Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Elżbieta Kremer sędzia NSA Ewa Dzbeńska (spr.) sędzia del. NSA Jerzy Solarski Protokolant asystent sędziego Iwona Rzucidło-Grochowska po rozpoznaniu w dniu 25 września 2013 roku na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej S. K. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 14 grudnia 2011 r. sygn. akt III SA/Łd 1023/11 w sprawie ze skargi S. K. na czynność Starosty Opoczyńskiego z dnia [...] czerwca 2011 r. w przedmiocie odmowy włączenia dokumentacji technicznej do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego w sprawie rozgraniczenia oddala skargę kasacyjną.

I OSK 852/12

UZASADNIENIE

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi wyrokiem z dnia 14 grudnia 2011 r., sygn. akt III SA/Łd 1023/11 oddalił skargę S. K. na czynność Starosty Opoczyńskiego z dnia [...] czerwca 2011 r. w przedmiocie odmowy włączenia dokumentacji technicznej do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego w sprawie rozgraniczenia.

Wyrok ten zapadł w następujących okolicznościach faktycznych i prawnych:

Po wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 24 listopada 2010 r. S. K. złożył ponownie w dniu 15 czerwca 2011 r. dokumentację techniczną dotyczącą rozgraniczenia działek nr [...] i [...] celem włączenia do powiatowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego.

W dniu 22 czerwca 2011 r. na podstawie § 9 ust. 3 rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 16 lipca 2001 r. w sprawie zgłaszania prac geodezyjnych i kartograficznych, przeprowadzono kontrolę dokumentacji technicznej powstałej w wyniku wykonania pracy geodezyjnej dotyczącej rozgraniczenia nieruchomości [...] i [...]. Z ww. czynności spisano protokół kontroli, w którym stwierdzono, że przedłożona do ponownej kontroli przedmiotowa dokumentacja nie nadaje się do przyjęcia do zasobu geodezyjnego i kartograficznego. Odnosząc się do stwierdzonej w protokole kontroli z dnia 17 lutego 2011 r. usterki nr 1 Starosta Opoczyński podniósł, iż zgodnie z § 3 pkt 2 i § 5 ust. 1 pkt. 1 lit. "d" oraz § 14 ust. 2 i § 24 pkt. 5 i 6 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w sprawie rozgraniczania nieruchomości z dnia 14 kwietnia 1999 r. podstawę ustalania przebiegu granic nieruchomości stanowią dokumenty określające położenie punktów granicznych i przebieg granic nieruchomości oraz inne dokumenty pomiarowe, obliczeniowe i opisowe pozwalające na ustalenie przebiegu granic. Takim dokumentem jest operat ewidencji gruntów według którego został ustalony przebieg granic w tym granice pasa drogowego. Zatem geodeta przeprowadzający rozgraniczenie nieruchomości musi wziąć pod uwagę przebieg granic z działkami sąsiednimi (w tym przypadku krawędzie dróg nie będące przedmiotem postępowania ). Ponadto organ wskazał, że treść ugody zgodnie § 14 ust. 2 ww. rozporządzenia nie może wykraczać poza przedmiot związany z rozgraniczeniem. Nie można zatem zmieniać przebiegu granic nieruchomości, a tym samym dokonywać żadnych zmian własnościowych, a należą do nich zmiany granic i powierzchni działek. Ustalenie punktów granicznych rozgraniczanej nieruchomości w pasie dróg taką zmianę granic powoduje jak również skutkuje to zmianą powierzchni tych działek. W przypadku zmiany przebiegu granic nieruchomości powodującej zmianę powierzchni działek dokumentacja techniczna powinna zawierać obliczenia powierzchni rozgraniczanych nieruchomości lub obliczenia różnic powierzchni, w wypadku gdy rozgraniczenie dotyczyło niektórych granic nieruchomości oraz wykaz zmian gruntowych uzasadniający wprowadzenie zmian do operatu ewidencji gruntów zgodnie z § 46 ust. 1 rozporządzenia w sprawie ewidencji gruntów i budynków. S. K. sporządził wykaz zmian gruntowych dla działek będących przedmiotem jego opracowania, dotyczących rozgraniczenia nieruchomości tj. działek nr [...] i [...], odmówił jednak sporządzenia wykazów zmian gruntowych uzasadniających wprowadzenie zmian do operatu ewidencji gruntów dla działek nr [...] i [...] dla których to zmienił w swoim opracowaniu przebieg granic, wykazując jako punkty graniczne ugodowej granicy nr [...] i [...]. Nie wskazał również jak należy ustaloną granicę rozgraniczeniową pomiędzy działkami nr [...] i [...] połączyć z pozostałymi granicami. Wykazane punkty graniczne nr [...] i [...] nie pokrywają się z dotychczas wykazanymi w operacie ewidencji gruntów i budynków.

Organ zauważył, że zgodnie ze złożoną w dniu 15 czerwca 2011 r. do ponownej kontroli dokumentacją techniczną i odpowiedzią udzieloną przez wykonawcę prac na zawarte w protokole kontroli z dnia 17 lutego 2010 r. usterki, dokumentacja techniczna dotycząca rozgraniczanych nieruchomości została ponownie zmieniona w ten sposób, że usterka dotycząca obliczenia nowych punktów granicznych działki na granicy z drogami, tj. działkami nr [...] i [...] nie została usunięta. Rozbieżności pomiędzy numeracją punktów w części obliczeniowej i na mapie do rozgraniczenia nie została poprawiona i nadal przedstawia się tak jak w pierwszym operacie z dnia 16 kwietnia 2010r. Jest to niezgodne z § 14 ust. 2 oraz § 24 ust. 6 rozporządzenia w sprawie rozgraniczania nieruchomości.

Odnosząc się do usterki nr 2 organ podniósł, że zgodnie z § 14 ust.2 rozporządzenia w sprawie rozgraniczania nieruchomości treść ugody nie może wykraczać poza przedmiot związany z rozgraniczeniem. Ponieważ przedmiotem rozgraniczenia była tylko jedna granica nieruchomości nie można wykazywać granic działek nie będących przedmiotem rozgraniczenia, a tym bardziej wykazywania propozycji zmian przebiegu ich granic. W przypadku zmiany którejkolwiek granicy należy zgodnie z § 24 pkt. 5 i 6 ww. rozporządzenia, obliczyć powierzchnie działek i sporządzić wykaz zmian gruntowych na podstawie którego organ prowadzący ewidencje gruntów wprowadzi zmianę do operatu ewidencji gruntów. Sporządzona przez S. K. mapa stanowi załącznik do sporządzonego wykazu zmian gruntowych, który to nie obejmuje działek sąsiednich , a jedynie przedmiotowe tzn. działki [...] i [...].

W piśmie z dnia 3 lipca 2011 r. S. K. wystąpił do Starosty Opoczyńskiego z wezwaniem do usunięcia naruszenia prawa.

Następnie S. K. wniósł do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi skargę na czynność Starosty Opoczyńskiego z dnia [...] czerwca 2011 r. Zarzucił organowi administracji ingerencję w treść ugody zawartej przed sądem cywilnym i kwestionowanie jej postanowień oraz rażące naruszenie prawa w postaci bezprawnego wstrzymania zakończenia sprawy sądowej o rozgraniczenie. Zarzucił także naruszenie art. 6, art. 7, art. 8, art. 75, art. 77 § 1, art. 107 § 1 i 3 k.p.a. oraz § 9 ust. 1 rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 16 lipca 2001 r. w sprawie zgłaszania prac geodezyjnych i kartograficznych.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi oddalając skargę zauważył, że skarżący w złożonej dokumentacji, na mapie do rozgraniczenia, poprowadził granicę między działkami nr [...] i [...] od punktu [...] do punktu [...], które znajdują się na drogach nr [...] i [...], co nie pokrywa się z danymi zawartymi w operacie ewidencji gruntów. Istnieje rozbieżność pomiędzy tymi punktami na mapie a wykazanymi w szkicu do obliczeń i w obliczeniach współrzędnych, punktami [...] i [...]. Mimo tak wykazanej granicy rozgraniczanych nieruchomości nie sporządził wykazu zmian gruntowych dla dróg nr [...] i [...]. Naruszył tym przepis § 9 ust. 1 pkt 1, 5 i 6 rozporządzenia z 16 lipca 2001 r. Nadto na mapie do rozgraniczenia wskazano propozycję przebiegu granic sąsiednich działek nie stanowiących przedmiotu postępowania rozgraniczeniowego. Stanowi to naruszenie przepisu § 9 ust. 1 pkt 1 wymienionego rozporządzenia. Wobec nieusunięcia wymienionych usterek organ administracji trafnie odmówił przyjęcia złożonej dokumentacji do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego.

Nieuzasadniony, w ocenie Sądu I instancji, jest zarzut, iż organ ingeruje w treść ugody zawartej przed sądem cywilnym. Starosta Opoczyński był zobowiązany do kontroli złożonej dokumentacji w zakresie określonym w § 9 rozporządzenia z 16 lipca 2001 r. i nie ma znaczenia okoliczność, iż dokumentacja została opracowana na skutek zawartej ugody. Organ administracji miał obowiązek skontrolowania czy złożona dokumentacja spełnia wymagania, o których mowa w § 9 wymienionego rozporządzenia bez względu na to jaka była treść ugody. Sąd wskazał, że przyjęcie stanowiska skarżącego oznaczałoby, iż organ administracji powinien sprawdzić jedynie to czy dokumentacja jest zgodna z treścią ugody a nie z zasadami określonymi w § 9 cytowanego rozporządzenia.

Wskazano również, że Starosta Opoczyński w ramach kontroli złożonej dokumentacji wezwał skarżącego do usunięcia dwóch usterek. Usterki nie zostały usunięte co skutkowało odmową przyjęcia dokumentacji do zasoby geodezyjnego. S. K. odmawiając korekty opracowania sam spowodował wstrzymanie zakończenia sprawy sądowej.

Za nieuzasadniony uznano także zarzut fałszowania protokołu kontroli. Prokurator Rejonowy w Opocznie odmówił bowiem wszczęcia dochodzenia w sprawie przerobienia dokumentacji technicznej z braku znamion czynu zabronionego.

Zaznaczono także, iż mapa numeryczna przedstawia dane zawarte w operacie z modernizacji ewidencji gruntów wykonanej w 1988 r. i w oparciu o tę modernizację prowadzona jest ewidencja. Ustalenie przebiegu granicy pomiędzy działkami nr [...] i [...] było możliwe tylko w ramach danych jakie zawiera operat z modernizacji ewidencji z 1988 r. Podkreślono, iż ewidencja gruntów pełni jedynie funkcje informacyjne. Rejestruje jedynie stany prawne ustalone w innym trybie lub przez inne organy orzekające. Organ prowadzący ewidencję nie może samodzielnie dokonywać żadnych zmian własnościowych a należą do nich zmiany granic i powierzchni działek. Zmiany w ewidencji są dopuszczalne jedynie w oparciu o dokumenty wymienione w § 12 rozporządzenia z 29 marca 2001 r. W związku z czym ustalenie przebiegu granicy pomiędzy rozgraniczanymi nieruchomościami jest możliwe jedynie w ramach danych jakie zawiera operat modernizacji gruntów.

Nieuzasadniony, zdaniem WSA w Łodzi, jest zarzut skarżącego, iż bezpodstawnie obciążono go obowiązkiem sporządzenia wykazu zmian gruntowych dla dróg nr [...] i [...] w sytuacji gdy ich powierzchnie są wykazane w arach a zmiany spowodowane ugodą nie przekraczają jednego ara. W przypadku gdy przebieg granicy rozgraniczanych nieruchomości(od punktu [...] do [...]) naruszył konstrukcję dróg nr [...] i [...] to warunkiem przyjęcia dokumentacji do zasobu geodezyjnego jest sporządzenia wykazu zmian gruntowych obu dróg co wynika z treści § 46 rozporządzenia z 29 marca 2001 r. W związku z czym organ administracji był zobowiązany do żądania sporządzenia takiego wykazu.

Nie ma racji także skarżący twierdząc, iż organ administracji kwestionuje ugodę sądową jako niezgodną z § 9 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia z 16 lipca 2001 r. w sytuacji gdy przy modernizacji ewidencji gruntów w 1988 r. błędnie pomierzono granice działek, niezgodnie z aktami własności, i bezprawnie poszerzono pas drogowy kosztem działek [...] i [...]. Operat modernizacji od 1988 r. nie został zmieniony i ustalenie przebiegu granicy rozgraniczanych nieruchomości winno nastąpić w ramach danych zawartych w tym operacie.

Geodeta zobowiązany był ustalić przebieg granicy pomiędzy rozgraniczanymi nieruchomościami w ramach danych zawartych w operacie modernizacji ewidencji gruntów nie zaś ustalać granice obu działek jak również działek sąsiednich opierając się na wcześniejszych dokumentach ustalających stan prawny (których zresztą nie ma w aktach sprawy). Zadaniem organu administracji było skontrolowanie prawidłowości dokumentacji w zakresie określonym w § 9 ust. 1 rozporządzenia z 16 lipca 2001 r.

Skargę kasacyjną od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi wniósł S. K., zarzucając:

1) naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię § 3 pkt 1 i 2 w zw. z § 4 pkt 4 w zw. z § 5 ust. 1 pkt 1 lit. d rozporządzenia Ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 14 kwietnia 1999 r. w sprawie rozgraniczania nieruchomości (Dz. U. Nr 45, poz. 453) oraz § 36 pkt 6 i § 37 rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. Nr 38, poz. 454) polegającą na błędnym przyjęciu, że innymi dokumentami pomiarowymi, obliczeniowymi i opisowymi pozwalającymi na ustalenie przebiegu granic, o jakich mowa w § 5 ust. 1 pkt 1 lit. d rozporządzenia w sprawie rozgraniczania nieruchomości jest wyłącznie operat modernizacji ewidencji gruntów (i co za tym idzie, że skarżący, który był powołany przez Sąd na biegłego celem ustalenia spornej granicy według stanu prawnego wynikającego z posiadanych przez strony aktów własności ziemi, powinien ustalić przebieg granicy rozgraniczanych nieruchomości tylko w ramach danych jakie zawiera operat modernizacji ewidencji gruntów), a nie jak powinno być, że innymi dokumentami pomiarowymi, obliczeniowymi i opisowymi pozwalającymi na ustalenie przebiegu granic, o jakich mowa w § 5 ust. 1 pkt 1 lit. d rozporządzenia w sprawie rozgraniczania nieruchomości jest również dokumentacja geodezyjna przyjęta do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego, sporządzona przy zakładaniu katastru nieruchomości i ewidencji gruntów i budynków, o jakiej mowa w § 36 pkt 6 rozporządzenia w sprawie ewidencji gruntów i budynków,

co w konsekwencji spowodowało niewłaściwe zastosowanie przepisów § 14 ust. 2 rozporządzenia w sprawie rozgraniczania nieruchomości przez przyjęcie, że treść zawartej przed Sądem ugody wykroczyła poza przedmiot związany z rozgraniczeniem, a także § 9 ust. 1 pkt 1, 5 i 6 rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 16 lipca 2001 r. w sprawie zgłaszania prac geodezyjnych i kartograficznych, ewidencjonowania systemów i przechowywania kopii zabezpieczających bazy danych, a także ogólnych warunków umów o udostępnianie tych baz przez uznanie, że przyjęcie do zasobu dokumentacji geodezyjnej spowodowałoby nieprzestrzeganie zasad wykonywania prac, brak spójności topologicznej informacji zawartej w złożonej dokumentacji z danymi znajdującymi się w państwowym zasobie geodezyjnym oraz naruszyłoby kompletność przekazywanych materiałów, a także § 12 ust. 1 rozporządzenia w sprawie zgłaszania prac geodezyjnych i kartograficznych przez zwrot dokumentacji,

a także niezastosowanie w sprawie przepisów § 44 pkt 2, § 46 i § 47 rozporządzenia w sprawie ewidencji gruntów i budynków, zobowiązujących Starostę Opoczyńskiego do zmiany punktów granicznych, przez co niezasadnie został postawiony zarzut naruszenia § 9 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia w sprawie zgłaszania prac geodezyjnych i kartograficznych (przyjęcie złożonej dokumentacji w obecnej postaci naruszyłoby jej kompletność),

jak również błędną wykładnię § 61 rozporządzenia w sprawie ewidencji gruntów i budynków polegającą na uznaniu, że zmiana współrzędnych jest tożsama ze zmianą granicy,

2) naruszenie przepisów postępowania art. 1 § 1 i § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm zwanej dalej P.p.s.a.), art. 3 § 1 i § 2 pkt 4 P.p.s.a., art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c P.p.s.a., art. 151 P.p.s.a. poprzez oddalenie skargi w sytuacji, gdy powinna zostać ona uwzględniona z uwagi na treść art. 134 P.p.s.a., bowiem Sąd wykroczył poza granice sprawy administracyjnej, merytorycznie oceniając ugodę sądową zawartą przed Sądem Rejonowym w Opocznie, które to uchybienie miało istotny wpływ na wynik sprawy.

W oparciu o te zarzuty skarżący kasacyjnie wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje: skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw.

Zgodnie z art. 183 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.), dalej powoływanej jako "P.p.s.a.", Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, bierze jednak z urzędu pod rozwagę nieważność postępowania. W sprawie nie występują przesłanki nieważności określone w art. 183 § 2 P.p.s.a. zatem Naczelny Sąd Administracyjny związany był granicami skargi kasacyjnej.

Zarzut kasacyjny naruszenia art. 1 § 1 i 2 i art. 3 § 1 i 2 P.p.s.a. nie może odnieść zamierzonego skutku. Przepisy te są przepisami ustrojowymi normującym zakres i kryterium kontroli działalności administracji publicznej przez sądy administracyjne. Wspomniane przepisy nie mają związku z postępowaniem dowodowym, co z natury rzeczy powoduje, że nie mogą być ustawowym wzorcem kontroli prawidłowości postępowania wojewódzkiego sądu administracyjnego w zakresie poczynionych przez ten sąd ustaleń faktycznych i zastosowanej do tych ustaleń normy prawa materialnego.

Za nie uzasadniony uznać należy zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 134 P.p.s.a. Sąd rozpoznał sprawę w jej granicach i wskazał, cytując § 14 ust.2 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 20 maja 1999r (Dz. U Nr45 poz.453),że treść ugody nie może wykraczać poza przedmiot związany z rozgraniczeniem.

Skarżący zaś poprowadził granicę między działkami [...] a [...] od punktu [...] do punktu [...]. Wspomniane punkty znajdują się na drogach nr [...] i [...]. Ponadto na sporządzonej do rozgraniczenia mapie skarżący zmienił przebieg granic działek sąsiednich, które to działki nie stanowiły przedmiotu postępowania rozgraniczeniowego. Mimo tak ustalonych granicy dla rozgraniczanych nieruchomości nie wykonał wykazu zmian gruntowych dla dróg [...] i [...] oraz działek sąsiednich co jak zasadnie wskazał Sąd I instancji narusza § 9 ust.1 pkt.1, 5 i 6 rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 16 lipca 2001r. ( Dz.U Nr78 poz.837). w sprawie zgłaszania prac geodezyjnych i kartograficznych, ewidencjonowania systemów i przechowywania kopii zabezpieczających bazy danych, a także ogólnych umów o udostępnianiu tych baz. Nie sporządzenie wykazu zmian gruntowych służących aktualizacji danych zawartych w ewidencji stanowi przesłankę do odmowy przyjęcia dokumentacji do państwowego zasobu geodezyjnego określona w § 46 ust. 1 i 2 pkt.1 i 2 rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków ( Dz. U. Nr 38 poz.454), co zasadnie podniósł Sąd I instancji,

Nieuprawniony jest również zarzut błędnej wykładni § 12 ust. 1 rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r. ,który określa źródła wprowadzenia do ewidencji gruntów i budynków danych dotyczących praw przysługujących do nieruchomości.

Skarżący kasacyjnie kwestionuje przebieg granic, podlegającej podziałowi, nieruchomości uwidoczniony w ewidencji gruntów i budynków. Zgodnie z art. 29 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjnej i kartograficzne (Dz. U. z 2005 r. Nr 240, poz. 2027, ze zm.), rozgraniczenie nieruchomości ma na celu ustalenie przebiegu ich granic przez określenie położenia punktów i linii granicznych, utrwalenie tych punktów znakami granicznymi na gruncie oraz sporządzenie odpowiednich dokumentów; rozgraniczenia dokonują zaś wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast, oraz w wypadkach określonych w ustawie, sądy. Jakkolwiek w § 36 powołanego rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2002 r. wskazano na dokumenty źródłowe wykazywania w ewidencji gruntów i budynków przebiegu granic działek ewidencyjnych na podstawie dokumentacji geodezyjnej, przyjętej do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego, to przepis ten nie stanowi podstawy rozstrzygania sporów co do przebiegu granic nieruchomości, skoro o przebiegu granicy nieruchomości rozstrzyga się w postępowaniu rozgraniczeniowym.

Granica nieruchomości to granica przysługującego prawa własności do tej nieruchomości. Z tego względu spór o tę granicę nie należy do postępowania ewidencyjnego, lecz rozgraniczeniowego w sposób określony przez ustawodawcę w art. 29 i nast. ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne. Skoro spór graniczny to sporu o zasięg prawa własności, to Sąd pierwszej instancji prawidłowo zinterpretował § 12 ust. 1 rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2002 r., jako określający dokumenty mogące stanowić podstawę ujawnienia w ewidencji gruntów i budynków stanu prawnego obejmującego przebieg granic nieruchomości.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 184 P.p.s.a Naczelny Sąd Administracyjny orzekł, jak w sentencji.