Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku w składzie następującym: Przewodniczący sędzia WSA Marek Leszczyński, Sędziowie asesor sądowy WSA Marta Joanna Czubkowska (spr.) sędzia WSA Elżbieta Lemańska, Protokolant specjalista Katarzyna Derewońko, po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 18 kwietnia 2024 r. sprawy ze skargi S. Z. N. na decyzję Rektora Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku z dnia 1 grudnia 2023 r. nr R.447.8.2023 w przedmiocie skreślenia z listy studentów oddala skargę

Skarga została wywiedziona na podstawie następujących okoliczności faktycznych i prawnych.

Decyzją Rektora Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku z 27 września 2023 r. znak DWL.450.42404.2023, na podstawie art. 108 ust. 2 pkt 2 ustawy z 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 742 ze zm.; dalej powoływana jako ustawa) i § 19 ust. 1 pkt 2 w zw. z ust. 5 pkt 3 lit. a Regulaminu studiów I stopnia, II stopnia oraz jednolitych studiów magisterskich Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku (dalej: Regulamin), skreślono skarżącą S. z listy studentów drugiego roku kierunku lekarskiego Wydziału Lekarskiego z Oddziałem Stomatologii i Oddziałem Nauczania w Języku Angielskim – kierunek lekarski Oddział English Division z powodu stwierdzenia braku postępów w nauce.

Organ wskazał, że § 19 ust. 1 pkt 2 Regulaminu umożliwia wydanie decyzji o skreśleniu z listy studentów w przypadku stwierdzenia braku postępów w nauce i nie uzyskania zaliczenia semestru lub roku w określonym terminie. Na podstawie § 19 ust. 5 pkt 3 lit. a wydaje się decyzję o skreśleniu z listy studentów w stosunku do studenta, który nie zaliczył roku studiów po raz drugi. Student, który nie zaliczył przedmiotów z danego roku ma obowiązek zaliczenia tych przedmiotów nie później niż w następnym roku akademickim, na którym podejmuje naukę. Tymczasem po raz kolejny skarżąca nie zaliczyła w roku akademickim 2022/2023 Anatomii i anatomii zintegrowanej. Według organu sytuacja ta świadczy o braku postępów w nauce oraz nie rokuje terminowego i pomyślnego ukończenia studiów. Mimo otrzymania 18 września 2023 r. informacji o zamiarze skreślenia strony z listy studentów i możliwości wypowiedzenia się w tej kwestii, skarżąca nie skorzystała też z tego uprawnienia.

Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy złożyła skarżąca, reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika. W pierwszej kolejności podniesiono zarzuty dotyczące formalnej wadliwości przeprowadzonego postępowania. I tak zarzucono, że doręczenie zawiadomienia z 18 września 2023 r. drogą mailową narusza określony w art. 14 K.p.a. tryb pisemnego postępowania, gdyż przesłany w taki sposób skan nie spełnia definicji pisma w postaci papierowej lub elektronicznej. Ponadto adres mailowy studentki nie jest adresem do doręczeń pism elektronicznych, co z kolei stanowi naruszenie art. 39 K.p.a. Wskazano, że informacja o wszczęciu postępowania została doręczona studentce w dniu 21 września 2023 r. Pełnomocnik skarżącej w dniu 27 września 2023 r., a więc w wyznaczonym terminie 7 dni od "doręczenia pisma" złożył wyjaśnienia, załączając dokumentację medyczną i wskazując szereg okoliczności, które jego zdaniem, powinny skutkować umorzeniem postępowania i dopuszczeniem skarżącej do dalszych studiów. Pomimo tego organ w dniu 27 września 2023 r. wydał decyzję o skreśleniu skarżącej z listy studentów.

W dalszej kolejności zarzucono naruszenie art. 8 K.p.a. poprzez zmianę "podstawy" skreślenia, gdyż organ najpierw powołał § 19 ust. 9 Regulaminu (w zawiadomieniu) a następnie jako podstawę skreślenia wskazał § 19 ust. 1 pkt 2 i 5 pkt 3 lit. a Regulaminu. Zmiana podstawy decyzji przekłada się na uniemożliwienie wzięcia czynnego udziału w postępowaniu stronie – która ustosunkowując się do wskazanych przez uczelnię argumentów nie wiedziała, że ostatecznie zostaną powołane inne regulacje.

W sprawie naruszono także art. 10 K.p.a., gdyż nie dość że decyzja została wydana jeszcze w czasie, gdy nie upłynął termin na zapoznanie się z aktami i wypowiedzenie się strony, to dodatkowo pominięto przedstawione przez pełnomocnika argumenty. Nie ustosunkowano się do nich w żaden sposób, w szczególności do przedłożonego zaświadczenia lekarskiego, stwierdzając – wręcz niezgodnie z prawdą – że skarżąca nie skorzystała z przewidzianych w art. 10 K.p.a. możliwości.

Zdaniem skarżącej uzasadnienie decyzji zostało sporządzone z naruszeniem art. 107 § 3 K.p.a., tj. w sposób uniemożlwiający merytoryczną kontrolę. Uzasadnienie decyzji jest lakoniczne i sztampowe, nie zawiera jakiejkolwiek analizy indywidulanej sytuacji skarżącej. Tymczasem decyzja wydana na podstawie art. 108 ust. 2 ustawy, ma charakter uznaniowy i wymaga wszechstronnego rozpatrzenia, znajdującego odzwierciedlenie w jej uzasadnieniu. Zdaniem skarżącej w sprawie niniejszej mamy do czynienia z "dowolnością" w wydawaniu decyzji, a nie z "uznaniowością administracyjną".

Skarżąca zarzuciła, że w § 19 ust. 10 Regulaminu przewidziany została wyjątek, który stanowi, że student może powtarzać rok w pewnych okolicznościach więcej niż raz. Marginalnie wskazano też na niespójność przepisów Regulaminu, gdyż § 19 jest wewnętrznie niespójny. W ust. 1 § 19 zacytowana jest regulacja z art. 108 ust. 2 pkt 2 ustawy czyli jest to przepis o charakterze uznaniowym, natomiast już ust. 5 odnoszący się do ust. 1 pkt 2, zmienia się w przepis o charakterze obligatoryjnym.

Końcowo skarżąca wywiodła, że jej sprawa ma szersze podłoże dotyczące nieprawidłowości w funkcjonowaniu zasad weryfikacji wiedzy studentów na uczelni i w jej poszczególnych zakładach. Brak przestrzegania wewnętrznych regulaminów dydaktycznych prowadzi do sytuacji nierównego traktowania studentów znajdujących się w podobnej sytuacji jeżeli chodzi o możliwość zaliczenia zajęć, a tym samym o możliwość dopuszczenia do egzaminu – co może prowadzić do wniosku, że na uczelni zdarzają się zachowania dyskryminacyjne. Ponadto istnieje duże zróżnicowanie pomiędzy poszczególnymi zakładami, jeżeli chodzi o ich regulaminy dydaktyczne, co rodzi poczucie niesprawiedliwości u studentów. Przykładowo są zakłady w których wewnętrzne regulaminy dydaktyczne pomimo braku uzyskania wymaganej punktacji dopuszczają studenta do egzaminu lecz ze stratą jednego podejścia lub też dopuszczają możliwość podejścia do tzw. egzaminu przedwstępnego, a dopiero po pozytywnym zaliczeniu, studenci zostają dopuszczeni do egzaminu właściwego. W zakładzie Anatomii w latach ubiegłych zdarzały się przypadki, gdy studenci wbrew regulaminowi byli dopuszczani do czwartego podejścia do egzaminu.

Zaznaczono przy tym, że skreślenie z listy studentów jest bardzo daleko idącą i dotkliwą sankcją mającą niebagatelny wpływ na losy i dalsze życie studenta. Podniesiono, że skarżąca zaliczyła wszystkie wymagane przedmioty II roku (18 przedmiotów) w pierwszym podejściu. Pomimo osiągnięcia dobrych wyników, przeszkodą w kontynuowaniu studiów okazał się brak zaliczenia z jednego przedmiotu jakim jest anatomia. Wskazano, że skarżąca borykała się z problemami natury osobistej związanymi z sytuacją rodzinną ale też z obciążeniem związanym z wydaleniem z uczelni po nie zaliczonym I roku studiów. Wydarzenia te doprowadziły do zaburzeń w zdrowiu psychicznym skarżącej. Do wniosku dołączono dokumentację medyczną.

Decyzją z 1 grudnia 2023 r. znak R.447.8.2023 Rektor Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, działając na podstawie art. 108 ust. 2 pkt 2 i 3 ustawy i § 19 ust. 1 pkt 2 i 3 w zw. z ust. 5 pkt 3 lit. a i ust. 9 w zw. z § 15 ust. 5 Regulaminu, utrzymał w mocy własną decyzję z 13 października 2023 r.

W uzasadnieniu decyzji organ w pierwszej kolejności odniósł się do zarzutów formalnych dotyczących uchybień przy wydawaniu zaskarżonej decyzji i stwierdził, że nie zasługują one na uwzględnienie. Wywiódł, że skarżąca uczestniczyła w postępowaniu poprzedzającym wydanie decyzji, biorąc udział w spotkaniach z przedstawicielami uczelni oraz składając swoje stanowiska w sprawie, co potwierdza znajdująca się w aktach sprawy obfita korespondencja. Dodatkowo wskazano, że w postępowaniu dotyczącym skreślenia z listy studentów, w zakresie doręczeń zastosowanie mają regulacje szczególne wynikające z art. 358a ustawy. Ponadto, z § 9 ust. 3 Regulaminu jednoznacznie wynika, że korespondencja elektroniczna ze studentem odbywa się za pośrednictwem studenckiego konta uczelnianego w domenie student.umb.edu.pl. Na taki adres mailowy skarżąca otrzymała decyzję, z którą się zapoznała o czym świadczy złożony w terminie wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Nadto, zdaniem organu, decyzja zawiera wymagane art. 107 § 1 pkt 6 K.p.a. uzasadnienie faktyczne i prawne. W uzasadnieniu zawarte zostały motywy, jakimi kierowano się wydając decyzję o skreśleniu, w tym tok rozumowania organu. Zarzuty stawiane w tym zakresie, są więc de facto polemiką z samym rozstrzygnięciem, które wprawdzie faktycznie ma charakter decyzji uznaniowej, natomiast nie nosi ono cech dowolności.

W zakresie oceny merytorycznej wskazano, że skarżąca w roku akademickim 2021/2022 nie zaliczyła na I roku studiów dwóch przedmiotów: Anatomii człowieka i Histologii. Dostała warunkowy wpis na studia na II rok i zobowiązała się do uczęszczania na zajęcia i zaliczenia warunkowych przedmiotów. Z uzyskanych informacji z Zakładu Anatomii Prawidłowej Człowieka wynika, że skarżąca była często nieobecna na zajęciach. W roku akademickim 2022/2023 ponownie nie zaliczyła przedmiotu Anatomia człowieka. Tym samym nie zrealizowała warunku, pod którym została dopuszczona do studiowania na kolejnym roku. Organ przywołał regulacje § 19 ust. 9, § 19 ust. 4 lit. d, § 19 ust. 5 pkt 3 lit. b i wywiódł, że niezaliczenie przedmiotów z danego roku rodzi obowiązek ich zaliczenia w roku akademickim kolejnym, a brak zaliczenia przedmiotów realizowanych warunkowo wyklucza ubieganie się o powtarzanie roku. Rektor wskazał, że Regulamin definiuje sytuacje braku postępów w nauce ("w szczególności niezaliczenie roku"), a nadto w przypadku stwierdzenia braku postępów w nauce, nieuzyskania zaliczenia semestru lub roku w określonym terminie - skutkuje to skreśleniem z listy studentów w przypadku braku możliwości bądź podstaw do powtarzania po raz kolejny roku studiów.

Rektor przytoczył także regulacje zawarte w pkt 8 Regulaminu zajęć dydaktycznych w Zakładzie Anatomii Prawidłowej Człowieka obowiązującym studentów kierunku lekarskiego, z którego wynika, że uzyskanie poniżej 77 punktów powoduje niemożność dopuszczenia studenta do egzaminu, zaś liczba punktów w czasie trwania roku akademickiego jest ostateczna. To właśnie z powodu nieuzyskania wymaganej liczby punktów nie dopuszczono skarżącej do egzaminu. Organ zaznaczył, że skarżąca powołuje się na obniżenie wymaganej minimalnej liczby punktów w roku akademickim 2021/2022, ale nawet po obniżeniu punktacji skarżąca nie uzyskałaby wymaganej liczby punktów. Kolejne obniżenie liczby punktów w roku akademickim 2022/2023 jest niemożliwe z powodu obniżonego już progu zaliczenia przedmiotu. Dodatkowo okoliczność taka prowadziłaby do nierównego traktowania studentów. Określony w poszczególnych latach akademickich próg punktowy dotyczył wszystkich studentów realizujących przedmiot w danym roku, a nie ma podstaw do indywidualnego obniżania wymogów

w przypadku skarżącej, ani do porównywania progu punktowego w poszczególnych latach. Także wskazano, że zasady zaliczenia poszczególnych przedmiotów mogą się między sobą różnić, a więc nie można odnosić zasad zaliczania przedmiotu Anatomia człowieka do innych przedmiotów. Nie ustalono też, aby inni studenci uczęszczający na Anatomię człowieka byli potraktowani w sposób bardziej korzystny. Organ stwierdził, że bezzasadne jest powoływanie się przez skarżącą na możliwość kilkukrotnego podejścia innych studentów do egzaminów, ponieważ skarżąca nie została dopuszczona do egzaminu, zaś to studenci dopuszczeni do egzaminu mogą korzystać z prawa do dwóch egzaminów poprawkowych.

Organ nie podzielił zarzutu o niespójności zapisów § 19 ust. 9 Regulaminu z ust. 10 tego paragrafu. Wskazano, że § 19 ust. 9 wyraźnie stanowi, że student, który nie zaliczył przedmiotu realizowanego warunkowo, nie może ubiegać się o prawo powtarzania roku, zaś ust. 10 dotyczy tych przypadków, w których student może korzystać w prawa powtarzania, określając ile razy uprawnienie to mu przysługuje.

W kwestii sytuacji zdrowotnej skarżącej Rektor wskazał, że okoliczności te nie były zgłaszane w trakcie roku akademickiego 2021/2022 ani 2022/2023. Problemy zdrowotne zaczęto podnosić po uzyskaniu informacji o niezaliczeniu przedmiotu. Informacja o podjęciu leczenia została przedłożona dopiero wraz z pismem z 27 września 2023 r., dokument zatytułowany Independent Psychiatrie Report (Niezależny Raport Psychiatryczny) jest datowany na 26 września 2023 r. a kolejna informacja o leczeniu ma datę 8 października 2023 r. Wszystkie więc informacje pochodzą z okresu późniejszego niż termin zaliczenia przedmiotu Anatomia. Skarżąca przystępując do zajęć i zaliczeń wyrażała chęć udziału w nich, tym samym okoliczności te nie mogą być brane pod uwagę. Powołując się na wyrok WSA w Olsztynie (II SA/Ol 275/20) organ podniósł, że jeżeli student nie korzystał z urlopu zdrowotnego, to problemy zdrowotne nie miały bezpośredniego związku z tym, że nie uzyskał zaliczeń. Student na mocy ślubowania i przepisów regulaminu studiów jest – a przynajmniej powinien być – świadom spoczywających na nim obowiązków oraz jest zobowiązany do współpracy z organami szkoły w zakresie podstawowej działalności uczelni, czyli kształcenia. Z tego właśnie powodu nie ma potrzeby wyjaśniania mu obowiązków, które powinny być dla niego oczywiste, bo wybierając uczelnię sam poddał się reżimowi prawnemu w niej obowiązującemu. Ponadto organy uczelni nie powinny brać pod uwagę sytuacji rodzinnej i osobistej studenta (tak: WSA w Lublinie, II SA/Lu 561/09).

Końcowo organ podniósł, że w interesie społecznym, rozumianym w sprawie niniejszej jako interes społeczności akademickiej jest to, aby naukę na studiach kontynuowały osoby o odpowiednim zasobie wiedzy. Interes wszystkich członków wspólnoty akademickiej, w kontekście prezentowania przez studentów odpowiedniego poziomu opanowania materiału objętego programem studiów, jak i poziomem wiedzy ogólnej, przekłada się na renomę uczelni, wartość niematerialną dyplomu ukończenia studiów na tej uczelni oraz pozycję rynkową jej absolwentów. Uczelnia powinna zatem dbać o jak najwyższą jakość kształcenia, ma przekazać wiedzę na najwyższym poziomie, tak by jej absolwenci radzili sobie z problemami które spotkają ich w przyszłym życiu zawodowym, co jest szczególnie istotne w kształceniu studentów na kierunkach medycznych, których absolwenci odpowiadają za zdrowie i życie pacjentów. Powyższe jest możliwe do osiągniecia nie tylko na etapie przyjęć, ale przede wszystkim poprzez weryfikację wiedzy na poszczególnych etapach studiów (tak: WSA w Gliwicach, III SA/Gl 4/21).

Skargę do sądu administracyjnego wywiodła S. i zarzuciła naruszenie:

1) art. 108 ust. 2 pkt 2 i 3 i ust. 3 w zw. z art. 23 ust. 4 ustawy oraz § 19 ust. 1 pkt 2 i 3 Regulaminu, przez utrzymanie w mocy decyzji o skreśleniu z listy studentów, mimo że w sprawie nie zaszły przesłanki do jej wydania;

2) art. 7, art. 77 § 1, art. 80 i art. 107 § 3 K.p.a., przez niewyczerpujące zebranie

i rozpatrzenie całego materiału dowodowego i niepodjęcie wszelkich kroków niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego i załatwienia sprawy,

w tym całkowite pominięcie, że skarżąca w toku postępowania w przedmiocie skreślenia z listy studentów wielokrotnie składała wyjaśnienia, w tym także szerokie zeznania przy wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, a także całkowite pominięcie okoliczności wskazujących na nierówne traktowanie studentów, brak dostatecznej analizy zgromadzonego materiału dowodowego, brak wyjaśnienia wszystkich okoliczności mających wpływ na treść wydanej decyzji, brak odniesienia się do tych okoliczności w treści uzasadnienia decyzji, co skutkowało wydaniem decyzji uznaniowej mającej charakter dowolnej oceny sytuacji skarżącej, uniemożliwiającej przy tym zbadanie czym kierował się organ przy jej wydawaniu;

2. art. 8 K.p.a., przez brak prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie, bez kierowania się zasadami bezstronności i równego traktowania, co przełożyło się na utrzymanie w mocy decyzji o skreśleniu skarżącej z listy studentów, pomimo że inni studenci mieli więcej możliwości uzyskania zaliczenia przedmiotu, a skarżąca została skreślona z listy studentów, mimo tego że uczelnia nie udostępniła jej podobnych możliwości;

3. art. 9 i 11 K.p.a., przez niedostateczne wyjaśnienie podstaw i przesłanek utrzymania w mocy decyzji w sprawie skreślenia skarżącej z listy studentów;

4. art. 138 § 1 pkt 1 K.p.a. polegające na bezzasadnym utrzymaniu

w mocy decyzji Rektora.

Wskazując na powyższe naruszenia skarżąca wniosła o uchylenie decyzji obydwu instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia oraz zasądzenie kosztów według norm przepisanych.

W uzasadnieniu skargi skupiono się na argumentacji dotyczącej charakteru decyzji uznaniowej i szczególnego znaczenia uzasadnienia takiej decyzji, które musi być przekonujące i wyczerpujące, zwłaszcza w przypadku decyzji negatywnych dla strony, tak jak ma to miejsce w sprawie niniejszej. Rozstrzygnięcie podejmowane przez organ w ramach uznania administracyjnego nie może oznaczać jego dowolności. Zarzucono, że organ nie dokonał analizy zgromadzonych w sprawie materiałów. Zasadniczo nie ustosunkował się do nich, a jeżeli już to w sposób wyjątkowo ogólnikowy, nie pozwalający na ustalenie jakie okoliczności zostały uznane przez organ i jak wpłynęły na treść decyzji. Zdaniem skarżącej, można odnieść wrażenie, że organ wydając decyzję potraktował ją jak decyzję związaną - zamykając uzasadnienie na ustaleniu, że skarżąca nie zaliczyła przedmiotu, co skutkowało jej wydaleniem ze studiów. Tego rodzaju uzasadnienie nie wyczerpuje wymogów stawianych przed decyzjami uznaniowymi.

Nie sposób także uznać, by podnoszone w czasie postępowania argumenty - w szczególności dotyczące stanu zdrowia skarżącej - nie mogły być wzięte pod uwagę. Organ ma wręcz obowiązek rozpatrywania całości sytuacji i ustalenie obiektywnej prawdy w celu wydania prawidłowej decyzji. Stwierdzenie, że okoliczności zgłoszonych w terminie odwoławczym, nie będzie brał pod uwagę jest niedopuszczalne. Ponadto nie sposób uznać, by pominięcie przez organ podnoszonych wielokrotnie zarzutów o nierównym traktowaniu studentów - łącznie z przedstawieniem dowodów na tę okoliczność - mogło być potraktowane jako prawidłowe przeprowadzenie postępowania i wyczerpująca analiza zgromadzonego materiału.

Skarżąca zwróciła też uwagę, że zgodnie z art. 15 K.p.a. (zasada dwuinstancyjności) organ był zobowiązany do rozpoznania sprawy ponownie w jej całokształcie, zatem powinien był wezwać skarżącą do wykazania okoliczności, na które się powołała. Nadto organ, zgodnie z art. 9 § 1, art. 8 i art. 10 § 1 K.p.a., winien w sposób należyty i wyczerpujący informować strony o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków, a także czuwać nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa. W tym celu organ powinien udzielać stronom niezbędnych wyjaśnień i wskazówek. Zdaniem skarżącej nie sposób uznać, by organ w przedmiotowym postępowaniu respektował te zasady, zwłaszcza, że w skarżonej decyzji organ nie ustosunkował się w ogóle bądź w sposób jedynie zdawkowy do przedłożonych w trakcie postępowania oraz w samym wniosku o ponowne rozpatrzenie decyzji dowodów i oświadczeń składanych przez skarżącą. Dokumentacja medyczna świadcząca o stanie zdrowia pomimo, że wydana i opierająca się o diagnozy postawione już w trakcie postępowania odwoławczego dotyczyły sytuacji zdrowotnej skarżącej na przestrzeni całego okresu studiów na UM. Organ winien rozważyć, czy zaświadczenia o stanie zdrowia nie wykluczały możliwości realnej oceny przez skarżącą swego stanu zdrowia w trakcie odbywania studiów. Ponadto organ lakonicznie odniósł się do tez, mających poparcie w materiale dowodowym, odnośnie nierównego traktowania studentów.

Tym samym stwierdzić należy, że wydanie decyzji uznaniowej w sprawie niniejszej opierało się o dowolną analizę zgromadzonego materiału dowodowego, co skutkowało wydaniem decyzji z pominięciem podnoszonych przez stronę okoliczności. W ocenie skarżącej niedopuszczalna jest sytuacja wydania przez organ decyzji uznaniowej przy traktowaniu jej jak decyzji związanej.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej odrzucenie, ewentualnie oddalenie. Wskazał, że skarżąca jest studentką kierunku lekarskiego, którego podstawą jest wiedza właśnie z anatomii, dlatego też jest to przedmiot realizowany na pierwszym roku. Przedmioty realizowane w latach kolejnych są oparte na wiedzy z anatomii. Strona realizowała już jeden warunek z tego przedmiotu i mimo powtarzania przedmiotu na kolejnym roku nie osiągnęła progu punktowego dopuszczającego do egzaminu. Łączna suma punktów do otrzymania ze wszystkich kolokwiów z Anatomii to 220, natomiast wystarczy 77, żeby zostać dopuszczonym do egzaminu. Skarżąca otrzymała tylko 55,5 punktów z czego tylko 5,5 punktu (na 70 możliwych) z części praktycznej. Podtrzymano stanowisko, że uczelnia, powinna dbać o jak najwyższą jakość kształcenia, ma przekazać wiedzę na najwyższym poziomie tak, by jej absolwenci radzili sobie z problemami, które spotkają ich w przyszłym życiu zawodowym, co jest szczególnie istotne w kształceniu studentów na kierunkach medycznych. Zasadnie zatem przyznano prymat interesu społecznego, przed interesem skarżącej.

Zdaniem organu powoływanie się na problemy natury osobistej nie zasługują na uwzględnienie. Wskazano przy tym, że skarżąca jest niekonsekwentna w swoim stanowisku, gdyż z jednej strony powołuje się na problemy z przyswajaniem wiedzy, a z drugiej na pozytywne złożenie wszystkich wymaganych egzaminów, poza anatomią. Logicznym wydaje się fakt, że po niedopuszczeniu do egzaminu z anatomii na pierwszym roku skarżąca powinna wykazać się większą sumiennością i zaangażowaniem właśnie w ten przedmiot. Tymczasem, realizując przedmiot po raz drugi, skarżąca nie dołożyła należytej staranności. Jest to kluczowy przedmiot w kształceniu przyszłych lekarzy. Ponownie wskazano, że wszelkie informacje o problemach zdrowotnych skarżącej zostały zgłoszone po braku uzyskania zaliczenia przedmiotu. Studentka w trakcie zajęć nie zgłaszała przeciwskazań do udziału w nich. Na zły stan zdrowia zaczęła powoływać się dopiero po powzięciu informacji o niezaliczeniu przedmiotu.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku zważył, co następuje.

Skarga nie zasługuje na uwzględnienie.

Kontrolowana w niniejszej sprawie decyzja nie jest bowiem dotknięta wadami podniesionymi w skardze, jak również innymi, które sąd administracyjny jest zobowiązany uwzględniać z urzędu jako niezwiązany wnioskami i zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 134 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1635 ze zm.; dalej powoływana jako P.p.s.a.), a które to wady przemawiałyby za wyeliminowaniem jej z obrotu prawnego. Przy czym dodatkowego podkreślenia wymaga, uwzględniając zakres i charakter podniesionych w skardze zarzutów, że sąd kontrolując zaskarżoną decyzję bada ją wyłącznie pod względem zgodności (legalności) z obowiązującymi przepisami prawa, a nie celowości, a tym bardziej słuszności jej wydania.

W rozpatrywanym przypadku sądową kontrolą objęta została decyzja skreślająca skarżącą z listy studentów. W podstawie prawnej zaskarżonej decyzji Rektora wydanej w drugiej instancji wskazano art. 108 ust. 2 pkt 2 i 3 ustawy z 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. z 2023 r., poz. 742 ze zm.; dalej powoływana jako ustawa), tzn. przesłanki braku postępów w nauce oraz nieuzyskania zaliczenia semestru lub roku w określonym terminie. Z kolei w decyzji pierwszej instancji wskazano wyłącznie art. 108 ust. 2 pkt 2 ustawy.

Powyższe, zastosowane w sprawie regulacje, są tożsame z brzmieniem powołanego również przez organy w podstawie prawnej decyzji § 19 ust. 1 Regulaminu Studiów I stopnia, II stopnia oraz jednolitych studiów magisterskich Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku (opublikowany na stronie umb.edu.pl). zgodnie z którym student może być skreślony z listy studentów w wypadku stwierdzenia braku postępów w nauce oraz niezaliczenia semestru lub roku w określonym terminie (pkt 2 i 3). Analogicznie w podstawie prawnej decyzji wydanej w drugiej instancji wskazano pkt 2 i 3 § 19 Regulaminu a w podstawie decyzji wydanej w pierwszej instancji wskazano tylko pkt 2 Regulaminu.

Rozstrzygnięcie w przedmiocie skreślenia z listy studentów na ww. podstawie ma charakter fakultatywny i podejmowane jest w ramach tzw. uznania administracyjnego. Skreślenie z listy studentów, jak zatem prawem, a nie obowiązkiem organu. Innymi słowy, normatywnie dopuszczonymi wariantami działania organów uczelni wobec studenta, który nie osiągnął postępów w nauce jest skreślenie go z listy studentów, albo pozostawienie go na tej liście. Każde z tych działań jest równoprawne, o ile organ należycie ustalił wszystkie okoliczności faktyczne w sprawie, zagwarantował studentowi przysługujące mu uprawnienia procesowe oraz prawidłowo skonfrontował interes społeczny ze słusznym interesem studenta. Uznaniowy charakter tego typu decyzji nie oznacza, że wyboru rozstrzygnięcia organ może dokonać w sposób całkowicie dowolny. Jeżeli bowiem w danej sprawie stwierdzone zostanie istnienie którejś z przyczyn pozwalających na wydanie decyzji o skreśleniu z listy studentów, to organ powinien dogłębnie wyjaśnić i rozważyć wszystkie istotne okoliczności, w tym te podnoszone przez stronę oraz wskazać dlaczego w konkretnym przypadku podjęta została taka, a nie inna decyzja, czy istniały okoliczności, które uniemożliwiły studentowi wywiązanie się z danego obowiązku i dlaczego nie było możliwości ewentualnego kontynuowania studiów. Jeżeli owe istotne okoliczności zostaną należycie wyjaśnione i uzasadnione w decyzji, to nie można mówić o przekroczeniu granic uznania administracyjnego, wynikającego z art. 108 ust. 2 ustawy. Wprowadzenie tego typu decyzji motywowane jest poszanowaniem zasady autonomii uczelni wyższej, której pozostawiono swobodę reagowania na różne sytuacje, w tym różne nadzwyczajne okoliczności uniemożliwiające studentowi wywiązanie się z jego podstawowych obowiązków z przyczyn od niego niezależnych (vide np. wyrok z 22 września 2021 r., III SA/Łd 157/21, pub. CBOSA).

Sądowa kontrola decyzji opartej na uznaniu administracyjnym, jakkolwiek ma ograniczony zakres, to jednak wymaga zbadania, czy zaskarżona decyzja nie nosi cech dowolności, tj. czy organ administracji wybrał prawnie dopuszczalny sposób rozstrzygnięcia sprawy oraz, czy wyboru takiego dokonał po ustaleniu i rozważeniu istotnych dla sprawy okoliczności. Sąd bada, czy w takim postępowaniu podjęto kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego, oraz czy organ uwzględnił słuszny interes strony. Kontroli sądowej podlega samo uzasadnienie aktu uznaniowego z punktu widzenia powiązania ustaleń faktycznych z rekonstruowaną normą prawną. Takiej ocenie nie podlegają natomiast kryteria słuszności, czy też celowości podjętego rozstrzygnięcia (vide: wyroki NSA z 6 czerwca 2023 r., II GSK 1209/22 i z 20 kwietnia 2010 r., I OSK 130/10, pub. CBOSA).

Zdaniem sądu, a wbrew przekonaniu autora skargi, w niniejszej sprawie organ powyższym wymaganiom sprostał i nie doszło do przekroczenia granic uznania administracyjnego.

Uzasadniając stanowisko sądu w tym zakresie w pierwszej kolejności wskazać należy, że regulacje ustawy nie zawierają definicji terminu "braku postępów w nauce". W orzecznictwie wskazuje się, że brak postępów w nauce niekoniecznie musi prowadzić do skreślenia z listy studentów, natomiast brak ten może skutkować skreśleniem, jeśli studentowi nie przysługuje już prawo do zaliczenia danego przedmiotu w innym terminie (vide ww. wyrok WSA w Łodzi). Jednocześnie w doktrynie wskazuje się na "cienką granicę" między przesłanką braku postępów w nauce a przesłanką nieuzyskania zaliczenia semestru lub roku w wymaganym terminie. Może to prowadzić albo do błędnego utożsamiania obu tych przesłanek, albo do odchodzenia od wydawania decyzji o skreśleniu na podstawie przesłanki braku postępu, a w zamian wydawania ich wyłącznie z powodu nieuzyskania zaliczenia semestru lub roku w określonym terminie. Takie działanie proceduralnie jest prostsze. Przesłanka ta jest bowiem – tak samo jak związana z postępami – także fakultatywna, jednak ostre kryterium jakim jest uzyskanie zaliczenia w terminie znacząco ułatwia ocenę spełnienia tej przesłanki, a następnie sporządzenia uzasadnienia decyzji administracyjnej, minimalizując ryzyko wyeliminowania decyzji z obrotu na etapie kontroli sądowej. Podkreśla się także w doktrynie, że niemożliwe jest opracowanie uniwersalnej listy przypadków dających się zakwalifikować jako brak postępów w nauce (lub pojęcia pokrewnego). Przesłanka ta obejmuje bardzo wiele sytuacji faktycznych, z których każdą należałoby analizować oddzielnie, a dla jej oceny można jedynie pomocniczo stosować inne instrumenty, jak np. terminy dokonywania postępów. Niedookreśloność przepisów nie daje jednak podstaw do uznania, że postęp może być oceniany zupełnie dowolnie, w oderwaniu od uwarunkowań systemowych i celowościowych, a także od ugruntowanych zwyczajów badania postępu w systemie szkolnictwa wyższego i nauki (vide: Kierznowski Ł., O przesłance postępu w szkolnictwie wyższym i nauce, pub. PiP 2021/6/115-125).

Mając powyższe na uwadze wskazać trzeba, że Regulamin obowiązujący na Uniwersytecie Medycznym w Białymstoku definiuje pojęcie "braku postępów w nauce" jako w szczególności sytuację, w której dochodzi do powtarzania roku na skutek jego niezaliczenia (§ 19 ust. 4 lit. "d"). W § 19 ust. 5 pkt 3 lit. "b" wskazano natomiast, że w przypadku braku stwierdzenia postępów w nauce, nieuzyskania zaliczenia semestru lub roku w określonym terminie skutkuje to skreśleniem z listy studentów w przypadku braku możliwości bądź podstaw do powtarzania po raz kolejny roku studiów. Z kolei w § 19 ust. 9 Regulaminu uregulowano, że w przypadku niezaliczenia przedmiotów realizowanych warunkowo, student nie może ubiegać się o powtarzanie roku.

Zdaniem sądu powyższe oznacza, że uczelnia wyższa jaką jest Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, korzystając z własnej autonomii, ukierunkowała w powyższych przepisach sposób rozumienia, we własnej wspólnocie studenckiej i na własny użytek, ustawowej przesłanki "braku postępów w nauce" (regulacje § 19 ust. 4 lit. "d", ust. 5 pkt 3 lit. "b"). Doprecyzowano, że w przypadku wystąpienia sytuacji niezaliczenia przedmiotów realizowanych warunkowo – nie ma możliwości powtarzania po raz kolejny roku studiów. W konsekwencji przyjąć trzeba, że brak możliwości kolejnego powtarzania roku (według zasad wewnętrznych na uczelni) skutkuje w istocie brakiem możliwości osiągnięcia postępów w nauce.

W świetle powyższego należy stwierdzić, że okoliczności stanu faktycznego sprawy niniejszej uprawniają do wniosku, że – z formalnego punktu widzenia – skarżąca znalazła się dokładnie w sytuacji wyżej opisanej przez Regulamin. Niekwestionowaną okolicznością jest bowiem to, że na pierwszym roku studiów nie zaliczyła dwóch przedmiotów: Anatomia człowieka i Histologia, a na drugim roku studiów (realizowanym warunkowo, tj. z obowiązkiem zaliczenia ww. dwóch przedmiotów z pierwszego roku) – ponownie nie zaliczyła przedmiotu Anatomia człowieka. Formalnie więc, zgodnie z § 19 ust. 9 Regulaminu, nie może ubiegać się o powtarzanie roku, a zgodnie z § 19 ust. 4 lit. "d" i ust. 5 pkt 3 lit. "b" Regulaminu – jest to sytuacja braku postępów w nauce, która odpowiada przesłance z art. 108 ust. 2 pkt 2 ustawy.

Zdaniem sądu również pod względem materialnoprawnym organ wykazał w sposób wyczerpujący, że okoliczności, które uznał za brak postępów w nauce, są na tyle poważne że uzasadniają wydanie decyzji uznaniowej negatywnej, tj. o skreśleniu z listy studentów.

W szczególności organ wskazał na niezaliczenie przez skarżącą wszystkich zajęć z przedmiotu Anatomia człowieka, co wykluczało ją z dopuszczenia do egzaminu z tego przedmiotu i skutkowało utratą prawa do zdawania egzaminu (§ 13 ust. 13 i § 15 ust. 5 Regulaminu). Skarżąca nie wskazała okoliczności, które mogłyby prowadzić do uznania, że niezaliczenie zajęć z przedmiotu Anatomia człowieka było wywołane okolicznościami, na które nie miała wpływu (nadzwyczajnymi, szczególnymi, w których niedopuszczenie jej do egzaminu musiałoby być zakwalifikowane jako sytuacja niedająca się zaakceptować z jakiegokolwiek, życiowego bądź prawnego punktu widzenia i naruszałoby jej prawa studenta).

Organ wskazał na liczne nieobecności skarżącej, któremu to faktowi skarżąca nie zaprzeczyła. We wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy wskazała na problemy natury osobistej związane z sytuacją rodzinną ale też z obciążeniem związanym z wydaleniem z uczelni po nie zaliczonym I roku studiów. Wydarzenia te doprowadziły do zaburzeń w jej zdrowiu psychicznym. W ocenie sądu, argumentacja ta nie może stanowić wystarczającego usprawiedliwienia i w tym zakresie nie podważa stanowiska organu podjętego w granicach swobody decyzyjnej. Jak słusznie podnosi organ kwestie związane z sytuacją zdrowotną zostały zgłoszone w okresie późniejszym niż termin zaliczenia przedmiotu Anatomia, po uzyskaniu informacji o niezaliczeniu przedmiotu. Informacja o podjęciu leczenia została przedłożona dopiero wraz z pismem z 27 września 2023 r., zaś dokument zatytułowany Independent Psychiatrie Report (Niezależny Raport Psychiatryczny) jest datowany na 26 września 2023 r., a kolejna informacja o leczeniu ma datę 8 października 2023 r. Okoliczności te nie były zgłaszane w trakcie roku akademickiego 2021/2022 ani 2022/2023. Skarżąca przystępując do zajęć i zaliczeń wyrażała chęć udziału w nich, tym samym okoliczności te nie mogą być brane pod uwagę. Sąd ma też w polu widzenia argumentację odnośnie sytuacji finansowej, rodzinnej i emocjonalnej skarżącej, jednak wskazywane okoliczności nie są takimi, które podważają argumentację organu przytoczoną za wydaniem decyzji o skreśleniu z listy studentów. Słusznie również organ wskazuje na niekonsekwencję skarżącej wyrażającą się w tym, że z jednej strony powołuje się na problemy z przyswajaniem wiedzy, a z drugiej na pozytywne złożenie wszystkich wymaganych egzaminów, poza anatomią. Przedmiot ten w sytuacji skarżącej powinien być potraktowany jako priorytetowy.

Wymaga w tym miejscu podkreślenia, co również akcentował organ, że akurat kwestia punktowania zajęć (zaliczeń) z Anatomii człowieka została rozwiązana przez uczelnię w sposób maksymalnie wychodzący naprzeciw studentom w ramach Regulaminu zajęć dydaktycznych w Zakładzie Anatomii Prawidłowej Człowieka obowiązującym studentów kierunku lekarskiego. Skarżąca nie podważyła bowiem twierdzeń organu, że z maksymalnej liczby 220 punktów możliwych do uzyskania na tych zaliczeniach obowiązujący próg punktowy uzasadniający zaliczenie to 99, a w roku akademickim 2021/2022 próg punktowy zaliczenia obniżono do 77 punktów, czego skarżąca nie dotrzymała. Przekonująco organ wskazał, że kolejne obniżenie ww. progu punktowego, w tym dla skarżącej, prowadziłby do postawienia w wątpliwość gwarantowanego poziomu kształcenia na kierunku realizowanym przez skarżącą, a nadto stanowiłby nieusprawiedliwione faworyzowanie skarżącej w stosunku do tych studentów, którzy wymagane progi osiągnęli. Powyższe argumenty czynią bezskutecznym zarzut skargi o dowolności wydanej decyzji.

Powyższa argumentacja ulega też wzmocnieniu wskazaniem organu na znaczenie przedmiotu Anatomia człowieka na studiach na kierunku lekarskim. Nie sposób uznać za zbyt daleko idące twierdzenia o tym, że ww. przedmiot właśnie dlatego znajduje się na pierwszym roku studiów, że jest kluczowy dla kształcenia na kolejnych latach. Dlatego jego dwukrotne niezaliczenie może oznaczać brak rękojmi dalszych postępów w nauce.

Z uwagi na powyższe niezasadne są zarzuty dotyczące zbytniej dowolności decyzji. Zdaniem sądu ma miejsce przeciwna sytuacja, w której organ – zobowiązany do dbałości o jakość kształcenia na kierunku edukującym lekarzy decydujących w przyszłości o życiu i zdrowiu człowieka, kierujący się wewnętrznymi regulacjami zarówno w ramach jednostek dydaktycznych jak i Regulaminem studiów obowiązującym na kierunku lekarskim (na zasadzie autonomii uczelni) – był uprawniony do wydania zaskarżonej decyzji po stwierdzeniu braku spełnienia warunków ważących na dopuszczalności dalszego kształcenia (niezbędna, podstawowa dla dalszych etapów kształcenia wiedza z Anatomii człowieka) i jego jakości (brak dopełnienia warunku najniższego i już obniżonego progu punktacji).

Nie zasługują na uwzględnienie argumenty dotyczące nierównego traktowania w zakresie podejść do zaliczeń i egzaminów oraz nieuwzględnienia w dostatecznym stopniu sytuacji skarżącej, tak zdrowotnej jak i życiowej. Organ przekonująco wyjaśnił, że skarżąca nie może porównywać swojej sytuacji z sytuacją studentów wykorzystujących regulaminowo uregulowaną ilość podejść do egzaminów, w tym poprawkowych. Skarżąca bowiem nie została dopuszczona do egzaminu z uwagi na niezaliczenie zajęć, natomiast nie ograniczono jej ilości podejść do egzaminu. Po drugie, załączone do wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy wydruki nie dowodzą nierównego traktowania skarżącej w zakresie niedopuszczenia jej do egzaminu mimo nieosiągnięcia progu 77 punktów, co uczyniono w stosunku do innej osoby. Załącznik do wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy wprost wskazuje, że "77 punktów jest wymagane do zaliczenia". W sprawie niniejszej nie wykazano, aby inny student znajdujący się w identycznej sytuacji jak skarżąca został potraktowany inaczej, tj. korzystniej niż skarżąca. Wskazywane okoliczności mające świadczyć o dyskryminacji nie mają przełożenia na stan faktyczny sprawy niniejszej. Ani okoliczność kilkukrotnego podchodzenia do egzaminów przez innych studentów (w sytuacji, gdy skarżąca nie była dopuszczona do egzaminu), ani niższe punktacje obowiązujące w innych zakładach (każdy zakład może mieć swoje własne zasady zaliczenia przedmiotu a nadto jak wykazano powyżej punktacja w zakładzie anatomii została obniżona i to tę punktację zastosowano do skarżącej) nie mogą świadczy o nierównym traktowaniu.

Reasumując wskazać trzeba, że skoro skreślenie z listy studentów następuje w drodze decyzji administracyjnej i decyzja ta ma wpływ na relacje student – uczelnia w sferze zewnętrznej (decyduje o statusie studenta) a nie wyłącznie w sferze wewnętrznej (organizacji studiów), to zastosowanie w sprawie znajdują przepisy K.p.a. Z kolei skreślenie z listy studentów na zasadzie uznania administracyjnego, jak w sprawie niniejszej, aktualizuje wymagania odnośnie decyzji skreślającej stawiane decyzjom administracyjnym w orzecznictwie i doktrynie. W konsekwencji niezbędne było dochowanie minimum procedury administracyjnej niezbędnej do załatwienia sprawy i zagwarantowania ustawowych uprawnień strony. Zdaniem sądu tych warunków dochowano.

Skarżąca miała prawo do obrony swoich interesów (wypowiedzenia się przed wydaniem decyzji – vide zawiadomienie z 10 listopada 2023 r. na zasadzie art. 10 §1 K.p.a.) oraz przedstawiła obszerną argumentację wraz z wnioskami dowodowymi (vide wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy). Istotnie decyzja organu w pierwszej instancji została wydana przed upływem terminu do zajęcia stanowiska w sprawie (decyzja została wydana 27 września 2023 r. a zawiadomienie o wszczęciu postępowania zostało doręczone w dniu 21 września 2023 r.), jednak uchybienie to w okolicznościach sprawy niniejszej nie miało wpływu na jej wynik. Jak stanowi art. 145 § 1 pkt 1 lit. "c" P.p.s.a. sąd uwzględnia skargę jeśli naruszenie przepisów procesowych mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Z taką sytuacją nie mamy do czynienia w sprawie niniejszej. Skarżąca bowiem skutecznie złożyła wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy i na tym etapie rozważono wszechstronnie okoliczności sprawy, uwzględniając stanowisko skarżącej. Akta administracyjne zawierają komplet dokumentów pozwalających sądowi na weryfikację twierdzeń stron odnośnie okoliczności faktycznych, w tym przesłanek rozstrzygnięcia. Z kolei uzasadnienie zaskarżonej decyzji o skreśleniu z listy studentów jest wyczerpujące, obszernie przedstawia stan faktyczny sprawy oraz przytacza i analizuje regulacje prawne mające w sprawie zastosowanie. W zakresie przedstawionej oceny i argumentacji na jej poparcie organ zaprezentował podejście rzetelne i wnikliwe, wyjaśnił szczegółowo motywy i przesłanki, na podstawie których wydał taką a nie inną decyzję. Zaskarżona decyzja nie nosi w szczególności cech dowolności i arbitralności wykluczających jej weryfikację przez sąd. Natomiast istotnie, decyzja Rektora wydana w pierwszej instancji może być oceniona jako "sztampowa", jednak uchybienie to zostało wyeliminowane na etapie odwoławczym, a nie ma też istotnego wpływu na wynik sprawy. W decyzji z 27 września 2023 r. wskazano w dostateczny sposób podstawę rozstrzygnięcia i okoliczności faktyczne przemawiające za jej zastosowaniem (ponowne niezaliczenie tego samego, istotnego dla kształcenia na kierunku lekarskim przedmiotu, na drugim roku studiów realizowanym warunkowo). Okoliczności te znajdują potwierdzenie w aktach sprawy. Natomiast brak szerszej argumentacji, jak wyżej wskazano, usunięto na etapie odwoławczym. Skutkuje to uznaniem zarzuconego naruszenia za niemogące mieć istotnego wpływu na wynik sprawy.

Sąd też dostrzega, że w podstawie prawnej decyzji pierwszej instancji wskazano tylko art. 108 ust. 2 pkt 2 ustawy (stwierdzenie braku postępów w nauce), podczas gdy podstawa prawna zaskarżonej decyzji zawiera wskazanie zarówno art. 108 ust. 2 pkt 2 jak i pkt 3 tego przepisu (nieuzyskanie zaliczenia semestru bądź roku w zakreślonym terminie). Nie ma to jednak żadnego wpływu na wynik sprawy, bowiem podstawa główna skreślenia – brak postępów w nauce, przytoczona na etapie pierwszej instancji obejmuje (zawiera w sobie) w okolicznościach sprawy niniejszej podstawę z art. 108 ust. 2 pkt 3 ustawy (tzn. brak postępów w nauce został stwierdzony właśnie z uwagi na wspomniany brak zaliczeń, co w konkretnych okolicznościach stanu faktycznego uniemożliwia kontynuację studiów).

Końcowo sąd wskazuje, z uwagi na wnioski odpowiedzi na skargę, że w sprawie nie było podstaw do odrzucenia skargi. W szczególności została ona wniesiona w terminie (vide data jej wniesienia).

Z uwagi na powyższe na podstawie art. 151 P.p.s.a. skarga podlega oddaleniu.