Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie w składzie następującym: Przewodniczący NSA Małgorzata Wolska Sędziowie WSA Krystyna Józefczyk WSA Paweł Zaborniak /spr./ Protokolant st. sekr. sąd. Anna Mazurek - Ferenc po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 17 lipca 2013 r. sprawy ze skargi S. J. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia [...] marca 2013 r. nr [...] w przedmiocie zasiłku okresowego uchyla zaskarżoną decyzję i poprzedzającą ją decyzję Prezydenta Miasta [...] z dnia [...] lutego 2013 r. nr [...].

Przedmiotem skargi S. J. jest decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego (zwanego dalej SKO, Kolegium) z dnia [...] marca 2013 r., nr [...], utrzymująca w mocy decyzję Prezydenta Miasta [...] z dnia [...] lutego 2013 r., nr [...], o odmowie przyznania zasiłku okresowego.

Zaskarżone rozstrzygnięcie zostało wydane w oparciu o następujące okoliczności faktyczne i prawne: w dniu 1 lutego 2013 r. S. J. złożył w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej (dalej zwany MOPS) wniosek o przyznaniezasiłku okresowego. Po rozpatrzeniu tego wniosku Prezydent Miasta [...] decyzją z dnia [...] lutego 2013 r., nr [...], odmówił S. J. przyznania żądanego przez niego zasiłku. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że S. J. zamieszkuje samotnie, prowadząc jednoosobowe gospodarstwo domowe i pozostaje w leczeniu. Wnioskodawca nie pracuje zawodowo i jest zarejestrowany w Powiatowym Urzędzie Pracy jako bezrobotny z prawem do zasiłku z tytułu pozostawania bez pracy. Zasiek dla bezrobotnych został zajęty z tytułu egzekucji zaległych świadczeń alimentacyjnych (w styczniu 2013 r. o kwotę 409,52 zł). Organ wskazał, że stałe miesięczne wydatki wnioskodawcy związane z utrzymaniem mieszkania wynoszą łącznie 441, 31 zł (czynsz, energia elektryczna). S. J. ma przyznany dodatek mieszkaniowy na okres od 1 września 2012 r. do 28 lutego 2013 r. w wysokości 84, 23 zł miesięcznie. Jego łączny dochód z miesiąca poprzedzającegozłożenie wniosku tj. stycznia 2013 r. wynosi 766, 76 zł miesięcznie i przekracza kryterium dochodowe osoby samotnie gospodarującejczyli kwotę 542 zł. Dochód nie może być pomniejszony o kwotę, którą egzekwuje komornik tj. 409,52 zł gdyż zaległe zobowiązania alimentacyjne nie podlegająodliczeniu od uzyskiwanego dochodu. Z wyjątku określonego w art. 8 ust. 3 pkt 3 ustawy o pomocy społecznej może korzystać tylko ten zobowiązany, który spłaca alimenty zgodnie z prawem, a nie jako alimenty zaległe. Reasumując Prezydent stwierdził, że w niniejszym przypadku nie jest spełniona przesłanka dochodowa, tj. dochód jest wyższy od kryterium osoby samotnie gospodarującej.

W odwołaniu od tej decyzji S. J. podniósł, że MOPS odmawia mu pomocy jako osobie bezrobotnej i niepełnosprawnej, oczekującej pomocy w trybie natychmiastowym. Zwrócił uwagę na swoją trudną sytuację materialną.

Po rozpatrzeniu odwołania SKO decyzją opisaną na wstępie utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję. Organ odwoławczy przychylił się do stanowiska Prezydenta i podał, że w sprawie nastąpiło przekroczenie miesięcznego kryterium dochodowego S. J. o kwotę 75,51 zł. W ocenie SKO przy odliczaniu od dochodu na podstawie art. 8 ust. 3 pkt 3 ustawy o pomocy społecznej należy uwzględnić wyłącznie alimenty świadczone na rzecz uprawnionej osoby. Kolegium wyjaśniło, że inne świadczenia, a więc m.in. należnościpowstałe z tytułu obowiązku zwrotu świadczeń wypłaconych osobie uprawnionej z funduszualimentacyjnego, nie podlegają odliczeniu od dochodu. Należności wynikające z obowiązku zwrotu świadczeń wpłaconych z funduszy alimentacyjnego i zaliczki alimentacyjnej, nie są alimentami, a wobec tego nie podlegają odliczeniu od dochodu. Odnosząc powyższe wyjaśnienia do przedmiotowej sprawy Kolegium wskazało, że obowiązek alimentacyjny skarżącego wygasł z dniem 30 lipca 2012 r., a prowadzone nadal postępowanie egzekucyjne dotyczy jedynie należności z tytułu wypłaty zaliczki alimentacyjnej.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie S. J. wniósło uchylenie zaskarżonej decyzji i zasądzenie kosztów postępowania sądowego oraz o uznanie jego wniosku o przyznanie zasiłkuokresowego jako zasadnego.

Skarżący zwrócił uwagę na swoją trudną sytuację zdrowotną i materialną. Podniósł, że nigdy nie miał zaległości alimentacyjnej wynikającej z jego winy. Nadal są mu potrącane alimenty na rzecz córki z zasiłku dla bezrobotnych. Po potrąceniu alimentów pozostaje mu w dyspozycji jedynie kwota 260, 42 zł netto. Podniósł, że za tę kwotę nie jest w stanie egzystować (tj. nie jest wstanie ponieść kosztów wykupu leków, opłat za mieszkanie i wyżywienie). W związku z tym skarżący oczekuje przywrócenia mu zasiłku okresowego, który wcześniej miał przyznany. Jednocześnie wniósł o powołanie wszelkiej dokumentacji jaką posiada MOPS od początku udzielenia pomocy.

W odpowiedzi na skargę SKO wniosło o jej oddalenie, przedstawiając argumentację jak w zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny, zważył co następuje:

Skarga okazała się zasadna, co obliguje Sąd do uchylenia decyzji organów obu instancji.

Istota sądowej kontroli administracji publicznej sprowadza się do ustalenia czy w określonym przypadku, jej organy dopuściły się kwalifikowanych naruszeń prawa. Sąd administracyjny sprawuje swą kontrolę pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej – art. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.). Zakres tej kontroli wyznacza przepis art. 134 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.; zwana dalej p.p.s.a.). Należy dodać, że Sąd rozstrzyga w granicach sprawy nie będąc przy tym związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną.

Organy orzekające w sprawie zastosowały wobec skarżącego art. 38 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2013, poz. 182 ze zm. zwana dalej u.p.s.). W myśl tej regulacji, zasiłek okresowy przysługuje osobie samotnie gospodarującej, której dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej. Kryterium dochodowe osoby samotnie gospodarujące prawidłowo ustalono na poziomie 542 zł. O tej wysokości kryterium dla osoby samotnie gospodarującej decyduje art. 8 ust. 1 pkt. 1 ustawy o pomocy społecznej. Organy błędnie natomiast ustaliły wysokość dochodu skarżącego, czym naruszyły art. 8 ust. 3 pkt 3 ustawy o pomocy społecznej. Błąd w wykładni tej regulacji spowodował naruszenie materialno - prawnych podstaw przyznawania zasiłku okresowego, czyli art. 38 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej.

Odmowę przyznania świadczenia z pomocy społecznej w postaci zasiłku okresowego uzasadniono tym, że skarżący przekroczył kryterium dochodowe osoby samotnie gospodarującej o kwotę 75,51 zł. Organy obu instancji od dochodu wnioskującego w styczniu 2013 r. w łącznej wysokości 766,76 zł nie odliczyły kwoty 409,51 zł zajętej przez Komornika Sądowego z tytułu egzekucji zaległych świadczeń alimentacyjnych na rzecz córki D. J. W przekonaniu SKO i Dyrektora MOPS działającego z upoważnienia Prezydenta [...], art. 8 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej, nie pozwala traktować za alimenty kwoty zaległych alimentów. W myśl tej regulacji u.p.s., za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pomniejszoną m.in. o kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób (art. 8 ust. 3 pkt 3 u.p.s.). Według organów, z wyjątku określonego w art. 8 ust. 3 pkt 3 u.p.s. może korzystać tylko ten zobowiązany, który spłaca alimenty zgodnie z prawem, a nie jako alimenty zaległe.

Sąd nie podziela wypowiedzianego w kontrolowanych decyzjach stanowiska organów co do tego, że dochodem wnioskodawcy są także kwoty ściąganych w trybie egzekucji sądowej świadczeń z tytułu obowiązku alimentacji. Otóż z ugruntowanego w tym zakresie orzecznictwa wynika, że w celu prawidłowego ustalenia wysokości osiąganych przez wnioskodawcę przychodów należy odliczyć od jego dochodu, tak świadczone przez niego alimenty bieżące jak i płacone kwoty alimentów zaległych (zob. wyrok WSA w Rzeszowie z dnia 18 października 2011 r. o sygn. akt II SA/Rz 697/11, wyrok WSA w Gliwicach z dnia 18 stycznia 2011 r., sygn. IV SA/Gl 406/10,LexPolonica nr 2508331). Wskazany wyżej art. 8 ust. 3 pkt 3 u.p.s. stanowi, że za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pomniejszony o kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób.

Zdaniem Sądu, przepis art. 8 ust. 3 pkt 3 u.p.s. nie zezwala jak twierdzi SKO na różnicowanie alimentów jako świadczeń bieżących i świadczeń zaległych. W przepisie tym jest tylko mowa o alimentach, stąd interpretacja tej regulacji w sposób pogarszający sytuację ubiegającego się o pomoc społeczną nie jest dopuszczalna. Organy powinny przyjąć, iż dochód to suma miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub z miesiąca złożenia wniosku, uzyskanych bez względu na ich tytuł i źródło, pomniejszona o kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób, w tym kwotę alimentów zaległych, jeżeli jest ona od wnioskodawcy egzekwowana środkami przymusowymi jak np. zajęcie zasiłku dla bezrobotnych (zob. wyrok NSA z dnia 15 września 2009 r., sygn. akt I OSK 94/09, dostępny w internetowej bazie CBOIS). W świetle ustawowej definicji dochodu, nie ma znaczenia jakie alimenty i w jaki sposób są świadczone, byleby było to na rzecz innych osób. Skoro dochodem jest przychód uzyskany bez względu na tytuł i źródło, pomniejszony o alimenty, to uzyskany przez skarżącego przychód powinien zostać pomniejszony o alimenty, które z tego przychodu są świadczone poprzez przymusowe zajęcie komornika. Stanowisko to potwierdza pogląd wypowiedziany w wyroku WSA w Bydgoszczy z dnia 12 stycznia 2011 r. o sygn. akt II SA/Bd 1421/11. Sąd trafnie podkreślił w nim, że wówczas gdy alimenty egzekwowane są na rzecz Funduszu Alimentacyjnego, który zastępczo wypłacał bądź wyrównywał do określonych sum kwoty zasądzonych alimentów, to należy uznać iż alimenty płacone są "na rzecz innych osób". W takiej sytuacji należy uznać, że rola Funduszu Alimentacyjnego zawsze sprowadza się do płatnika zastępczego. Jeżeli więc nawet fundusz ten uzyskuje za pośrednictwem organu egzekucyjnego alimenty, to zawsze chodzi o świadczenia, które wcześniej wypłacił w zastępstwie zobowiązanego do alimentacji na rzecz innych osób.

Do tej wykładni skłaniają zdaniem Sądu także względy mające swe zakotwiczenie w regułach wykładni funkcjonalnej. Kwota potrącanej zaległości nie jest kwotą pozostającą w dyspozycji wnioskującego, stąd nie może być traktowana jako dochód czyli wartość, o której świadczeniobiorca może w sposób swobodny decydować. Jednocześnie jest to zaległość powstała z tytułu obowiązku alimentacji. Wypada też nadmienić, że przewidziane w art. 8 ust. 3 pkt 3 u.p.s. odliczenia nie stanowi postaci świadczenia z pomocy społecznej, stąd nie można traktować go jako korzyści, jak to sugeruje organ, osiąganej przez wnioskującego jeżeli spłaca alimenty w terminie. Fakt, iż na dłużniku ciąży obowiązek alimentacyjny jest traktowany przez ustawodawcę za okoliczność obiektywnie obniżającą zdolność ponoszenia kosztów przeżycia, choćby realizacja tego obowiązku następowała w drodze przymusu egzekucyjnego.

W konsekwencji tych ustaleń uznać należało, że wysokość ustalonego przez organ I i II instancji dochodu skarżącego, wynika z błędnej wykładni art. 8 ust. 3 pkt 3 u.p.s. Nieodliczenie kwot ściąganych alimentów miało wpływ na ustalony decyzjami wynik sprawy. Określone przez organy odliczenie zajętego zasiłku dla bezrobotnych, skutkowałoby nieprzekroczeniem przez świadczeniobiorcę kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, a to otwierałoby przed nim możliwość uzyskania żądanego świadczenia. SKO utrzymując w mocy błędną decyzję organu pierwszej instancji naruszyło także art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a. Ponownie rozpatrując sprawę organy wyeliminują stwierdzone uchybienia przepisów postępowania oraz prawa materialnego. W tym zakresie należy dokonać właściwej interpretacji przepisu art. 8 ust. 3 pkt 3 ustawy o pomocy społecznej, co do konieczności pomniejszenia dochodu o kwoty egzekwowanych od skarżącego alimentów.

Stwierdzone uchybienia zobowiązują Sąd Administracyjny do uchylenia decyzji organu I i II instancji, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c p.p.s.a.