Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w składzie następującym : Przewodniczący Sędzia WSA Teresa Kurcyusz - Furmanik (spr.) Sędziowie Sędzia WSA Beata Kalaga - Gajewska Sędzia WSA Edyta Żarkiewicz Protokolant Monika Rał po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 czerwca 2015 r. sprawy ze skargi D. C. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w K. z dnia [...] r. nr [...] w przedmiocie zasiłku celowego i okresowego oddala skargę.

Prezydent Miasta R. decyzją z dnia [...] r. nr [...] działając na podstawie art. 3 ust. 1, art. 4, art. 8 ust. 1 pkt 1, 3 i 4, art. 11, art. 38, art. 39, art. 106 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t. j. Dz. U. z 2013 r. poz. 182 z późn. zm., zwanej dalej ustawą) odmówił D. C. przyznania pomocy: z przeznaczeniem na zakup żywności w kwietniu 2014 r. w wysokości 271 zł, w formie zasiłku okresowego od lipca do grudnia 2014 r. w wysokości 616,38 zł oraz w formie zasiłku celowego z przeznaczeniem na zakup żywności w miesiącu czerwcu 2014 r. w wysokości 273,98 zł.

W uzasadnieniu decyzji organ ten wskazał, że D.C. w dniu 19 maja 2014 r. złożyła wniosek o przyznanie środków finansowych na zakup żywności w czerwcu 2014 r. w wysokości 273,98 zł. W dniu 2 czerwca 2014 r. w miejscu zamieszkania strony przeprowadzono wywiad środowiskowy, w wyniku którego ustalono, że D.C. prowadzi samodzielne gospodarstwo domowe, jest zarejestrowana w PUP jako osoba bezrobotna bez prawa do zasiłku. Ponadto organ stwierdził, że w kwietniu 2014 r. dochód strony wyniósł łącznie 529,02 zł. D.C. oświadczyła, że nie jest zainteresowana pomocą w formie posiłku ponieważ posiłki potrafi przygotować samodzielnie. Dalej organ podniósł, że w maju 2014 r. strona poniosła wydatki mieszkaniowe takie jak czynsz bieżący w wysokości 53,41 zł i fundusz remontowy 58 zł, a kwota 185, 26 zł została przekazana na konto zarządcy w ramach dotacji mieszkaniowej. Pozostałe wydatki to opłaty za energię elektryczną 74,34 zł, gaz 109, 47zł, Internet 45,90 zł i opłaty manipulacyjne 6,48 zł. Opłaty za energię elektryczną i gaz są regulowane co drugi miesiąc. Jednocześnie organ I instancji podkreślił, że w 2014 r. D.C. korzystała co miesiąc ze wsparcia finansowego Ośrodka Pomocy Społecznej na zakup żywności, w formie zasiłku okresowego, dodatku mieszkaniowego i zryczałtowanego dodatku energetycznego. Od stycznia do czerwca 2014 r. udzielono D.C. wsparcia w łącznej kwocie 4 603,46 zł (3 409,40 zł w ramach świadczeń z pomocy społecznej i 1 194,06 zł w ramach dodatków mieszkaniowych).

Organ uwypuklił, że uczestniczący w wywiadzie środowiskowym w dniu 2 czerwca 2014 r. Kierownik Działu Pomocy Środowiskowej Zespołu nr [...] OPS w R. zapytał skarżącą czy zamieszkuje w lokalu, w którym przeprowadzany jest wywiad środowiskowy. Pytanie to wynikło z obserwacji zachowań D.C., która od dłuższego czasu domagała się przyznawania pomocy na żywność "w sposób ciągły, równolegle do okresu przyznanego zasiłku okresowego". Z kolei zgodnie z twierdzeniami strony comiesięczny wywiad środowiskowy w jej mieszkaniu jest formą nękania i narusza jej godność osobistą. D.C. nie wyjaśniła powodów, dla których wywiad środowiskowy w jej mieszkaniu miałby być przeprowadzany w kilkumiesięcznych odstępach, nie zezwoliła również pracownikowi socjalnemu na wgląd do jedynego w mieszkaniu pokoju, bowiem w jej ocenie narusza to jej prywatność. Wobec powyższego organ stwierdził, że odmawiając wglądu do całego mieszkania strona uniemożliwiła ocenę sytuacji mieszkaniowej.

Organ podniósł, że pismem z dnia 12 czerwca 2014 r. pracownik socjalny wezwał D.C. do umożliwienia zakończenia wywiadu środowiskowego poprzez oględziny mieszkania. Do dnia 17 czerwca 2014 r. strona nie wyraziła zgody, twierdząc że oczekiwania OPS uważa za bezzasadne. Ponieważ w ocenie organu strona nie współpracuje z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu trudnej sytuacji bytowej odmówiono przyznania wnioskowanej pomocy.

W dalszej kolejności organ wskazał, że D.C. w dniu 1 czerwca 2014 r. złożyła drogą elektroniczną wniosek o zasiłek okresowy w wysokości 616,38 zł od lipca 2014 r. przez okres sześciu miesięcy. Decyzją nr [...] z dnia [...] r. strona została objęta pomocą w formie zasiłku okresowego od stycznia do czerwca 2014 r. w wysokości 342,40 zł miesięcznie. Organ stwierdził, że strona została poinformowana o zasadach przyznawania zasiłku okresowego. D.C. nie zgodziła się z udzielonymi wyjaśnieniami i wniosła o przyznanie zasiłku okresowego w wysokości stanowiącej różnicę pomiędzy kwotą 813 zł, a posiadanym dochodem czyli 616,38 zł. Jednocześnie organ podniósł, że w sytuacji strony przesłankę do przyznania świadczenia w formie zasiłku okresowego stanowi bezrobocie. Podkreślono, że D.C. utrzymuje ciągłość rejestracji w Powiatowym Urzecie Pracy. Pracownik socjalny pouczył stronę by kontaktowała się z potencjalnymi pracodawcami także osobiście, co znajdzie odbicie w karcie aktywności zawodowej bezrobotnego. Organ wskazał, że D.C. składa podania o pracę drogą elektroniczną, a pracownikowi przedkłada potwierdzenia nadania tych podań, nie przedstawia jednak wypełnionych kart aktywności zawodowej. Na zalecenie pracownika socjalnego D.C. odpowiedziała, że nie widzi potrzeby kontaktowania się z pracownikiem socjalnym. W trakcie przeprowadzania wywiadu środowiskowego w dniu 2 czerwca 2014 r. pracownik socjalny stwierdził, że strona nie przyjmuje do wiadomości informacji, które nie odpowiadają jej sposobowi rozumienia prawa i procedur administracyjnych.

Ponadto organ wskazał, że pismem z dnia 3 marca 2014 r. D.C. zwróciła się z prośbą o przyznanie środków pieniężnych na zakup żywności począwszy od kwietnia 2014 r. Postanowieniem nr [...] z dnia [...] r. Kierownik Działu Pomocy Środowiskowej Zespołu nr [...]odmówił wszczęcia postępowania administracyjnego w sprawie przyznania pomocy na żywność na kwiecień 2014 r. w wysokości 271 zł. W wyniku wniesionego zażalenia Samorządowe Kolegium Odwoławcze w K. uchyliło zaskarżone postanowienie w całości i przekazało sprawę do ponownego rozpatrzenia przez organ I instancji. W wyniku ponownego rozpatrzenia wniosku ustalono, że D.C. decyzją nr [...] z dnia [...] r. przyzano pomoc w formie zasiłku celowego na zakup żywności w wysokości 291 zł, którą zrealizowano w dniu 29 kwietnia 2014 r. Zatem zgłoszona potrzeba została zaspokojona.

Reasumując organ podniósł, że podstawową przesłanką odmowy przyznania D.C. świadczeń z ośrodka pomocy jest brak współpracy z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej.

We wniesionym od powyższej decyzji odwołaniu D.C. oświadczyła, że jest źle traktowana przez pracowników socjalnych, ponieważ co miesiąc przeprowadzany jest u niej wywiad środowiskowy i wydawane są decyzje administracyjne. Odwołująca wskazała ponadto, że jest poszkodowana poprzez zbyt długi okres oczekiwania na wydanie decyzji. Prezydent miasta nie zaprosił jej na rozmowę dotyczącą pracy na stanowisku urzędnika administracji samorządowej ds. dodatków energetycznych, pomimo, że posiada fachowe wykształcenie, a staż odbyła w biurze poselskim. Jednocześnie odwołująca podniosła, że brak pomocy na żywność jest dla niej upokarzający i zmusza do zaciągnięcia kredytu. Fakt, że nie pokazała całego mieszkania nie może stanowić podstawy do odmowy udzielenia jej niezbędnej pomocy finansowej. Pracownicy OPS w czasie przeprowadzania wywiadu środowiskowego mieli możliwość obejrzenia przedpokoju i kuchni. W ocenie odwołującej nie ma obowiązku oprowadzania pracowników socjalnych po całym mieszkaniu, a prawo chroni nienaruszalność mieszkania. W wyglądzie kuchni i przedpokoju, jak stwierdziła D.C., nie stwierdzono zmian wskazujących na to, że się wzbogaciła.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w K. decyzją z dnia [...] r. nr [...], na mocy art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. kodeks postępowania administracyjnego (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 267, dalej k.p.a.) utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję.

W motywach uzasadnienia Kolegium w pierwszej kolejności przywołało dotychczasowy przebieg sprawy oraz przepisy prawne regulujące przedmiot postępowania. Dalej Kolegium stwierdziło, że wydanie decyzji w sprawie przyznania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej wymaga uprzedniego przeprowadzenia wywiadu środowiskowego bądź aktualizacji wywiadu jeżeli wnioskodawca stale korzysta ze świadczeń pomocy społecznej. Brak jest więc prawnej możliwości korzystania z "aktualnego" wywiadu, który był przeprowadzony przed datą złożenia wniosku o pomoc. Wywiad środowiskowy służy ustaleniu całokształtu sytuacji wnioskodawcy- osobistej, rodzinnej, dochodowej, majątkowej, bytowej. Wywiad jest przeprowadzany w miejscu zamieszkania strony m. in. w celu ustalenia sytuacji mieszkaniowej i bytowej wnioskodawcy, co łączy się oględzinami lokalu. W ocenie organu w niektórych sytuacjach, np. związanych z ustaleniem odrębnego gospodarstwa domowego oględziny mogą dotyczyć nawet półek w szafie czy lodówce. Oględziny pokoju stanowią więc niezbędny element dla ustalenie sytuacji mieszkaniowej i bytowej wnioskodawcy. Bez przeprowadzenia oględzin całego lokalu nie jest możliwe ustalenie całokształtu prawdy obiektywnej dotyczącej sytuacji mieszkaniowej i bytowej wnioskodawcy. Ponadto uniemożliwienie przeprowadzenia oględzin lokalu stanowi przejaw braku współpracy z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu trudnej sytuacji bytowej, co stanowi samodzielną przesłankę do odmowy przyznania świadczeń pieniężnych pomocy społecznej.

We wniesionej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach skardze D.C. stwierdziła, że złożyła dwa odrębne wnioski o pomoc: jeden z nich dotyczył przyznania pomocy na zakup żywności na miesiąc czerwiec 2014 r., a drugi dotyczył wniosku o przyznanie zasiłku okresowego. Uważa, że organ I instancji niezasadnie rozpoznał łącznie oba te wnioski. D.C. oświadczyła, że jest osobą bezrobotną bez prawa do zasiłku, samotnie gospodarującą, nie posiadającą żadnych dochodów. Jednocześnie skarżąca stwierdziła, że złożyła dwa odrębne wnioski o pomoc: jeden z nich dotyczył przyznania pomocy na zakup żywności na miesiąc czerwiec 2014 r., a drugi dotyczył wniosku o przyznanie zasiłku okresowego. Skarżąca uważa, że organ I instancji bezzasadnie rozpoznał oba wnioski łącznie. D.C. podniosła ponadto, że fakt iż nie pokazała całego mieszkania nie stanowi naruszenia prawa, tym bardziej że pracownik socjalny "jakiś czas temu" oglądał już mieszkanie. Oświadczyła, że nie ma obowiązku "oprowadzania" pracownika socjalnego po całym mieszkaniu. W wyglądzie kuchni i przedpokoju nie nastąpiły żadne zmiany, które wskazywałyby na jej wzbogacenie.

W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze w K., powtarzając argumentację zawartą w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji, wniosło o jej oddalenie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Stosownie do treści art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.), sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej, przy czym kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Dokonując kontroli legalności działania organów administracji, w świetle brzmienia art. 145 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 roku Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2013r. poz. 270 ze zm.), zwanej dalej P.p.s.a., sądy administracyjne mogą w razie uznania kontrolowanego aktu, za nielegalny w rozumieniu w/w przepisów, uchylić ten akt lub stwierdzić jego nieważność. Zgodnie zaś z art.134 § 1 tej ustawy, rozstrzygają w granicach danej sprawy, nie będąc jednak związanymi zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną, a zatem oceniają legalność decyzji również z urzędu.

W tak określonym zakresie kognicji Sąd uznał, że skarga nie zasługuje na uwzględnienie, albowiem zaskarżone rozstrzygnięcie jest zgodne z prawem.

Zgodnie z art. 38 ust. 1 ustawy z o pomocy społecznej zasiłek okresowy przysługuje w szczególności ze względu na długotrwałą chorobę, niepełnosprawność, bezrobocie, możliwość utrzymania lub nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego - osobie samotnie gospodarującej, której dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej. Natomiast na podstawie art. 39 ust. 1 wyżej cytowanej ustawy w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej może być przyznany zasiłek celowy.

Oba rodzaje wsparcia przyznawane są ze środków publicznych w celu zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych tych osób, które trwale lub chwilowo nie mogą tego uczynić z własnych środków materialnych.

W art. 2 ustawy o pomocy społecznej zamieszczono nie tylko definicję pomocy społecznej ale także sformułowano zasadę pomocniczości. Zasada ta wyznacza ramy działania organów pomocy społecznej. Oznacza, że jednostka powinna możliwie najlepiej wypełniać te zadania, z którymi może uporać się własnymi siłami, a pomoc – tam gdzie jest to możliwe - powinna przekształcać się w samopomoc (por. St. Nitecki, Komentarz do ustawy o pomocy społecznej, Wrocław 2013). Pomoc ze środków publicznych może być zatem udzielona dopiero wtedy, gdy wnioskujące o nią osoby nie są w stanie, z przyczyn obiektywnych, uczynić tego same. Z tego tytułu rolą organu rozpatrującego wniosek o przyznanie wsparcia jest ocenić nie tylko indywidualne potrzeby lecz także możliwości wnioskodawcy, których wykorzystanie może stanowić o braku konieczności przyznawania wnioskodawcy wsparcia ze środków publicznych. Celem pomocy społecznej jest bowiem nie tylko zaspokajanie materialnych potrzeb obywateli lecz także działania zmierzające do przezwyciężania trudnej sytuacji, w jakiej osoby te znajdują się. Bezsprzecznie niezbędne jest tu współdziałanie organu i osoby wnioskującej o pomoc społeczną. Wymagana jest tu aktywność zarówno po stronie pracowników organu jak i po stronie wnioskodawcy. Zajmowanie wobec organu postawy roszczeniowej, odnoszenie się w sposób krytyczny do jego działań, poddawanie w wątpliwość ich sensowności nie jest środkiem zmierzającym do poprawy sytuacji osoby potrzebującej, a wręcz może świadczyć o pozorowaniu swojej złej sytuacji bytowej. Egzekucja od wnioskodawcy obowiązku współdziałania jest istotna z uwagi na fakt, że pomoc ta nie może się sprowadzać do prostego rozdawnictwa świadczeń. Bierna bądź roszczeniowa postawa wnioskodawców może spowodować odmowę przyznania świadczenia bądź wstrzymania wypłaty świadczenia (por. wyrok WSA w Poznaniu z dnia 13 czerwca 2013 r. sygn. akt IV SA/Po 452/13, dostępny w bazie orzeczeń CBOIS).

Na mocy art. 11 ust. 2 ustawy brak współdziałania osoby lub rodziny z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej, odmowa zawarcia kontraktu socjalnego, niedotrzymywanie jego postanowień, nieuzasadniona odmowa podjęcia zatrudnienia, innej pracy zarobkowej przez osobę bezrobotną lub wykonywania prac społecznie użytecznych, o których mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, lub nieuzasadniona odmowa podjęcia leczenia odwykowego w zakładzie lecznictwa odwykowego przez osobę uzależnioną mogą stanowić podstawę do odmowy przyznania świadczenia, uchylenia decyzji o przyznaniu świadczenia lub wstrzymania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej. Postawa wnioskodawcy podlega zatem ocenie organu, od której to oceny zależy udzielenie bądź nieudzielanie świadczenia.

Jako brak współdziałania z organem traktować trzeba bezspornie uniemożliwienie zbadania czy to potrzeb czy też możliwości wnioskodawcy. Służy temu celowi wywiad środowiskowy prowadzący do określenia, przy zastosowaniu zasady indywidualizacji, czy możliwe jest przyznanie świadczeń a jeśli tak, to jaka ich wysokość świadczenia będzie sprawiedliwa dla osoby czy rodziny ubiegającej się o wsparcie.

Zgodnie z art. 106 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej decyzję administracyjną o przyznaniu lub odmowie przyznania świadczenia wydaje się po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego, przy czym wywiad środowiskowy w myśl art. 107 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej ma na celu ustalenie sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej osoby lub rodziny. Natomiast w myśl art. 107 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej w przypadku ubiegania się o przyznanie świadczenia z pomocy społecznej po raz kolejny, a także gdy nastąpiła zmiana danych zawartych w wywiadzie, sporządza się aktualizację wywiadu z tym zastrzeżeniem, że wobec osób korzystających ze stałych form pomocy aktualizację sporządza się nie rzadziej niż co 6 miesięcy, mimo braku zmiany danych. Wywiad środowiskowy nie jest wyłącznie elementem postępowania dowodowego, lecz jest również instrumentem pracy socjalnej, zatem przeprowadzenie wywiadu nie powinno wiązać się wyłącznie z ubieganiem o przyznanie świadczenia, a w szczególności świadczenia pieniężnego, lecz z szeregiem działań zmierzających do wyprowadzenia osoby z trudnej sytuacji, a tym samym wywiad taki może w innej formule być przeprowadzany bardzo często, stosownie do potrzeb deklarowanych przez osobę korzystającą ze świadczeń, jak i dostrzeganych przez prowadzącego daną osobę czy rodzinę pracownika socjalnego. (por. wyrok WSA w Gliwicach z dnia 26 września 2013 r. sygn. akt IV SA/Gl 453/13, dostępny w bazie orzeczeń CBOIS).

Zdaniem Sądu organy obu instancji precyzyjnie przedstawiły w swoich decyzjach, powołując konkretne okoliczności, że skarżąca postępowaniem swoim uchybiła obowiązkowi współpracy.

Z akt niniejszej sprawy wynika, że po złożeniu wniosku o przyznanie pomocy skarżąca pismem z dnia 20 maja 2014 r. została wezwana do umożliwienia przeprowadzenia wywiadu środowiskowego we wskazanym terminie (2 czerwca 2014 r.). W trakcie przeprowadzonego wywiadu środowiskowego pracownicy socjalni zadali skarżącej pytanie czy zamieszkuje w lokalu, w którym przeprowadzany był wywiad. D.C. nie udzieliła odpowiedzi na to pytanie zalecając pracownikom OPS rozejrzeć się po kuchni i wyciągnąć wnioski. Na prośbę o możliwość wglądu do innego pomieszczenia (pokoju), który był podczas wywiadu zamknięty skarżąca nie wyraziła na to zgody, stwierdzając, że prośba pracowników jest pozbawiona podstaw prawnych oraz narusza jej dobra osobiste. Takie działanie skarżącej (już samo w sobie) jest wystarczającą przesłanką do odmowy przyznania wnioskowanej pomocy (art. 11 ustawy o pomocy społecznej). Jak wcześniej zauważa się rodzinny wywiad środowiskowy służy bowiem dokonaniu ustaleń faktycznych, które mają pomóc w określeniu zarówno potrzeb osoby lub rodziny ubiegającej się o świadczenia z pomocy społecznej jak i możliwości samodzielnego ich zaspokojenia.

Zarzut nękania skarżącej wywiadami środowiskowymi wynika z niezrozumienia istoty tej czynności procesowej, a tym bardziej nie może stanowić formy naruszenia godności takiej osoby. Skarżąca zarówno w odwołaniu jak i w skardze nie wyjaśniła przyczyn, dla których nie mogła okazać całego zajmowanego przez nią lokalu. Ogólne stwierdzenia o nieprawidłowościach w działaniach organów zawarte w skardze jako jej uzasadnienie nie uzasadniają biernej postawy wobec koniecznych czynności organu pomocy mających na celu wszechstronne rozpoznanie sprawy. Nie ulega wątpliwości, że taka postawa skarżącej świadczy o braku chęci współpracy z organami pomocowymi. Powyższe uprawnia do stwierdzenia, że organy nie przekroczyły granic uznania administracyjnego, gdyż podjęto wszelkie niezbędne kroki do wyjaśnienia stanu faktycznego, a decyzji wydanej w sprawie nie można określić jako nacechowanej dowolnością.

W tym stanie rzeczy Sąd na podstawie art. 151 P.p.s.a. skargę oddalił.