Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Sławomir Antoniuk (spr.), Sędziowie WSA Anna Mierzejewska, WSA Eugeniusz Wasilewski, Protokolant Dorota Kwiatkowska, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 listopada 2008 r. sprawy ze skargi D. G. na decyzję Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia [...] kwietnia 2008 r. nr [...] w przedmiocie odmowy przyznania świadczenia w drodze wyjątku 1. oddala skargę 2. przyznaje ze środków budżetowych Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, na rzecz adwokata M. S. tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej kwotę 292,80 (dwieście dziewięćdziesiąt dwa 80/100) złotych, w tym: tytułem opłaty kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych, tytułem 22% podatku od towarów i usług kwotę 52,80 (pięćdziesiąt dwa 80/100) złotych.

Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia [...] kwietnia 2008 r. nr [...] utrzymał w mocy własną decyzję z dnia [...] stycznia 2008 r. nr [...] odmawiającą przyznania D. G. renty z tytułu niezdolności do pracy w drodze wyjątku.

Z akt administracyjnych i ustaleń organu wynika następujący stan faktyczny i prawny sprawy:

Wnioskiem z dnia 29 listopada 2007 r. pełnomocnik D. G. – W. Z. zwróciła się do Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (dalej Prezesa ZUS) o przyznanie jej mocodawcy, na podstawie art. 83 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r., Nr 39, poz. 353 ze zm.), renty z tytułu niezdolności do pracy w drodze wyjątku. W uzasadnieniu wniosku strona podniosła, iż wnioskodawca znajduje się w wyjątkowo trudnej sytuacji zdrowotnej i finansowej. W dniu 13 czerwca 2007 r. podczas prac polowych (pomagał bratu) uległ wypadkowi, na skutek którego to zdarzenia stał się całkowicie niezdolny do pracy. Pozostaje w gospodarstwie domowym z konkubiną i niepełnosprawną małoletnią córką. Całkowity miesięczny dochód jego rodziny wynosi 1220 zł, lecz środki te nie są wystarczające, z uwagi na konieczność ponoszenia znacznych wydatków na leczenie i rehabilitację dwóch niepełnosprawnych osób w rodzinie. Wnioskodawca nie spełnia warunków do uzyskania świadczenia w trybie ustawowym, lecz brak wymaganego okresu ubezpieczenia został spowodowany podejmowaniem zatrudnienia u prywatnych pracodawców i trudnościami w uzyskaniu umowy o pracę.

Prezes ZUS decyzją z dnia [...] stycznia 2008 r. odmówił przyznania D. G. wnioskowanego świadczenia. Uzasadniając rozstrzygnięcie organ podniósł, że na przestrzeni 37 lat życia wnioskodawca udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 6 lat, 4 miesiące i 6 dni. W dziesięcioleciu przypadającym przed powstaniem całkowitej niezdolności do pracy, zamiast wymaganych 5 lat okresów składkowych i nieskładkowych wnioskodawca udowodnił tylko 1 rok, 6 miesięcy i 10 dni. Ponadto w latach 1992 – 1994 oraz 1996 – 2005 wymieniony nie wykonywał zatrudnienia podlegającego ubezpieczeniu społecznemu. Tym samym, nie zostały wykazane szczególne okoliczności uniemożliwiające przezwyciężenie przez stronę przeszkód w kontynuowaniu ubezpieczenia i nabyciu uprawnień do świadczenia w trybie zwykłym, bowiem w ww. okresach nie orzeczono wobec wnioskodawcy całkowitej niezdolności do pracy. Nie zaistniały więc w powyżej wskazanych okresach obiektywne przeszkody do kontynuowania ubezpieczenia.

We wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy zakończonej powyższą decyzją, pełnomocnik D. G. zwróciła się z prośbą o wnikliwe przeanalizowanie trudnej sytuacji, w jakiej znalazł się wnioskodawca i przyznanie mu w drodze wyjątku renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Następnie, na wezwanie organu, strona nadesłała pismo informujące, iż w okresie od [...] czerwca 1988 r. do [...] lutego 1989 r. oraz [...] lutego 1997 r. do [...] lutego 1999 r. D. G. pomagał w gospodarstwie rolnym rodziców, lecz za ten okres nie były odprowadzane składki na KRUS. Do pisma pełnomocnik wnioskodawcy załączyła zaświadczenie z Powiatowego Urzędu Pracy potwierdzające okres rejestracji z prawem do zasiłku dla bezrobotnych oraz zaświadczenia odmawiające zatrudnienia D. G. wystawione przez pracodawców.

Nie znajdując podstaw do uwzględnienia wniosku odwoławczego, Prezes ZUS decyzją z dnia [...] kwietnia 2008 r. utrzymał zaskarżoną decyzję w mocy. W uzasadnieniu decyzji organ podniósł, że do przyznania świadczenia w drodze wyjątku wszystkie przesłanki, o których mowa w art. 83 powołanej ustawy, powinny być spełnione łącznie, a brak choćby jednej z nich wyklucza możliwość przyznania świadczenia. Z akt sprawy nie wynikały zaś szczególne okoliczności, na skutek których wnioskodawca nie nabył uprawnień do świadczenia ustawowego. Prezes ZUS podkreślił, iż za szczególną okoliczność, na potrzeby stosowania art. 83 ustawy emerytalnej, uważa się wyłącznie zdarzenie lub trwały stan wykluczający aktywność zawodową konkretnej osoby, z powodu niemożności przezwyciężenia ich skutków. Okolicznością szczególną może być jedynie zdarzenie bądź trwały stan o charakterze zewnętrznym, obiektywnym i niezależnym od woli danej osoby. Z przebiegu ubezpieczenia wnioskodawcy wynika, że w okresach od 1 grudnia 1992 r. do 9 listopada 1994 r. oraz 18 czerwca 1996 r. do 2 października 2005 r. nie podejmował on zatrudnienia ani innej działalności objętej ubezpieczeniem społecznym. Przeprowadzona analiza akt sprawy nie wskazywała ponadto, aby w ww. okresach wnioskodawca nie mógł kontynuować zatrudnienia na skutek szczególnych okoliczności, zwłaszcza gdy uwzględni się fakt, iż wówczas nie orzeczono w stosunku do wnioskodawcy całkowitej niezdolności do pracy z powodu choroby. Orzeczeniem lekarza ZUS z dnia [...] października 2007 r. wymieniony został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy i samodzielnej egzystencji od dnia 13 czerwca 2007 r. Z dołączonych do akt administracyjnych zaświadczeń wynikało, iż średnio dwa razy w roku wnioskodawca podejmował próby znalezienia pracy, co nie może stanowić wystarczającego uzasadnienia występującej w latach 1996 – 2005 ponad 9 letniej przerwy w zatrudnieniu. W związku z powyższym, po przeanalizowaniu wszystkich okoliczności sprawy pod kątem przesłanek wynikających z art. 83 ustawy emerytalnej, nie można uznać, że w sprawie zachodzą szczególne okoliczności, które były powodem niespełnienia przez wnioskodawcę warunków do świadczenia w trybie zwykłym. Ponadto udokumentowany przez stronę okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 6 lat, 4 miesiące i 6 dni jest nieadekwatny do jego wieku wynoszącego 37 lat. Dostrzegając trudną sytuację w jakiej się znajduje wnioskodawca, organ wskazał, iż świadczenie w trybie wyjątku nie jest świadczeniem socjalnym przyznawanym wg. potrzeb, nawet gdy potrzeby te są uzasadnione.

Powyższa decyzja stała się przedmiotem skargi wniesionej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie przez D. G., reprezentowanego przez W. Z., w której strona skarżąca ponownie powołała się na trudną sytuację rodzinną i finansową, w jakiej się znalazła. Odnosząc się do zaskarżonej decyzji, strona podniosła, iż w okresach wskazanych przez organ skarżący starał się podjąć pracę i usilnie jej poszukiwał. Podniesiony zarzut, iż średnio dwa razy w roku skarżący poszukiwał pracy jest nietrafny, albowiem prowadził on rozmowy w sprawie zatrudnienia w wielu zakładach pracy, lecz z uwagi na krótki okres czasu jakim dysponował w toku poprowadzonego postępowania administracyjnego, zainteresowany nie był w stanie uzyskać większej ilości zaświadczeń.

W odpowiedzi na skargę Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jej oddalenie oraz podtrzymał dotychczas zajmowane stanowisko w sprawie. Odnosząc się do argumentów skargi, organ wskazał, że sama trudna sytuacja materialna, choć była brana pod uwagę przy podejmowaniu decyzji, nie stanowi wystarczającej przesłanki do przyznania świadczenia. Świadczenie w drodze wyjątku nie jest świadczeniem socjalnym przyznawanym tylko stosownie do potrzeb wnioskodawcy. Organ podkreślił, iż zaświadczenia od 7 firm w okresie 9 lat pozostawania bez jakiegokolwiek zatrudnienia trudno uznać za determinację w poszukiwania pracy w najbardziej efektywnym pod względem pracowniczym okresie życia wnioskodawcy. Inaczej jak brakiem dbałości o własne interesy nie można wyjaśnić podejmowania zatrudnienia bez umowy o pracę i ubezpieczenia u pracodawców prywatnych oraz pomimo takiej możliwości nieopłacania składek na ubezpieczenie rolnicze w KRUS.

W piśmie procesowym z dnia 7 listopada 2008 r. adwokat M. S. – ustanowiony w sprawie pełnomocnikiem skarżącego z urzędu - wniósł o uwzględnienie w całości skargi D. G., z uwagi na to, że zaskarżona decyzja została wydana z rażącym naruszeniem art. 83 powołanej ustawy oraz o zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu na rzecz pełnomocnika skarżącego. W uzasadnieniu pisma procesowego, pełnomocnik skarżącego, powołując się na orzeczenia sądów administracyjnych, podniósł, iż brak możliwości podjęcia zatrudnienia w sytuacji zarejestrowania w charakterze bezrobotnego można uznać za szczególna okoliczność w rozumieniu art. 83 ustawy emerytalnej. Skoro skarżący był osobą aktywnie poszukującą pracy w tym czasie, to należało uznać, iż brak wymaganego ustawowo okresu ubezpieczenia był spowodowany czynnikami od niego niezależnymi.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem. Oznacza to, iż przedmiotem sprawy sądowoadministracyjnej jest ocena przez Sąd prawidłowości prowadzenia przez organ administracji publicznej postępowania administracyjnego oraz zapadłego w tym postępowaniu rozstrzygnięcia.

Skarga nie może zostać uwzględniona, bowiem zaskarżona decyzja odpowiada prawu.

Materialnoprawną podstawą zaskarżonej decyzji jest przepis art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2004 r., Nr 39, poz. 353 ze zm.). Powołany przepis stanowi, że ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty, nie mogą – ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek – podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania, Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych może przyznać w drodze wyjątku świadczenia w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie.

Artykuł 83 ww. ustawy wprowadza szczególną regulację pozwalającą na uzyskanie świadczenia przez osoby, które nie spełniają warunków do uzyskania świadczenia w trybie zwykłym, bowiem są finansowane bezpośrednio z budżetu państwa, a nie zaś z FUS. Ustawa nie gwarantuje ich wypłaty, lecz pozostawia przyznanie świadczenia uznaniowej decyzji Prezesa ZUS. Decyzja uznaniowa nie jest jednak dowolna, ograniczona jest następującymi rygorami wymienionymi w art. 83 ust. 1 powołanej ustawy, tj. uprawniony jest lub był osobą ubezpieczoną lub jest członkiem rodziny pozostałym po ubezpieczonym, nie spełnia warunków ustawowych do uzyskania prawa do emerytury lub renty wskutek szczególnych okoliczności, nie może podjąć pracy ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek oraz nie ma niezbędnych środków utrzymania. Wszystkie te przesłanki muszą zachodzić łącznie, a niespełnienie choćby jednej z nich, wyklucza możliwość przyznania świadczenia w przedmiotowym trybie.

Jak wynika akt sprawy, skarżący po raz pierwszy podjął zatrudnienie w dniu [...] lutego 1989 r. i do czasu uzyskania orzeczenia lekarza ZUS stwierdzającego powstanie całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji od dnia 13 czerwca 2007 r., udowodnił 6 lat, 4 miesiące i 6 dni okresów składkowych i nieskładkowych. W okresie ostatnich 10 lat poprzedzających powstanie całkowitej niezdolności do pracy zamiast wymaganych 5 lat skarżący udowodnił 1 rok, 6 miesięcy i 10 dni. Przerwy zatrudnień występowały w latach 1992 – 1994 oraz 1996 – 2005. Zestawienie ostatniego ponad 9 letniego okresu pozostawania bez pracy z okresem zatrudnienia, jednoznacznie wskazuje, iż okres ubezpieczenia skarżącego nie jest adekwatny do jego wieku 37 lat. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 17 lutego 2006 r. sygn. akt I OSK 1173/05 (publik. LEX nr 194870) wyraził powszechnie akceptowany pogląd, iż przy ustalaniu prawa do świadczenia w drodze wyjątku organ rentowy bierze pod uwagę łączny okres ubezpieczenia na przestrzeni całego życia pracownika. Okres ten powinien być adekwatny do jego wieku, a niespełnienie przez ubezpieczonego warunków do uzyskania świadczenia na zasadach ogólnych musi wynikać ze szczególnych okoliczności.

Skarżący podnosi, iż w jego sprawie "szczególne okoliczności", jako przesłanka niezbędna do przyznania świadczenia w drodze wyjątku, wystąpiły, albowiem we wskazanych powyżej okresach pozostawał osobą bezrobotną czynnie poszukującą zatrudnienia. Na dowód swoich twierdzeń przedłożył szereg zaświadczeń od pracodawców, u których poszukiwał pracy, lecz ofert zatrudnienia nie otrzymał. W ocenie Sądu, Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zasadnie stwierdził, iż argumenty przedstawione przez stronę nie świadczą o ziszczeniu ustawowej przesłanki "szczególnych okoliczności". Trzeba zauważyć, że całkowita niezdolność do pracy u skarżącego powstała nie na skutek stopniowo postępującej choroby, lecz zdarzenia nagłego – wypadku przy pracach polowych. Z akt administracyjnych nie wynika natomiast, aby skarżący w okresie poprzedzającym zaistnienie całkowitej niezdolności do pracy miał problemy zdrowotne, podejmował leczenie schorzeń w jakikolwiek sposób ograniczających mu podjęcie pracy zarobkowej. Jako osoba bez przeciwwskazań zdrowotnych do podjęcia zatrudnienia, bądź innej działalności objętej ubezpieczeniem społecznym, będąc w wieku najbardziej preferowanym przez pracodawców, nie może być postrzegana jako osoba nie mająca wpływu na kształtowanie własnego ubezpieczenia. W orzecznictwie przyjmuje się, iż samo bezrobocie nie stanowi usprawiedliwienia dla braku okresu składkowego u ubezpieczonego. Nie są takimi okolicznościami ani brak ofert pracy dla bezrobotnych w danej miejscowości, ani też dłuższe przerwy w zatrudnieniu. Za usprawiedliwione w świetle przesłanki "szczególnych okoliczności" należy natomiast uznać bezrobocie występujące w powiązaniu z innymi zdarzeniami, np. koniecznością sprawowania opieki na dzieckiem niepełnosprawnym, bądź obłożnie chorym członkiem rodziny, postępującą chorobą potwierdzoną orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, wiekiem osoby bezrobotnej zbliżającym się do ustawowego wieku emerytalnego, itp. Dopiero w takiej sytuacji usprawiedliwione jest twierdzenie, że osoba ubiegająca się o świadczenie w drodze wyjątku, na tle innych osób, młodszych, w pełni zdrowych, jest "nieatrakcyjna" na rynku pracy, co obiektywnie, a nie tylko teoretycznie eliminuje ją z grona osób mogących pracę pozyskać. Co do zasady, sytuacja panująca na rynku pracy nie jest okolicznością szczególną w rozumieniu art. 83 ust. 1 ustawy emerytalnej, niemniej jednak w wyjątkowych przypadkach możliwe jest rozważenie takiej ewentualności. Dotyczy to przede wszystkim sytuacji, gdy mamy do czynienia z osobą w zaawansowanym wieku i mającą ponadto problemy zdrowotne (patrz wyrok WSA w Warszawie z dnia 22 listopada 2006 r., sygn. akt II SA/Wa 840/06, publik. LEX nr 306969). Analogiczne stanowisko można odnaleźć w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego. Przykładowo w wyroku z dnia 12 września 2006 r. sygn. akt I OSK 686/06 (publik. LEX nr 321173) Sąd stwierdził, iż w "warunkach poważnego bezrobocia w kraju, znaczna liczba osób nieposiadających stałego zatrudnienia, przy przyjęciu koncepcji zaprezentowanej w skardze kasacyjnej - za każdy okres pozostawania bez zatrudnienia i związanego z nim opłacania składek - mogłaby w trybie art. 83 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych domagać się przyznania świadczenia w drodze wyjątku. Przyjęcie takiego punktu widzenia musiałoby prowadzić do zupełnie niemożliwego do akceptacji poglądu, iż tysiące ludzi w wieku zbliżonym do wieku męża skarżącej, w okresie, gdy nie pozostawał on w zatrudnieniu, może otrzymać świadczenie przyznane w szczególnym trybie przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych - bowiem znajdują się bez środków do życia. W takiej sytuacji wbrew tytułowi działu VI ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - "Świadczenia przyznawane w szczególnym trybie", tryb ten stałby się nie trybem szczególnym, ale trybem powszechnym w zakresie przyznawania świadczeń.

Dodatkowo należy wskazać, że przesłanką do uzyskania świadczenia w trybie art. 83 powołanej ustawy nie jest sama trudna sytuacja materialna. Świadczenie z art. 83 ustawy nie ma charakteru socjalnego i nie może być oderwane od wysokości opłacanych przez ubezpieczonego składek. Przyznanie świadczenia w drodze wyjątku jest możliwe tylko, gdy ubezpieczony wykazał wolę podejmowania pracy i opłacania składek, ale na skutek wystąpienia nadzwyczajnych, niezależnych od jego woli okoliczności nie mógł zrealizować wymagań do uzyskania zwykłego świadczenia.

Reasumując, należy stwierdzić, że organ w sposób wyczerpujący zebrał materiał dowodowy, prawidłowo go ocenił i zasadnie stwierdził, iż w niniejszej sprawie nie zostały kumulatywnie spełnione przesłanki określone w przepisie art. 83 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Mając na uwadze powyższe, Sąd na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) orzekł, jak w sentencji. O przyznaniu adwokatowi z urzędu wynagrodzenia z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej orzeczono na podstawie art. 250 tej ustawy w zw. z § 18 ust. 1 pkt 1 lit. c) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).