Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Opolu w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia NSA Gerard Czech Sędziowie Sędzia NSA Joanna Kuczyńska (spr.) Sędzia WSA Marta Wojciechowska Protokolant Starszy sekretarz sądowy Maria Żymańczyk po rozpoznaniu w Wydziale I na rozprawie w dniu 11 sierpnia 2011 r. sprawy ze skargi R. P. na decyzję Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia [...]., nr [...]I w przedmiocie odmowy umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne oddala skargę

Przedmiotem skargi jest decyzja Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29 marca 2011 r. utrzymująca w mocy decyzję nr [...] z dnia 20 kwietnia 2006 r.

Zaskarżona skargą z dnia 6 maja 20011 r. decyzja zapadła w następującym stanie faktycznym:

Skarżący pismem z dnia 27 lutego 2006 r. wniósł o umorzenie zaległości z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne w oparciu o przepis art. 17 ustawy z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr, 241 poz. 2074, zwanej dalej ustawą zmieniającą).

Decyzją z dnia 20 kwietnia 2006 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne (konto pracownicze) za okres od lutego do grudnia 1998 r. W motywach decyzji organ podniósł, że w świetle art. 28 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 1998 r. Nr, 137 poz. 887 ze zm., zwaną dalej ustawą o systemie ubezpieczeń), należności z tytułu składek mogą być umarzane tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności, a ta przesłanka nie występuje w sprawie. Dłużnik osiąga dochody z tytułu świadczenia przedemerytalnego i istnieje możliwość sukcesywnej spłaty należności w postępowaniu egzekucyjnym. W ocenie organu nie zaistniała również sytuacja, w której opłacenie należności pozbawiłoby zobowiązanego możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych. Decyzja ta została utrzymana w mocy decyzją ZUS z dnia 5 lipca 2006 r.

Następnie Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 5 września 2007 r. uchylił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 5 lipca 2006 r., uznając, iż organ orzekający nie zbadał przesłanek z art. 17 ustawy zmieniającej, a w szczególności nie dokonał oceny "ważnego interesu" zobowiązanego w świetle materiału dowodowego sprawy. Sąd przyjął, iż stanowi to naruszenie przepisu art. 17 cyt. ustawy w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy. Ponadto uznał za uzasadnione zarzuty dotyczące naruszenia przepisów postępowania.

W wyniku ponownego rozpoznania sprawy ZUS decyzją z dnia 13 czerwca 2008 r. utrzymał w mocy decyzję Zakładu z dnia 20 kwietnia 2006 r. W uzasadnieniu decyzji organ podał, iż zobowiązany nie korzystał ze świadczeń Ośrodka Pomocy Społecznej, mieszka wraz z byłą żoną, która jest głównym lokatorem mieszkania i prowadzi odrębne gospodarstwo domowe. Wskazał, iż w rozpatrywanej sprawie nie ma zastosowania artykuł 28 ust. 3a ustawy o systemie ubezpieczeń z uwagi na fakt, iż zobowiązany nie był osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą i odpowiada za zobowiązania spółki na mocy wyroku Sądu. Następnie stwierdził, iż nie znalazł podstaw do umorzenia należności w oparciu o art. 17 ustawy zmieniającej z uwagi na fakt, że wnioskodawca posiada stałe źródło dochodu pozwalające na regulowanie zaległości. Organ podniósł, że zalegle składki stanowią przychód Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z którego finansowane są lub będą świadczenia dla pracowników spółki a ponadto dłużnik korzysta ze świadczenia z Funduszu Pracy, na który również był obowiązany dokonywać opłat, jako członek zarządu spółki.

Oddalając skargę na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr, 153 poz. 1270 ze zm., zwanej dalej p.p.s.a.), Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie przeanalizował wpierw wytyczne zawarte w uprzednim wyroku i stwierdził, że Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych uwzględnił wskazania, co do dalszego postępowania w toku ponownego rozpoznawania sprawy. W szczególności organ uzupełnił postępowanie dowodowe o dane z Ośrodka Pomocy Społecznej, Urzędu Skarbowego oraz dokumenty przedłożone przez stronę. Nadto, zgodnie z nakazem sądu, organ zbadał przesłanki z art. 17 ustawy zmieniającej, oceniając, iż po stronie skarżącego nie występuje "ważny interes" w rozumieniu przytoczonego przepisu, który mógłby stanowić podstawę do umorzenia zadłużenia. Uzasadnienie zaskarżonej decyzji, w ocenie Sądu, odpowiada obecnie wymogom art. 107 § 3 k.p.a. W konkluzji Sąd stwierdził, że przy wyjątkowym charakterze instytucji umorzenia zadłużeń z tytułu składek organ władny był dać pierwszeństwo interesowi społecznemu.

Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie rozpoznając sprawę po wniesieniu skargi kasacyjnej , wyrokiem z dnia 6 stycznia 2010 r. uchylił ww. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. W motywach wyroku wskazał, iż należało podzielić zarzuty skargi kasacyjnej, że ani w zaskarżonej decyzji ani też w zaskarżonym wyroku nie dokonano wykładni pojęcia "ważnego interesu" w rozumieniu art. 17 ustawy zmieniającej, a ponadto, zabrakło wyjaśnień "dlaczego należało uznać", że ta przesłanka w sprawie nie występuje. Ponieważ ustawodawca nie doprecyzował pojęcia "ważny interes", o którym mowa w art. 17 ustawy zmieniającej to tym bardziej należało ustalić znaczenie tego pojęcia, a następnie odnieść je do ustaleń faktycznych sprawy. Za takie odniesienie nie można było uznać twierdzenia Sądu I instancji, że przy wyjątkowym charakterze instytucji umorzenia zadłużenia składek organ władny był dać pierwszeństwo interesowi społecznemu, teza ta bowiem pozostaje w sprzeczności z art. 17 ustawy zmieniającej.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 13 kwietnia 2010 r. o sygn. akt V SA/Wa 215/10 uchylił zaskarżoną decyzję. W uzasadnieniu wyroku wskazał Sąd, że organ naruszył przepisy ustawy procesowej oraz art. 17 ustawy zmieniającej poprzez odmowę jego zastosowania bez dokonania ustaleń w sprawie pod kątem zawartych w nim przesłanek. Organ naruszył jednocześnie wynikający z art. 153 p.p.s.a. obowiązek zastosowania się do nakazu uwzględnienia przy powtórnym orzekaniu wskazań i oceny prawnej wyrażonej w orzeczeniu sądu.

Sąd zobowiązał organ aby przy ponownym rozpoznaniu sprawy, w pierwszej kolejności określił zakres pojęcia "ważnego interesu" osoby zobowiązanej do uiszczenia należności z tytułu składek w rozumieniu art. 17 ustawy zmieniającej, biorąc pod uwagę, że nie może być ono rozumiane w oderwaniu od sytuacji osobistej i materialnej tej osoby. Brak całkowitej nieściągalności nie może być w żaden sposób utożsamiany z brakiem przesłanki "ważnego interesu". Następnie zaś organ winien odnieść do ustalonego rozumienie pojęcia "ważnego interesu" stan faktyczny sprawy aktualny na dzień wydania decyzji.

W decyzji z dnia 29 marca 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych utrzymał w mocy decyzję z 20 kwietnia 2006 r.

W uzasadnieniu decyzji, zgodnie ze wskazaniami zawartymi w wyroku Sądu z dnia 13 kwietnia 2010 r. organ podjął próby zdefiniowania "ważnego interesu osoby zobowiązanej " Wskazał, iż ustawodawca w przepisach regulujących ubezpieczenia społeczne nie zdefiniował tego pojęcia. Przywołując liczne orzecznictwo sądów administracyjnych organ stwierdził, że jego zdaniem przez ważny interes osoby zobowiązanej należy rozumieć wystąpienie takich okoliczności, które uniemożliwiają zobowiązanemu spłatę zadłużenia a w szczególności: ubóstwo zagrażające jego dalszej egzystencji poprzez niezapewnienie minimum socjalnego w zakresie , który uniemożliwia spłatę powstałego zadłużenia w dłuższym okresie czasu, przy czym trudności płatnicze muszą mieć charakter trwały, pogłębiający się , zdarzenia losowe i klęski żywiołowe oraz chorobę zobowiązanego lub członków jego rodziny, nad którymi osoba zobowiązania sprawuje bezpośrednią opiekę uniemożliwiającą pozyskanie dochodów niezbędnych do spłaty zadłużenia . W ocenie organu przesłanki ważnego interesu osoby zobowiązanej nie można ograniczyć jedynie do nieprzewidywalnych przypadków losowych mających bezpośredni wpływ na sytuację zobowiązanego. Interes ten należy widzieć szerzej, mając na uwadze przede wszystkim normalną sytuację ekonomiczną, wysokość uzyskiwanych przez zobowiązanego dochodów jak również konieczność ponoszenia wydatków. Przy ocenie czy ubóstwo jest stanem trwałym organ winien ustalić w szczególności czy trudności płatnicze mają charakter okresowy, czy też może stały i pogłębiający się oraz czy istnieje realna szansa na poprawę sytuacji finansowej. Ponadto zaistniały stan musi powstać w sposób niezależny od tej osoby np. utrata źródła dochodu, losowa utrata majątku, choroba a nie wskutek celowego i zamierzonego działania.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpatrywanej sprawy organ uznał, że w sprawie nie występuje ważny interes zobowiązanego wymieniony w art.17 ww. ustawy. Zobowiązany zyskuje stały dochód ze świadczenia przedemerytalnego w kwocie 1266,01 zł brutto, po potrąceniu z tytułu zajęcia egzekucyjnego wypłacana zostaje kwota 752,57 zł. Stałe obciążenia finansowe to kwota ogółem 563 zł w tym czynsz 165 zł, energia elektryczna 65 zł., gaz 37, wydatki na leki 50 zł, telefon 65 zł, PZU -35 zł, RTV - 17 zł, działka 7 zł, kredyt 122 zł. Zobowiązany R. P. prowadzi oddzielne gospodarstwo domowe, mieszka w lokalu byłej żony w którym zajmuje jeden pokój. Z tego tytułu ponosi połowę opłat. Należy zauważyć, że zobowiązany posiada stałe źródła dochodu znacznie przewyższające kwotę minimum socjalnego, schorzenia zobowiązanego wymagają tylko leczenia ambulatoryjnego. Organ podnosi, że zobowiązany nigdy nie złożył wniosku o układ ratalny jak też nie występował z wnioskiem o zwolnienie spod egzekucji części świadczenia przedemerytalnego. Nie bez znaczenia jest fakt, że zaległe składki stanowią przychód Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z którego finansowane są lub będą świadczenia dla pracowników spółki A, a ponadto sam R. P. korzysta ze świadczenia z Funduszu Pracy, na który również był obowiązany dokonywać opłat jako członek zarządu spółki. Zdaniem organu istotną granicę dla decyzji o umorzeniu należności z tytułu składek stanowi kolizja z interesem społecznym. Interes społeczny to bowiem obowiązek Zakładu do działania uwzględniającego interesy funduszu ubezpieczeń, którymi zarządza. Umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne musi mieć charakter wyjątkowy, gdyż zasadą jest ich regulowanie.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu skarżący wnosi o uchylenie w całości zaskarżonej decyzji oraz poprzedzającej ją decyzji .

Zaskarżonej decyzji zarzuca naruszenie przepisów postępowania , które miało wpływ na wynik sprawy a mianowicie art. 7 i 77 § 1 kodeksu postępowania administracyjnego poprzez wydanie decyzji dowolnej i sprzecznej z zebranym materiałem dowodowym. Zarzuca również naruszenie prawa materialnego a mianowicie art. 17 ustawy z dnia 18.12.2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 241,poz. 2074 ze zm.) poprzez jego błędną wykładnię.

Zdaniem skarżącego ze względu na wiek, stan zdrowia oraz znikome źródło przychodów nie jest w stanie wywiązać się z zobowiązań wobec ZUS. Skarżący wskazał, że nie może podjąć leczenia , bowiem nie dysponuje środkami na zakup leków. Kwota egzekwowana przez ZUS ze świadczenia emerytalnego nie wystarcza nawet na obsługę bieżących odsetek od zaległości zatem oczywiste jest , że nie jest w stanie spłacić zaległości. Zdaniem skarżącego zachodzi ważny interes zobowiązanego przemawiający za umorzeniem zaległości.

Zdaniem skarżącego organ w sposób nieprawidłowy dokonał wykładni pojęcia "ważnego interesu zobowiązanego" sięgając do tego pojęcia poza system prawa ubezpieczeń społecznych, bowiem powołał do dokonanej interpretacji przepis art. 67 a Ordynacji podatkowej.

Ustalenie okoliczności czy w sprawie występuje ważny interes zobowiązanego nie jest kwestią uznania administracyjnego lecz kwestią oceny zgromadzonego materiału dowodowego z uwzględnieniem zasady swobodnej oceny dowodów.

W odpowiedzi na skargę Zakład Ubezpieczeń Społecznych podtrzymał swoje stanowisko przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji wnosząc o oddalenie skargi.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Opolu zważył co następuje :

Zgodnie z art. 1 § 1 i § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. nr 153, poz. 1269) sąd administracyjny sprawuje wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej (§1) a kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Nadto zgodnie z art. 3 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.), zwanej dalej - p.p.s.a., sądy te sprawują kontrolę działalności administracji publicznej i stosują środki określone ustawą. Powyższe oznacza, że skarga może zostać uwzględniona, gdy sąd stwierdzi naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego lub inne naruszenie przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć wpływ na wynik sprawy (art. 145-150 ustawy).

W ocenie Sądu wniesiona skarga nie zasługuje na uwzględnienie, bowiem zaskarżona decyzja nie narusza prawa.

Wyrokiem z dnia 13 kwietnia 2010r. sygn. akt V SA/Wa 215/10 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie po rozpoznaniu sprawy ze skargi R. P. na decyzję Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 13 czerwca 2008r. nr w przedmiocie odmowy umorzenia należności z tytułu składek uchylił zaskarżoną decyzję. W uzasadnieniu wskazał, iż uchyla ta decyzję, bowiem organy nie dokonały interpretacji "ważnego interesu zobowiązanego" w odniesieniu do zebranego w sprawie materiału dowodowego obrazującego sytuację skarżącego.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Opolu mając na uwadze wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie zobligowany jest do analizy zaskarżonej decyzji także pod kątem tego czy wykonane zostały zalecenia w nim zawarte.

Sąd badając legalność zaskarżonego aktu zawsze w pierwszej kolejności musi ustosunkować się do zarzutów dotyczących naruszenia przez organy przepisów postępowania, badając czy poczynione ustalenia faktyczne dokonane zostały zgodnie z zasadami postępowania administracyjnego bądź postępowania określonego odrębnymi przepisami właściwego dla danej sprawy. Zarzuty naruszenia prawa materialnego można bowiem rozpatrywać wówczas, gdy ustalony przez organy podatkowe stan faktyczny, będący przedmiotem badania legalności działania organów administracji publicznej, a co za tym idzie zaskarżonych decyzji, nie nasuwa wątpliwości. U podstaw wniesionej skargi między innymi właśnie błędy w dokonaniu ustaleń faktycznych, zdaniem skarżącego spowodowały niekorzystne dla niego rozstrzygnięcie.

Organ zastosował się do zaleceń zawartych w wyroku z dnia 13 kwietnia 2010 r., ponownie rozpoznając wniosek o umorzenie należności z tytułu składek w zakresie w jakim wnioskował skarżący. Zgromadzono w sprawie obszerny materiał dowodowy w aktualnym stanie faktycznym, szczegółowo wykazany w opisie historycznym uzasadnienia wyroku i poddano go gruntownej ocenie.

Wbrew twierdzeniom skarżącego, Sąd nie dopatrzył się nieprawidłowości w zakresie poczynionych ustaleń faktycznych a nawet stwierdza, że organy nie wzięły pod uwagę, iż zgodnie z terminarzem spłaty pożyczki w SKOK , ostatnia rata spłaty przypada na 15 czerwca 2011 r. a więc po tej dacie skarżący będzie dysponował dodatkową kwotą na bieżące wydatki. W badanej sprawie organy zebrały materiał dowodowy, który pozwalał na podjęcie decyzji w przedmiocie ewentualnego umorzenia zadłużenia.

Niesporne w sprawie jest, że skarżący był legitymowany do wystąpienia z wnioskiem o umorzenie zadłużenia na podstawie art. 17 ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz zmianie niektórych innych ustaw. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu zakład może umarzać należności z tytułu składek:

1) na ubezpieczenie społeczne, na Fundusz Pracy i na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, należnych do dnia 31 grudnia 1998 r.,

2) na ubezpieczenie rentowe w części finansowanej przez płatnika składek i na ubezpieczenie wypadkowe oraz na Fundusz Pracy i na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, należnych za okres od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2001 r.

- pomimo braku ich całkowitej nieściągalności w przypadku, gdy zobowiązana do ich opłacania jest osoba fizyczna niepodlegająca przepisom ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności publicznoprawnych od przedsiębiorców (Dz. U. Nr 155, poz. 1287), jeżeli przemawia za tym ważny interes tej osoby.

Dokonano, zgodnie z zaleceniem Sądu zawartym w wyroku z dnia 13 kwietnia 2010 r. interpretacji pojęcia "ważny interes osoby zobowiązanej" w zakresie niezbędnym dla oceny przesłanek z cyt. art. 17 ustawy . Na dowód tego organy przywołały szereg wyroków sądów administracyjnych zawierających definicję pojęcia "ważny interes" . Wbrew zarzutom skargi nie było błędem organu powołanie się na przepis art. 67a Ordynacji podatkowej , który to przepis posługuje się pojęciem ważnego interesu podatnika . Dla określenia pojęcia nie zdefiniowanego wprost w przepisie, którym chce posłużyć się organ wydając decyzję należy korzystać ze wszystkich możliwych i dostępnych źródeł, które przybliżą poszukiwany zakres tego pojęcia.

Wskazał organ, że jego zdaniem ważny interes osoby zobowiązanej należy rozumieć jako wystąpienie takich okoliczności, które uniemożliwią zobowiązanemu spłatę zadłużenia a w szczególności ubóstwo zobowiązanego zagrażające jego dalszej egzystencji poprzez niezapełnienie minimum socjalnego w zakresie, który uniemożliwia spłatę powstałego zadłużenia w dłuższym okresie czasu, przy czym trudności płatnicze musza mieć charakter trwały, pogłębiający się, zdarzenia losowe i klęski żywiołowe oraz chorobę zobowiązanego lub członków jego rodziny nad którymi osoba zobowiązana do spłaty sprawuje bezpośrednią opiekę uniemożliwiająca pozyskiwanie dochodów niezbędnych do spłaty zadłużenia. Na podstawie tak zdefiniowanego pojęcia ważnego interesu zobowiązanego i zebranych w sprawie dowodów pozwalających dokonać oceny sytuacji materialnej zobowiązanego i ewentualnych możliwości spłaty przez niego zadłużenia organ wydał decyzję utrzymująca w mocy decyzję odmawiająca umorzenia zaległości podatkowych. Dodatkowo słusznie organy zwróciły uwagę na okoliczność, że skarżący nie wykazywał woli spłaty zadłużenia w najmniejszym choćby zakresie, nie składał też wniosku o ewentualny układ ratalny.

Decyzje w przedmiocie umorzenia należności z tytułu składek, podejmowane na podstawie art. 17 wskazanej wyżej ustawy oparte są na tzw. uznaniu administracyjnym. Sądowa kontrola legalności decyzji wydanych w ramach uznania administracyjnego jest ograniczona w tym znaczeniu, że Sąd nie może nakazać organowi podjęcia określonego rozstrzygnięcia. Kontrola ta obejmuje zatem zbadanie, czy wydanie decyzji poprzedzone zostało prawidłowo przeprowadzonym postępowaniem, tzn. czy organ w sposób wyczerpujący zebrał materiał dowodowy i rozważył wszystkie okoliczności mogące mieć wpływ na wybór rozstrzygnięcia o umorzeniu lub odmowie umorzenia należności.

Mając na uwadze powyższe Sąd oddalił skargę a to na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi /Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm./.