Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Pomoc prawna udzielona z urzędu przez profesjonalnego pełnomocnika nie może mieć charakteru pozornego, a taki ma sporządzenie i wniesienie skargi kasacyjnej, której wady konstrukcyjne wykluczają jej rozpoznanie przez Naczelny Sąd Administracyjny, a tym samym uniemożliwiają merytoryczną kontrolę zaskarżonego wyroku. Tego rodzaju pozorność działania nie może być gratyfikowana ze środków publicznych.

Starszy referendarz sądowy Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach Piotr Łukasik po rozpoznaniu w dniu 25 kwietnia 2017 r. na posiedzeniu niejawnym sprawy ze skargi Z. D. na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w K. z dnia [...] nr [...] w przedmiocie umorzenia zaległości podatkowych w kwestii wniosku pełnomocnika skarżącej o przyznanie wynagrodzenia tytułem nieopłaconej pomocy prawnej p o s t a n a w i a oddalić wniosek.

Wyrokiem z dnia 13 października 2014 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach oddalił skargę Z. D. na decyzję wskazaną w komparycji niniejszego postanowienia. Mocą postanowienia referendarza sądowego z dnia 20 października 2014 r. przyznano ustanowionemu wcześniej adwokatowi wynagrodzenie z tytułu pomocy prawnej udzielonej skarżącej z urzędu. Wynagrodzenie to obejmowało czynności podjęte w ramach postępowania przed Sądem pierwszej instancji.

W sporządzonej przez siebie skardze kasacyjnej z dnia 13 grudnia 2014 r. ww. pełnomocnik wniosła o uchylenie wskazanego na wstępie wyroku. W tych ramach zwróciła się nadto o zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej skarżącej z urzędu według norm przepisanych, które to koszty nie zostały pokryte w całości, ani w żadnej części.

Wyrokiem z dnia 28 lutego 2017 r. sygn. akt II FSK 279/15 Naczelny Sąd Administracyjny, po przeprowadzeniu rozprawy, na której pełnomocnik skarżącej nie stawiła się, oddalił wskazaną na wstępie skargę kasacyjną. W uzasadnieniu Sąd ten wielokrotnie zwrócił uwagę, że ów skarga nie odpowiada zupełnie wymogom ustawowym kasacji, stwierdzając jednocześnie, iż wady tejże kasacji wykluczają jej rozpoznanie. Naczelny Sąd Administracyjny wyjaśnił, że w uzasadnieniu skargi kasacyjnej, jej autor ograniczył się w istocie jedynie do ogólnych twierdzeń i polemiki z orzeczeniem Sądu pierwszej instancji. "Brak jest w nim jakiejkolwiek analizy prawnej zastosowanych w sprawie przez organy przepisów postępowania czy też prawa materialnego".

Mając powyższe na względzie zważono, co następuje:

Stosownie do treści art. 250 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2016 r., poz. 718 ze zm.; dalej w skrócie "P.p.s.a."), wyznaczony adwokat otrzymuje wynagrodzenie odpowiednio według zasad określonych w przepisach o opłatach za czynności adwokatów w zakresie ponoszenia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej oraz zwrotu niezbędnych i udokumentowanych wydatków.

Zasady te od dnia 2 listopada 2016 r. precyzuje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2016 r., poz. 1714). Zamieszczony w tym akcie przepis przejściowy przewiduje, że do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie rozporządzenia stosuje się przepisy dotychczasowe do czasu zakończenia postępowania w danej instancji (§ 22). Uprzednie rozporządzenie, Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2015 r. poz. 1801), które weszło w życie 1 stycznia 2016 r., również zawierało przepis przejściowy o treści tożsamej z zacytowanym wyżej (§ 22). W tym stanie rzeczy, jako że zainicjowanie postępowania przed sądem kasacyjnym, nastąpiło w tej sprawie na długo przed 1 stycznia 2016 r., właściwą podstawę prawną będzie stanowić zatem rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2002 r., nr 163, poz. 1348 ze zm.).

Co znamienne, zasądzając opłatę za czynności pełnomocnika z tytułu zastępstwa prawnego, bierze się pod uwagę niezbędny nakład pracy adwokata, a także charakter sprawy i wkład pracy adwokata w przyczynienie się do jej wyjaśnienia oraz rozstrzygnięcia (§ 2 ust. 1). W judykaturze i doktrynie utrwalił się pogląd, zgodnie z którym pełnomocnik ustanowiony w ramach przyznanego stronie prawa pomocy otrzymuje wynagrodzenie jedynie w związku z faktycznym (rzeczywistym) udzieleniem stronie pomocy prawnej. Pomoc prawna powinna przybrać wymiar realny, a ciężar wykazania, że została faktycznie udzielona stronie spoczywa na pełnomocniku (zob. np. postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 grudnia 2004 r., sygn. akt OZ 720/04, i z dnia 18 października 2007 r., sygn. akt II FZ 515/07, dostępne na stronie internetowej: http://orzeczenia.nsa.gov.pl; S. Babiarz, B. Dauter, M. Niezgódka Medek, Koszty postępowania w sprawach administracyjnych i sądowoadministracyjnych, Warszawa 2007, s. 316-317). Co więcej, decyzja o przyznaniu pomocy prawnej oznacza, że Skarb Państwa przejmuje na siebie ciężar finansowy związany z wynagrodzeniem pełnomocnika z urzędu, a Sąd, jako dysponent środków publicznych, odpowiada za zasadność i legalność ich wydatkowania. Oznacza to uprawnienie i obowiązek Sądu ustalenia, czy pomoc prawna rzeczywiście została udzielona (przykładowo w postanowieniu Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 16 czerwca 2010 r., sygn. akt II FZ 143/10; tamże). W innym postanowieniu Sąd kasacyjny stwierdził, że przepis art. 250 P.p.s.a. nie nakłada na sąd obowiązku uwzględnienia każdego wniosku pełnomocnika o zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Wniosek o przyznanie pełnomocnikowi wynagrodzenia podlega bowiem ocenie pod kątem jakości usług świadczonych w ramach pomocy prawnej (postanowienie z dnia 9 stycznia 2014 r., sygn. akt I OZ 1226/13; tamże).

W świetle powyższego, stwierdzić należy, iż przyznanie pełnomocnikowi ustanowionemu w ramach prawa pomocy wynagrodzenia nie może odbywać się mechaniczne, lecz musi być poprzedzone oceną okoliczności faktycznych konkretnej sprawy w celu ustalenia, czy podjęte przez niego czynności stanowią faktyczne udzielenie stronie pomocy prawnej. Zdaniem rozpoznającego wniosek, pomoc ta musi być udzielona co do zasady w sposób, który zagwarantuje stronie postępowania obronę jej interesów na poziomie jakiego można wymagać od profesjonalnych pełnomocników procesowych. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie podkreślano, że czynności pełnomocnika ustanowionego z urzędu, które są sprzeczne z zasadami profesjonalizmu, nie uzasadniają przyznania mu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej (przykładowo patrz postanowienie z dnia 20 lipca 2016 r. sygn. akt II CNP 5/16; publ.: LEX nr 2080095).

Mając na uwadze powyższe, stwierdzić należy, iż wniosek pełnomocnika o zwrot nieopłaconej pomocy prawnej nie może być w tej sprawie uwzględniony. Wyznaczony adwokat wprawdzie sporządziła i wniosła skargę kasacyjną, lecz zgodnie ze stanowiskiem Naczelnego Sądu Administracyjnego wyrażonym w wyroku z dnia 28 lutego 2017 r., nie czyniła ona zadość wymaganiom z art. 174 i art. 176 P.p.s.a. i zawierała wady skargi kasacyjnej "wykluczające jej rozpoznanie". Taki stan rzeczy nadał czynnościom poczynionym przez adwokata charakter pozorny.

Nie można zatem stwierdzić, że podjęte przez wyznaczonego adwokata czynności polegały na profesjonalnym udzieleniu skarżącej pomocy prawnej. Pomoc prawna udzielona z urzędu przez profesjonalnego pełnomocnika nie może mieć charakteru pozornego, a taki – zdaniem orzekającego – ma sporządzenie i wniesienie skargi kasacyjnej, której wady konstrukcyjne wykluczają jej rozpoznanie przez Naczelny Sąd Administracyjny, a tym samym uniemożliwiają merytoryczną kontrolę zaskarżonego wyroku. Tego rodzaju pozorność działania nie może być gratyfikowana ze środków publicznych.

W tym stanie rzeczy orzeczono jak w sentencji działając na podstawie art. 250 § 1 i art. 258 § 2 pkt 8 P.p.s.a.