Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

I. W świetle art. 129 ust. 5 pkt 3 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 1899) dowód w postaci decyzji wywłaszczeniowej lub inny akt zrównany w skutkach z taką decyzją, nie jest dowodem koniecznym do ustalenia, że „nastąpiło pozbawienia praw do nieruchomości”, jeżeli bezspornym pozostaje, że nastąpiło faktyczne przejęcie nieruchomości przez Państwo i została zrealizowana inwestycja celu publicznego, zaś z powodu długiego upływu czasu nie zachowała się w całości dokumentacja wywłaszczeniowa;

II. Jeżeli wystarczającym dowodem własności osoby wywłaszczonej, na podstawie art. 15 ust. 3 pkt 4 ustawy z 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczenia nieruchomości (t.j. Dz.U. nr 17, poz. 70), był wyciąg z ewidencji gruntów i budynków bądź zaświadczenie biura gromadzkiej rady narodowej, to nieuprawnionym byłoby żądanie innego dowodu własności w obecnie prowadzonym postępowaniu na podstawie art. 129 ust. 5 pkt 3 u.g.n.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku w składzie następującym: Przewodniczący sędzia NSA Grażyna Gryglaszewska (spr.), Sędziowie sędzia WSA Grzegorz Dudar, sędzia WSA Małgorzata Roleder, Protokolant st. sekretarz sądowy Sylwia Tokajuk, po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 10 lutego 2022 r. sprawy ze skargi J. M. na decyzję Wojewody P. z dnia [...] października 2021 r. nr [...] w przedmiocie umorzenia postępowania dotyczącego ustalenia odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość 1. uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą jej wydanie decyzję Starosty Powiatu B. z dnia [...] sierpnia 2021 roku numer [...]; 2. zasądza od Wojewody P. na rzecz skarżącego J. M. kwotę 200,00 (słownie: dwieście) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.-

Decyzją z dnia [...].10.2021 r. o nr [...] Wojewoda P. utrzymał w mocy decyzję Starosty Powiatu B. z dnia [...].08.2021 r. w przedmiocie umorzenia postępowania dotyczącego ustalenia odszkodowania za nieruchomość, oznaczona dawniej jako działka nr [...]o pow. 1260 m2, położoną w Ł. przy ul. [...], wchodzącą obecnie w skład nieruchomości o nr [...] i w skład części nieruchomości o nr [...] i [...].

Stan faktyczny i prawny przedstawiał się następująco:

W dniu [...].06.2020 r. J. M. złożył wniosek o ustalenie odszkodowania za działkę nr [...]o pow. 1260 m2 położoną w Ł., na której został zrealizowany cel publiczny w postaci wybudowania budynku wielorodzinnego. W latach 60-tych ub. wieku, na wniosek inwestora budownictwa mieszkaniowego wszczęto postępowanie wywłaszczeniowe, które nie zostało zakończone wydaniem decyzji o wywłaszczeniu.

Starosta B., w toku postępowania administracyjnego poczynił ustalenia w kierunku poszukiwania aktu wskazującego na wywłaszczenie nieruchomości oraz aktu wskazującego na osobę, której przysługiwał tytuł własności w dniu wywłaszczenia.

Na podstawie dokumentacji geodezyjnej stwierdzono, że działka, która w 1960 roku posiadała nr [...]wchodzi obecnie w skład nieruchomości o nr [...] i w części nieruchomości o nr [...] i [...].

W Urzędzie Miejskim w Ł. nie odnaleziono akt wywłaszczeniowych. Z Archiwum Państwowego w B. uzyskano akta Wojewódzkiej Dyrekcji Budowy Osiedli Robotniczych w B. zatytułowane "wywłaszczenie nieruchomości położonych w Ł. ul. [...] i [...] pod budownictwo mieszkaniowe 1960-1961". Postępowanie dotyczyło nabycia kilku nieruchomości, w tym działki o nr [...]. Zachowały się dokumenty szczątkowe odnośnie spornej działki: pismo Dyrekcji Budowy Osiedli Robotniczych w B. z dnia [...].04.1961 r. skierowane do W. M. (ojca wnioskodawcy), zawiadamiające że jego działka o pow. 1260 m2 podlega wywłaszczeniu na rzecz Państwa na podstawie ustawy z dnia 12.03.1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczenia nieruchomości. W piśmie zaproponowano dobrowolne zbycie działki za kwotę 12 600 zł, a w przypadku braku zgody – postępowanie wywłaszczeniowe.

Zachował się operat szacunkowy z dn. [...].03.1961 r. sporządzony przez rzeczoznawcę majątkowego W. G., który wyceniał na potrzeby wywłaszczenia trzy sąsiednie działki, w tym W. M.. Przedłożono wyrys z mapy ewidencyjnej, sporządzony w 1960 r., na którym widnieje m.in. działka nr [...]o pow. 1260 m2, a jako właściciela wpisano W. M..

Inne dokumenty to m.in. wezwanie z dn. [...].04.1972 r. wystosowane przez M. i W. M. do Prezydium PRN w Ł. o zapłatę odszkodowania, protokół z 1948 roku z posiedzenia Zarządu Miejskiego w Ł., zaświadczenia i dokumenty dotyczące innych wywłaszczonych nieruchomości.

Wnioskodawca przedłożył sądowe postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, z których wynika, że:

– spadek po W. M. nabyli: M. M., K. J., J. M. i T. M. (sygn. akt SR w B. [...]);

– spadek po T. M. nabyli: J. M., K. M. J. i M. M.;

– spadek po M. M. nabyli: J. M. i A.M.(sygn. akt [...]).

Starosta Powiatu B. w wydanej w dniu [...].08.2021 r. decyzji stwierdził, iż nie zostały spełnione przesłanki z art. 129 ust. 5 pkt 3 ustawy z dnia 21.08.1997 r. o gospodarce nieruchomościami, do ustalenia odszkodowania z uwagi na brak dokumentów świadczących o posiadaniu tytułu własności przez W. M. do działki o nr [...]oraz wobec braku dokumentów wywłaszczeniowych.

Analogiczne stanowisko zajął Wojewoda P.. W uzasadnieniu decyzji z dnia [...].10.2021 r. stwierdził, że:

Art. 129 ust. 5 pkt 3 ustawy z dn. 21.08.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. z 2021 r., poz. 1899 t.j.), zwanej: u.g.n., umożliwia ustalenie odszkodowania za nieruchomości przejęte przed wejściem w życie u.g.n. i ma charakter procesowy. Dla ustalenia odszkodowania muszą być spełnione 2 przesłanki: ustalenie, że nastąpiło pozbawienie praw do nieruchomości bez odszkodowania oraz obowiązujące przepisy muszą przewidywać odszkodowanie za pozbawienie praw do nieruchomości.

Art. 129 ust. 5 pkt 3 u.g.n. ma charakter blankietowy, co oznacza konieczność odnalezienia w obowiązującym stanie prawnym normatywnej podstawy do ustalenia odszkodowania. W niniejszej sprawie brak jest podstawy do ustalenia odszkodowania, ponieważ nie ma dowodu na wywłaszczenie nieruchomości w postaci decyzji wywłaszczeniowej lub innego aktu zrównanego w skutkach z taką decyzją. Zatem uprawnione było umorzenie postępowania, co uczynił organ I instancji na podstawie art. 105 § 1 k.p.a.

Organowi nie można uczynić zarzutu braku zebrania materiału dowodowego w sposób wyczerpujący (art. 77 § 1 k.p.a.). Organ I instancji poszukiwał akt postępowania w Archiwum Państwowym, w zasobach Urzędu Miasta w Ł., a także dokumentacji u Wojewody P. w celu potwierdzenia nabycia spornej nieruchomości przez Skarb Państwa.

Ograniczona liczba dokumentów pozyskana z Archiwum Państwowego nie potwierdza ani wywłaszczenia, ani tytułu własności W. M. do działki nr [...]. Przedstawione przez wnioskodawcę dowody w postaci: wypisu i wyrysu z 1960 r. oraz operatu szacunkowego z [...].03.1961 r., a także oświadczenia świadków, nie stanowią dowodu na okoliczność, że W. M. był właścicielem działki nr [...]położonej w Ł.. Okolicznością taką nie może być też umowa dzierżawy spornej działki, zawarta przez W. M. w 1948 roku z Gminną Spółdzielnią "[...]". Skoro brak jest dowodu na posiadanie tytułu własności do działki nr [...]przez W. M., to wnioskodawca (jako jeden ze spadkobierców) nie posiadał legitymacji do wystąpienia o odszkodowanie za nieruchomość przejętą przez Skarb Państwa. W takiej sytuacji postępowanie administracyjne, jako bezprzedmiotowe, podlegało umorzeniu na podstawie art. 105 § 1 k.p.a.

Nie zgadzając się z w/w decyzją J. M. (zwany także: skarżącym) wywiódł skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku. Organowi zarzucił:

– naruszenie przepisów art. 129 u.g.n. i nie uwzględnienie art. 122a u.g.n.

– naruszenie przepisów postępowania przy ocenie materiału dowodowego, szczególnie w zakresie ustaleń wynikających z art. 7, 7a, 8 § 1, 77 § 1 k.p.a. oraz zasad konstytucyjnych zapisanych w art. 2, 21, 32 i 64 Konstytucji RP.

Skarżący wniósł o uchylenie decyzji obu instancji i zasądzenie kosztów postępowania.

W uzasadnieniu skargi J. M. podniósł, że z treści odnalezionych dokumentów można wywnioskować o wywłaszczeniu nieruchomości. Świadczy o tym pismo Dyrekcji Budowy Osiedli Robotniczych, która wszczęła postępowanie wywłaszczeniowe w 1960 roku, zleciła wykonanie operatu szacunkowego sporządzonego [...].03.1961 r. Został sporządzony plan nieruchomości w oparciu o dane z ewidencji gruntów i budynków z wykazami właścicieli uprawniający do wpisów do działu I księgi wieczystej. Jeszcze w 1965 r. ówczesna władza wyrażała wolę wypłaty odszkodowania, lecz tego nie uczyniła. Odszkodowanie nie było złożone do depozytu sądowego. Według ustawy wywłaszczeniowej z 1958 roku, potwierdzeniem tytułu własności mogło być zaświadczenie wydane przez organ władzy. Zgodnie z art. 15 ust. 4 ustawy z 1958 roku, odszkodowanie można było uzyskać na podstawie wypisu z ewidencji gruntów lub właściwego zaświadczenia. Zdaniem skarżącego, organ nie wziął pod uwagę protokołu z posiedzenia Zarządu Miejskiego w Ł. z dnia [...].09.1948 r.

W ocenie skarżącego, organy prowadzące postępowanie powinny rozstrzygać wątpliwości na korzyść skarżącego, skoro Skarb Państwa bezprawnie przejął działkę w 1962 roku, nie wydał dokumentu potwierdzającego jej nabycie i nie wypłacił odszkodowania poprzedniemu właścicielowi (ojcu). Decyzją z [...].09.1991 r. Wojewoda B. dokonał komunalizacji spornej działki z rażącym naruszeniem prawa, ponieważ działka nie należała do Skarbu Państwa.

Bezspornym pozostaje fakt, że na spornej działce został zrealizowany cel publiczny, a postępowanie wywłaszczeniowe nie zostało zakończone wydaniem decyzji, a wobec tego organy powinny zastosować art. 122a u.g.n., czego nie uczyniły.

W odpowiedzi na skargę, Wojewoda P. wniósł o jej oddalenie, podtrzymując dotychczasową argumentację.

Odnośnie zarzutu nie zastosowania przepisu art. 122a u.g.n. Wojewoda P. wskazał, że przepis ten został wprowadzony ustawą zmieniającą u.g.n. z dnia 24.09.2010 r. (w art. 1 pkt 11) i obowiązuje od 27.11.2010 r. Przepis ten nie ma zastosowania do spraw wszczętych wcześniej i prowadzonych na dotychczasowych zasadach. Przepis zaczął obowiązywać od dnia 27.11.2010 r. natomiast nie ma dowodu na to, by wobec działki nr [...]w ogóle wszczęto postępowanie wywłaszczeniowe w latach 60-tych ubiegłego wieku.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku zważył, co następuje:

Skarga jest uzasadniona.

Zgodnie z art. 129 ust. 5 pkt 3 u.g.n. starosta, wykonujący zadania z zakresu administracji rządowej, wydaje odrębną decyzję o odszkodowaniu, gdy nastąpiło pozbawienie praw do nieruchomości bez ustalenia odszkodowania, a obowiązujące przepisy przewidują jego ustalenie. Jak czytamy w uzasadnieniu do projektu ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2004 r. Nr 141, poz. 1492), którą przepis ten został wprowadzony do u.g.n., i która weszła w życie z dniem 22 września 2004 r., "nowa regulacja dotyczy sytuacji, gdy wywłaszczenie już nastąpiło, ale bez ustalenia odszkodowania lub gdy nieruchomość została przejęta na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego bez decyzji o wywłaszczeniu. W takich sytuacjach będzie wydawana odrębna decyzja tylko w sprawie odszkodowania (wywłaszczenie bowiem już nastąpiło), na co obecnie obowiązujące przepisy nie zezwalają. Propozycja ta pozwoli na rozwiązywanie konkretnych występujących problemów i umożliwi w ww. przypadkach realizację konstytucyjnej zasady słusznego odszkodowania za wywłaszczone nieruchomości" (zmiana 76 do art. 129) - Sejm RP IV kadencji, Nr druku: 1421. Zatem wskazana norma prawna stwarza możliwość zrealizowania obowiązku wypłaty odszkodowania, w przypadkach kiedy odszkodowanie nie zostało ustalone, a mamy do czynienia z wywłaszczeniem w rozumieniu obecnej Konstytucji RP oraz obecnie obowiązujących przepisów o wywłaszczaniu.

Termin "pozbawienie praw do nieruchomości" oznacza każde działanie władcze przynoszące skutek w postaci odebrania praw do nieruchomości podmiotom, którym one przysługiwały, a nie tylko takie działania, jakie w ustawie o gospodarce nieruchomościami zostały zakwalifikowane do kategorii wywłaszczania, ewentualnie określone jako ograniczanie praw do nieruchomości lub jako ograniczanie sposobu korzystania z nieruchomości (E. Bończak-Kucharczyk, Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz, LEX/el. 2021).

Pozbawienie prawa do nieruchomości jest pierwszą z przesłanek określonych w art. 129 ust. 5 pkt 3 u.g.n. Drugą jest, aby obowiązujące przepisy przewidywały ustalenie odszkodowania. W tej części przepis ma charakter blankietowy, nakazując wskazanie normatywnej podstawy do ustalenia odszkodowania w obowiązującym stanie prawnym. Oznacza to, że aby mogło dojść do ustalenia odszkodowania niezbędnym jest wskazanie konkretnego przepisu obowiązującego prawa, z którego wynikałby materialnoprawny obowiązek ustalenia takiego odszkodowania.

W orzecznictwie sądów administracyjnych przyjęte zostało, że art. 129 ust. 5 u.g.n. ma zastosowanie do stanów faktycznych zaistniałych przed wejściem w życie u.g.n. o ile doszło do odjęcia lub przejęcia nieruchomości a także ograniczenia prawa własności, bez ustalenia należnego odszkodowania (vide: wyrok WSA w Gdańsku z 23.05.2019 r. – II SA/Gd 255/19; wyrok NSA z 13.12.2019 r. – I OSK 1139/18).

Pod rządami ustawy o gospodarce nieruchomościami odpowiednikiem art. 7 ustawy z 12.03.1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (art. 7 ust. 1 – "wywłaszczenie następuje za odszkodowaniem") jest przepis art. 128 u.g.n., który stanowi, że "wywłaszczenie własności nieruchomości użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego następuje za odszkodowaniem na rzecz osoby wywłaszczonej odpowiadającym wartości tych praw".

Przenosząc powyższe uwagi na grunt rozpatrywanej sprawy należy podkreślić, że ustalenie stanu faktycznego nastręczyło wielu trudności Staroście Powiatu B. W ocenie Sądu, pracownicy organu dołożyli jednak należytej staranności w zebraniu materiału dowodowego, który z racji upływu czasu i zapewne z powodu niestaranności ówczesnej władzy lat 60-tych ub. Wieku, nie mógł być kompletny.

Nie mniej jednak, w ocenie Sądu, należało ocenić dostępny materiał dowodowy w kontekście żądania wnioskodawcy i spełnienia przesłanek z art. 129 ust. 5 pkt 3 u.g.n. w sposób odmienny niż dokonały tego organy. Zdaniem Sądu organy nie dokonały poprawnej wykładni w/w przepisu na tle materiału dowodowego, którym dysponowały.

I. Po pierwsze należało odpowiedzieć na pytanie, czy doszło do wywłaszczenia działki nr [...]od W. M. na cel publiczny, pomimo braku dokumentu w postaci decyzji wywłaszczeniowej.

Najlepszym tego dowodem jest fakt, że na terenie spornej działki został pobudowany w latach 60-tych ub. Wieku budynek mieszkalny wielorodzinny, który istnieje do dnia dzisiejszego. Można by rzec: wywłaszczenie poprzez fakt dokonany.

Sąd nie podziela stanowiska organu, iż postępowanie wywłaszczeniowe nie było prowadzone. Obowiązujące w owym czasie przepisy ustawy z dnia 12.03.1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz.U. nr 17, poz. 70) normowały przebieg postępowania wywłaszczeniowego. Wywłaszczenie mogło nastąpić tylko na rzecz Państwa (art. 2 ust. 1), a polegać miało na "całkowitym odjęciu lub ograniczeniu prawa własności lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości" (art. 4). Postępowanie było prowadzone przez prezydium wojewódzkiej rady narodowej na wniosek inwestora, który był zobowiązany do wypłaty odszkodowania (art. 7 ust. 1, 2, art. 15 ust. 1 ustawy z 1958 r.). Dowodem własności osoby wywłaszczanej, który był obowiązany przedstawić wnioskujący o wywłaszczenie, jeśli nieruchomość nie figurowała w księdze wieczystej lub w zbiorze dokumentów, był wyciąg z księgi ewidencji gruntów i budynków bądź zaświadczenie biura gromadzkiej rady narodowej stwierdzające w czyim posiadaniu znajduje się nieruchomość (art. 15 ust. 3 pkt 4 ustawy z 1958 r.). Przed przystąpieniem do wywłaszczenia inwestor miał obowiązek wystąpić do właściciela o dobrowolne odstąpienie nieruchomości w celu zawarcia umowy nabycia (art. 6 ust. 1 w/w ustawy). Z art. 41 ustawy z 1958 r. wynikało również, że prezydium wojewódzkiej rady narodowej mogło wydać inwestorowi zezwolenie na niezwłoczne zajęcie nieruchomości jeszcze przed wydaniem orzeczenia o wywłaszczeniu, jeśli było to uzasadnione szczególnymi względami a zwłoka zagrażałaby interesowi społecznemu.

Oceniając obowiązujące, w latach 60-tych ub. wieku przepisy wywłaszczeniowe, nasuwają się następujące wnioski: osobą wywłaszczoną mógł być właściciel lub posiadacz nieruchomości, którego prawo do gruntu (własność zrównana z posiadaniem) mogło wynikać z ewidencji gruntów lub z zaświadczenia odpowiedniego organu. Takie dokumenty były wystarczające do wydania orzeczenia o wywłaszczeniu przez prezydium wojewódzkiej rady narodowej.

Wnioskodawca wywłaszczenia i inwestor budowy bloku mieszkalnego m.in. na działce nr [...]– Dyrekcja Budowy Osiedli Robotniczych w B. podjęła czynności zmierzające do przeniesienia prawa własności nieruchomości przez W. M. na rzecz Państwa w formie dobrowolnej umowy. Świadczy o tym pismo z [...].04.1961 r. Z wyrysu i wypisu z ewidencji gruntów z roku 1960 wynika, że W. M. został wpisany jako właściciel działki nr [...]o pow. 0,1260 ha co stanowiło podstawę wpisu do działu I księgi wieczystej (str. 10 akt adm.). Zdaniem Sądu był to podstawowy dokument potwierdzający prawo własności do w/w gruntu. W operacie szacunkowym z dnia [...].03.1961 r., sporządzonym na cel wywłaszczenia, wymienia się W. M. jako właściciela działki nr [...]o pow. 1260 m2. Protokół z posiedzenia Zarządu Miasta Ł. z [...].09.1948 r. zawierał wzmiankę o potrzebie porozumienia się z M. w sprawie odstąpienia nieruchomości na potrzeby miasta.

Zdaniem Sądu, skoro w świetle przepisów ustawy wywłaszczeniowej z 1958 r. wystarczającym potwierdzeniem tytułu własności nieruchomości osoby wywłaszczanej było przedstawienie m.in. wyciągu z ewidencji gruntów i budynków (a takim legitymował się W. M.), to w obecnym stanie prawnym nie sposób zaprzeczyć, że tytułu własności nie było. Wszak postępowanie ewidencyjne jest postępowaniem tylko rejestrowym a nie ustalającym prawo własności. Oznacza to, że widniejący w operacie tytuł do nieruchomości "własność W. M." musiał być wpisany na podstawie aktu własności. Gdyby takiego tytułu nie było to w ewidencji gruntu wpisano by "władający" lub "posiadacz". Działka nr [...]została wydzierżawiona przez Rejonową Spółdzielnię Zaopatrzenia i Zbytu. Umowa została zawarta z wydzierżawiającym W. M. dnia 11.02.1960 r. na okres 2 lat (okoliczność tą ustalił rzeczoznawca majątkowy, który dokonywał oszacowania nieruchomości w 1961 roku). Jest to, zdaniem Sądu, jeszcze dodatkowy argument przemawiający za posiadaniem przez W. M. tytułu własności, bowiem umowę dzierżawy mógł zawrzeć właściciel.

Art. 129 ust. 5 pkt 3 u.g.n. mówi o "pozbawieniu praw do nieruchomości bez ustalenia odszkodowania". Chodzi zatem o każde przejęcie nieruchomości przez Państwo, niekoniecznie z tytułu wywłaszczenia. Całokształt istniejącego (zachowanego materiału archiwalnego) wskazuje jednak na to, że działka nr [...]była poddana procedurze wywłaszczenia wraz z działkami innych bezpośrednio graniczących właścicieli T. A. i O. C. (dz. Nr [...]), co do których również nie zachowały się decyzje wywłaszczeniowe czy akty notarialne.

Przejęcie przez Skarb Państwa spornej nieruchomości na cele publiczne jest faktem oczywistym od 1961 lub 1962 roku, ponieważ wówczas został wybudowany blok mieszkalny, a część działki weszła w skład ulicy. Ówczesne władze nie miały zatem wątpliwości, że pozbawiają właściciela praw do nieruchomości.

W ocenie Sądu, doszło do faktycznego wywłaszczenia spornej działki. Brak decyzji wywłaszczeniowej nie może zmienić tego faktu. W ocenie Sądu, w obecnym demokratycznym państwie prawa, nie można przerzucać skutków bezprawnego postępowania organów administracji po upływie sześćdziesięciu lat na stronę postępowania, która nie przyczyniła się do takiego stanu rzeczy. Aktualnie obowiązujące przepisy postępowania wyrażone w Kodeksie postępowania administracyjnego nakładają na organy obowiązek działania zgodnie z zasadą prawdy obiektywnej i słusznego interesu obywatela (art. 7 kpa), a w przypadku nienadających się usunąć wątpliwości co do stanu faktycznego, należy je rozstrzygnąć na korzyść strony (art. 81a k.p.a.).

Należy zwrócić uwagę, że przepis art. 129 ust. 5 pkt 3 u.g.n. nie zawiera wymogu, że pozbawienie prawa do nieruchomości ma być udokumentowane aktem prawnym: decyzją wywłaszczeniową, aktem notarialnym, decyzją o podziale itp. Oznacza to, że każdy dowód przywołany na tą okoliczność powinien być poddany ocenie. Zdaniem Sądu, istniejące dokumenty oraz fakt wykorzystania spornej działki na cele publiczne skłaniają do stwierdzenia, że pierwsza przesłanka z art. 129 ust. 5 pkt 3 u.g.n. tj. pozbawienie W. M. prawa do nieruchomości o nr [...]o pow. 1260 m2 została spełniona.

II. Drugą przesłanką zastosowania art. 129 ust. 5 pkt 3 u.g.n. jest wskazanie normatywnej podstawy do ustalenia odszkodowania w obowiązującym stanie prawnym. Art. 216 ust. 1 u.g.n. przewiduje, stosowanie na równi z aktualnie przewidzianym wywłaszczeniem w u.g.n., nabyte i przejęte nieruchomości na podstawie ustawy wywłaszczeniowej z 1958 roku. Ustawa z 1958 r. przewidywała wypłatę odszkodowania w art. 7 ust. 1 i 2. Również obecnie u.g.n. w art. 128 taką rekompensatę przewiduje.

Celem przepisu 129 ust. 5 pkt 3 u.g.n. jest umożliwienie otrzymania odszkodowania w przypadku pozbawienia prawa do nieruchomości bez ustalenia odszkodowania, gdy obowiązujące przepisy przewidują jego ustalenie. Stwarza to możliwość zrealizowania obowiązku wypłaty odszkodowania, gdy przewidziane przez akt normatywny będący podstawą wywłaszczenia odszkodowanie, nie zostało wypłacone, a mamy do czynienia z wywłaszczeniem w rozumieniu Konstytucji RP oraz obowiązujących przepisów o wywłaszczeniu (vide: wyrok NSA z 21.07.2020 r. – I OSK 3326/19).

Chociaż ustawa wywłaszczeniowa z 1958 r. przewidywała wypłatę odszkodowania za działkę wywłaszczoną na cele publiczne od wnioskodawcy postępowania wywłaszczeniowego (w art. 7), to takie odszkodowanie zdaniem skarżącego nie zostało wypłacone W. M. ani jego spadkobiercom. Szczątkowe dokumenty archiwalne nie zawierają żadnego dowodu wypłaty czy też złożenia sumy odszkodowania do depozytu sądowego, co przewidywała ustawa z 1958 r. w art. 26. Natomiast zachowało się wezwanie (str. 102) z [...].04.1972 r., w którym W. i M. (żona) M. żądają od Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Ł. wypłaty należności za sporną działkę powołując się na pismo z [...].09.1965 r. [...], w którym organ zobowiązywał się do uregulowania należności (pismo z 15.09.1965 r. nie zachowało się). Po śmierci W. M. jego żona – M. upominała się kilkakrotnie o odszkodowanie m.in. w pismach z [...].02.1991 r. i z [...].08.1993 r. (str. 141, 154). Z przedłożonych oświadczeń świadków (str. 131 – 139) wynika, że mieli oni wiedzę na temat braku wypłaty odszkodowania.

W tym miejscu Sąd zwraca uwagę, że organy rozstrzygające sprawę skupiły się na ocenie dowodów w aspekcie ustalenia, czy W. M. legitymował się tytułem własności oraz czy została wydana decyzja wywłaszczeniowa do działki nr [...].

Nie była przedmiotem ustaleń organów kwestia wypłaty odszkodowania, co byłoby przedwczesne na etapie postępowania administracyjnego, które zakończono umorzeniem. Zatem, organ przy ponownym rozpatrzeniu sprawy winien pochylić się nad kwestią odszkodowania, którego Sąd, w aktualnym stanie sprawy, nie jest uprawniony oceniać.

Przepisy odszkodowawcze w ustawie o gospodarce nieruchomościami mają charakter lex specialis wobec przepisów Kodeksu Cywilnego (vide: wyrok WSA w Bydgoszczy z 29.06.2009 r. – II SA/Bd 326/09), a ustawodawca przesądził, że roszczenia z tego tytułu są dochodzone w trybie administracyjnym. Organ administracji powinien wykazać wszelkimi dostępnymi dowodami, czy odszkodowanie zostało wypłacone w sytuacji, gdy decyzja o wypłacie odszkodowania nie została wydana bądź nie zachowała się z uwagi na upływ czasu. Gdy dokumenty archiwalne nie potwierdzają braku odszkodowania za pozbawienie praw do nieruchomości, to postępowanie wyjaśniające nakierowane będzie na weryfikację twierdzeń skarżących, skoro nie można przeprowadzić dowodu na okoliczność braku wydania decyzji w tym przedmiocie (vide: wyrok WSA z 10.09.2020 r. – I OSK 182/20). Rzeczą organów będzie ocena innych zachowanych dowodów nie tylko bezpośrednich ale i pośrednich.

III. Art. 128 ust. 1 u.g.n. stanowi, że wywłaszczenie własności nieruchomości następuje za odszkodowaniem na rzecz osoby wywłaszczonej, odpowiadającym własności tych praw. W orzecznictwie sądów administracyjnych został wyrażony pogląd, że uprawnionym do odszkodowania jest również następca prawny na mocy sukcesji uniwersalnej, a więc spadkobierca wywłaszczonego (przy czym chodzi tu o całkowite odjęcie prawa własności – m.in. wyrok WSA w Gdańsku z dn. 15.07.2020 r. - II SA/Gd 359/20, wyrok WSA w Białymstoku z dn. 05.12.2019 r. – II SA/Bk 689/19). Inaczej kształtuje się następstwo prawne w przypadku ograniczenia prawa własności z art. 36 ustawy wywłaszczeniowej z 1958 r.

W sprawie niniejszej skarżący był legitymowany do wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym jako jeden ze spadkobierców W. M., przy czym należy zauważyć, że istnieją jeszcze inni spadkobiercy, mający tożsame uprawnienia. Sąd poddaje pod uwagę (kierując ją do skarżącego) możliwość przystąpienia do sprawy K. J. i A. M.

IV. O ile Sąd podziela argumentację skargi, że doszło do naruszenia art. 129 ust. 5 pkt 3 u.g.n. oraz przepisów postępowania (art. 7, 77 § 1 k.p.a.), o tyle Sąd nie zgadza się z możliwością zastosowania art. 122a u.g.n. Tu należy podzielić stanowisko organu, że przepis art. 122a u.g.n. został dodany mocą art. 1 pkt 11 ustawy z 24.09.2010 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami i obowiązuje od dnia 27.11.2010 r. Zatem przepis ten znajdzie zastosowanie tylko do postepowań wywłaszczeniowych wszczętych dnia [...].11.2010 r. i w terminie późniejszym. Na ten temat wypowiedziały się sądy administracyjne m.in. NSA w wyroku z 11.04.2014 r. – I OSK 2295/12, WSA w Gdańsku w wyroku z 22.12.2020 r. – II SA/Gd 569/20. Sąd orzekający powyższe stanowisko podziela.

Reasumując, wskazać należy:

1. w ocenie Sądu doszło do wywłaszczenia na rzecz Państwa nieruchomości o nr [...]poprzez faktyczne odjęcie własności W. M. na podstawie ustawy z dnia [...].03.1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczenia nieruchomości. Cel publiczny bezspornie został zrealizowany w latach 60-tych.;

2. ustalenie przez organy zmian w ewidencji gruntów, działki oznaczonej w 1960 r. nr [...]o pow. 1260 m2, a obecnie wchodzącej w skład nieruchomości o nr [...] oraz w skład części nieruchomości o nr [...] i nr [...] – nie budziło wątpliwości Sądu i skarżącego;

3. umorzenie postępowania na podstawie art. 105 § 1 k.p.a. w związku z art. 129 ust. 5 pkt 3 u.g.n. nie było uzasadnione;

4. przy ponownym rozpatrzeniu sprawy organ I instancji przyjmie, że nastąpiło pozbawienie praw do nieruchomości W. M..

W związku z tym przy ponownym rozpatrzeniu sprawy należy zająć się wyjaśnieniem drugiej przesłanki z art. 129 ust. 5 pkt 3, tj. czy ustalono i wypłacono odszkodowanie na rzecz W. M. bądź jego spadkobierców. Przy negatywnym stwierdzeniu, organ zajmie się merytorycznym ustaleniem odszkodowania, mając na uwadze osoby legitymowane do jego dochodzenia oraz stan "obowiązujących przepisów przewidujących jego ustalenie" (art 129 ust. 5 pkt 3 u.g.n.).

Należy wskazać, że nie tylko art. 2 i art. 21 ust. 2 Konstytucji RP gwarantują prawo do odszkodowania w przypadku wywłaszczenia. Brak przyznania odszkodowania za pozbawienie własności pozostawałoby w sprzeczności z art. 1 Protokołu Nr 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, sporządzonego 20.03.1952 r. a ratyfikowanego przez Polskę 10.10.1994 r. (Dz.U. z 1995 r., nr 26, poz. 175), który podkreśla konieczność utrzymywania, uzasadnionego prawnie, zaufania obywateli do Państwa i prawa pochodzącego od Państwa, jako elementu składającego się na zasadę praworządności i zobowiązującego władze do eliminowania dysfunkcyjnych regulacji z systemu prawnego i naprawiania pozaprawnych praktyk.

Mając na względzie powyższe okoliczności, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c ustawy z dnia 30.08.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2022 r. poz. 329 t.j.), orzeczono jak w sentencji. Koszty zasądzono na podstawie art. 200 tej ustawy.