Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Dnia 14 lutego 2023 r. Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Małgorzata Miron Sędziowie: Sędzia NSA Zdzisław Kostka (spr.) Sędzia NSA Arkadiusz Cudak Sędzia NSA Henryk Wach Sędzia NSA Marek Stojanowski po rozpoznaniu w dniu 14 lutego 2023 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Finansowej wniosku A. sp. z o.o. z siedzibą w W. o zbadanie spełnienia przez sędziego NSA Zbigniewa Łobodę wymogów niezawisłości i bezstronności w sprawie ze skargi kasacyjnej A. sp. z o.o. z siedzibą w W. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 7 lipca 2022 r., sygn. akt III SA/Wa 2104/21 w sprawie ze skargi A. sp. z o.o. z siedzibą w W. na decyzję Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w Warszawie z dnia 31 maja 2021 r. nr [...] w przedmiocie odmowy uchylenia decyzji ostatecznej w sprawie podatku od towarów i usług za poszczególne miesiące od stycznia do lipca 2014 r. postanawia: oddalić wniosek.

1. Skarżąca A. Sp. z o.o. w W., reprezentowana przez radcę prawnego, w terminie 7 dni od doręczenia zawiadomienia dokonanego na podstawie art. 5a § 4 zdanie trzecie ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2492), złożyła pismo z 30 stycznia 2023 r., zatytułowane "Pismo skarżącej kwestionujące wyznaczony Skład Orzekający". W piśmie tym, powołując się na wspomniane zawiadomienie dokonane na podstawie art. 5a § 4 zdanie trzecie Prawa o ustroju sądów administracyjnych, podniesiono, że wyznaczony do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym skargi kasacyjnej skarżącej skład sądu jest niezgodny z prawem z uwagi na zasiadanie w nim sędziego NSA Zbigniewa Łobody, powołanego na stanowisko sędziego NSA na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa (KRS) ukształtowanej przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 3). Stwierdzono, że w tych okolicznościach skład sądu jest sprzeczny z art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. nr 78, poz. 483 ze zm.), art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz.U. z 1993 r. nr 61, poz. 284 ze zm.) oraz art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz.U. UE. C. z 2007 r. nr 303, str. 1 ze zm.) "ze skutkiem w postaci nieważności postępowania", o którym mowa w art. art. 183 § 2 pkt 4 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 329 ze zm.). Nadto, jak stwierdzono, taki skład sądu, to znaczy z udziałem sędziego "rekomendowanego" przez KRS ukształtowaną przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw, "nie ma waloru niezależności i niezawisłości". Wskazano też, że istnieją uzasadnione obawy, iż skład sądu z udziałem sędziego NSA Zbigniewa Łobody może nie być bezstronny. W związku z tym wniesiono o zmianę składu orzekającego "na skład zgodny z ustawą, niezależny, niezawisły, bezstronny". Jednocześnie stwierdzono, że unormowanie zawarte w art. 5a Prawa o ustroju sądów administracyjnych jest niezgodne z powołanymi na wstępnie przepisami przez to, że ogranicza możliwość doprowadzenia składu sądu do zgodności z ustawą. To ograniczenie ma polegać na tym, że przerzuca się na stronę skutki wadliwego obsadzenia sądu, uzależnia doprowadzenie składu sądu do zgodności z ustawą od spełnienia przez stronę dodatkowych obowiązków, w tym dochowania terminu, ujęcia wniosku w określonym piśmie, złożenia go w określonym postępowaniu i wykazania związku wadliwości powołania z brakiem niezawisłości i niezależności, a także na tym, że uwzględnienie nienależytego składu sądu następuje jedynie na wniosek, a nie z urzędu. Tym samym wskazana regulacja, w ocenie skarżącej, utrudnia stronie korzystanie z prawa do niezawisłego, niezależnego, bezstronnego sądu powołanego zgodnie z ustawą. Podniesiono też, że niezgodność z prawem składu sądu powinna być brana pod uwagę przez sąd z urzędu na każdym etapie postępowania oraz że także strona postępowania może taką okoliczność podnosić w każdym czasie.

2. Uwzględniając wskazane zasadnicze elementy pisma skarżącej z 30 stycznia 2023 r. przede wszystkim powstaje pytanie, czy pismo to jest wnioskiem wskazanym w art. 5a § 2 Prawa o ustroju sądów administracyjnych, czyli wnioskiem o stwierdzenie przesłanek, o których mowa w art. 5a § 1 powołanej ustawy. Zgodnie z art. 5a § 1 Prawa o ustroju sądów administracyjnych dopuszczalne jest badanie spełnienia przez sędziego sądu administracyjnego lub sędziego delegowanego do pełnienia obowiązków sędziego w sądzie administracyjnym wymogów niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących jego powołaniu i jego postępowania po powołaniu, na wniosek uprawnionego, o którym mowa w art. 5a § 3 powołanej ustawy, jeżeli w okolicznościach danej sprawy może to doprowadzić do naruszenia standardu niezawisłości lub bezstronności, mającego wpływ na wynik sprawy z uwzględnieniem okoliczności dotyczących uprawnionego oraz charakteru sprawy. W ocenie NSA rozpoznającego sprawę pismo skarżącej z 30 stycznia 2023 r., mimo że w pewnym zakresie kwestionuje się w nim regulację zawartą w art. 5a Prawa o ustroju sądów administracyjnych i nie wskazuje się wyraźnie, aby stanowiło ono wniosek, o którym mowa w art. 5a § 2 powołanej ustawy, to jednak taki wniosek zawiera.

3. W piśmie z 30 stycznia 2023 r. wyraźnie twierdzi się, że sędzia NSA Zbigniew Łoboda nie spełnia wymogów niezawisłości i bezstronności, przy czym to twierdzenie podnosi się w związku z okolicznościami towarzyszącymi jego powołaniu i postępowaniem sędziego po powołaniu, wiążąc te okoliczności z uprawnionym, czyli skarżącą i charakterem sprawy.

4. Okoliczności towarzyszące powołaniu sędziego NSA Zbigniewa Łobody to przede wszystkim szeroko podnoszone w piśmie powołanie sędziego na wniosek KRS ukształtowanej przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw. Postępowanie sędziego po jego powołaniu na stanowisko sędziego NSA to wskazana w punkcie VIII pisma okoliczność rozpoczęcia orzekania przez sędziego po takim powołaniu, mogącym, jak się wyraźnie stwierdza, "w odczuciu społecznym świadczyć o świadomym wykorzystaniu braku praworządności do uzyskania korzyści osobistych i majątkowych". Okoliczności związane ze skarżącą i charakterem sprawy to podnoszona w punkcie II pisma okoliczność, że sprawa dotyczy zobowiązań w podatku od towarów i usług nałożonych na skarżącą, "jako rzekomo biorącą świadomy udział w oszustwie podatkowym co potencjalnie mieści się w zakresie propagandowo – populistycznych haseł walki z nadużyciami podatkowymi sprawującej władzę opcji politycznej, której przedstawiciele wskazali osoby do tzw. neo-KRS, które z kolei wytypowały kandydatów do zajęcia stanowiska sędziowskie".

5. Mając to na uwadze NSA rozpoznający sprawę uznał, że pismo z 30 stycznia 2023 r. zawiera wniosek, o którym mowa w art. 5a § 2 Prawa o ustroju sądów administracyjnych.

6. W związku z powyższym powstaje kolejne zagadnienie, mianowicie czy wniosek ten spełnia wymogi formalne określone w art. 5a § 5 Prawa o ustroju sądów administracyjnych. Faktem jest, że w żadnej części pisma z 30 stycznia 2023 r. nie wyodrębniono wyraźnie elementów takiego wniosku, które zostały wskazane w punktach pierwszym i drugim powołanego przepisu. Jednakże, w ocenie NSA rozpoznającego sprawę, wymogów formalnych określonych w powołanym przepisie nie można rozumieć jako obowiązek zastosowania określonego sformułowania, np. "żądam stwierdzenia, że w sprawie [tu określenie sprawy] zachodzą przesłanki, o których mowa w art. 5a § 1 Prawa o ustroju sądów administracyjnych". Takie rozumienie powołanego przepisu byłoby nadmiernym i niczym nieuzasadnionym formalizmem. W ocenie NSA rozpoznającego sprawę do spełnienia wymogu określonego w art. 5a § 5 pkt 1 Prawa o ustroju sądów administracyjnych wystarczające jest stwierdzenie, że konkretny sędzia nie jest niezawisły i bezstronny oraz powołanie się na przesłanki, odpowiadające przesłankom, o których mowa w art. 5a § 1 powołanej ustawy. Podobnie nie sposób wymagać, aby przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie wraz z dowodami na ich poparcie zostało wyraźnie wyodrębnione w treści wniosku z użyciem sformułowań zawartych w art. 5a § 5 pkt 2 Prawa o ustroju sądów administracyjnych. Dodatkowo w odniesieniu do tego wymogu formalnego powstaje zagadnienie, czy chodzi o okoliczności i dowody rzeczywiście uzasadniające żądanie, czy o okoliczności i dowody zdaniem wnioskodawcy uzasadniające żądanie. W ocenie NSA rozpoznającego sprawę jest oczywiste, że chodzi o te drugie okoliczności i dowody. Mając to na uwadze należy przyjąć, że w tym przypadku wystarczające jest wskazanie w piśmie procesowym okoliczności, które w ocenie wnioskodawcy uzasadniają żądanie i dowody, które w ocenie wnioskodawcy wykazują powołane okoliczności.

7. W ocenie NSA rozpoznającego sprawę za taką wykładnią przemawia także to, że jak dowodzi dotychczasowa praktyka orzecznicza na postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego o odrzuceniu wniosku, o którym mowa w art. 5a § 2 Prawa o ustroju sądów administracyjnych, w tym odrzucenie z powodu niespełnienia przez wniosek wymagań określonych w art. 5a § 4 tej ustawy, nie przysługuje środek zaskarżenia (postanowienie NSA z 20 września 2022 r., sygn. akt II GSK 1396/22). Z kolei, jak wynika z art. 5a § 16 Prawa o ustroju sądów administracyjnych, od postanowienia wydanego na skutek rozpoznania takiego wniosku, niezależnie od tego, czy został on rozpoznany przez wojewódzki sąd administracyjny, czy Naczelny Sąd Administracyjny, służy zażalenie do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Zatem, merytoryczne rozpoznanie wniosku, dające stronie możliwość złożenia zażalenia w razie jego oddalenia, jest pożądanym standardem, gdyż umożliwia rozpoznanie żądania dotyczącego tak istotnej kwestii, jak niezawisłość i bezstronność sędziego wchodzącego w skład sądu mającego rozpoznać sprawę co do istoty, w dwóch instancjach.

8. Mając to na uwadze NSA rozpoznający sprawę uznał, że wniosek zawarty w piśmie z 30 stycznia 2023 r. spełnia wymogi określone w art. 5a § 5 Prawa o ustroju sądów administracyjnych. Podniesiono w nim bowiem wobec konkretnego sędziego zarzut braku niezawisłości i bezstronności z powołaniem się na przesłanki, odpowiadające przesłankom, o których mowa w art. 5a § 1 powołanej ustawy. Tym samym zażądano stwierdzenia, że wskazane przesłanki zachodzą. Przytoczono też okoliczności mające uzasadniać to żądanie, mianowicie powołanie sędziego NSA Zbigniewa Łobody na wniosek KRS ukształtowanej przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa i postępowanie sędziego po powołaniu w postaci rozpoczęcia orzekania. Do przytoczenia okoliczności mających uzasadniać żądanie zaliczyć też należy wskazanie czego dotyczy sprawa, w której wniosek o zbadanie spełnienia przez sędziego wymogów niezawisłości i bezstronności został złożony, oraz wskazanie roli w tej sprawie skarżącej. Ponadto zasadniczą okolicznością mającą uzasadniać żądanie stwierdzenia, że sędzia NSA Zbigniew Łoboda nie spełnia standardu niezawisłości i bezstronności jest argumentacja, mająca wykazać ryzyko zajęcia przez sędziego w rozpoznawanej sprawie stanowiska będącego efektem nie bezstronnej oceny jej okoliczności faktycznych i prawnych, lecz zdeterminowanego faktem powołania na stanowisko sędziego NSA na wniosek KRS ukształtowanej przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw. Z kolei wskazanie dowodów, mających wykazywać te okoliczności, to zawarte w punkcie XI pisma z 30 stycznia 2023 r. stwierdzenie, że "(p)owyższe znajduje oparcie w stabilnym stanie faktycznym obejmującym fakty notoryjne", oznaczające, że jako dowód powołano fakty powszechnie znane.

9. Przechodząc do merytorycznej oceny wniosku skarżącej wskazać należy, że z art. 5a ust. 1 Prawa o ustroju sądów administracyjnych wynika, że badanie spełnienia przez sędziego sądu administracyjnego lub sędziego delegowanego do pełnienia obowiązków sędziego w sądzie administracyjnym wymogów niezawisłości i bezstronności powinno zostać przeprowadzone z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących jego powołaniu i z uwzględnieniem jego postępowania po powołaniu. Te dwa czynniki powinny być ocenione pod kątem tego, czy w okolicznościach sprawy, w której sędzia ma orzekać, z uwzględnieniem charakteru tej sprawy oraz z uwzględnieniem okoliczności dotyczących strony postępowania (z wyjątkiem organu administracji) standard niezawisłości lub bezstronności może być naruszony. Z powołanego przepisu wynika, że okoliczności towarzyszące powołaniu sędziego muszą być uwzględnione łącznie z postępowaniem sędziego po powołaniu. Ustawodawca bowiem wskazując na te dwa czynniki użył koniunkcji. Ponadto te dwa czynniki ustawodawca powiązał z okolicznościami danej sprawy - konkretnie z jej charakterem oraz okolicznościami dotyczącymi podmiotu składającego wniosek o zbadanie spełnienia przez sędziego wymogów niezawisłości i bezstronności. Oznacza to, że przy ocenie zachowania standardu niezawisłości i bezstronności nie można oprzeć się jedynie na okolicznościach towarzyszących powołaniu sędziego. Tym samym podważenie niezawisłości lub bezstronności sędziego nie może opierać się jedynie na stwierdzeniu, że sędzia został powołany na wniosek KRS ukształtowanej przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw. Konieczne jest powołanie innych jeszcze, wyżej wskazanych okoliczności.

10. Skarżąca, poza faktem powołania sędziego NSA Zbigniewa Łobody na wniosek KRS ukształtowanej przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw, powołała się na następujące okoliczności.

11. Twierdziła, że "istnieje spór polityczny powodujący, iż przyszły formalny status sędziów [powołanych na wniosek KRS ukształtowanej przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw] jest co najmniej potencjalnie uzależniony od skuteczności/nieskuteczności propagandowo – populistycznych kampanii politycznych mających wpływ na świadomość i oceny społeczne oraz na wyniki wyborów do organów stanowiących prawo". To stwierdzenie poczyniono w kontekście charakteru sprawy, w której złożono wniosek, określając ją jako nałożenie na skarżącą "jako rzekomo biorącą świadomy udział w oszustwie podatkowym" zobowiązań "w podatku VAT". Wskazano przy tym, że "potencjalnie mieści się [to] w zakresie propagandowo – populistycznych haseł walki z nadużyciami podatkowymi sprawującej władzę opcji politycznej, której przedstawiciele wskazali osoby do" KRS ukształtowanej przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw. Podniesiono też w odniesieniu do charakteru sprawy, w której jedną ze stron jest organ administracji rządowej, że "w sporze pomiędzy Państwem a Obywatelem uzależnienie praw i obowiązków sędziego od sytuacji politycznej samo w sobie wskazuje na brak wymaganej niezależności Sądu, przy czym bez znaczenia jest skala takiego uzależnienia". Jak się wydaje skarżąca w ten sposób chce wykazać, że sędziowie powołani na wniosek KRS ukształtowanej przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw, niepewni swej przyszłości w razie wyniku wyborczego powodującego utratę władzy przez aktualną "opcję polityczną", będą poprzez swoje orzecznictwo "wspierać" propagandę polityczną tej aktualnej "opcji politycznej".

12. Skarżąca twierdziła także, że wyrażenie zgody na udział w postępowaniu przed KRS ukształtowaną przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw "w celu ubiegania się o nominację sędziowską w sytuacji publicznie znanego i ewidentnego naruszenia zasad praworządności ustawą nowelizującą z dnia 8 grudnia 2017 r. może w powszechnym odczuciu świadczyć o braku przywiązania do podstawowych zasad praworządności i państwa prawa". Ponadto uzyskanie poparcia KRS ukształtowanej przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw według skarżącej "może w odczuciu społecznym wskazywać na akceptację braku niezależności i niezawisłości oraz akceptację braku praworządności jako stanu pożądanego i wspieranego", zaś "(p)rzyjęcie powołania i rozpoczęcie orzekania w takich okolicznościach może w odczuciu społecznym świadczyć o świadomym wykorzystaniu braku praworządności do uzyskania korzyści osobistych i majątkowych". Takie zachowanie, zdaniem skarżącej, "powiązane z wadliwością powołania może w odczuciu społecznym podważać niezależność i niezawisłość w orzekaniu oraz [podawać] (...) w wątpliwość posiadanie kwalifikacji moralnych, etycznych i merytorycznych do orzekania w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej".

13. W ocenie NSA rozpoznającego sprawę wskazane okoliczności nie stanowią podstawy do przyjęcia, że w odniesieniu do sędziego NSA Zbigniewa Łobody, uwzględniając przesłanki wskazane w art. 5a § 1 Prawa o ustroju sądów administracyjnych, może zachodzić naruszenie standardu niezawisłości lub bezstronności. Faktem jest, że sędzia NSA Zbigniew Łoboda został powołany na stanowisko sędziego Naczelnego Sądu Administracyjnego postanowieniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 15 lutego 2021 r. na wniosek KRS ukształtowanej przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (uchwała KRS nr 579/2020 z 22 lipca 2020 r.). Jednakże, jak wynika z akt osobowych sędziego oraz jego wyjaśnień, przed powołaniem na stanowisko sędziego Naczelnego Sądu Administracyjnego od 1 stycznia 2004 r. do 17 sierpnia 2004 r. pełnił czynności sędziowskie w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym we Wrocławiu , jako asesor sądowy. Następnie 31 lipca 2004 r. został powołany przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu i 17 sierpnia 2004 r. objął to stanowisko. Od 1 stycznia 2018 r. sędzia Zbigniew Łoboda orzekał w Naczelnym Sądzie Administracyjnym na podstawie delegowania przez Prezesa NSA. Po zgłoszeniu swojej kandydatury na wolne stanowisko sędziego NSA, ogłoszone obwieszczeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 sierpnia 2018 r., została przeprowadzona ocena kwalifikacji sędziego przez sędziego NSA, uwzględniająca przede wszystkim orzeczenia wydane z udziałem sędziego od 1 stycznia 2016 r. do 30 czerwca 2018 r. i opinie Prezes WSA we Wrocławiu. Kandydatura ta została oceniona jako wyróżniająca.

14. W świetle wskazanych faktów dotyczących drogi zawodowej sędziego NSA Zbigniewa Łobody okoliczności podniesione przez skarżącą nie stanowią przekonujących argumentów, mogących świadczyć o naruszeniu standardu niezawisłości i bezstronności z uwagi na okoliczności towarzyszące powołaniu sędziego i z uwagi na jego postępowanie po powołaniu. Powołanie sędziego Zbigniewa Łobody do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Naczelnego Sądu Administracyjnego stanowiło naturalną konsekwencję pełnienia od wielu lat w sposób należyty urzędu na stanowisku sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego. Niezbędnym warunkiem takiego powołania było zgłoszenie swej kandydatury na wolne stanowisko sędziego i uzyskanie rekomendacji KRS. Nie można czynić sędziemu zarzutu, że z przyczyn od niego niezależnych wymagany wniosek o powołanie na stanowisko sędziego NSA musiał pochodzić od KRS ukształtowanej przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw, co do niezależności której od władzy wykonawczej i ustawodawczej rzeczywiście mogą zachodzić uzasadnione wątpliwości. W ocenie NSA rozpoznającego sprawę brak jakichkolwiek podstaw, aby zakładać, że sędzia NSA Zbigniew Łoboda "wykorzystał" sposób powołania członków KRS, o których mowa w art. 187 ust. 1 pkt 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, ukształtowany przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw, w celu uzyskania powołania na stanowisko sędziego NSA. Brak też jakichkolwiek podstaw do tego, aby zakładać, że sędzia NSA Zbigniew Łoboda będzie się kierował podczas orzekania, nawet w takich sprawach, jak sprawa ze skargi kasacyjnej skarżącej, wizją dotyczącą zbliżających się wyborów parlamentarnych i ich następstw, w tym ewentualnych zmian w zakresie ustroju sądów.

15. Mając to wszystko na uwadze NSA na podstawie art. 5a § 12 Prawa o ustroju sądów administracyjnych wniosek skarżącej oddalił.