Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

odmowa świadczenia pielęgnacyjnego osobom o których mowa w art. 17 ust. 1 pkt 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006, nr 139 poz. 992, ze zm.) z tego powodu, że osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim (art. 17 ust. 5 pkt 2 lit "a"), nie może sprowadzać się wyłącznie do językowej wykładni przepisów przytoczonej wyżej ustawy. Zgodnie z art. 7 kpa zawierającym zasadę prawdy obiektywnej, organy rozpoznające wniosek o świadczenie pielęgnacyjne winny ocenić czy współmałżonek, który mimo że nie legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności- może z uwagi na wiek i stan zdrowia taką opiekę sprawować. Bowiem w ustalonym obiektywnie stanie faktycznym sprawy, organy winny stosować wykładnię celowościową i funkcjonalną wyrażoną w art. 68 ust. 3 Rzeczypospolitej Polskiej.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia NSA Grażyna Radzicka (spr.) Sędziowie WSA Ewa Kręcichwost - Durchowska WSA Donata Starosta Protokolant st. sekr. sąd. Joanna Andrzejak po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 08 marca 2012 r. sprawy ze skargi P. P. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia [...] listopada 2011 r. nr [...] w przedmiocie odmowy przyznania świadczenia pielęgnacyjnego uchyla zaskarżoną decyzję i poprzedzającą ją decyzję Kierownika Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w S. z dnia [...] października 2011 r. nr [...]

Wnioskiem z dnia [...] października 2011 r. P. P. zwrócił się do Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w S. o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w związku z opieką nad ojcem S. P.

Decyzją z dnia [...] października 2011 r. Nr [...] Kierownik Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w S. odmówił wnioskodawcy przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. W uzasadnieniu swojej decyzji Organ I instancji podniósł, iż prawo do świadczenia pielęgnacyjnego uzależnione jest od łącznego występowania przesłanek określonych w art. 17 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. Nr 139 z 2006r. poz 992 z późn. zm). Niespełnienie którejkolwiek z nich oznacza brak uprawnień do świadczenia pielęgnacyjnego.

Organ wskazał, iż z przedłożonych dokumentów wynika, że P.P. ur. [...].05.1968 r. jest synem S. P. ur. [...].05.1933 r. Jednocześnie z oświadczenia wnioskodawcy oraz dołączonych dokumentów wynika, iż S. P. pozostaje w związku małżeńskim ze S. P. ur. [...].05.1932 r. Zgodnie z kopią orzeczenia o stopniu niepełnosprawności Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w K. z dnia 2009-07-[...] nr [...],[...]S. P. jest osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym. Żona S. P., S. posiada orzeczenie Komisji Lekarskiej do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia z dnia [...].07.1991 r. które zalicza Ją do trzeciej grupy inwalidów na trwałe z adnotacją "z powodu stwierdzonych schorzeń, badań jest całkowicie niezdolna do pracy w gospodarstwie rolnym". P.P. podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników w KRUS, nie posiada ustalonego prawa do emerytury, renty, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego.

W ocenie organu świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia w związku z orzeczeniem znacznego stopnia niepełnosprawności S. P. nie przysługuje wnioskodawcy z uwagi na pozostawanie przez Jego ojca w związku małżeńskim. Zgodnie bowiem z art. 1 ust. 5 pkt 2 a ustawą z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów ( Dz. U. z 2011 r. Nr 205, poz. 1212) świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Od powyższej decyzji odwołanie złożył P.P. Odwołujący wskazał, że Jego ojciec wymaga całodobowej opieki, gdyż jest osobą leżącą z uszkodzonym rdzeniem kręgosłupa w skutek udaru. Mimo stałej opieki, kosztownego i systematycznego leczenia Jego stan nie ulega poprawie. Żona ojca nie jest w stanie sprawować nad Nim opieki, bowiem jest w podeszłym wieku, a poza tym jest osobą schorowaną. W wyniku osteoporozy matka złamała obie kończyny górne. Choruje na nadciśnienie, niewydolność serca, ma słaby wzrok oraz przepuklinę pooperacyjną.

Decyzją Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia [...] listopada 2011 r. Nr [...]utrzymano zaskarżoną decyzję w mocy.

W pisemnych motywach rozstrzygnięcia organ odwoławczy powielił argumentację organu I instancji. SKO wskazało, że świadczenie pielęgnacyjne P. P. nie przysługuje, bowiem Jego ojciec pozostaje w związku małżeńskim. W ocenie organu wnioskodawca nie udowodnił, że współmałżonek osoby wymagającej opieki czyli S. P. posiada znaczny stopień niepełnosprawności.

Na powyższą decyzję skargę do tutejszego Sądu złożył P. P. Skarżący wskazał, iż decyzja wydana w Jego sprawie jest niekorzystna i krzywdząca. Informował organ, iż matka nie jest zdolna do opieki nad ważącym 120 kg ojcem, bowiem jest schorowaną osobą w wieku osiemdziesięciu lat, i sama stara się o orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności. Zdaniem Skarżącego nikt z pracowników Urzędu Gminy nie odwiedził ich gospodarstwa domowego i nie sprawdził w jak trudnej sytuacji znalazła się Jego rodzina. Skarżący z związku z opieką nad ojcem musiał zrezygnować z pracy w gospodarstwie rolnym, którym do momentu zachorowania zajmowała się Jego żona i wynajęty pracownik.

W odpowiedzi na skargę Organ wniósł o jej oddalenie, przytaczając argumentację powołaną w zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga zasługuje na uwzględnienie.

Stosownie do art. 1 § 1 i § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 153 poz. 1269, ze zm.), oraz art. 3 § 1 i art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1270, ze zm.; dalej "p.p.s.a.") sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem. Kontrola ta sprowadza się do zbadania, czy w toku rozpoznania sprawy organy administracji publicznej nie naruszyły prawa materialnego i procesowego w stopniu istotnie wpływającym na wynik sprawy. Ocena ta jest dokonywana według stanu i na podstawie akt sprawy istniejących w dniu wydania zaskarżonego aktu.

Stan faktyczny sprawy jest bezsporny. W sprawie prawidłowo ustalono, iż skarżący sprawuje faktyczną opiekę nad ojcem S. P., który legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności wydanym w dniu [...].07.2009 r. S. P. pozostaje w związku małżeńskim ze S. P., którą orzeczeniem z dnia [...].07.1991 r. zaliczono do trzeciej grupy inwalidzkiej.

Podstawę prawną przedmiotowego rozstrzygnięcia stanowiły przepisy ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006, nr 139 poz. 992, z późn. zm.; dalej: "u.ś.r."). Art. 17 ust. 1 u.ś.r. stanowi, że świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje m.in. osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U.1964, nr 9, poz. 59, z późn. zm., dalej: "k.r.o.") ciąży obowiązek alimentacyjny, jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki m.in. nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje natomiast, gdy zachodzi jedna z przyczyn określonych w art. 17 ust. 5 u.ś.r. Przepis art. 17 ust. 5 pkt 2) lit. a) stanowi, że świadczenie nie przysługuje, jeżeli osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

W przedmiotowej sprawie organ stanął na stanowisku, iż w ustalonym stanie faktycznym w kontekście treści art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a uśr brak jest podstaw do uwzględnienia wniosku ze względu na to, iż osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim, a żona osoby wymagającej opieki nie posiada orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Przeprowadzona w niniejszej sprawie kontrola legalności wydanych decyzji według wskazanych kryteriów wykazała, że organy orzekające dopuściły się naruszenia prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy. Zarówno organ I instancji, jak i działające jako organ odwoławczy Samorządowe Kolegium Odwoławcze dokonały bowiem błędnej wykładni art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. "a" ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Wbrew stanowisku organu istnieje utrwalona i stosunkowo jednolita praktyka interpretacji art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. "a" u.ś.r., która wychodzi naprzeciw wątpliwościom konstytucyjnym, co do treści tego przepisu (por. wyrok WSA w Gliwicach z dnia 03 luty 2011 r. sygn. akt IV SA/Gl 408/10, wyrok WSA w Rzeszowie z dnia 15 marca 2011 r. sygn akt II SA/Rz 73/11, wyrok NSA z dnia 7 grudnia 2009 r. sygn. akt I OSK 723/09).

Dał temu wyraz przede wszystkim Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z dnia 1 czerwca 2009 r., sygn. akt P 38/09, wyraźnie akcentując swoją aprobatę dla takiego stanowiska judykatury, które dając pierwszeństwo wykładni celowościowej i systemowej analizowanej regulacji przed jej wykładnią językową w konsekwencji przyjmuje, że pozostawanie w związku małżeńskim przez osoby wymagające opieki nie powinno być uważane za przesłankę odmowy prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w wypadku, gdy oboje małżonkowie legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, a osobą ubiegającą się o świadczenie jest ich dziecko.

Regulacja art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniach rodzinnych musi być interpretowana przez pryzmat przepisu art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Jeżeli bowiem prawo do ubiegania się o świadczenie pielęgnacyjne wywodzi się z istnienia obowiązku alimentacyjnego, to literalne odczytywanie normy art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniach rodzinnych niweczyłoby skutki wyroku Trybunału Konstytucyjnego. W ocenie Sądu wykładnia art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. "a" w związku z art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, w myśl której osoba sprawująca opiekę, na której ciąży obowiązek alimentacyjny traci prawo do świadczenia z uwagi na fakt pozostawania osoby, nad którą sprawuje opiekę w związku małżeńskim i to w sytuacji, gdy małżonek tej osoby również takiej opieki wymaga, nie jest uprawniona (wyrok WSA w Gliwicach z dnia z dnia 3 lutego 2011 r. sygn. akt IV SA/Gl 408/10).

Negatywna przesłanka w art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a cyt. ustawy, rozumiana w sposób bezwzględny, wywołuje daleko idące negatywne konsekwencje dla rodziny i małżeństwa. Otóż, gdy stan zdrowia obydwojga małżonków powoduje, że nie są oni w stanie być dla siebie wzajemnie wsparciem, pozostali członkowie rodziny, którzy chcą - a jednocześnie mają również obowiązek - sprawować nad nimi opiekę, nie mogą uzyskać świadczenia, które uzyskaliby gdyby taki związek małżeński nie istniał. Tak rozumiany przepis oznacza pewnego rodzaju sankcję dla osób pozostających w związku małżeńskim i w konsekwencji taka wykładnia nie może się ostać w świetle wspomnianego już wyżej art. 18 Konstytucji RP (wyrok NSA z 07 grudnia 2009 r. sygn. akt I OSK 723/09).

W ocenie Sądu nawet jeśli organom nie była znana treść powyższych orzeczeń to posługując się zasadą logicznego myślenia, mogły one dojść do wniosku, iż matka wnioskodawcy nie jest w stanie sprawować nad swoim mężem faktycznej opieki. Trudno bowiem sobie wyobrazić, by osiemdziesięcioletnia kobieta mogła podnosić, myć i wykonywać inne czynności w stosunku do ważącego 120 kg, sparaliżowanego mężczyzny, abstrahując już od faktu, iż S. P. jest osobą bardzo schorowaną. Jeżeli nawet organy w tym zakresie miały jakiekolwiek wątpliwości, uzasadnionym było przeprowadzenie wywiadu środowiskowego (art. 7 kpa).

Okoliczność, iż skarżący sprawuje opiekę nad pozostającym w związku małżeńskim ojcem, nie stanowi zatem podstawy do odmowy przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, o ile żona ojca takiej opieki nie może samodzielnie sprawować z uwagi na swój zły stan zdrowia. Pozostawanie w związku małżeńskim będzie stanowić tyko wtedy przeszkodę w przyznaniu tego świadczenia, gdy małżonek osoby wymagającej opieki będzie w stanie skutecznie taką pomoc świadczyć.

W tym miejscu Sąd pragnie podkreślić, że świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje osobie wymagającej opieki, ale osobie, która tę opiekę sprawuje. Jego celem jest częściowe pokrycie wydatków ponoszonych przez rodzinę w związku z koniecznością zapewnienia opieki i pielęgnacji niepełnosprawnej osobie. Jest to subsydiarna forma pomocy rodzinie, która samodzielnie podejmuje się zapewnić niezbędną pomoc osobie niepełnosprawnej odciążając w ten sposób aparat państwa (por. m.in. art. 68 ust. 3 Konstytucji). Nie ulega także wątpliwości, że stan zdrowia żony S. P. uniemożliwia jej sprawowanie nad nim opieki, gdyż sama w podobnym stopniu jej wymaga. To zaś wyłącza możliwość wzajemnej pomocy, o której mowa w art. 23 k.r.o., który to przepis jest emanacją obowiązku alimentacyjnego między małżonkami. Tak więc jedyną osobą mogącą zapewnić obojgu efektywną pomoc jest ich syn P. P.. Z tych względów stwierdzić należy, że pozostawanie w związku małżeńskim przez osoby wymagające opieki nie może być uważane za przesłankę odmowy prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, gdy małżonek obowiązany do sprawowania opieki nie jest obiektywnie zdolny tego obowiązku wypełnić, a realizacja pomocy ciąży na osobie obowiązanej alimentacyjnie.

Podsumowując, odmowa świadczenia pielęgnacyjnego osobom o których mowa w art. 17 ust. 1 pkt 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006, nr 139 poz. 992, ze zm.) z tego powodu, że osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim (art. 17 ust. 5 pkt 2 lit "a"), nie może sprowadzać się wyłącznie do językowej wykładni przepisów przytoczonej wyżej ustawy. Zgodnie z art. 7 kpa zawierającym zasadę prawdy obiektywnej, organy rozpoznające wniosek o świadczenie pielęgnacyjne winny ocenić czy współmałżonek, który mimo że nie legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności- może z uwagi na wiek i stan zdrowia taką opiekę sprawować. Bowiem w ustalonym obiektywnie stanie faktycznym sprawy, organy winny stosować wykładnię celowościową i funkcjonalną wyrażoną w art. 68 ust. 3 Rzeczypospolitej Polskiej.

Ponownie rozpoznając sprawę organy zobligowane są dokonać oceny zasadności wniosku w kontekście przesłanek, o których mowa w art. 17 ustawy o świadczeniach rodzinnych z uwzględnieniem wskazań Sądu dotyczących wykładni art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. "a" tej ustawy.

Mając powyższe na uwadze, Sąd na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a p.p.s.a. orzekł jak w sentencji.