyżej dwoje rodziców, którymi są matka, będąca kobietą i ojciec, będący mężczyzną, co wiąże się z biologicznym pochodzeniem dziecka (ewentualnie matka i ojciec adopcyjny), a także to, że dziecko nie może być przedmiotem umowy i zostać pozbawione swojej tożsamości związanej z naturalnym pochodzeniem. Z przedstawionych względów, zdaniem Sądu, organy obu instancji trafnie stwierdziły, że istnieją podstawy do odmowy uznania skutku zagranicznego aktu ojcostwa T. K. Skoro akt urodzenia skarżącej (wydany przez stan Kalifornia) uznaje umowę o macierzyństwo zastępcze i wskazuje jako rodziców skarżącej dwóch mężczyzn, to stoi on w sprzeczności podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej. W zakresie, w jakim miałby on stanowić wyłączny dowód stwierdzonego w nim ojcostwa, nie wywołuje on zatem skutków prawnych dla czynności publicznoprawnej w formie potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego. Przyjęcie odmiennego poglądu oznaczałoby aprobatę przez organy administracji skutków umowy o macierzyństwo oraz zaakceptowanie, że matką dziecka jest mężczyzna, co naruszałoby klauzulę porządku publicznego.

Sąd Wojewódzki uznał za prawidłowe i zmierzające do wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy wezwanie pełnomocnika skarżącej do nadesłania odpisu zupełnego aktu urodzenia skarżącej, który był niezbędny do ustalenia pokrewieństwa pomiędzy nią a T. K., a także informacji, czy kobieta, która urodziła dziecko posiadała obywatelstwo polskie i w chwili urodzenia skarżącej pozostawała w związku małżeńskim. Konsekwencje nieudowodnienia danych wnioskodawcy oraz informacji o okolicznościach niezbędnych do ustalenia stanu faktycznego i prawnego, obciążać będą wnioskodawcę (art. 56 ust. 2 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim). Oznacza to, że w razie nieudowodnienia stosownymi dokumentami przez wnioskodawcę, że posiada on obywatelstwo polskie, organ administracji zobligowany będzie do wydania decyzji odmownej. Z akt sprawy nie wynika, aby strona (jej przedstawiciel ustawowy lub pełnomocnik) podjął chociażby próbę pozyskania żądanych przez organ administracji dokumentów. W piśmie z dnia 14 maja 2015 r. pełnomocnik jednoznacznie zakwestionował otrzymane wezwanie, stwierdzając, że objęte nim kwestie powinny pozostawać poza zainteresowaniem organów administracji. W końcowej części pisma znalazło się jedynie lakoniczne, niepoparte żadnymi dowodami stwierdzenie, że dostarczenie żądanych danych napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.

W ocenie Sądu Wojewódzkiego, w działaniu organów administracji, nie można dopatrzeć się naruszenia przepisów Konwencji o prawach dziecka z 20 listopada 1989 r. (Dz. U. z 1991. Nr 120, poz. 526 ze zm.), w tym art. 3 ust. 1, art. 8 ust. 1 i art. 16 ust. 1. Nie można bowiem stwierdzić, że działania organów administracji zmierzały do naruszenia tożsamości dziecka, a w szczególności jego obywatelstwa. Nie można również wywieść tezy, że organy działy w sprawie bez uwzględnienia najlepszego zabezpieczenia interesów dziecka. W ocenie Sądu poszanowania tożsamości dziecka, w tym jego obywatelstwa, nie można łączyć z prawem do legitymowania się obywatelstwem polskim na podstawie decyzji o charakterze deklaratoryjnym. Kompetencja wewnętrzna państwa do regulowania kwestii związanych z obywatelstwem jest niekwestionowana i wynika zasady suwerenności. Stąd działaniu organów administracji, zmierzającemu do należytego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy w celu ustalenia, czy skarżąca nabyła z mocy prawa obywatelstwo polskie, nie można w żadnym razie przypisać charakteru arbitralnej lub bezprawnej ingerencji w jej prawa.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiodła G. K., zaskarżając go w całości i domagając się jego uchylenia, a także zasądzenia na rzecz skarżącej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego, według norm przepisanych.

Skarżąca zarzuciła naruszenie prawa materialnego, to jest:

1) art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. - Prawo prywatne międzynarodowe w przez jego niewłaściwe zastosowanie w sprawowanej przez Sąd kontroli, to jest zastosowanie do odmowy uznania skutków prawnych obcego aktu stanu cywilnego, podczas gdy przepis ten znajduje zastosowanie wyłącznie do obcych norm prawnych;

2) art. 1146 § 1 pkt 7 K.p.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie w sprawowanej przez Sąd kontroli, to jest zastosowanie do odmowy uznania skutków prawnych obcego aktu prawa cywilnego, podczas gdy przepis ten znajduje zastosowanie wyłącznie do obcych orzeczeń sądowych (przy czym materialnoprawny charakter powołanego przepisu wynika stąd, że stanowi on rzekomą przeszkodę dla rozciągnięcia na terytorium Polski materialnoprawnych skutków prawnych poświadczonych w zagranicznych aktach stanu cywilnego);

3) art. 107 pkt 3 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego przez jego niewłaściwe zastosowanie w sprawowanej przez Sąd kontroli, to jest zastosowanie do odmowy uznania skutków prawnych obcego aktu prawa cywilnego, podczas gdy przepis ten znajduje zastosowanie wyłącznie do transkrypcji zagranicznych aktów stanu cywilnego;

4) przepisów powołanych w pkt 1-3 powyżej przez ich niewłaściwą błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że przepisy te świadczą o obowiązywaniu normy nakazującej odmowę uznania skutków prawnych obcego aktu prawa cywilnego sprzecznego z porządkiem publicznym Rzeczypospolitej Polskiej;

5) art. 18 Konstytucji przez jego błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że przepis ten definiuje małżeństwo wyłącznie jako związek heteroseksualny, podczas gdy w rzeczywistości przepis ten określa jedynie, jakie małżeństwa pozostają pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej;

6) przepisów powołanych w pkt 1-3 powyżej przez ich niewłaściwą wykładnię, polegającą na uznaniu, że sprzeczne z polskim porządkiem publicznym jest ustalenie rodzicielstwa na podstawie zagranicznego aktu stanu cywilnego, w którym jako rodzice wpisani są dwaj mężczyźni;

7) art. art. 66 i 70 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim przez zastosowanie w sprawowanej przez Sąd kontroli ustawy dawnej, podczas gdy zastosowanie znajdowała ustawa nowa;

8) art. 16 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim przez jego niezastosowanie w sprawowanej przez Sąd kontroli, w sytuacji gdy zagraniczna surogacja, która miała miejsce w sprawie, powinna być na gruncie prawa polskiego kwalifikowana jako adopcja;

9) art. 57 ust. 2 prawa prywatnego międzynarodowego przez niezastosowanie tego przepisu w sprawowanej przez Sąd kontroli (w sytuacji, gdy brak regulacji surogacji w prawie prywatnym międzynarodowym), podczas gdy zastosowanie tego przepisu doprowadziłoby do uznania, że do oceny skuteczności surogacji właściwe jest prawo amerykańskie jako prawo miejsca zwykłego pobytu małżonków, z których jeden ma obywatelstwo polskie (i obce, które nie może być wzięte pod uwagę), drugi zaś nie ma obywatelstwo obce - i w konsekwencji skarżąca jest dzieckiem obywatela polskiego;

10) art. 115 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przez jego zastosowanie w sprawowanej przez Sąd kontroli do oceny przysposobienia dokonanego według prawa obcego przez parę osób, z których jedna nie posiada polskiego obywatelstwa;

11) art. 32 ust. 1 Konstytucji przez jego niezastosowanie w sprawowanej przez Sąd kontroli, w sytuacji zaskarżona gdy decyzja organu narusza ten przepis, powodując, że dzieci urodzone w wyniku surogacji mają mniej praw niż pozostałe dzieci oraz że zawarte za granicą małżeństwa jednopłciowe mają mniej praw niż zawarte za granicą małżeństwa różnopłciowe;

12) art. 34 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 6 ust. 1 dawnej ustawy o obywatelstwie polskim przez niewłaściwą wykładnię, polegającą na przyjęciu, że znaczenie konstytucyjnego pojęcia rodzica zostało określone przez kodeks rodzinny i opiekuńczy, a przez to naruszenie hierarchii źródeł prawa i zasady autonomii interpretacyjnej Konstytucji, co doprowadziło do uznania, że T. K. i J. E. nie są rodzicami skarżącej;

13) art. 55 ust. 1 prawa prywatnego międzynarodowego przez niewłaściwe zastosowanie w sprawowanej przez Sąd kontroli, polegające na uznaniu jednocześnie, że (a) skarżąca nie jest obywatelem polski i (b) dla ustalenia jej pochodzenia właściwe jest prawo polskie, w tym w szczególności domniemania płynące z kodeksu rodzinnego i opiekuńczego;

14) naruszenie art. 8 ust. ust. 1 i 2 konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności przez niewłaściwą wykładnię, polegającą na przyjęciu, że prawo do poszanowania życia prywatnego pozwala sądowi na nieustalenie rodzicielstwa poświadczonego obcym aktem stanu cywilnego w sytuacji, gdy treść tego aktu narusza porządek publiczny;

15) art. 8 w zw. z art. 14 konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności przez ich niezastosowanie w sprawowanej przez Sąd kontroli w sytuacji, gdy zakaz dyskryminacji w życiu rodzinnym i prywatnym nie pozwala na zastosowanie klauzuli porządku publicznego w celu odmowy uznania zagranicznego rodzicielstwa dwóch osób tej samej płci;

16) art. 12 w zw. z art. 14 konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności przez ich niezastosowanie w sprawowanej przez Sąd kontroli w sytuacji, gdy prawo do zawarcia małżeństwa według prawa Stanów Zjednoczonych nie pozwala na zastosowanie klauzuli porządku publicznego w celu odmowy uznania zagranicznego małżeństwa dwóch osób tej samej płci;

17) art. 3 ust. 1 konwencji o prawach dziecka przez jego niewłaściwe zastosowanie w sprawowanej przez Sąd kontroli, polegające na przyjęciu, że interes dziecka został zabezpieczony w postępowaniu administracyjnym, mimo że odmowy potwierdzenia jego polskiego obywatelstwa w sytuacji, gdy obywatelstwo takie ma faktyczny ojciec;

18) art. 8 ust. 1 konwencji o prawach dziecka przez jego niewłaściwe zastosowanie w sprawowanej przez Sąd kontroli, polegające na przyjęciu, że prawo dziecka do zachowania tożsamości zostało poszanowane w postępowaniu administracyjnym w sytuacji, w której dziecko ma inne obywatelstwo niż jego faktyczny ojciec.

Ponadto skarżąca kasacyjnie zarzuciła zaskarżonemu naruszenie przepisów postępowania, które mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy, to jest:

1) art. 1 § 1 i 2 P.u.s.a. oraz art. 3 § 1 P.p.s.a., przez oparcie wyroku na ustaleniu, jakoby T.K. nie był biologicznym ojcem skarżącej, podczas gdy zaskarżona decyzja opierała się na ustaleniu, że nie wiadomo, czy biologiczna matka skarżącej miała męża i czy stosuje się domniemanie pochodzenia dziecka z małżeństwa - co mogło mieć wpływ na wynik sprawy, ponieważ w ten sposób Sąd nie dokonał kontroli decyzji administracyjnej, w tym dokonanej w niej subsumcji, a tylko zastąpił podstawę faktyczną i rozumowanie prawne organu samodzielnie ustaloną podstawą faktyczną i odmiennym rozumowaniem;

2) art. 133 P.p.s.a. przez oparcie wyroku na ustaleniu, jakoby T. R. nie był biologicznym ojcem skarżącej, w sytuacji gdy okoliczność ta nie wynika z akt sprawy - co miało wpływ na wynik spawy, ponieważ to ustalenie stanowiło podstawę faktyczną wyroku;

3) art. 1 § 1 i 2 P.u.s.a. oraz art. 3 § 1 P.p.s.a. w zw. z art. art. 151 oraz 145 § 1 pkt 1 lit. c P.p.s.a. w zw. z:

4) art. 7 K.p.a. i art. 77 § 1 K.p.a. i art. 107 § 1 K.p.a. przez oparcie wyroku na ustaleniu, jakoby T.K. nie był biologicznym ojcem skarżącej, podczas gdy zaskarżona decyzja opierała się na ustaleniu, że nie wiadomo, czy biologiczna matka skarżącej miała męża i czy stosuje się domniemanie pochodzenia dziecka z małżeństwa; kwestia biologicznego ojcostwa T. K. nie została w ogóle ustalona w postępowaniu administracyjnym, co miało wpływ na wynik sprawy, skoro bowiem Sąd uznał taką nieustaloną kwestię za istotną, obowiązany był uchylić decyzje obu instancji i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Wojewodzie[...];

5) art. 6 i 7 K.p.a., przez naruszenie wynikającej z tych przepisów zasady da mihi factum, dabo tibi ius i uznanie, że w sytuacji dokonania przez stronę określonej kwalifikacji prawnej stanu faktycznego (pochodzenie od polskiego ojca) organ nie był obowiązany badać, czy wniosek strony jest zasadny na innej podstawie prawnej (przysposobienie przez polskiego obywatela) - co mogło mieć wpływ na wynik sprawy, bowiem ustalenie przez Sąd, że organ winien uznać, że doszło do przysposobienia, skutkowałoby uchyleniem zaskarżonej decyzji;

6) art. 6 i 8 K.p.a. przez zaaprobowanie przyjętego przez organ domniemania, nie znajdującego podstawy w przepisach prawa, jakoby biologiczna matka skarżącej pozostawała w związku małżeńskim - co miało wpływ na wynik sprawy, ponieważ domniemanie to stanowiło dla organu powód uznania, że nie dowiedziono rodzicielstwa T.K., a więc uznając takie domniemanie za bezpodstawne, Sąd uchyliłby zaskarżoną decyzję;

7) art. 3 prawa o aktach stanu cywilnego przez zaaprobowanie dokonanej przez organ odmowy uznania skutków prawnych amerykańskiego aktu urodzenia, z którego wynikało ojcostwo T.K. i w ten sposób zaaprobowanie obejścia zasady wyłącznej mocy dowodowej aktów stanu cywilnego - co miało wpływ na wynik sprawy, ponieważ gdyby Sąd uznał, że organ winien był dokonać ustalenia zgodnie z treścią amerykańskiego aktu stanu cywilnego, uchyliłby zaskarżoną decyzję;

8) naruszenie art. 56 ust. 2 in fine ustawy o obywatelstwie polskim przez uznanie, że sam fakt wystąpienia surogacji nie dowodzi trudnych do przezwyciężenia przeszkód w dostarczeniu danych matki zastępczej - co mogło mieć wpływ na wynik sprawy, ponieważ uznanie, że przeszkody takie zachodziły, spowodowałoby konieczność uchylenia zaskarżonej decyzji z tego powodu, że organ bezpodstawnie żądał danych matki zastępczej;

9) art. 56 ust. 2 in fine ustawy o obywatelstwie polskim w zw. z art. art. 7, 8 i 9 K.p.a. przez uznanie, że skarżąca nie wykazała w postępowaniu administracyjnym istnienia trudnych do przezwyciężenia przeszkód, a w rezultacie, że organy nie musiały zastosować tego przepisu, podczas gdy organy obu instancji nie żądały dowodów; na tę okoliczność ani też nie czyniły w tym przedmiocie żadnych ustaleń - co mogło mieć wpływ na wynik sprawy, ponieważ stwierdzenie, że organy powinny dokonać ustaleń w tym przedmiocie skutkować powinno uchyleniem zaskarżonej decyzji;

10) art. 3 ust. 1 konwencji o prawach dziecka przez nierozważenie przez Sąd, jaki wpływ zaskarżona decyzja wywrze na interesy dziecka a ponadto aprobatę braku podobnych rozważań w postępowaniu przed oboma organami i ich decyzjach - co mogło mieć wpływ na wynik sprawy, ponieważ interes dziecka wymaga ustalenia, że ma ono polskie obywatelstwo;

11) art. 16 ust. 1 konwencji o prawach dziecka przez zaaprobowanie dokonanej przez organy arbitralnej ingerencji w sferę życia prywatnego dziecka przez żądanie dostarczenia dokumentów dotyczących stanu cywilnego biologicznej matki dziecka - co miało wpływ na wynik sprawy, ponieważ brak zadośćuczynienia temu żądaniu stanowił przyczynę dokonania przez organ ustaleń niekorzystnych dla strony, które to ustalenia sąd zaaprobował;

12) art. 8 K.p.a. i art. 2 Konstytucji przez nadużycie władzy, polegające na zaakceptowaniu standardów dowodowych i prawnych przyjętych przez organy, odbiegających od praktyki urzędu w sprawach osób heteroseksualnych - co miało wpływ na wynik sprawy, ponieważ niesprostanie tym standardom dowodowym stanowiło przyczynę dokonania przez organ ustaleń niekorzystnych dla strony, które to ustalenia sąd zaaprobował.

Pismem procesowym datowanym 22 października 2018 r. Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w sprawie i wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie, chociaż nie wszystkie podniesione w niej zarzuty mają usprawiedliwione podstawy.

Naczelny Sąd Administracyjny związany jest podstawami skargi kasacyjnej, bowiem według art. 183 § P.p.s.a., rozpoznaje sprawę w jej granicach, z urzędu zaś bierze pod uwagę jedynie nieważność postępowania. W niniejszej sprawie żadna z wymienionych w art. 183 § 2 P.p.s.a. przesłanek nieważności postępowania nie zaistniała, wobec czego kontrola Naczelnego Sądu Administracyjnego ograniczyć się musiała wyłącznie do zbadania zawartych w skardze zarzutów sformułowanych w granicach podstaw kasacyjnych.

W świetle art. 174 P.p.s.a., skargę kasacyjną można oprzeć na następujących podstawach: 1. naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie; 2. naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. W skardze podniesiono obie podstawy kasacyjne. Jednak przedmiot obu rodzajów zarzutów, jak i kierunek ich argumentacji pozostaje w ścisłym związku, koncentrując się zasadniczo wokół wykładni i zastosowania norm prawa materialnego. Mając na względzie powyższy związek treściowy, sformułowane w niniejszej skardze zarzuty poddane zostaną kontroli kasacyjnej łącznie, w kontekście naruszenia prawa materialnego.

Nie jest zasadny zarzut naruszenia zaskarżonym wyrokiem art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2017 r. poz. 2188, z późn. zm.) - dalej: "P.u.s.a" oraz art. 3 § 1 i 2 P.p.s.a. Zgodnie z art. 1 P.u.s.a., sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami a organami administracji rządowej (§ 1). Kontrola ta jest sprawowana pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej (§ 2). Z kolei postanowienia art. 3 § 1 i 2 P.p.s.a. wyznaczają zakres przedmiotowy postępowania sądowoadmnistracyjnego. Podkreślić należy, że naruszenie art. 1 § 1 P.u.s.a. ma, co do zasady miejsce w sytuacji, gdy sąd rozpoznający skargę uchyla się od obowiązku wykonania kontroli, o której mowa w tych przepisach. Trzeba mieć jednak na uwadze, że przepis art. 1 § 2 P.u.s.a. nie jest przepisem procesowym, lecz ustrojowym, określającym podstawowe kryterium sprawowania kontroli administracji publicznej przez sądy administracyjne. Zarzucając naruszenie tego przepisu strona powinna wskazać konkretny przepis prawa, który powinien uwzględnić, a czego nie zrobił sąd, dokonując kontroli legalności działania organów administracji. Wykazując naruszenie tego przepisu strona może też wywodzić, że sąd niezasadnie wyszedł poza kryterium kontroli działalności administracji publicznej pod względem jej zgodności z prawem. Sąd administracyjny bada (ocenia) legalność zaskarżonego aktu w zakresie odnoszącym się do kompetencyjno-proceduralnych podstaw działania organu administracji podejmującego rozstrzygnięcie oraz materialnoprawnych podstaw jego wydania, kontrolując prawidłowość ich wykładni oraz prawidłowość ich zastosowania (por. L. Leszczyński, Orzekanie przez sądy administracyjne a wykładnia prawa, "Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego" 2010, nr 5-6, s. 267 i n.). Sąd może w związku z tym naruszyć powołany przepis ustrojowy wyłącznie wówczas, gdy oceni działalność administracji przyjmując inne, niż legalność, kryterium kontroli - przykładowo będzie ją oceniał pod kątem słuszności. W przedmiotowej sprawie sytuacja taka nie zaistniała, albowiem Sąd pierwszej instancji dokonał weryfikacji zgodności z prawem zaskarżonej decyzji zarówno w aspekcie procesowym, materialnym, jak i ustrojowym.

W świetle powyższego nie jest też zasadny zarzut naruszenia art. 3 § 1 P.p.s.a. Przepis ten stanowi, że sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności administracji publicznej i stosują środki określone w ustawie. Zaznaczyć należy, że przepis ten zakreśla jedynie właściwość sądów administracyjnych, stanowiąc, że sprawują one wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolę działalności administracji publicznej. W rozpoznawanej sprawie nie ma żadnych podstaw do przyjęcia, że Wojewódzki Sąd Administracyjny nie dokonał takiej kontroli albo, że ocenę swoją oparł na innym kryterium niż zgodność zaskarżonej decyzji z prawem.

Przedmiotem kontroli kasacyjnej jest wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie oddalający skargę G. K. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych w przedmiocie odmowy potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego. W ocenie składu orzekającego Naczelnego Sądu Administracyjnego Sąd Wojewódzki dokonał wadliwej wykładni norm prawa materialnego traktujących o potwierdzeniu posiadania obywatelstwa polskiego przez skarżącą, jak również niewłaściwie je zastosował.

Obywatelstwo polega na trwałej więzi prawnej łączącej daną jednostkę z państwem, na przynależności jednostki do tego państwa, a jego istota wyraża się w całokształcie wzajemnych praw i powinności jednostki oraz państwa, wyznaczonych przez obowiązujące normy prawne. Obywatelstwo można określić: "jako «instytucję prawną», której istota polega na istnieniu względnie trwałego w czasie i przestrzeni węzła prawnego łączącego jednostkę z państwem i wyznaczającego jej przynależność do tego państwa, który stwarza podstawę zaistnienia kompleksu wzajemnych praw i obowiązków jednostki i państwa" (J. Jagielski, Obywatelstwo polskie. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1998, s. 20). Podkreślić należy, że obywatelstwo stanowi meta-prawo w stosunku do praw obywatelskich i politycznych. Jest to warunek sine qua non, od którego zależy możliwość korzystania z tych praw (zob. J. Połatyńska, Prawo do obywatelstwa jako prawo człowieka, "Folia Iuridica", Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2010 r., s. 2). Normowanie spraw dotyczących obywatelstwa: jego nabycia i utraty oraz skutków prawnych, które się z nim wiążą, jest pozostawione suwerennym decyzjom państwa (zob. B. Banaszak, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2009, s. 199; wyrok NSA z dnia 16 maja 2005 r., sygn. akt II OSK 719/06, LEX nr 351009).

Konstytucja RP w art. 34 ust. 1 przewiduje nabycie obywatelstwa z mocy prawa według zasady prawa krwi (ius sanguinis), stanowiąc: "Obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi". W tym samym przepisie, w zdaniu drugim, ustrojodawca dopuścił inne przypadki nabycia obywatelstwa polskiego, powierzając ich określenie ustawodawcy. Uzyskaniu obywatelstwa zgodnie z zasadą prawa krwi, ustrojodawca niewątpliwie nadał charakter podstawowy w tym sensie, że każdy, kto spełnia warunki wskazane w omawianym przepisie, jest z mocy Konstytucji obywatelem polskim, a w konsekwencji podmiotem wolności, praw i obowiązków związanych z tym statusem (zob. wyrok TK z dnia 18 stycznia 2012 r., sygn. akt Kp 5/09, OTK-A 2012, nr 1, poz. 5).

W świetle Konstytucji decydujące kryterium posiadania obywatelstwa polskiego stanowi obywatelstwo rodziców. Jest to kryterium wystarczające, bo w razie jego spełnienia obywatelstwo dziecka pojawia się ex lege. Zaznaczyć trzeba, że art. 34 ust. 1 Konstytucji zdanie pierwsze, mówiąc o urodzeniu "z rodziców", posługuje się liczbą mnogą, a tym samym nie obejmuje swoim zakresem sytuacji, gdy tylko jedno z rodziców dziecka ma obywatelstwo polskie. Oznacza to, że unormowanie statusu prawnego takiego dziecka pozostawiono ustawodawcy zwykłemu (art. 34 ust. 1 zdanie drugie). Każdy, kto spełnia kryterium wskazane w przepisie art. 34 ust. 1 zd. pierwsze, ma konstytucyjnie gwarantowane prawo do posiadania obywatelstwa polskiego. Podmiotami tego prawa są wszystkie osoby urodzone z obywateli (obywatela) polskiego, jego treścią – obowiązek uznania statusu obywatela wszystkich takich osób, a jego adresatem – wszystkie władze. W tym sensie można mówić o konstytucyjnym prawie do posiadania obywatelstwa polskiego. Raz jeszcze trzeba zaznaczyć, że obejmuje ono tylko osoby, które spełniają kryterium narodzenia z obywateli polskich, bo tylko im Konstytucja gwarantuje ipso iure posiadanie obywatelstwa (zob. L. Garlicki, Komentarz do art. 34 Konstytucji, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, M. Zubik, t. II, Warszawa 2016).

Domagając się potwierdzenia obywatelstwa polskiego, skarżąca podnosi, że jest córką obywatela polskiego. W pierwszej kolejności należało zatem wyjaśnić, przepisy której ustawy o obywatelstwie polskim były właściwe w sprawie. Ustawa z dnia z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie (Dz. U. z 2012 r., poz. 161 ze zm.), weszła w życie w dniu 15 sierpnia 2012 r., z wyjątkiem rozdziału 5 i art. 65 (art. 70 tej ustawy). Skarżąca urodziła się w dniu 4 maja 2011 r. Przepisy powołanej ustawy, regulujące kwestię nabycia obywatelstwa polskiego przez urodzenie, w szczególności art. 14 pkt 1 tej ustawy, nie mogły więc mieć zastosowania. Sąd Wojewódzki trafnie przyjął, uwzględniając datę urodzenia skarżącej, że dla oceny, czy przez urodzenie nabyła ona obywatelstwo polskie, właściwe są przepisy ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.), dalej powoływana, jako: "ustawa z 1962 r.".

Zgodnie z art. 4 ustawy z 1962 r. dziecko nabywa przez urodzenie obywatelstwo polskie, gdy:

1) oboje rodzice są obywatelami polskimi albo

2) jedno z rodziców jest obywatelem polskim, a drugie jest nieznane, bądź nieokreślone jest jego obywatelstwo lub nie posiada żadnego obywatelstwa.

Zgodnie z art. 56 ust. 1 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim, wniosek o potwierdzenie posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego zawiera dane osoby, której potwierdzenie dotyczy, i jej wstępnych do drugiego stopnia oraz informacje o istotnych okolicznościach niezbędnych do ustalenia stanu faktycznego i prawnego. Stosownie natomiast do treści art. 56 ust. 2 tej ustawy osoba i podmiot występujący z wnioskiem o potwierdzenie posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego są obowiązani dołączyć dokumenty potwierdzające dane i informacje zawarte we wniosku, chyba że uzyskanie tych dokumentów napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.

Skarżąca została urodzona przez matkę zastępczą – surogatkę. W akcie urodzenia nie wpisano jednak jej danych osobowych. Wpisano natomiast, jako drugiego rodzica (ojca) - J.E. Dla nabycia obywatelstwa polskiego decydujący jest moment urodzenia (przyjścia na świat) dziecka. Skarżąca wywodzi obywatelstwo polskie z faktu, że jej ojcem jest obywatel polski, przez co nabyła obywatelstwo polskie z mocy prawa. Pochodzenie skarżącej od obywatela polskiego zostało ustalone na podstawie przepisów prawa amerykańskiego. Zatem bezprzedmiotowe są rozważania Sądu Wojewódzkiego, jak również wywody zawarte w uzasadnieniu skargi kasacyjnej na temat dopuszczalności, w polskim systemie prawnym, instytucji przysposobienia dziecka przez parę jednopłciową, czy możliwości zawierania małżeństw przez pary tej samej płci. W sprawie nie ma też znaczenia kwestia dopuszczalności w Polsce zawierania umów o zastępcze macierzyństwo, gdyż to nie w Polsce doszło do zawarcia tego typu umowy i nie w Polsce urodziło się dziecko poczęte dzięki niej.

Przez "rodziców" w polskim porządku prawnym rozumie się ojca i matkę. Zgodnie z art. 619 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego matką dziecka jest kobieta, która je urodziła (matka biologiczna). Niewątpliwie skarżąca wykazała, że napotkała trudne do przezwyciężenia przeszkody w ustaleniu danych dotyczącej matki zastępczej, skoro matka zastępcza pozostaje anonimowa. W świetle zgromadzonego materiału aktowego nie ulega wątpliwości, że podstawę prawną wydania decyzji potwierdzającej obywatelstwo polskie powinien stanowić art. 4 pkt 2 ustawy z 1962 r. Przepis ten gwarantuje nabycie ex lege obywatelstwa po ojcu – obywatelu polskim, w sytuacji gdy drugi z rodziców – matka, jest nieznane. Akt urodzenia skarżącej (wydany przez stan Kalifornia) wprawdzie wskazuje, jako rodziców skarżącej dwóch mężczyzn, jednakże na gruncie prawa polskiego, dla potwierdzenia polskiego obywatelstwa skarżącej, miarodajne są wyłącznie dane ojca – obywatela polskiego. Wobec niewpisania danych matki biologicznej, wskazanie drugiego mężczyzny, jako rodzica nie wywołuje jakiegokolwiek skutku prawnego. W zakresie, w jakim ten akt urodzenia miałby stanowić wyłączny dowód stwierdzonego w nim ojcostwa (macierzyństwa), to nie wywołuje on skutków prawnych dla czynności publicznoprawnej w formie potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego. Jeżeli przedłożony, do wniosku o potwierdzenie obywatelstwa, akt urodzenia nie rozstrzyga kwestii tożsamości biologicznej matki, to należy przyjąć domniemanie faktyczne, że matka dziecka jest nieznana. Skład orzekający przyjmuje, że treścią domniemania faktycznego jest uznanie za istniejący określonego faktu wynikającego z wzajemnego logicznego związku pomiędzy innymi ustalonymi faktami. Stosowanie domniemania faktycznego wchodzi w rachubę tylko w braku bezpośrednich środków dowodowych (wyrok SN z dnia 19 lutego 2002 r., sygn. IV CKN 718/00, niepubl.). Sąd bierze przy tym pod uwagę, że polskie przepisy nie przewidują uznania, jako rodziców, dwóch osób tej samej płci, jak to uczyniono w amerykańskim akcie urodzenia dziecka.

Naczelny Sąd Administracyjny zwraca uwagę, że obywatelstwo postrzega się jako stosunek publicznoprawny między państwem a jednostką, przy którego regulowaniu właściwość osoby, jako podmiotu tego stosunku tworzy jej prawny status. Dlatego zagadnienie nabycia obywatelstwa podlega wyłącznie reżimowi publicznoprawnemu. Nie będą miały zastosowania w sprawie normy prawnorodzinne, które wskazują na sposoby potwierdzenia biologicznego pokrewieństwa pomiędzy dzieckiem a jego rodzicami. W sprawie nie będzie miała też zastosowania, wyrażona w art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 80, poz. 432 ze zm.), klauzula porządku publicznego. Stanowi ona, że prawa obcego nie stosuje się, jeżeli jego stosowanie miałoby skutki sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej. W procedurze potwierdzania obywatelstwa polskiego, w sytuacji, gdy jeden z rodziców dziecka ma polskie obywatelstwo, a drugi jest nieznany, nie dochodzi do kolizji systemów prawnych. Zastosowanie klauzuli porządku publicznego wchodzi w grę tylko wtedy, gdy zastosowanie prawa obcego doprowadziłoby do powstania skutków sprzecznych z podstawowymi zasadami polskiego porządku prawnego (zob. wyrok SN z dnia 23 maja 2013 r., sygn. II CSK 250/12). Sąd Wojewódzki nie wskazał wartości, z którymi sprzeczne miałoby być potwierdzenie polskiego obywatelstwa G. K. na podstawie ustalenia jej pochodzenia od rodzica posiadającego polskie obywatelstwo. Na gruncie Konstytucji i prawa o obywatelstwie, chybione jest stanowisko i wywody Sądu Wojewódzkiego, odnośnie biologicznego pochodzenia dziecka i jego statusu na gruncie prawa prywatnego – rodzinnego. Instytucji prawa publicznego nie powinno się interpretować poprzez zasady i normy prawa prywatnego.

Oprócz więzi łączącej jednostkę z państwem obywatelstwo powinno być również traktowane jako prawo osoby ludzkiej. W sprawie o potwierdzenie posiadania polskiego obywatelstwa organy stosujące prawo powinny mieć na względzie, że ogranicza je obowiązek poszanowania godności człowieka oraz nakaz równego traktowania i niedyskryminacji. W procesie stosowania należy też uwzględnić wiążące Polskę zobowiązania międzynarodowe. Prawo do obywatelstwa zostało sformułowane w art. 15 ust. 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 10 grudnia 1948 r. Przepis ten stanowi, że: "Każdy ma prawo do posiadania obywatelstwa". Także Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r., nr 38, poz. 167) w art. 24 ust. 3 gwarantuje prawo dziecka do nabycia obywatelstwa. W tym kontekście strona skarżąca kasacyjnie zasadnie zarzuca, że zarówno Sąd Wojewódzki, jak i organy orzekające w sprawie nie dokonały oceny stanu prawnego z uwzględnieniem najlepszego interesu dziecka, o którym stanowi Konwencja o prawach dziecka (Dz. U. z 1991 r., nr 120, poz. 526 ze zm.), która jako umowa międzynarodowa ratyfikowana za zgodą wyrażoną w ustawie, stanowi część porządku prawnego i ma pierwszeństwo w stosowaniu wobec ustawy (art. 91 ust. 1–2 Konstytucji RP). Zgodnie z art. 2 ust. 1 Konwencji o prawach dziecka państwa-strony, w granicach swojej jurysdykcji mają respektować i gwarantować prawa zawarte w Konwencji wobec każdego dziecka, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, niezależnie m. in. od cenzusu urodzenia. Warto zwrócić uwagę m.in. na przepis art. 7 Konwencji o prawach dziecka, zgodnie z którym niezwłocznie po urodzeniu dziecka zostanie sporządzony jego akt urodzenia, a dziecko od momentu urodzenia będzie miało prawo do otrzymania imienia, uzyskania obywatelstwa oraz, jeśli to możliwe, prawo do poznania swoich rodziców i pozostawania pod ich opieką (ust. 1). Z kolei w art. 8 ust. 1 Konwencji wyrażono obowiązek państw poszanowania prawa dziecka do zachowania jego tożsamości, w tym obywatelstwa, nazwiska, stosunków rodzinnych, zgodnych z prawem, z wyłączeniem bezprawnych ingerencji.

Zgodnie z Konwencją o prawach dziecka zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na status dziecka – w tym urodzenie w małżeństwie albo poza małżeństwem – a także zakazana jest dyskryminacja ze względu na status jego rodziców. Bez dyskryminacji powinno być zatem zapewnione dziecku m. in. prawo do nabycia obywatelstwa. Za szczególnie istotne należy uznać postanowienia art. 16 Konwencji o prawach dziecka, w myśl którego żadne dziecko nie będzie podlegało arbitralnej lub bezprawnej ingerencji w sferę jego życia prywatnego, rodzinnego lub domowego czy w korespondencję ani bezprawnym zamachom na jego honor i reputację (ust. 1); dziecko ma prawo do ochrony prawnej przeciwko tego rodzaju ingerencji lub zamachom (ust. 2). Oczywiście, Naczelny Sąd Administracyjny nie kwestionuje, że w polskim prawie rodzinnym nie istnieje instytucja: "umów o zastępcze macierzyństwo", (czyli umów między dawcami komórki jajowej i nasienia a kobietą, która godzi się urodzić im dziecko). Na gruncie prawa polskiego przyjmuje się, że umowa o zastępcze macierzyństwo jest nieważna, albowiem jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, ponieważ człowiek traktowany jest w niej, jako przedmiot (por. wyrok NSA z dnia 6 maja 2015 r., sygn. akt II OSK 2372/13, [w:] CBOSA). W okolicznościach rozpoznawanej sprawy trzeba mieć jednak na uwadze, że odmowa potwierdzenia posiadania polskiego obywatelstwa po ojcu, ma wpływ na status prawny dziecka w kraju, którego obywatelem jest ojciec. Dobro dziecka jest wartością nadrzędną, a każda decyzja właściwego organu czy sądu powinna być podejmowana w zgodzie z tą wartością (art. 3 ust. 1 Konwencji o prawach dziecka). Dla statusu prawnego dziecka, w tym możliwości potwierdzenia posiadania polskiego obywatelstwa w oparciu o art. 4 ustawy z 1962 r., nie ma znaczenia, czy urodziła je matka zastępcza, ale o to, że rodzi się istota ludzka obdarzona przyrodzoną i niezbywalną godnością, która ma prawo do obywatelstwa, jeśli jedno z rodziców jest polskim obywatelem.

Zasady jest też zarzut skargi naruszenia prawa do poszanowania życia prywatnego zagwarantowanego w art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. 1994 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.) – dalej: "Konwencja o ochronie praw człowieka". Według tego przepisu każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji (ust. 1); niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób (ust. 2). Konstrukcja art. 8 Konwencji wskazuje, że prawo to nie jest bezwzględnie chronione i nie można z niego korzystać niezależnie od okoliczności. Ustęp 2 zawiera klauzulę ograniczającą, a prawo to ma przede wszystkim chronić jednostkę przed arbitralną ingerencją władz publicznych (np. wyrok Kroon i inni przeciwko Holandii, z dnia 27 października 1994 r., A. 297-C, § 31).

W kontekście powyższego należy wskazać, że organy administracji oraz Sąd pierwszej instancji nie rozważyły sprawy w zakresie ochrony praw małoletniej skarżącej, zarówno w aspekcie przepisów Konstytucji, ustawy o obywatelstwie z 1962 r., jak również Konwencji o prawach dziecka. W sprawie wadliwie przyjęto, że potwierdzenie obywatelstwa polskiego miałoby stać w sprzeczności z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczpospolitej Polskiej, nie przedstawiono również argumentacji wskazującej, że decyzja odmowna pozostaje w niesprzeczności z interesem małoletniej skarżącej przy uwzględnieniu opisanych aktów prawa międzynarodowego, w szczególności Konwencji o prawach dziecka.

Wobec uznania, że istota sprawy jest dostatecznie wyjaśniona, Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 188 P.p.s.a., uchylił zaskarżony wyrok i rozpoznał skargę, w wyniku czego uznał za zasadne – na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c P.p.s.a. – uchylenie zaskarżonej decyzji, jak również w związku z art. 135 P.p.s.a. – uchylenie decyzji Wojewody Mazowieckiego z dnia [...] r. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy organy uwzględnią ocenę prawną i wskazania Naczelnego Sądu Administracyjnego.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 203 pkt 1 P.p.s.a.