Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Ewa Kwiecińska (spr.), Sędziowie WSA Ewa Grochowska-Jung, Anna Mierzejewska, Protokolant specjalista Aleksandra Weiher, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 sierpnia 2015 r. sprawy ze skargi małoletniego K. G. reprezentowanego przez przedstawicielkę ustawową U. C. na decyzję Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia [...] marca 2015 r. nr [...] w przedmiocie odmowy przyznania świadczenia w drodze wyjątku – oddala skargę –

Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: Prezes ZUS) decyzją nr [...] z dnia [...] marca 2015 r., wydaną na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a. utrzymał w mocy swoją wcześniejszą decyzję z dnia [...] lutego 2015 r., o odmowie przyznania renty rodzinnej w drodze wyjątku na rzecz małoletniego K. G.

Do wydania powyższych decyzji doszło w następującym stanie faktycznym i prawnym:

Wnioskiem z dnia [...] stycznia 2015 r. U. C. zwróciła się do Prezesa ZUS o przyznanie renty w drodze wyjątku na rzecz małoletniego syna K. G. po zmarłym ojcu S.G. We wniosku wskazała, że ZUS odmówił jej przyznania świadczenia w trybie zwykłym. Wyjaśniła, że jest bezrobotna i znajduje się w trudnej sytuacji materialnej. Nie posiada gospodarstwa rolnego ani żadnych nieruchomości. Wyjaśniła, że jej syn K. jest niepełnosprawny. Jest leczony w poradni neurologicznej i okulistycznej. Wskazała, że obecnie pobiera zasiłek rodzinny wraz z dodatkami oraz zasiłek pielęgnacyjny w łącznej kwocie 589 zł.

Prezes ZUS decyzją z dnia [...] lutego 2015 r. wydaną na podstawie art. 83 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. j. Dz. U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.), odmówił przyznania renty rodzinnej w drodze wyjątku dla małoletniego K. G.

W uzasadnieniu decyzji, powołując się na treść art. 83 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, organ podał, że świadczenie w drodze wyjątku może być przyznane ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty, nie mogą – ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek – podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania. Prezes ZUS wyjaśnił, że powyższe warunki muszą być spełnione łącznie, a niespełnienie choćby jednego z nich wyklucza możliwość przyznania świadczenia w drodze wyjątku.

Podkreślił jednocześnie, że renta rodzinna jest pochodną świadczenia przysługującego osobie zmarłej. W związku z powyższym w pierwszej kolejności rozpatrzeniu podlega spełnienie powyższych przesłanek przez osobę zmarłą, a następnie przez wnioskodawcę – członka rodziny osoby zmarłej.

Organ wskazał, iż z dokumentacji znajdującej się w aktach rentowych wynika, że w przypadku zmarłego w wieku 57 lat ojca dziecka udokumentowano jedynie 14 lat, 9 miesięcy i 5 dni łącznego okresu ubezpieczenia. W 10-leciu przypadającym przed dniem śmierci, zamiast 5 lat okresów składkowych i nieskładkowych – wymaganych do przyznania świadczenia w trybie zwykłym – nie udokumentowano żadnego okresu ubezpieczenia. W latach 1984-1985 nie został udowodniony żaden okres zatrudnienia lub innej działalności objętej ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym. Ponadto z dniem [...] października [...] stycznia 1994 r. ojciec dziecka zaprzestał zatrudnienia i do śmierci w dniu [...] października 2014 r., tj. przez ponad 20 lat nie wykonywał zatrudnienia lub innej działalności objętej opłacaniem składek na ubezpieczenie społeczne oraz na ubezpieczenie emerytalne i rentowe.

W ocenie Prezesa ZUS w sprawie nie zostały wykazane szczególne okoliczności uniemożliwiające przezwyciężenie przeszkód w wykonywaniu zatrudnienia, bowiem w wymienionych przerwach wobec ojca dziecka nie orzeczono całkowitej niezdolności do pracy i nie zostały wykazane żadne inne szczególne okoliczności uniemożliwiające wykonywanie zatrudnienia oraz objęcie ubezpieczeniem społecznym, w celu zapewnienia w przyszłości uprawnień do świadczenia z ubezpieczeń społecznych.

Organ podkreślił też, że przy rozpatrywaniu uprawnień do renty rodzinnej w drodze wyjątku ocenie podlega również sytuacja materialna, jednak nie stanowi ona jedynego kryterium przesądzającego o przyznaniu świadczenia w drodze wyjątku.

W skierowanym do Prezesa ZUS wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy U. C. powtórzyła argumentację zawartą we wniosku o przyznanie świadczenia w drodze wyjątku. Wyjaśniła ponadto, że zmarły ojciec dziecka nadużywał alkoholu, ale interesował się dzieckiem i w miarę możliwości kontaktował się z nim.

Prezes ZUS, w wyniku ponownego rozpatrzenia sprawy, decyzją z dnia [...] marca 2015 r., wydaną na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a., utrzymał w mocy decyzję własną z dnia [...] lutego 2015 r. odmawiającą przyznania renty rodzinnej w drodze wyjątku na rzecz małoletniego.

W uzasadnieniu decyzji organ podtrzymał swoją wcześniejszą argumentację wskazując, iż renta rodzinna w drodze wyjątku dla małoletniego K. G. nie może być przyznana, ponieważ w sprawie nie została spełniona przesłanka szczególnych okoliczności.

Organ wyjaśnił, że w sprawach świadczeń w drodze wyjątku kluczowe są powody niespełnienia przez ubezpieczonego wymogów koniecznych do uzyskania świadczenia w trybie zwykłym. Konieczne jest więc zbadanie, czy brak tych uprawnień nie był spowodowany szczególnymi okolicznościami w postaci trudnych do przezwyciężenia przeszkód, zdarzeń lub trwałych stanów, na które osoba ubezpieczona nie miała wpływu. Przeszkody te muszą być przynajmniej w jakimś czasie nieusuwalne, eliminujące ubezpieczonego z grona pracowników w szerokim tego sława znaczeniu. Organ podkreślił, że pojęcie w "drodze wyjątku" nie dotyczy wyjątkowych potrzeb, czy niedostatku, sytuacji życiowej starającego się o to świadczenie, ale zaistnienia w sprawie szczególnych okoliczności usprawiedliwiających niemożność uzyskania danego świadczenia w trybie zwykłym.

Prezes ZUS ponownie podniósł, iż z dokumentacji rentowej wynika, że zmarły na przestrzeni 57 lat życia posiada udokumentowany okres składkowy wynoszący 14 lat, 9 miesięcy i 6 dni. Natomiast w ocenianym do uprawnień 10-leciu przed dniem śmierci zamiast 5 lat okresów składkowych i nieskładkowych – wymaganych do przyznania świadczenia w trybie zwykłym – nie został udowodniony żaden z tych okresów. Ponadto od [...] kwietnia 1984 r. r. do [...] lipca 1985 r. r. oraz od [...] stycznia 1994 r. do śmierci w dniu [...] października 2014 r., tj. przez okres wynoszący łącznie 22 lata zmarły ojciec dziecka nie podejmował zatrudnienia ani innej działalności objętej ubezpieczeniem społecznym oraz ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi. W wymienionych wyżej okresach nie była w stosunku do zmarłego orzeczona całkowita niezdolność do pracy. Nie istniały zatem przeciwskazania uniemożliwiające kontynuowanie ubezpieczenia, w celu nabycia uprawnień do świadczenia na zasadach ogólnych.

Ponadto Prezes ZUS podniósł, że choroba alkoholowa zmarłego ojca dziecka nie może uzasadniać przyznania renty rodzinnej w drodze wyjątku. Nie są to bowiem szczególne przyczyny, niezależne od woli ubezpieczonego, które uniemożliwiły świadczenie pracy. Powołując się na orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego organ podniósł, że nie jest to zdarzenie skutkujące niezdolnością do pracy i jako takie nie może być uznane za szczególną okoliczność w rozumieniu art. 83 ustawy. Pojawienie się choroby alkoholowej nie eliminuje bowiem automatycznie z rynku pracy, jakkolwiek może stanowić pewne utrudnienie w zachowaniu stabilności zatrudnienia.

Reasumując organ stwierdził, ze zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nadal nie pozwala przyjąć, że w sprawie zachodzą szczególne okoliczności, które uniemożliwiły nabycie przez ojca dziecka prawa do świadczenia w trybie zwykłym, z przyczyn zasługujących na potraktowanie jako szczególne. Ponadto podniósł, że świadczenia przyznawane na podstawie art. 83 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie są świadczeniami socjalnymi przyznawanymi jedynie według potrzeb, lecz są świadczeniami z ubezpieczeń społecznych, za czym przemawia sam fakt zamieszczenia powyższego przepisu właśnie we wspomnianej ustawie.

U.C. wniosła skargę na powyższą decyzję do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie. W skardze powtórzyła argumentację zawartą we wniosku o przyznanie świadczenia oraz we wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy. Dodatkowo wyjaśniła, że przed śmiercią ojca dziecka otrzymywała od niego alimenty. Podniosła również, że S.G. zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach. W ocenie skarżącej zmarły miał długi staż ubezpieczeniowy.

Prezes ZUS w odpowiedzi na skargę wniósł o jej oddalenie podtrzymując w całości argumentację przedstawioną w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji. Odnosząc się do kwestii podniesionych w skardze organ podniósł, że okres 14 lat pracy wobec niemal 40-letniego okresu aktywności zawodowej nie jest okresem znacznym i samemu zmarłemu nie zapewniłby w przyszłości prawa do świadczeń. W ocenie organu nie ma żadnych przesłanek aby wnioskować, że zmarły w ogóle poszukiwał pracy, że był nią zainteresowany, i że zamierzał choćby minimalnie uczestniczyć finansowo w utrzymaniu swego dziecka. Ponadto organ stwierdził, że fakt nagłego, niepoprzedzonego chorobą zgonu, nie jest w żadnym razie okolicznością przemawiającą za przyznaniem świadczenia – zgon nie przerwał zainteresowanemu pracy zawodowej, a fakt, że miał charakter nagły i spowodowany przyczynami zewnętrznymi dowodzi raczej, iż wcześniejsze pozostawanie bez jakiejkolwiek aktywności zawodowej nie było spowodowane stanem zdrowia. Organ wskazał, że nie ma podstaw aby uznać, iż jakiekolwiek okoliczności związane z pracą po stronie zmarłego, czy też raczej jej brakiem, miały charakter szczególny i od niego samego niezależny.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, zważył co następuje:

Zgodnie z art. 1 § 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (t. j. Dz. U. z 2014 r. poz. 1647), sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej, przy czym w świetle paragrafu drugiego powołanego wyżej artykułu kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Innymi słowy, wchodzi tutaj w grę kontrola aktów lub czynności z zakresu administracji publicznej dokonywana pod względem ich zgodności z prawem materialnym i przepisami procesowymi, nie zaś według kryteriów odnoszących się do słuszności rozstrzygnięcia.

Ponadto, co wymaga podkreślenia, Sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.).

Rozpoznając sprawę w świetle powołanych wyżej kryteriów, Sąd stwierdził, iż skarga nie zasługuje na uwzględnienie.

Stosownie do treści art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. j. Dz. U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.), ubezpieczonym i pozostałym po nich członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków przewidzianych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty, nie mogą ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania, Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych może przyznać w drodze wyjątku świadczenie w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie.

Z treści powołanego przepisu wynikają trzy przesłanki warunkujące ubezpieczonemu bądź też pozostałym po nim członkom rodziny przyznanie świadczenia w drodze wyjątku. Po pierwsze, niespełnienie wymagań dających prawo do emerytury lub renty musi być spowodowane szczególnymi okolicznościami; po drugie, ubiegający się o to świadczenie nie może podjąć pracy lub innej działalności zarobkowej, objętej ubezpieczeniem społecznym z powodu całkowitej niezdolności do pracy lub wieku; po trzecie, osoba ta nie ma niezbędnych środków utrzymania.

Przyznanie przedmiotowego świadczenia ustawa uzależnia od łącznego (kumulatywnego) spełnienia wszystkich trzech wymienionych przesłanek. Brak choćby jednej z nich wyklucza tę możliwość.

Należy jednocześnie podkreślić, że świadczenie to nie jest świadczeniem socjalnym, przyznawanym wyłącznie według potrzeb ze względu na trudną sytuację materialną wnioskodawcy. Brak niezbędnych środków utrzymania nie może być wyłączną przesłanką do uzyskania świadczenia w trybie art. 83 powołanej ustawy. Przyznanie tego świadczenia jest możliwe tylko w przypadku, gdy można wykazać, że ubezpieczony wykazał wolę podejmowania pracy i opłacania składek, ale na skutek wystąpienia nadzwyczajnych, niezależnych od jego woli okoliczności nie spełnia wymagań do uzyskania świadczenia w trybie zwykłym i tylko z tego powodu przyznanie świadczenia w trybie wyjątkowym jest zasadne.

Konieczne jest zatem wykazanie, że ubezpieczony, którego praca stanowi źródło uprawnień do świadczenia z ubezpieczenia społecznego, nie wypracował prawa do "normalnego" świadczenia ubezpieczeniowego na skutek jakichś szczególnych okoliczności.

Wyjaśnienia również wymaga, że wnioskowana przez skarżącą renta rodzinna w drodze wyjątku jest świadczeniem pochodnym od świadczenia jakie przysługiwałoby osobie zmarłej. Organ był zatem obowiązany, w pierwszej kolejności zbadać spełnienie ww. przesłanek przez zmarłego ojca małoletniego dziecka, a następnie przez wnioskodawcę – członka rodziny osoby zmarłej.

Przyznanie świadczenia w drodze wyjątku w niniejszej sprawie byłoby możliwe tylko w przypadku wykazania, że zmarły ojciec dziecka przejawiał wolę podejmowania pracy i opłacania składek, ale na skutek wystąpienia nadzwyczajnych, niezależnych od jego woli okoliczności nie mógł zrealizować wymagań do uzyskania zwykłego świadczenia. Tylko w takiej sytuacji przyznanie świadczenia w drodze wyjątku byłoby zasadne.

Z brzmienia art. 83 ust. 1 wynika, że jest to przepis, na podstawie którego właściwy w sprawie organ wydaje decyzję, kierując się uznaniem administracyjnym. Określenie, że muszą zaistnieć szczególnie uzasadnione okoliczności, usprawiedliwiające brak wymaganych okresów w opłacaniu składek, należy do oceny organu, który okoliczności danej sprawy musi poddać wnikliwej analizie, indywidualizując każdy rozpatrywany przypadek. To jednak podmiot wnoszący o wszczęcie postępowania administracyjnego w sprawie powinien wskazać wszelkie okoliczności wiążące się z dochodzonym świadczeniem.

W ocenie Sądu, w stanie faktycznym niniejszej sprawy, w oparciu o zebrany w sprawie materiał dowodowy, organ prawidłowo wywiódł, iż nie zostały spełnione przesłanki określone w art. 83 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, gdyż w przypadku S. G. nie można stwierdzić, iż na skutek szczególnych okoliczności nie spełnił on warunków przewidzianych w ustawie do uzyskania prawa do renty w trybie zwykłym.

Zmarły w wieku 57 lat posiadał staż ubezpieczeniowy wynoszący 14 lat 9 miesięcy i 6 dni okresów składkowych. W 10-leciu przypadającym przed dniem śmierci, zamiast 5 lat okresów składkowych i nieskładkowych - wymaganych do przyznania świadczenia w trybie zwykłym – nie udokumentowano żadnego okresu ubezpieczenia.

Ponadto od [...] kwietnia 1984 r. r. do [...] lipca 1985 r. r. oraz od [...] stycznia 1994 r. do śmierci w dniu [...] października 2014 r., tj. przez okres wynoszący łącznie 22 lata zmarły ojciec dziecka nie podejmował zatrudnienia, ani innej działalności objętej ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym. We wskazanych przerwach w ubezpieczeniu nie była wobec niego orzeczona całkowita niezdolność do pracy, a zatem przyczyną braku uprawnień do renty w trybie zwykłym nie był stan zdrowia lub inne zdarzenie zewnętrzne, niezależne od woli ubezpieczonego, którego nie można było przewidzieć i któremu nie można było zapobiec.

Z ustalonego przez organ stanu faktycznego nie wynikają również inne przeszkody, które uniemożliwiałyby zmarłemu podjęcie pracy w okresie przerwy w ubezpieczeniu, a które mogłyby zostać uznane za szczególne okoliczności w rozumieniu art. 83 ust. 1 powołanej ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Usprawiedliwieniem braku zatrudnienia nie może być podnoszona przez skarżącą kwestia nadużywania przez zmarłego alkoholu. Sąd rozpoznający niniejszą sprawę podziela pogląd Prezesa ZUS, że alkoholizm nie może stanowić okoliczności szczególnej w rozumieniu art. 83 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Stanowisko to jest zgodne z dotychczasowym orzecznictwem sądów administracyjnych, w świetle którego nieleczona choroba alkoholowa nie jest uznawana za okoliczność usprawiedliwiającą przerwy w zatrudnieniu (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 24 listopada 2006 r., sygn. akt II SA/Wa 1544/06). Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 13 grudnia 2000 r., sygn. akt II SA 1936/00 (Lex nr 51005), wprost stwierdził, że skutków alkoholizmu nie można uznać za okoliczności usprawiedliwiające bezczynność zawodową. W wyroku z dnia 21 lutego 2003 r., sygn. akt II SA 3404/02 (publ. LEX nr 142371) Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził zaś, że uzależnienie alkoholowe nie stanowi niedającej się usunąć przeszkody, która uniemożliwiałaby świadczenie pracy. Nie jest też zdarzeniem skutkującym niezdolnością do pracy.

Nie mogą stanowić okoliczności szczególnej w rozumieniu art. 83 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych okoliczności związane ze śmiercią ojca małoletniego, które skarżąca określa jako "niewyjaśnione". Okolicznością taką mogłaby być natomiast długotrwała choroba powodująca całkowitą niezdolność do pracy bądź znacznie ograniczająca możliwości zatrudnienia, która w efekcie doprowadziła do śmierci. Taka sytuacja nie zachodzi jednak w niniejszej sprawie.

Kluczowe znaczenie w sprawie ma fakt, iż zmarły S. G. posiadał krótki staż ubezpieczeniowy, nieadekwatny do jego wieku (57 lat w dacie zgonu) oraz to, że od [...] stycznia 1994 r. do dnia śmierci nie podejmował on pracy, ani żadnej innej działalności objętej ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym. Z treści wniosku o przyznanie świadczenia w drodze wyjątku oraz przedłożonych dokumentów nie wynikają zaś żadne okoliczności, które usprawiedliwiałyby tak długi okres braku aktywności zawodowej zmarłego, a które mogły być uznane za okoliczność szczególną uniemożliwiającą nabycie uprawnień do świadczenia w trybie zwykłym, w rozumieniu art. 83 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Słusznie zatem Prezes ZUS odmówił wnioskodawczyni przyznania renty rodzinnej w drodze wyjątku.

Niewątpliwie sytuacja materialna skarżącej jest trudna. Nie wystarcza to jednak do przyznania świadczenia typu ubezpieczeniowego, jakim jest świadczenie z art. 83 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Nie jest to bowiem świadczenie socjalne, zatem jego przyznanie nie zależy wyłącznie od potrzeb osoby o nie się ubiegającej, nawet gdy są one uzasadnione. Potrzeby te mogą natomiast uzasadniać ubieganie się przez skarżące o świadczenie z tytułu pomocy społecznej oraz inne formy pomocy materialnej przewidzianej dla osób znajdujących się w niedostatku.

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że zaskarżona decyzja oraz utrzymana nią w mocy decyzja Prezesa ZUS z dnia [...] lutego 2015 r. odpowiadają prawu.

Mając powyższe na uwadze Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. Dz. U. z 2012 r. 270 ze zm.), orzekł jak w sentencji wyroku.