Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący : sędzia NSA Kazimierz Brzeziński po rozpoznaniu w dniu 21 marca 2007 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Gospodarczej zażalenia K. Ś. [...] na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 19 stycznia 2007 r., sygn. akt V SA/Wa 1226/06 w zakresie przyznania prawa pomocy w sprawie ze skargi K. Ś. [...] na decyzję Dyrektora Izby Celnej w Warszawie z dnia [...] maja 2006 r., Nr [...] w przedmiocie uznania zgłoszenia celnego za nieprawidłowe oraz określenia kwoty podatku od towarów i usług postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać wniosek o przyznanie prawa pomocy Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 19 stycznia 2007 r., sygn. akt V SA/Wa 1226/06, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie przyznał skarżącej K. Ś., prowadzącej działalność gospodarczą pod firmą [...] prawo pomocy w zakresie częściowym przez zwolnienie od wpisu od skargi ponad kwotę 500 zł oraz odmówił przyznania prawa pomocy w pozostałym zakresie.

Sąd ustalił, że obecnie toczy się 28 postępowań sądowoadministracyjnych ze skarg Katarzyny Świderskiej oraz że we wszystkich tych postępowaniach skarżąca złożyła wnioski o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych.

Sąd I instancji po dokonaniu analizy sytuacji materialnej skarżącej uznał, że nie wykazała ona w dostateczny sposób, iż nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów sądowych. Sąd dokonując takiej oceny uznał, że skarżąca posiada znaczne zasoby majątkowe w postaci domu o powierzchni 300 m-, działki rolnej o powierzchni 400 m-, lokalu użytkowego o powierzchni 56 m- i samochodu o wartości 104 999,30 zł oraz że wraz z mężem osiągają miesięcznie dochód w wysokości 3998,25 zł. Na podstawie oświadczenia skarżącej Sąd przyjął, że miesięczne koszty utrzymania jej gospodarstwa domowego wynoszą około 2000 zł i w związku z tym stwierdził, że dochody uzyskiwane przez skarżącą i jej męża nie są w pełni wydatkowane na utrzymanie konieczne skarżącej i rodziny.

Sąd podniósł również, że z wyciągu z rachunku bankowego męża skarżącej, ilustrującego obroty na tym rachunku w okresie od 1 sierpnia do 30 października 2006 r. wynika, iż saldo na dzień 30 października 2006 r. wynosiło ponad 4000 zł. Ponadto Sąd wskazał, że mąż skarżącej dokonuje raz w miesiącu wpłat gotówkowych na ten rachunek w wysokości 3300 - 3400 zł.

W ocenie Sądu wysokie koszty prowadzenia działalności gospodarczej, jakie wykazał mąż skarżącej, w tym opłacanie składek ZUS w wysokości 760 zł miesięcznie i raty kredytu za samochód w wysokości 2500 zł miesięcznie, nie mogą stanowić decydującego argumentu przy rozpoznawaniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, gdyż doprowadziłoby to do zaakceptowania sytuacji, w której uznaje się za konieczne poniesienie innych kosztów, poza kosztami sądowymi.

Sąd uznał, że skarżąca, mimo wielokrotnych wezwań, nie przedstawiła w sposób rzetelny i wiarygodny sytuacji materialnej swojej i rodziny oraz nie przedstawiła rzeczywistej wysokości dochodów swoich i męża. Potwierdzeniem tego jest fakt, iż wykazane wydatki na utrzymanie oraz ubezpieczenie męża i spłata kredytu nie znajdują pokrycia w ujawnionych przez skarżącą dochodach jej i męża. Sąd podniósł również, iż skarżąca nie wskazała źródła pochodzenia środków pieniężnych wpłacanych na konto bankowe jako wpłaty własne. Sąd wskazał, że skarżąca nie nadesłała, pomimo wezwania, wyciągu ze swojego konta bankowego, o którym Sąd powziął wiadomość z urzędu na podstawie akt sprawy o sygn. V SA/Wa 591/06.

W konkluzji Sąd stwierdził, że skarżąca i jej rodzina nie należą do osób o ograniczonych środkach do życia, dla których poniesienie kosztów sądowych w postaci wpisu od skargi w wysokości 500 zł spowodowałby uszczerbek utrzymania koniecznego.

W zażaleniu na powyższe postanowienie skarżąca na podstawie art. 260 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.), dalej p.p.s.a. wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia przez przyznanie na podstawie art. 246 § 1 p.p.s.a. prawa pomocy obejmującego całkowite zwolnienie od kosztów sądowych lub uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie.

Skarżąca opisując swoją trudną sytuację finansową podniosła, iż nie jest w stanie ponieść kosztów postępowania określonych w zaskarżonym postanowieniu bez uszczerbku utrzymania koniecznego siebie i rodziny zarzucając, że przy rozpatrywaniu złożonych przez nią wniosków o przyznanie prawa pomocy Sąd nie wziął pod uwagę kosztów we wszystkich postępowaniach sądowoadministracyjnych toczących się z jej skarg, w których koszty po częściowym zwolnieniu nadal wynoszą kilkanaście tysięcy złotych, a suma tych kosztów ma zasadnicze znaczenie dla jej sytuacji materialnej i rodzinnej.

Skarżąca podniosła również, iż nieprzyznanie jej prawa pomocy w zakresie całkowitego zwolnienia od wpisu doprowadzi do sytuacji, w której nie zostanie dokonana ocena legalności zaskarżonych decyzji.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Instytucja prawa pomocy uregulowana w art. 243 i następnych p.p.s.a. stanowi gwarancję konstytucyjnej zasady prawa do sądu, jako podstawowego standardu państwa prawnego. Celem tej instytucji jest zapewnienie dostępu do sądu administracyjnego osobom, którym brak środków finansowych uniemożliwia ten dostęp.

Skarżąca złożyła wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym obejmującym zwolnienie od kosztów postępowania. Zgodnie z art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a. przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje w zakresie częściowym - gdy wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Użycie przez ustawodawcę w treści tego przepisu sformułowania "następuje" oznacza, że udzielenie przez sąd administracyjny prawa pomocy jest obligatoryjne, gdy skarżący udowodni brak środków na pokrycie kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

O przyznaniu prawa pomocy na podstawie powyższego przepisu decyduje sytuacja materialna osoby fizycznej składającej wniosek oceniana w kontekście możliwości poniesienia przez nią pełnych kosztów postępowania. Tak pojmowana instytucja prawa pomocy oznacza, że sąd administracyjny powinien zapewnić prawidłową równowagę pomiędzy interesem państwa w pobraniu opłat sądowych z jednej strony, a interesem skarżącego w dochodzeniu roszczeń przed sądem. W każdym uzasadnionym przypadku, jeżeli koszty postępowania miałyby stanowić tamę do sądowego rozpoznania sprawy, sąd administracyjny jest zobowiązany do takiego rozstrzygnięcia o kosztach, które zapewni realizację konstytucyjnej zasady prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP).

Obowiązkiem sądu administracyjnego jest szczegółowe badanie każdego z wniosków o przyznanie prawa pomocy, wniesionego w odrębnych sprawach przez tego samego skarżącego. Takiemu badaniu nie może stać na przeszkodzie dokonanie przez sąd całościowej oceny tych wniosków z uwzględnieniem wszystkich toczących się spraw tego wnioskodawcy. Dopiero bowiem wyliczenie sumy ewentualnych wpisów należnych od skarg we wszystkich poszczególnych sprawach pozwoli stwierdzić, czy wnioskodawca jest w stanie pokryć koszty sądowe. Ustalenie, czy wnioskodawca prowadzi również inne sprawy sądowoadministracyjne, w których złożył wnioski o przyznanie prawa pomocy winno być zatem przedmiotem badania sądu.

W niniejszej sprawie Sąd I instancji stwierdził wprawdzie, że skarżąca prowadzi przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Warszawie postępowania w 28 sprawach, ale nie wyliczył sumy wpisów należnych od skarg w tych sprawach i w konsekwencji tego nie ocenił w sposób prawidłowy, czy skarżąca jest rzeczywiście w stanie pokryć w każdej z tych spraw wpis w kwocie 500 zł w ramach przyznanego jej prawa pomocy w zakresie częściowym.

Uznając, że sytuacja materialna skarżącej uzasadnia przyznanie jej prawa pomocy w zakresie zwolnienia od wpisu od skargi ponad kwotę 500 zł, Sąd I instancji ocenił, że skarżąca i jej rodzina posiadają znaczne zasoby majątkowe tj.: dom o powierzchni 300 m-, działkę rolną - 400 m-, lokal użytkowy oraz samochód osobowy o wartości 104.999 zł.

Oceniając na tej podstawie, że skarżąca i jej rodzina posiada znaczne zasoby majątkowe Sąd I instancji nie wziął pod uwagę, że posiadanie majątku nieruchomego - samo przez się - nie powinno stanowić wystarczającej przesłanki do odmowy przyznania prawa pomocy, ponieważ chodzi o realną, a nie hipotetyczną możliwość uzyskiwania dochodów z posiadanego majątku nieruchomego.

Z treści wniosku i złożonej przez skarżącą na wezwanie Sądu I instancji umowy najmu lokalu użytkowego wynika, że skarżąca uzyskuje czynsz najmu wynoszący łącznie z podatkiem VAT w kwocie 2318 zł, a zatem tylko ten dochód a nie rodzaj i ewentualna wartość składników majątku nieruchomego mogła być wzięta przez Sąd pod uwagę przy ocenie możliwości płatniczych skarżącej.

Sąd I instancji uznając, że skarżąca nie ujawniła rzeczywistej wysokości dochodów swoich i męża wskazał, że ustalił z urzędu na podstawie akt sprawy sygn. V SA/Wa 591/06, że skarżąca posiada własny rachunek bankowy w PKO BP. Znajdujący się w tych aktach wyciąg z rachunku skarżącej nie został jednak przez Sąd oceniony, mimo że przeprowadzenie dowodu uzupełniającego z tego dokumentu było niezbędne do wyjaśnienia istotnych wątpliwości co do możliwości płatniczych skarżącej i nie mogło spowodować nadmiernego przedłużenia postępowania (art. 106 § 3 p.p.s.a.).

W sytuacji zatem, gdy okoliczności mające znaczenie dla oceny rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości pokrycia przez skarżącą wpisów sądowych nie zostały w sposób dokładny ustalone, podniesiony w zażaleniu zarzut wydania zaskarżonego postanowienia z naruszeniem art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a. należy uznać za uzasadniony.

Przy ponownym rozpoznawaniu wniosku Sąd I instancji dopuści dowód z akt o sygn. V SA/Wa 591/06 i ewentualnie jeszcze z innych akt, w których skarżąca na wezwanie Sądu złożyła pozostałe dokumenty na uzasadnienie wniosku o przyznanie prawa pomocy i ponownie oceni czy istnieje w sprawie podstawa do przyznania skarżącej prawa pomocy w większym zakresie niż ustalono to w zaskarżonym postanowieniu, a także rozważy, czy zachodzi podstawa do całkowitego zwolnienia skarżącej z obowiązku poniesienia kosztów postępowania, czego domaga się skarżąca.

Z powyższych względów Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 185 § 1 w związku z art. 197 p.p.s.a. orzekł jak w sentencji.