Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący Sędzia NSA Małgorzata Jaśkowska (spr.) Sędzia NSA Marek Stojanowski Sędzia NSA Grzegorz Jankowski po rozpoznaniu w dniu 29 sierpnia 2018 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej S. P. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 19 lipca 2017 r., sygn. akt II SA/Wa 37/17 w sprawie ze skargi S. P. na decyzję Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych z dnia [...] listopada 2016 r. nr [...] w przedmiocie przetwarzania danych osobowych oddala skargę kasacyjną

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 19 lipca 2017 r. (sygn. akt II SA/Wa 37/17) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę S. P. na decyzję Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych z dnia [...] listopada 2016 r. nr [...] w przedmiocie przetwarzania danych osobowych.

Sąd I instancji orzekał w następującym stanie sprawy.

S. P., pismem z dnia 12 maja 2014 r., skierowała do Proboszcza Parafii Rzymskokatolickiej pw. [...] oświadczenie na podstawie art. 60 Kodeksu cywilnego oraz art. 2 pkt 2a ustawy dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (obecnie: Dz. U. z 2017 r., poz. 1153) o wystąpieniu z Kościoła Katolickiego i wycofaniu zgody na podleganie jego doktrynie. Zażądała również uaktualnienia wpisu w księdze chrztów przez naniesienie adnotacji o treści "Dnia [...] formalnym aktem wystąpiła z Kościoła katolickiego" oraz o przesłanie jako potwierdzenia odpisu aktu chrztu z powyższym sprostowaniem.

W odpowiedzi Proboszcz Parafii pismem z dnia [...] maja 2014 r. poinformował skarżącą o procedurze wystąpienia z Kościoła Rzymskokatolickiego.

S. P. złożyła skargę do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych zarzucając Proboszczowi Parafii, iż mimo złożenia przez nią oświadczenia woli o wystąpieniu z Kościoła Katolickiego nie została o tym fakcie zamieszczona stosowna adnotacja w księdze chrztów, w związku z czym wniosła o nakazanie proboszczowi sprostowania swoich danych osobowych poprzez naniesienie w księdze chrztów adnotacji o wystąpieniu z Kościoła Katolickiego.

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych decyzją z dnia [...] maja 2015 r. umorzył postępowanie. Następnie decyzją z dnia [...] listopada 2016 r. organ utrzymał w mocy swoje wcześniejsze rozstrzygnięcie.

GIODO wskazał, że zgodnie z art. 43 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2016 r., poz. 922 ze zm.) w odniesieniu do zbiorów, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 3 oraz zbiorów, o których mowa w ust. 1 pkt 1a, przetwarzanych przez Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencję Wywiadu, Służbę Kontrwywiadu Wojskowego, Służbę Wywiadu Wojskowego oraz Centralne Biuro Antykorupcyjne, Generalnemu Inspektorowi nie przysługują uprawnienia określone w art. 12 pkt 2, art. 14 pkt 1 i 3 - 5 oraz art. 15 - 18. W myśl zaś art. 43 ust. 1 pkt 3 ustawy o ochronie danych osobowych z obowiązku rejestracji zbioru danych zwolnieni są administratorzy danych dotyczących osób należących do kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej, przetwarzanych na potrzeby tego kościoła lub związku wyznaniowego. Organ zwrócił uwagę, że Kościół Rzymskokatolicki jest instytucją o uregulowanej sytuacji prawnej, unormowanej m.in. w Konstytucji RP, w umowie międzynarodowej (Konkordat) oraz w ustawach. Organ zauważył ponadto, że zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (obecnie Dz. U. z 2018 r., poz. 380), Kościół rządzi się w swych sprawach własnym prawem, swobodnie wykonuje władzę duchowną jurysdykcyjną oraz zarządza swoimi sprawami. GIODO stanął na stanowisku, że analiza powołanych przepisów prowadzi do wniosku, że organ ochrony danych nie posiada uprawnienia do wydawania decyzji związanych z rozpatrywaniem skarg w zakresie danych osobowych przetwarzanych w zbiorach, o których mowa w art. 43 ust. 1 pkt 3 ustawy o ochronie danych osobowych.

W dalszej części uzasadnienia GIODO stwierdził, że Proboszcz Parafii wypowiedział się co do statusu skarżącej w świetle prawa wewnętrznego Kościoła wskazując, że skarżąca nie dopełniła wewnętrznej procedury wystąpienia. Skarżąca w treści skargi podniosła, że jedynym działaniem, jakie podjęła w celu wystąpienia z ww. wspólnoty, było złożenie Proboszczowi Parafii pisemnego oświadczenia woli z dnia 12 maja 2014 r. GIODO wyjaśnił, iż zgodnie z art. 43 ust. 2 ustawy o ochronie danych osobowych organowi nie przysługują uprawnienia do wydania merytorycznego rozstrzygnięcia w ramach art. 18 ustawy o ochronie danych osobowych w stosunku do osób należących do kościołów i związków wyznaniowych. W związku z brakiem możliwości zastosowania art. 18 ustawy o ochronie danych osobowych w zaistniałym stanie faktycznym należało umorzyć postępowanie. Organ stwierdził, że nie ma podstaw do weryfikacji procedury występowania z Kościoła Katolickiego, ponieważ przepisy powszechnie obowiązujące nie dają mu tego rodzaju kompetencji, na co wskazuje przywołany powyżej art. 2 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej.

Od powyższej decyzji S. P. złożyła skargę wnosząc o jej uchylenie, ponowne rozpatrzenie sprawy i wydanie decyzji nakazującej Proboszczowi Parafii uaktualnienie danych osobowych skarżącej zgodnie z pismem z dnia 12 maja 1014 r.

W odpowiedzi na skargę Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych wniósł o jej oddalenie.

Wspomnianym na wstępie wyrokiem Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę.

W uzasadnieniu orzeczenia wskazał, że ustalony w sprawie stan faktyczny nie budzi wątpliwości. Spór w rozpoznawanej sprawie dotyczy oceny skuteczności oświadczenia woli skarżącej o wystąpieniu z Kościoła Rzymskokatolickiego oraz relacji wewnętrznych przepisów Kościoła z przepisami prawa powszechnie obowiązującego, zapewniającymi wolność sumienia i wyznania oraz kompetencji nadzorczych GIODO.

Sąd I instancji zwrócił uwagę na istniejące w polskim prawodawstwie gwarancje autonomii Kościoła Katolickiego i jego niezależności od państwa, wynikające przede wszystkim z Konstytucji RP, Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzeczypospolitą Polską podpisanego 28 lipca 1993 r. (Dz. U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318) oraz ustawy o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej. Z tych przepisów wynika, że Kościół Katolicki (podobnie jak i inne kościoły i związki wyznaniowe) ma prawo do samoorganizacji i samorządności. Może więc m.in. stanowić normy obowiązujące w ramach własnych struktur organizacyjnych, a w ich stanowieniu i stosowaniu jest wolny od ingerencji władz państwowych. Oznacza to, że określenie przesłanek przynależności osoby do Kościoła, faktycznych i prawnych skutków tego faktu oraz utraty przynależności pozostaje wewnętrzną sprawą Kościoła, wolną od reglamentacji prawnej ze strony państwa. Stanowisko to potwierdzają pośrednio także przepisy ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Obligują one do tego, aby określenie sposobu nabywania i utraty członkostwa w grupie religijnej, która ma być wpisana do rejestru Kościołów i innych związków wyznaniowych, zostało dokonane w statucie tej grupy (art. 32 ust. 2 pkt 8), a więc w sposób niezależny od jakichkolwiek władz państwowych.

W dalszej części uzasadnienia Sąd I instancji powołał szereg wewnętrznych przepisów Kościoła Rzymskokatolickiego przewidujących szczególną formę dla aktu wystąpienia z Kościoła.

WSA w Warszawie stwierdził, że szczególna forma aktu apostazji nie może być postrzegana jako ograniczenie wolności sumienia i religii, w tym w szczególności wolności wystąpienia z kościoła lub innego związku wyznaniowego. Podkreślił jednocześnie, że Kościół Katolicki nie tylko nie wyklucza dopuszczalności wystąpienia z Kościoła ani tej możliwości nie czyni złudną lub iluzoryczną, ale uznaje tę instytucję i poddaje ją zracjonalizowanej procedurze, w której nie sposób uznać, by przedstawione regulacje wewnętrzne naruszały konstytucyjnie zagwarantowaną w art. 53 pkt 1 i 6 oraz w art. 9 pkt 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka wolność sumienia i religii. O takim naruszeniu można by było mówić, gdyby przepisy kościelne ustanowiały zakaz apostazji lub w inny sposób uniemożliwiały lub znacznie utrudniały realizowanie konstytucyjnego prawa do zmiany wyznania.

W rezultacie, w ocenie Sądu I instancji, skoro skarżąca nie dokonała aktu apostazji w formie przewidzianej przez wewnętrzne prawo Kościoła Katolickiego, to prawidłowe jest przyjęcie przez GIODO, że nie ma on uprawnienia do wydawania decyzji nakazujących jakąkolwiek aktualizację danych zawartych w Księdze Chrztu.

WSA w Warszawie uznał zatem zarzuty skargi za bezpodstawne. Zdaniem Sądu I instancji GIODO dokonał prawidłowej wykładni art. 43 ust. 2 pkt 3 ustawy o ochronie danych osobowych. W odniesieniu do zbioru określonego w ust. 1 pkt 3 tego przepisu - dotyczącego osób należących do kościoła lub innego związku wyznaniowego, o uregulowanej sytuacji prawnej, przetwarzanych na potrzeby tego kościoła lub związku wyznaniowego - GIODO nie przysługują uprawnienia z art. 12 pkt 2 tej ustawy tj. wydawanie decyzji administracyjnych i rozpatrywanie skarg w sprawach wykonania przepisów o ochronie danych osobowych. Oznacza to, że Generalny Inspektor nie jest organem kompetentnym do dokonywania oceny skuteczności wystąpienia z kościoła. Sprawy tego rodzaju nie mieszczą się w zakresie zadań określonych we wskazanym powyżej przepisie. Dokonywanie tego rodzaju ocen stanowi wewnętrzną sprawę danej wspólnoty wyznaniowej.

Od opisanego wyroku S. P. złożyła skargę kasacyjną wnosząc o uchylenie zaskarżonego orzeczenia w całości i rozpoznanie skargi na mocy art. 188 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. 2018 r., poz. 1302, alej jako: p.p.s.a.) oraz o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię tj. art. 43 ust. 2 w zw. z ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych, poprzez przyjęcie przez Sąd I instancji, że Kościół Katolicki jest zwolniony z rejestracji zbioru danych osobowych zawierającego dane skarżącej, w sytuacji gdy na skutek złożonego oświadczenia woli nie przynależała ona do kościoła.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej jej autor zaznaczył, że skarżąca skutecznie wystąpiła z Kościoła Katolickiego. Nie zasługuje zatem na uwzględnienie pogląd, iż art. 43 ust. 2 w zw. z ust. 1 pkt 3 ustawy o ochronie danych osobowych nie uprawnia GIODO do podjęcia czynności wnioskowanych przez skarżącą, bowiem przepis ten zwalnia kościoły i związki wyznaniowe z obowiązku rejestracji zbioru danych wyłącznie dotyczących osób do nich należących. Żądanie skarżącej, jako osoby nieposiadającej prawnego bądź faktycznego związku z Kościołem Rzymskokatolickim, nie narusza zatem jego autonomii zagwarantowanej w Konstytucji. Tym samym skarżącej przysługuje prawo do podejmowania decyzji dotyczących przechowywania, przetwarzania i aktualizowania danych osobowych.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje.

Skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie.

Stosownie do art. 183 § 1 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, biorąc z urzędu pod rozwagę jedynie nieważność postępowania, której przesłanki określone zostały w § 2 wymienionego przepisu. Wobec niestwierdzenia przyczyn nieważności, skarga kasacyjna w niniejszej sprawie podlegała rozpoznaniu w granicach przytoczonej w niej podstawy.

Autor skargi kasacyjnej zarzucił zaskarżonemu orzeczeniu wyłącznie naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 43 ust. 2 w zw. z art. 43 ust. 1 pkt 3 ustawy o ochronie danych osobowych. Oparcie zaś skargi kasacyjnej wyłącznie na zarzucie naruszenia prawa materialnego oznacza, że podstawą jej rozpoznania jest stan faktyczny przyjęty przez Sąd I instancji.

Zgodnie z przepisami wymienionymi w ramach zarzutu kasacyjnego Generalnemu Inspektorowi Ochrony Danych Osobowych nie przysługują uprawnienia określone w art. 12 pkt 2, art. 14 pkt 1 i 3-5 oraz art. 15-18 ustawy, w stosunku do administratorów danych dotyczących osób należących do kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej, przetwarzanych na potrzeby tego kościoła lub związku wyznaniowego, którzy są zwolnieni z obowiązku rejestracji zbioru danych.

Sąd I instancji dokonując wykładni wskazanych przepisów uznał, że odniesieniu do zbioru danych dotyczącego osób należących do kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej, przetwarzanych na potrzeby tego kościoła lub związku wyznaniowego GIODO nie przysługują uprawnienia z art. 12 pkt 2 tej ustawy, co oznacza, że poza jego kompetencjami znajduje się uprawnienie do wydawania decyzji administracyjnej i rozpatrzenie skargi w sprawach wykonania przepisów o ochronie danych osobowych.

Należy zwrócić uwagę, że w orzecznictwie nie było nigdy sporu co do tego, że powołane przepisy, których błędną wykładnię zarzuciła Sądowi I instancji skarżąca kasacyjnie, wykluczają możliwość wydania przez GIODO decyzji administracyjnej nakazującej administratorowi danych jakiekolwiek działania dotyczące danych osób należących do kościoła lub innego związku wyznaniowego, o uregulowanej sytuacji prawnej, przetwarzanych na potrzeby tego kościoła lub związku wyznaniowego. Pogląd wyrażony przez Sąd I instancji jest jednolicie prezentowany w orzecznictwie sądów administracyjnych i zasługuje na aprobatę Naczelnego Sądu Administracyjnego w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę.

Z powyższych względów zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 43 ust. 2 w zw. z art. 43 ust. 1 pkt 3 ustawy o ochronie danych osobowych poprzez ich błędną wykładnię nie mógł zostać uwzględniony, bowiem poprzez błędną wykładnię rozumie się niewłaściwe zrekonstruowanie treści normy prawnej wynikającej z konkretnego przepisu. Taka sytuacja nie miała miejsca w niniejszej sprawie.

Z zestawienia zarzutu kasacyjnego z uzasadnieniem skargi kasacyjnej wynika, że skarżąca kasacyjnie w istocie kwestionuje stanowisko Sąd I instancji dotyczące braku kompetencji GIODO do dokonywania samodzielnej oceny skuteczności oświadczenia o wystąpieniu z Kościoła Rzymskokatolickiego; oceny, czy osoba, której dane dotyczą, należy czy też nie należy do Kościoła lub innego związku wyznaniowego – w oparciu o przepisy prawa powszechnie obowiązującego.

Stanowisko Sądu I instancji również w tym zakresie należy uznać za prawidłowe i zgodne z jednolitą linią orzeczniczą, o czym świadczy uzasadnienie postanowienia NSA z dnia 21 maja 2018 r. wydanego w składzie siedmiu sędziów (sygn. akt I OPS 6/17). Postanowieniem tym NSA odmówił uwzględnienia wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich o podjęcie uchwały mającej na celu wyeliminowanie rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych w przedmiocie środków prawnych przysługujących GIODO w sprawach danych osobowych osób deklarujących wystąpienie z Kościoła Rzymskokatolickiego. Powodem odmowy podjęcia uchwały było stwierdzenie przez NSA braku rozbieżności w orzecznictwie w zakresie wskazanym we wniosku RPO. Mimo to w uzasadnieniu postanowienia wydanego przez siedmiu sędziów NSA zwrócono uwagę, że z ustawowego wyłączenia GIODO, o którym mowa wyżej i autonomii prawnej Kościoła Katolickiego, gwarantowanej Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, Konkordatem między Stolicą Apostolską i Rzeczypospolitą Polską oraz ustawą z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, stanowiącą w art. 2, że Kościół rządzi się w swych sprawach własnym prawem, swobodnie wykonuje władzę duchowną i jurysdykcyjną oraz zarządza swoimi sprawami, wynika, że skuteczność wystąpienia osoby z Kościoła GIODO może oceniać wyłącznie na podstawie aktu chrztu z właściwą adnotacją. Kwestia przynależności do Kościoła Katolickiego i wystąpienia z niego jest wewnętrzną sprawą Kościoła i podlega regulacji prawa kościelnego. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych ma wyłączone kompetencje w zakresie dokonywania oceny skuteczności wystąpienia z Kościoła, a także wydawania nakazów skierowanych do proboszczów, a dotyczących dokonania wpisów w księgach ochrzczonych. Zgodnie z art. 12 ustawy o ochronie danych osobowych GIODO nie jest organem właściwym do dokonywania oceny skuteczności wystąpienia z kościoła, sprawy tego rodzaju nie mieszczą się w zakresie zadań określonych we wskazanym powyżej przepisie. Dokonywanie tego rodzaju ocen stanowi wewnętrzną sprawę danej wspólnoty wyznaniowej. Gdy chodzi o kompetencje nadzorcze GIODO w odniesieniu do zbiorów danych dotyczących osób należących do kościoła lub innego związku wyznaniowego, o uregulowanej sytuacji prawnej, przetwarzanych na potrzeby tego kościoła lub związku wyznaniowego, to zgodnie z tym przepisem są one wyłączone.

Reasumując, należy podzielić stanowisko organu ochrony danych, jak też Sądu I instancji, że Generalny Inspektor jako organ administracji publicznej nie powinien wkraczać w zastrzeżoną dla Kościoła sferę wykonywania jego zadań statutowych i rozstrzygać kto jest członkiem danej wspólnoty wyznaniowej ani też ingerować w treść ksiąg kościelnych. Czynności podejmowane w procedurze formalnego wystąpienia z Kościoła katolickiego, w tym adnotacje w akcie chrztu, są w całości uregulowane w aktach prawnych Kościoła Katolickiego.

W rozpoznawanej sprawie Proboszcz Parafii Rzymskokatolickiej [...] wskazał skarżącej, jakie wymogi należy spełnić, by dokonać następnie adnotacji w Księdze Chrztów o wystąpieniu z Kościoła. Skoro skarżąca nie dokonała aktu wystąpienia w formie przewidzianej przez prawo kościelne, czego nie kwestionuje, to należy uznać, że GIODO stwierdził brak swoich kompetencji do przeprowadzenia postępowania administracyjnego i zasadnie je umorzył. Organ nie miał bowiem możliwości nałożenia na administratora danych (proboszcza) obowiązku sprostowania danych osobowych skarżącej poprzez naniesienie w księdze chrztów adnotacji o wystąpieniu z Kościoła. Czynności podejmowane w procedurze formalnego wystąpienia z Kościoła katolickiego są w całości uregulowane w aktach prawnych Kościoła Rzymskokatolickiego, a zatem wydanie przez Generalnego Inspektora decyzji zobowiązującej proboszcza do umieszczenia w akcie chrztu adnotacji o wystąpieniu skarżącej z Kościoła katolickiego musiałoby być ocenione jako ingerencja w autonomię Kościoła.

Z uwagi na powyższe Naczelny Sąd Administracyjny działając na podstawie art. 184 p.p.s.a. oddalił skargę kasacyjną.