Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący sędzia NSA Monika Nowicka sędzia NSA Elżbieta Kremer sędzia del. WSA Ewa Kręcichwost-Durchowska (spr.) po rozpoznaniu w dniu 19 grudnia 2018 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej D. P. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 8 marca 2018 r. sygn. akt II SA/Ol 96/18 w sprawie ze skargi D. P. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w E. z dnia [...] października 2017 r. nr Rep [...] w przedmiocie umorzenia nienależnie pobranych świadczeń z pomocy społecznej w formie zasiłku stałego oddala skargę kasacyjną.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie wyrokiem z 8 marca 2018 r. sygn. akt II SA/Ol 96/18 oddalił skargę D. P. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w E. z [...] października 2017 r. nr Rep. [...] w przedmiocie umorzenia nienależnie pobranych świadczeń z pomocy społecznej w formie zasiłku stałego.

W uzasadnieniu Sąd pierwszej instancji przedstawił następujący stan faktyczny i prawny sprawy:

Burmistrz [...] decyzją z dnia [...] marca 2016 r. nr [...] orzekł w przedmiocie określenia kwoty nienależnie pobranego przez D. P. zasiłku stałego w łącznej wysokości [...]zł (w tym kwota [...] zł za okres od [...] października 2011 r. do [...] maja 2012 r. i kwota [...] zł za okres od [...] sierpnia 2013r. do [...] września 2015r.).

W związku z wnioskiem D. P. o umorzenie w całości powyższej kwoty Burmistrz [...] decyzją z dnia [...] czerwca 2016 r. znak [...] odmówił umorzenia nienależnie pobranych świadczeń.

Od powyższej decyzji, D. P. wniosła odwołanie. Ponadto w toku postępowania wpłynął wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia odwołania od decyzji Burmistrza [...] określającej kwotę nienależnie pobranego zasiłku.

Postanowieniem z dnia [...] listopada 2016 r. odmówiono przywrócenie terminu do wniesienia odwołania, co skutkowało wniesieniem skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie na to rozstrzygnięcie. Wyrokiem z dnia 14 marca 2017 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie oddalił skargę na postanowienie z dnia [...] listopada 2016 r.

Następnie Samorządowe Kolegium Odwoławcze w E. decyzją z dnia [...] maja 2017 r. uchyliło decyzję Burmistrza [...] z dnia [...] czerwca 2016 r. o odmowie umorzenia nienależnie pobranych świadczeń i przekazało sprawę do ponownego rozpoznania.

Ponownie rozpoznając sprawę Burmistrz [...] decyzją z dnia [...] sierpnia 2017r., nr [...] ponownie orzekł o odmowie umorzenia nienależnie pobranych świadczeń z pomocy społecznej w łącznej kwocie [...] zł. W uzasadnieniu wskazał, że D. P. w 2012 r. dokonała zakupu nieruchomości ze zgromadzonych oszczędności. W styczniu 2013 r. na rachunku jej bankowym znajdowała się kwota [...] zł. Uprzednio była ona właścicielem domu, z którego sprzedaży uzyskała kwotę [...] zł. Z kwoty tej spłaciła zobowiązania. W czerwcu 2014 r. posiadała na rachunku kwotę ponad [...] zł. W ocenie organu, wnioskodawczyni w okresie od stycznia 2014 r. nie była w stanie wydatkować zgromadzonych oszczędności w kwocie prawie [...]zł uwzględniając jej miesięczne wydatki rzędu [...] – [...] zł (zależne od ilości i cen zakupionych leków). Dodatkowo przedłożone faktury i rachunki za materiały budowlane nie są spójne z jej wyjaśnieniami. W ocenie organu kwestię nieistotną stanowił wydatek przeznaczony na zakup grobowca rodzinnego. Organ wskazał, że strona nie przedstawiła potwierdzenia wydatków na meble. Ponadto powołując się na art. 104 ust 4 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2017r. poz. 1769 - dalej jako "u.p.s.") wskazał, że umorzenie następuje w przypadku szczególnie uzasadnionym, co wymusza większą aktywność na wnioskodawcy celem wykazania przesłanek upoważniających organ do umorzenia nienależnie pobranych świadczeń, a czego wnioskodawczyni zaniechała.

Od powyższej decyzji, skarżąca wniosła odwołanie zarzucając naruszenie:

- art. 104 ust 4 u.p.s., art. 7 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2017r. poz. 1257 – dalej jako "K.p.a") w związku z art. 75 K.p.a., art. 77 K.p.a. i art. 84 § 1 K.p.a. przez brak podjęcia wszystkich czynności zmierzających do ustalenia stanu faktycznego i przerzucenie ciężaru dowodu na stronę, w szczególności zaniechanie przesłuchania wnioskodawczyni i zasięgnięcia dowodu z opinii biegłego z zakresu wyceny ruchomości i nieruchomości oraz lekarzy, a także zeznań świadków,

- art. 8 K.p.a. w zw. z art. 10 § 1 w zw. z art. 79 §1 K.p.a. przez prowadzenie postępowania w sposób niebudzący zaufania do obywateli przez próbę przesłuchania wnioskodawczyni w miejscu jej zamieszkania bez udziału pełnomocnika,

- art. 7 w zw. z art. 75 § 1 w zw. z art. 77 § 1 w zw. z art. 80 w zw. z art. 107 § 3 K.p.a. przez brak podjęcia wszystkich czynności zmierzających do dokładnego wyjaśnienia sprawy oraz dokonanie dowolnej oceny materiału dowodowego.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w E. decyzją z dnia [...] października 2017 r., nr Rep. [...] utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję. W uzasadnieniu wskazało, że w sprawie nie zaistniał "przypadek szczególnie uzasadniony", o którym mowa w art. 104 ust. 4 u.p.s., stanowiący podstawę umorzenia nienależnie pobranych świadczeń stanowi. Podniosło, że wydanie decyzji o umorzeniu poprzedzone być musi postępowaniem wyjaśniającym, które winno być prowadzone przy pełnej i aktywnej współpracy z organem. Brak takiej współpracy wskazywać może na niechęć do ujawnienia sytuacji materialnej, a to rzutować na wiarygodność oświadczeń wnioskodawcy. W ocenie Kolegium, D. P. nie wykazała, by jej sytuacja stanowiła przypadek szczególnie uzasadniony. Organ wskazał, że wnioskodawczyni została skazana prawomocnym wyrokiem sądu karnego za oszustwo na szkodę Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w [...] przez wprowadzenie w błąd co do swojej sytuacji majątkowej i wyłudzenie w ten sposób świadczeń. Wnioskodawczyni zakupiła mieszkanie za gotówkę płacąc jednorazowo i była właścicielem dwóch lokali mieszkalnych, wprowadzając w błąd co do braku zapłaty za jedno z mieszkań, podczas gdy to już nastąpiło. Nadto nie przyznała się do posiadania rachunku oszczędnościowego, podczas gdy była właścicielką kilku rachunków, w tym walutowego, na których posiadała znaczne środki pieniężne. Dodatkowo organ wskazał, że umorzenie wnioskodawczyni kwoty nienależnie pobranych świadczeń stanowiłoby nieuprawnione przysporzenie jej środków z budżetu państwa, a które podlegają szczególnej ochronie. Powołując się na rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 sierpnia 2016r. w sprawie rodzinnego wywiadu środowiskowego (Dz. U. z 2017 r. poz. 1788) wskazał, że wywiad środowiskowy jest wyłączną formą, zebrania informacji o osobie starającej się o przyznanie świadczenia z pomocy społecznej. Wywiad taki nie wymaga uprzedzenia o jego przeprowadzeniu i nie wymaga stawiennictwa pełnomocnika. Dodatkowo osoby, które stawiły się na wywiad, były osobami znanymi wnioskodawczyni z racji wcześniejszych kontaktów zawodowych. Organ wskazał także, że okoliczności dotyczące stanu zdrowia, z uwagi na objęcie tajemnicą, są niedostępne dla organów administracji. Ponadto wskazał, że przedłożone faktury za materiały budowlane dotyczą okresu sprzed 2014 r., kiedy to ustalono istnienie na rachunku wnioskodawczyni kwoty ponad [...]zł. W ocenie organu, od czerwca 2014 r. do dnia wydania zaskarżonej decyzji racjonalne wydatkowanie, przy uwzględnieniu wysokości miesięcznych wydatków, nie pozwala na przyjęcie, że wnioskodawczyni jest osobą nieposiadającą oszczędności.

D. P. wniosła na powyższą decyzję skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie, zarzucając organowi:

1) rażące naruszenie przepisów prawa materialnego, co miało wpływ na wynik sprawy, tj. art. 104 ust 4 u.p.s. przez nieumorzenie całości lub części nienależnie pobranych świadczeń, pomimo zaistnienia szczególnie uzasadnionej przesłanki do stwierdzenia, że nieumorzenie świadczenia stanowiłoby dla skarżącej nadmierne obciążenie,

2) naruszenie przepisów prawa procesowego mających istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:

- art. 10 § 1 K.p.a. przez niepoinformowanie skarżącej i jej pełnomocnika o możliwości zapoznania się ze zgromadzoną w sprawie dokumentacją oraz wypowiedzenia się co do tego materiału;

- art. 7 w zw. z art. 75 § 1 w zw. z art. 77 § 1 w zw. z art. 84 § 1 K.p.a. przez brak podjęcia wszelkich czynności zmierzających do dokładnego określenia stanu faktycznego, nieustalenia katalogu dowodów i przerzucenia inicjatywy na skarżącą,

- art. 8 § 1 w zw. z art. 10 § 1 w zw. z art. 79 § 1 K.p.a. przez prowadzenie postępowania w sposób niebudzący zaufania skarżącej do władzy publicznej przez próbę przeprowadzenia dowodu z zeznań w miejscu jej zamieszkania bez poinformowania o tym skarżącej i jej pełnomocnika;

- art. 7 w zw. z art. 75 § 1 w zw. z art. 77 § 1 w zw. z art. 80 w zw. z art. 107 § 3 K.p.a. przez brak podjęcia wszystkich czynności zmierzających do dokładnego wyjaśnienia sprawy oraz dokonanie dowolnej oceny materiału dowodowego, co skutkowało ustaleniem, że wnioskodawczyni jest w posiadaniu kwoty [...] zł;

- art. 138 § 1 K.p.a. przez utrzymanie w mocy decyzji organu pierwszej instancji, podczas gdy orzeczenie to winno zostać zmienione.

W odpowiedzi na skargę, Samorządowe Kolegium Odwoławcze w E. wniosło o jej oddalenie i podtrzymało stanowisko wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Oddalając skargę Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie stwierdził, że zaskarżona decyzja nie została podjęta z naruszeniem przepisów prawa, w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy. Sąd Wojewódzki wskazał na treść art. 98 u.p.s. i art. 104 ust. 4 u.p.s. i wyjaśnił, że normy tam zawarte wprowadzają kompetencje dla organu do podjęcia decyzji o umorzeniu w całości lub w części nienależnie pobranych świadczeń. Takie umorzenie limitowane jest zaistnieniem przesłanki "przypadku szczególnie uzasadnionego". Wskazał, że powyższa norma prawna wprowadza wyjątek od generalnej zasady zwrotu nienależnie pobranych świadczeń i jako wyjątek podlega wykładni zawężającej. Jednocześnie wskazał trzeba, że decyzja organu pierwszej instancji o odmowie umorzenia nienależnie pobranych świadczeń pieniężnych stanowi przykład decyzji uznaniowej, co ogranicza zakres rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowoadministracyjnym.

W ocenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie, organy administracji prawidłowo ustaliły stan faktyczny sprawy w toku prawidłowo prowadzonego postępowania. Wydana decyzji była w okolicznościach sprawy możliwa do wydania, abstrahując od kierunku rozstrzygnięcia, który jest poza zakresem jego kontroli. Odnosząc się zarzutu naruszenia art. 104 ust. 1 u.p.s. wskazał, że decyzja uznaniowa oznacza, że organ jako podmiot wyłącznie uprawniony do wyboru jednego ze skutków prawnych rozstrzygnięcia, nawet w sytuacji zaistnienia przesłanek do wydania decyzji pozytywnej dla wnioskodawczyni nie jest zobowiązany do wydania takiej decyzji. Stąd przedmiotem skutecznego zarzutu nie można uczynić naruszenia art. 104 ust 1 u.p.s. w warstwie materialnej tego przepisu, tj. obowiązku umorzenia nienależnie pobranych świadczeń.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 10 § 1 K.p.a., dotyczącym braku zawiadomienia o możliwości zapoznania się ze zgromadzoną w sprawie dokumentacją oraz wypowiedzenia się co do tego materiału, w szczególności złożenia wniosków dowodowych stwierdził, że jest on nieuzasadniony bowiem przeczy temu analiza akt sprawy, która wskazuje, że o takiej możliwości zawiadomiono pełnomocnika skarżącej. O treści zawiadomienia pełnomocnik został poinformowany w dniu [...] sierpnia 2017 r. co wynika ze zwrotnego potwierdzenia odbioru. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego brak jest podstaw od uznania, że doszło do naruszenia prawa strony do czynnego udziału w postępowaniu. Wnioskodawczyni reprezentowana czy to samodzielnie, czy przez pełnomocnika, składała dokumenty uzasadniające jej wydatki i na żadnym etapie organy administracyjne nie ograniczały jej powyższej możliwości. Nadto strona była reprezentowana przez fachowego pełnomocnika, który winien stronie udzielać pomocy prawnej co do zakresu udokumentowania swoich wydatków. Odnośnie naruszenia art. 7 w zw. z art. 75 § 1 w zw. z art. 77 § 1 w zw. z art. 84 § 1 K.p.a. przez brak podjęcia wszelkich czynności zmierzających do dokładnego określenia stanu faktycznego stwierdził, że istotnie to na organie ciąży obowiązek podejmowania czynności zmierzających do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy. Nie oznacza to jednak, że organ ma za zadanie podejmowanie wszelkich działań, które zmierzają do dokładnego wyjaśnienia wszelkich twierdzeń skarżącej czy jej pełnomocnika. W sprawie niniejszej organ zobowiązany był do ustalenia czy w sprawie zachodzi przypadek szczególnie uzasadniony w myśl art. 104 ust. 4 u.p.s. i wszystkich istotnych okoliczności z tym związanych, a nie jakie konkretnie wydatki poczyniła skarżąca. Ponadto art. 7 K.p.a. nie obliguje organów administracji do poszukiwania dowodów "do skutku", aż do potwierdzenia stanowiska wnioskodawcy. Wyjaśnił, że organy administracji nie mają kompetencji do zwolnienia z tajemnicy lekarskiej czy zarządzenia przeszukania pomieszczeń wnioskodawczyni celem ujawnienia faktur i rachunków, np. za prace budowlane czy remontowe. Takimi dokumentami dysponuje skarżąca i mogła je złożyć w toku postępowania administracyjnego czy nawet sądowoadministracyjnego.

Jako nieuzasadniony Sąd uznał ponadto zarzut prowadzenia postępowania w sposób niebudzący zaufania skarżącej do władzy publicznej. Wskazał, że przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego przed wydaniem decyzji jest przewidziane w art. 106 § 4 u.p.s. Wywiad taki, co wynika z art. 107 § 1 u.p.s. przeprowadzany jest co do zasady u danej osoby, w miejscu jej zamieszkania. Zgodnie zaś z przepisami rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie rodzinnego wywiadu środowiskowego, określającego szczegółowy tryb przeprowadzania wywiadu środowiskowego, nie wymaga zawiadomienia osoby o terminie wywiadu, choć jest to możliwe.

Również pozostałe zarzuty skargi Sąd pierwszej instancji uznał za nieuzasadnione i stwierdził, że organy administracji przeprowadziły postępowanie dowodowe w sposób pełny i wyczerpujący, z uwzględnieniem możliwych do uzyskania w ramach swoich uprawnień dowodów. Organy nie był zobowiązane do zasięgnięcia opinii z zakresu budownictwa czy rzeczoznawstwa, skoro wnioskodawczyni posiadała kwotę [...] zł na swoim rachunku w czerwcu 2014r. i nie przedstawiła żadnych dowodów na chociażby uprawdopodobnienie swoich wydatków po tym czasie.

Zdaniem Sądu słusznie uznały organy administracji, że skarżąca dysponując ww. kwotą przy wysokości miesięcznych wydatków rzędu [...] - [...] zł miesięcznie winna posiadać jeszcze środki pieniężne. Nadto kwota nieumorzonych świadczeń, tj. ponad [...] zł, nie stanowi w kontekście ww. środków kwoty istotnej. Nawet przyjęcie, że skarżąca wydatkowała comiesięcznie najwyższą z tych kwot ([...]zł), to środki powinny jej wystarczyć na ponad 8 lat. Skarżąca nie wykazała istotnych wydatków po czerwcu 2014 r., które uzasadniałyby uznanie, że aktualnie nie posiada żadnych oszczędności, a jej twierdzenia nie znajdują oparcia w aktach administracyjnych.

Sąd Wojewódzki zwrócił ponadto uwagę, że orzeczenie sądu karnego, zgodnie z którym wnioskodawczyni dopuściła się przestępstwa oszustwa na szkodę MOPS i wyłudziła w okresie od czerwca 2012 r. do [...] lipca 2013 r. świadczenia.

D. P. reprezentowana przez adw. D. T. wniosła od powyższego wyroku skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego, zaskarżając go w całości. Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła naruszenie:

- art. 1 § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.) w zw. z art. 7, 8, 10 § 1, art. 75 § 7, art. 77 § 1, art. 79 § 1, art. 84 § 1, art. 80 i art. 107 § 3 K.p.a. przez ich niewłaściwe zastosowanie i zaniechanie przez Sąd wnikliwej kontroli legalności zaskarżonej decyzji oraz oddalenie skargi, pomimo że w toku postępowania administracyjnego nie odniesiono się do kryteriów pozwalających na obiektywną ocenę sytuacji majątkowej skarżącej w kontekście materialnoprawnych przepisów stanowiących o uprawnieniu do umorzenia pobranego zasiłku;

- art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.) w zw. z art. 104 ust. 4 u.p.s. przez oddalenie skargi, pomimo że ziściła się podstawa do jej uwzględnienia z uwagi na złą sytuację materialną oraz życiową skarżącej.

Z uwagi na stawiane zarzuty, skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Olszynie, zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego oraz rozpoznanie sprawy poza rozprawą.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 183 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2018 r., poz. 1302 ze zm. - dalej jako "P.p.s.a".), Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, bierze jednak z urzędu pod rozwagę nieważność postępowania. W sprawie nie występują, enumeratywnie wyliczone w art. 183 § 2 P.p.s.a., przesłanki nieważności postępowania sądowoadministracyjnego. Z tego względu, przy rozpoznaniu sprawy, Naczelny Sąd Administracyjny związany był granicami skargi kasacyjnej.

Granice skargi kasacyjnej wyznaczają wskazane w niej podstawy. Oznacza to, że przytoczone w skardze kasacyjnej przyczyny wadliwości prawnej zaskarżonego wyroku determinują zakres kontroli dokonywanej przez sąd drugiej instancji, który w odróżnieniu od sądu pierwszej instancji nie bada całokształtu sprawy, lecz tylko weryfikuje zasadność zarzutów podniesionych w skardze kasacyjnej.

Zgodnie z art. 174 P.p.s.a. skargę kasacyjną można oprzeć na następujących podstawach: 1) naruszenia prawa materialnego przez błędna wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie; 2) naruszenie przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Co do podstawy kasacyjnej określonej w art. 174 pkt 2 P.p.s.a wskazać należy, że konstruowanie w ramach tej podstawy zarzutów o charakterze procesowym wymaga bezwzględnego nawiązania do uchybienia przepisom ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Nie jest zaś wystarczające samo odwołanie się do naruszenia w sprawie przepisów procesowych regulujących postępowanie przed organami administracji publicznej, czy też przepisów ustrojowych. Sąd administracyjny, przeciwko którego orzeczeniu skierowana jest skarga kasacyjna, bezpośrednio bowiem nie stosuje norm regulujących postępowanie przed organami administracji publicznej. Wypełniając jednak obowiązek wynikający z treści uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 października 2009 r., sygn. akt I OPS 10/09 (dostępnej w centralnej bazie orzeczeń sądów administracyjnych: http://orzeczenia.nsa.gov.pl – dalej jako "CBOSA"), wypada stwierdzić, że w postępowaniu administracyjnym nie uchybiono przepisom art. 7, 8, 10 § 1, art. 75 § 7, art. 77 § 1, art. 79 § 1, art. 84 § 1, art. 80 i art. 107 § 3 K.p.a.

Zgodnie z treścią art. 104 ust. 4 u.p.s., w przypadkach szczególnie uzasadnionych, zwłaszcza jeżeli żądanie zwrotu wydatków na udzielone świadczenie, z tytułu opłat określonych w ustawie oraz z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy, właściwy organ, który wydał decyzję w sprawie zwrotu należności, na wniosek osoby zainteresowanej, może umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń w całości.

Należy przede wszystkim mieć na uwadze, że użyty w cytowanym przepisie zwrot "może" wskazuje na to, że wydane na jego podstawie decyzje administracyjne mają charakter uznaniowy. Takie rozstrzygnięcia organów administracji charakteryzują się tym, że po dokonaniu ustalenia, że strona spełnia przesłanki normatywne, od zaistnienia których uzależniona jest możliwość zastosowania instytucji umorzenia nienależnie pobranego świadczenia, organ nie ma obowiązku orzekać zgodnie z wnioskiem strony.

W orzecznictwie sądowoadministracyjnym utrwalone jest stanowisko, że kontrola sądowa w przypadku rozstrzygnięć organów w ramach uznania, ogranicza się do badania, czy granice uznania w danym przypadku nie zostały przekroczone. Sądowa kontrola legalności decyzji uznaniowej obejmuje zatem zbadanie, czy organ w sposób wyczerpujący zebrał materiał dowodowy i rozważył wszystkie okoliczności mogące mieć wpływ na rozstrzygnięcie. Jeżeli zaś stanowisko organu ma oparcie w zgromadzonym materiale dowodowym, jest przekonująco i logicznie uzasadnione, to nie można mu zarzucić cech dowolności.

W sytuacji, w której organy wyjaśnią wszelkie okoliczności sprawy istotne dla jej rozstrzygnięcia z zachowaniem wymogów ustawowych i w sposób przekonywujący uargumentują swoją decyzję wydaną w ramach przysługującego im uznania, to sąd administracyjny nie ma podstaw do zakwestionowania takiej decyzji i oceny jej słuszności (por. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 9 grudnia 2010 r., sygn. akt I OSK 1156/10 i z dnia 11 grudnia 2013 r., sygn. akt I OSK 3119/12, CBOSA).

W rozpoznawanej sprawie prawidłowo uznał Sąd pierwszej instancji, że prowadzone postępowanie poprzedzające wydanie przez organy administracji decyzji nie naruszało wskazanych w skardze przepisów postępowania administracyjnego, i że organy odmawiając umorzenia nienależnie pobranego świadczenia, nie przekroczyły granic uznania administracyjnego. W szczególności dokonane ustalenia faktyczne pozwoliły organom na ocenę, czy i w jakim zakresie w sprawie zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek dotyczący sytuacji skarżącej. Ponadto zaskarżona decyzja zawiera uzasadnienie odpowiadające wymogom określonym w art. 107 § 3 K.p.a., w którym wyjaśnione zostały podstawy i powody podjętego rozstrzygnięcia.

W skardze kasacyjnej skarżąca podnosi, że organy, a także Sąd pierwszej instancji nie ustaliły aktualnej sytuacji materialnej skarżącej. Skarżąca jest osobą bezrobotną bez prawa do zasiłku. Utrzymuje się z kwoty [...]zł miesięcznie, jej wydatki miesięczne to kwota [...]zł miesięcznie. W toku postępowania skarżąca wykazywała na co spożytkowała kwotę [...]zł, znajdującą się w 2014 r. na jej rachunku bankowym. W związku z tym organ II instancji powinien np. zwrócić się do sprzedawcy grobowca o udzielenie informacji ile skarżąca zapłaciła za grobowiec, przesłuchać świadków, czy przeprowadzić dowody z opinii biegłych z zakresu ruchomości i nieruchomości oraz lekarzy i farmaceutów. Z uwagi na twierdzenia skarżącej dotyczące jej wydatków wywiad środowiskowy powinien być przeprowadzony wśród rodziny skarżącej, a podczas przeprowadzonego wywiadu środowiskowego u skarżącej powinien być obecny jej pełnomocnik. Zdaniem skarżącej organ powinien ją poinformować o konieczności złożenia określonych wniosków dowodowych.

Odnosząc się do powyższych twierdzeń wskazać należy, że już Sąd pierwszej instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wystarczająco odniósł się do powyższych zarzutów albowiem były one podnoszone w skardze.

Podkreślenia wymaga, że z obowiązującej w jurysdykcyjnym postępowaniu administracyjnym zasady prawdy obiektywnej (art. 7 K.p.a.) i z art. 77 § 1 K.p.a. wynika, że ciężar dowodu spoczywa na organie administracji. Jednak strona składająca wniosek powinna aktywnie współdziałać z organem w celu ustalenia wszystkich okoliczności sprawy. To na niej spoczywa bowiem ciężar dowodu w znaczeniu obiektywnym (materialnym), sprowadzający się do obciążenia strony składającej wniosek skutkami prawnymi nieudowodnienia okoliczności, których stwierdzenie jest podstawą wydania decyzji zgodnie ze zgłoszonym żądaniem (por. wyrok NSA z dnia 27 lipca 2011 r. sygn. II OSK 1560/10, CBOSA).

Należy jeszcze raz podkreślić, i na co wskazywał Sąd pierwszej instancji, że skarżąca w trakcie prowadzonego przez organy postępowania składała dokumenty uzasadniające jej wydatki, i że na żadnym etapie organy administracji nie ograniczały jej powyższej możliwości. Skarżąca nie udowodniła jakie wydatki, po czerwcu 2014 r., poniosła na meble, remont mieszkania, rodzinny grobowiec, czy też przeznaczyła na pomoc synowi. Wskazać także należy, że strona była reprezentowana przez fachowego pełnomocnika, który powinien stronie udzielać pomocy prawnej co do zakresu udokumentowania swoich wydatków.

Z powyższych względów Naczelny Sąd Administracyjny nie podziela stanowiska skargi kasacyjnej, że w niniejszej sprawie można mówić o nienależytym zebraniu materiału dowodowego.

Dlatego zarzuty naruszenia wskazanych w skardze kasacyjnej przepisów procedury administracyjnej należało oddalić jako nieuzasadnione, a stan faktyczny sprawy uznać za ustalony prawidłowo.

Należy wskazać, że umorzenie należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń może nastąpić tylko w przypadkach szczególnie uzasadnionych. Ma więc charakter wyjątkowy i zachodzi jedynie wówczas, jeżeli żądanie zwrotu stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy.

Z ustalonego stanu faktycznego wynikającego z dowodów przedłożonych przez skarżącą i dowodów pozyskanych z urzędu wynika, że skarżąca w czerwcu 2014 r. na swoim rachunku bankowym posiadała kwotę [...]zł. Jej maksymalne wydatki miesięczne to kwota [...]zł miesięcznie, a dochody to [...] zł. Prawidłowo zatem uznał Sąd pierwszej instancji, że w tej sytuacji kwota nieumorzonych świadczeń, tj. [...]zł, nie stanowi w kontekście wyżej wskazanych środków kwoty istotnej.

Z tych powodów niezasadny jest zarzut naruszenia art. 151 P.p.s.a. w związku z art. 104 ust. 4 u.p.s.

Mając powyższe na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny stwierdza, że skarga kasacyjna jest niezasadna i dlatego na podstawie art.184 P.p.s.a została oddalona.