Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy w składzie następującym: Przewodniczący sędzia WSA Joanna Brzezińska (spr.) Sędziowie sędzia WSA Jerzy Bortkiewicz sędzia WSA Grzegorz Saniewski Protokolant starszy sekretarz sądowy Elżbieta Brandt po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 września 2016 r. sprawy ze skargi J. S. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w [...] z dnia [...] maja 2016 r. nr [...] w przedmiocie uchylenia decyzji w sprawie świadczeń z funduszu alimentacyjnego uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Prezydenta Miasta [...] z dnia [...] marca 2016 r. nr [...].

Decyzją Prezydenta Miasta [...] z dnia [...] 2015r. [...] na rzecz J. S. przyznano świadczenia z funduszu alimentacyjnego osobom uprawnionym D. W. oraz D. W. w kwocie po [...] zł miesięcznie na okres od [...].2015r. do [...].2016r.

Decyzją Prezydenta Miasta [...] z dnia [...] 2016r. [...], na podstawie art. 12 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 pkt 6, 10 i 11, art. 10 ust. 2 pkt 1, art. 20 ust. 2, art. 24 ust. 2, art. 25 ustawy z dnia 7 września 2007r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. z 2016r. poz. 169 ), art. 104, art. 107 i art. 163 Kodeksu postępowania administracyjnego, zmieniono powyższą decyzję w ten sposób, że uchylono prawo do świadczeń z funduszu alimentacyjnego osobie uprawnionej D. W., pozostałe zapisy decyzji z dnia [...].2015r. pozostały bez zmian. W uzasadnieniu organ powołując się na art. 10 ust. 2, zgodnie z którym świadczenia z funduszu alimentacyjnego nie przysługują, jeżeli osoba uprawniona została umieszczona w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie i art. 2 pkt 6 ww. ustawy wskazał, że w dniu [...].2016r. wpłynęła informacja z Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego w [...], iż syn wnioskodawczyni D. W. od dnia [...].2016r. przebywa w powyższej placówce. Organ zważył, że w związku z powyższym od miesiąca [...] 2016r. adresatka decyzji nie jest uprawniona do pobierania świadczeń z funduszu alimentacyjnego na ww. osobę uprawnioną.

W odwołaniu od tej decyzji J. S. zarzuciła, że odebrano jej prawo do świadczeń dla syna, a musi kupić synowi odzież, środki czystości, bieliznę osobistą, książki i przybory szkolne, oraz ponosić musi koszty podróży do syna i paczek. Strona podniosła, że samotnie wychowuje 3 dzieci, nie pracuje, jest zarejestrowana w PUP bez prawa do zasiłku, więc źródło dochodu stanowią tylko alimenty z funduszu alimentacyjnego i świadczenia rodzinne na dzieci. Strona nie posiada obecnie środków na podróż do syna przebywającego w ośrodku wychowawczym (120 km od miejsca zamieszkania) oraz zakup niezbędnej odzieży i wyposażenia dla niego.

Decyzją z dnia [...] 2016r. znak [...] Samorządowe Kolegium Odwoławcze utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję. W uzasadnieniu rozstrzygnięcia organ odwoławczy stwierdził, że z przeprowadzonego w sprawie postępowania wynika, że D. W. na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w [...] z dnia [...] 2015r. sygn. akt [...] został umieszczony w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym w [...], w którym przebywa od dnia [...].2016r. W piśmie z [...].2016r. Dyrektor Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego poinformował, że Ośrodek jest placówką resocjalizacyjną, instytucją zapewniającą całodobowe nieodpłatne utrzymanie, zatem rodzice małoletniego nie ponoszą kosztów wyżywienia, noclegu, są natomiast zobowiązani do zakupu odzieży dla syna, zakupu środków higienicznych, artykułów szkolnych i zabezpieczenia środków finansowych na przejazd synu do domu na czas urlopowania. Planowany termin opuszczenia przez D. W. placówki przypada na [...].2019r. Zdaniem Kolegium powyższe ustalenia wskazują bezspornie, że Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy w [...] jest instytucją zapewniającą nieodpłatne pełne utrzymanie, o której mowa w art. 2 pkt 6 ustawy, co oznacza, że umieszczenie dziecka w tym ośrodku powoduje wystąpienie przesłanki z art. 10 ust. 2 pkt 1 ustawy, wykluczającej prawo do świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Wobec tego należało uchylić prawo do świadczenia alimentacyjnego, jak to uczynił organ pierwszej instancji.

J. S. w skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy na powyższą decyzję zarzuciła, analogicznie jak w odwołaniu, że Placówka wychowawcza, w której został umieszczony jej syn, nie zapewnia pełnych kosztów jego utrzymania. Matka musi bowiem zakupić odzież, środki czystości, przybory szkolne, paczki żywnościowe, a środków na ten cel nie posiada. Skarżąca jest osobą bezrobotną wychowuje jeszcze dwoje dzieci, jej obecny dochód to środki z funduszu alimentacyjnego oraz zasiłek rodzinny. Skarżąca podniosła także, że syn od czerwca do sierpnia będzie przebywał w domu.

W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze wniosło o jej oddalenie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga podlega uwzględnieniu.

Przedmiot sądowej kontroli zgodności z prawem, dokonywanej w trybie przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2012r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz.U. z 2016r. poz. 718, dalej "P.p.s.a."), stanowi w niniejszej sprawie ostateczna decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia [...] 2016r. utrzymująca w mocy decyzję Prezydenta Miasta T. z dnia [...] 2016r. zmieniającą w części ostateczną decyzję tego organu o przyznaniu świadczeń z funduszu alimentacyjnego poprzez uchylenie prawa do świadczeń na osobę uprawnioną umieszczoną w młodzieżowym ośrodku wychowawczym.

Niesporna w sprawie pozostaje okoliczność, że decyzją Prezydenta Miasta [...] z dnia [...] 2015r. [...] na rzecz J. S. przyznano świadczenia z funduszu alimentacyjnego osobom uprawnionym D. W. oraz D. W. w kwocie po [...] zł miesięcznie, na okres od [...].2015r. do [...].2016r.

Zasady i tryb przyznawania świadczeń z funduszu alimentacyjnego określa ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 169), która w preambule stanowi, iż dostarczanie środków utrzymania osobom, które nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb, a w szczególności dzieciom, jest w pierwszej kolejności obowiązkiem wskazanych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym członków ich rodziny. Konstytucyjna zasada pomocniczości nakłada na państwo obowiązek wspierania jedynie tych osób ubogich, które nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb i nie otrzymują należnego im wsparcia od osób należących do kręgu zobowiązanych wobec nich do alimentacji. Wspieranie osób znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej z powodu niemożności wyegzekwowania alimentów należy łączyć z działaniami zmierzającymi do zwiększenia odpowiedzialności osób zobowiązanych do alimentacji.

Zasada trwałości decyzji ostatecznych w administracyjnym toku instancji stanowi, że uchylenie lub zmiana takich decyzji, stwierdzenie ich nieważności oraz wznowienie postępowania może nastąpić tylko w przypadkach przewidzianych w kodeksie lub ustawach szczególnych (art. 16 § 1 K.p.a.). Taki przepis szczególny stanowi art. 24 ust. 1 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, zgodnie z którym organ właściwy wierzyciela może bez zgody osoby uprawnionej albo jej przedstawiciela ustawowego zmienić lub uchylić ostateczną decyzję administracyjną, na mocy której strona nabyła prawo do świadczeń z funduszu alimentacyjnego, jeżeli uległa zmianie sytuacja rodzinna lub dochodowa rodziny mająca wpływ na prawo do świadczeń, egzekucja stała się skuteczna, osoba nienależnie pobrała świadczenia lub wystąpiły inne okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń. W tym trybie nadzwyczajnym zostały wydane decyzja Prezydenta Miasta [...] z dnia [...] 2016r. oraz utrzymująca ją w mocy decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia [...] 2016r.

Organy administracji oparły powyższe orzeczenia w przedmiocie zmiany decyzji ostatecznej z [...] 2015r. o przyznaniu świadczeń na dwóch synów skarżącej, poprzez uchylenie prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego dla osoby uprawnionej D. W. na przepisie art. 10 ust. 2 pkt 1 ww. ustawy. Powyższy przepis stanowi, że świadczenia z funduszu alimentacyjnego nie przysługują, jeżeli osoba uprawniona została umieszczona w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie lub w pieczy zastępczej. Przepis ten ma charakter bezwzględny, co oznacza, że w razie stwierdzenia przez organ, że zachodzi którakolwiek z wymienionych w nim okoliczności, świadczenie takie nie może być osobie uprawnionej przyznane.

W art. 2 pkt 6 ustawodawca zdefiniował pojęcie "instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie" - oznacza to dom pomocy społecznej, młodzieżowy ośrodek wychowawczy, schronisko dla nieletnich, zakład poprawczy, areszt śledczy, zakład karny, a także szkołę wojskową lub inną szkołę, jeżeli instytucje te zapewniają nieodpłatne pełne utrzymanie.

Kluczowe dla treści powołanych przepisów jest zatem ustalenie czy konkretna placówka, w tym wypadku Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy w [...], jest placówką zapewniającą całodobowe utrzymanie - nieodpłatne i pełne. Oczywiście istotny będzie rodzaj, charakter danej placówki, istota jej celów, jak również zakres oferowanych świadczeń niezbędnych dla utrzymania. Z pewnością ustalenia wymaga, zwłaszcza w sytuacji, gdy matka uprawnionego podnosi konsekwentnie konieczność zakupu odzieży, środków czystości, przyborów szkolnych, kosztów podróży, jaki jest zakres pokrywanych przez placówkę kosztów utrzymania, czy odpowiada on definicji "nieodpłatnego pełnego utrzymania".

Skarżąca już w odwołaniu od decyzji pierwszoinstancyjnej podnosiła konkretne zarzuty w powyższym zakresie podkreślając, że mimo umieszczenia syna w ww. ośrodku, musi ponosić częściowo koszty związane z jego utrzymaniem tj. zakupem odzieży, bielizny osobistej, środków czystości, odwiedzin u syna i paczek żywnościowych.

W ocenie Sądu, zgromadzony w niniejszej sprawie materiał dowodowy, wbrew stanowisku orzekających organów, nie daje podstaw do stwierdzenia, że D. W. został umieszczony w placówce zapewniającej całodobowe utrzymanie, w rozumieniu art. 2 pkt 6 ww. ustawy. Organy wbrew wymogom wynikającym z art. 7, art. 77 § 1 K.p.a. nie podjęły żadnych czynności procesowych, celem wyjaśnienia czy placówka zapewnia osobie uprawnionej nieodpłatnie pełne utrzymanie. Zaniechanie to zdaje się wynikać z błędnej wykładni cytowanych wyżej przepisów materialnoprawnych, prowadzącej do pominięcia koniecznego elementu ustawowej definicji pojęcia: "instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie". Wniosek taki wynika z analizy akt sprawy, braku podejmowania przez organy, w tym organ odwoławczy jakichkolwiek czynności celem wyjaśnienia zakresu utrzymania, które zapewnia synowi skarżącej Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy w [...].

Tymczasem z treści znajdującego się w aktach sprawy pisma pedagoga Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego w [...] z dnia [...] 2016r. skierowanego do skarżącej wynika, że jest to placówka resocjalizacyjna będąca instytucją zapewniającą całodobowe nieodpłatne utrzymanie. W dalszej części tego pisma pedagog precyzuje, że rodzice umieszczonego w placówce małoletniego D. W. nie ponoszą kosztów wyżywienia, noclegu, są natomiast zobowiązani do zakupu odzieży dla syna, środków higienicznych, artykułów szkolnych i zabezpieczenia środków finansowych na przyjazd syna do domu na urlopowanie.

Podkreślenia wymaga, że to organ administracji prowadzący postępowanie zmierzające do zmiany ostatecznej decyzji o przyznaniu świadczeń ostateczną decyzją, zobowiązany był przeprowadzić postepowanie z uwzględnieniem zasad postepowania administracyjnego w szczególności zasady prawdy obiektywnej oraz zasady uwzględniania słusznego interesu strony oraz interesu społecznego. To organ winien przeprowadzić postepowania i wyczerpująco zgromadzić materiał dowodowy konieczny do ustalenia stanu faktycznego sprawy, a po ocenie dowodów dokonać subsumpcji ustalonego rzetelnie stanu faktycznego do właściwej normy prawa materialnego. Oznacza to, iż treść powyższego pisma pedagoga placówki nie była dostatecznym dowodem pozwalającym stwierdzić, że zaistniały w sprawie okoliczności, pozbawiające osobę uprawnioną umieszczoną [...] 2016r. w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym w [...], przyznanego ostateczną decyzją na okres do [...] 2016r. uprawnienia do świadczeń z funduszu alimentacyjnego.

Podkreślenia wymaga, iż dla oceny czy placówka w której została umieszczona osoba uprawniona do świadczeń alimentacyjnych na podstawie przepisów cytowanej ustawy, jest placówką zapewniającą całodobowe utrzymanie, ze skutkiem określonym w art. 10 ust. 2 pkt 1 ustawy jest ustalenie i ocena, czy placówka rodzajowo nawet wymieniona w definicji określonej w art. 2 pkt 6, jest instytucją zapewniającą nieodpłatne pełne utrzymanie. W tym zakresie organy nie dokonały weryfikacji okoliczności sprawy, ani w uzasadnieniach decyzji nie wskazały przyczyn, dla których uznały, że Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy w [...], taką właśnie instytucją jest. Organy z naruszeniem przepisów art.7, art. 77 § 1, art. 80, art. 107 § 3 K.p.a., nie odniosły się do okoliczności wynikających pośrednio z omówionego wyżej pisma, jak również odwołania skarżącej.

W ocenie Sądu, niekwestionowana przez organy a znajdująca potwierdzenie w powyższym piśmie okoliczność, że młodzieżowy ośrodek wychowawczy, w którym został umieszczony syn skarżącej, zapewnia nieodpłatnie całodobowo jedynie pobyt i wyżywienie, a koszty zakupu odzieży, środków czystości, przyborów szkolnych i.t.p. zobowiązani są ponosić rodzice małoletniego, może prowadzić do stwierdzenia, że wbrew stanowisku organów, nie została w okolicznościach niniejszej sprawy wypełniona dyspozycji art. 2 pkt 6 ustawy o pomocy. Skoro bowiem z woli ustawodawcy instytucją zapewniającą całodobowe utrzymanie jest tylko taka instytucja, która zapewnia nieodpłatne pełne utrzymanie, to nie jest nią Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy w [...]. Przedwczesne uznanie przedmiotowego ośrodka za instytucję, o której mowa w art. 2 pkt 6 ustawy o pomocy doprowadziło organ do błędnego przekonania, że osoba uprawniona (D. W.) w związku z treścią przepisu art. 10 ust. 2 pkt 1 ustawy o pomocy utracił uprawnienie do świadczeń z funduszu alimentacyjnego w związku z umieszczeniem w tej instytucji.

Mając powyższe na uwadze Sąd stwierdził, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie jest kompletny, a stan faktyczny sprawy nie został ustalony w stopniu koniecznym dla rozstrzygnięcia sprawy. Nadto, należało ustalić czy w ww. okresie objętym pierwotna decyzją syn był urlopowany na okres wakacji i spędzał je u matki. W takim przypadku, nawet gdyby ośrodek był placówką o jakiej mowa w cytowanych wyżej przepisach, skarżącej przysługiwałby zasiłek rodzinny za okres urlopowania. W tym zakresie Sąd podziela stanowisko wyrażone w orzecznictwie sądowoadministracyjnym (por. wyrok NSA I OSK 526/07, WSA w Bydgoszczy II SA/Bd 963/10, z dnia 3 czerwca 2014r. sygn. akt II SA/Bd 422/14 dostępne http://orzeczenia.nsa.gov.pl).

Ponownie rozpatrując sprawę organ zobowiązany będzie, uwzględniając powyższe uwagi, przeprowadzić postępowanie wyjaśniające co do tego, czy Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy w [...] jest instytucją, o której mowa w art. 10 ust. 2 pkt 1 ustawy o pomocy, a także czy w sprawie zostały spełnione przesłanki pozwalające na zmianę decyzji co do całego okresu, który ona obejmowała. Niezależnie od powyższego przy ponownym rozpatrzeniu sprawy, które z uwagi na datę orzekania przez Sąd i ewentualny okres do uprawomocnienia wyroku, winien rozważyć, czy z uwagi na upływ okresu określonego decyzją z [...] 2015r., dopuszczalne jeszcze będzie orzekanie w nadzwyczajnym trybie art. 24 ustawy, czy konieczna będzie zmiana trybu nadzwyczajnego orzekania w sprawie.

W tym stanie rzeczy Sąd, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c w zw. z art. 135 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, orzekł jak w sentencji wyroku.