Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący Sędzia NSA Maciej Dybowski po rozpoznaniu w dniu 8 listopada 2017 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej zażalenia K. K. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 31 lipca 2017 r., sygn. akt II SA/Gl 540/15 odmawiające przywrócenia terminu do usunięcia braków formalnych skargi w sprawie ze skargi K. K. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w [...] z dnia [...] marca 2015 r. nr [...] w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji w sprawie podziału nieruchomości postanawia 1. uchylić zaskarżone postanowienie; 2. przywrócić termin do usunięcia braków formalnych skargi

Postanowieniem z dnia 31 lipca 2017 r., sygn. akt II SA/Gl 540/15 (dalej postanowienie z 31 lipca 2017 r.) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach odmówił przywrócenia terminu do uzupełnienia braków formalnych skargi w sprawie ze skargi K. K. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w C. z dnia [...] marca 2015 r. nr [...] w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji w sprawie podziału nieruchomości.

Postanowieniem z dnia 21 grudnia 2015 r. II SA/Gl 540/15 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach odrzucił skargę K. K. (dalej skarżący). W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że w wykonaniu zarządzenia Przewodniczącego Wydziału II z dnia 2 czerwca 2015 r. wezwano skarżącego do uiszczenia wpisu sądowego w kwocie 200 zł oraz nadesłania 1 dodatkowego odpisu skargi celem doręczenia uczestnikowi postępowania. Wezwanie doręczono skarżącemu dnia 25 czerwca 2015 r., zatem termin do uzupełnienia braków formalnych skargi upłynął z dniem 2 lipca 2015 r. W wyznaczonym przez Sąd terminie skarżący zwrócił się z prośbą o zwolnienie go od uiszczenia wpisu sądowego. Do pisma nie został załączony odpis skargi.

Postanowieniem z dnia 6 października 2015 r. II SA/Gl 540/15 starszy referendarz sądowy w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Gliwicach oddalił wniosek skarżącego o przyznanie prawa pomocy. W związku z powyższym, zarządzeniem Zastępcy Przewodniczącego Wydziału II z dnia 12 listopada 2015 r. wezwano skarżącego do wykonania prawomocnego zarządzenia o wezwaniu do uiszczenia wpisu sądowego. Przesyłkę zawierającą powyższe wezwanie uznano za skutecznie doręczoną z dniem 4 grudnia 2015 r.

W związku z powyższym Sąd odrzucił skargę skarżącego postanowieniem z dnia 21 grudnia 2015 r. II SA/Gl 540/15, które zostało doręczone skarżącemu w dniu 6 stycznia 2016 r.

Pismem z dnia 7 stycznia 2016 r. skarżący wniósł w terminie zażalenie do Naczelnego Sądu Administracyjnego na powyższe postanowienie.

W wykonaniu zarządzenia Zastępcy Przewodniczącego Wydziału II wezwano skarżącego do uiszczenia wpisu sądowego od zażalenia w wysokości 100 zł w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania. Wezwanie doręczono skarżącemu dnia 27 stycznia 2016 r., natomiast wpis od zażalenia uiszczono dnia 16 lutego 2016 r., czyli po upływie wyznaczonego do dokonania tej czynności terminu.

Postanowieniem z dnia 7 marca 2016 r. II SA/Gl 540/15 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach odrzucił zażalenie skarżącego wskazując w uzasadnieniu jako przyczynę rozstrzygnięcia uiszczenie po terminie wpisu od zażalenia.

Pismem z 29 marca 2016 r. skarżący wniósł – po terminie – zażalenie na ww. postanowienie Sądu. Postanowieniem z dnia 21 kwietnia 2016 r. II SA/Gl 540/15 (dalej postanowienie z 21 kwietnia 2016 r.) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach odrzucił zażalenie skarżącego.

Pismem z dnia 17 maja 2016 r. skarżący wniósł w terminie zażalenie na postanowienie z 21 kwietnia 2016 r. do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Postanowieniem z dnia 26 sierpnia 2016 r. I OZ 892/16 Naczelny Sąd Administracyjny oddalił zażalenie skarżącego.

Pismem z dnia 12 stycznia 2017 r. skarżący wniósł o przywrócenie terminu "do wniesienia skargi na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego", jednak z treści skargi wynikało, że skarżący wnosi o przywrócenie terminu do uzupełnienia braków formalnych skargi z [...] kwietnia 2015 r. Skarżący wskazał w piśmie, że jest osobą schorowaną, w 1993 roku przebył zawał serca, którego skutki odczuwa do dziś. Od 15 lat skarżący cierpi na zaburzenia osobowości, które w okresie nasilenia się choroby powodują u skarżącego brak możliwości podjęcia nawet prostych czynności, więc tym bardziej nie jest w stanie zrozumieć pouczeń Sądu. Skarżący wniósł o przyznanie pomocy prawnej przez zwolnienie go od uiszczenia wpisu. Do pisma skarżący załączył dwa odpisy skargi z 26 kwietnia 2015 r.; zaświadczenie lekarskie z dnia 10 stycznia 2017 r., z którego wynika, że od 19 lutego 2002 r. ma zaburzenia osobowości; kartę leczenia szpitalnego z 2007 r., kartę leczenia szpitalnego z 2013 r.

W wykonaniu zarządzenia Zastępcy Przewodniczącego Wydziału II z 27 stycznia 2017 r. wezwano skarżącego do wskazania i uprawdopodobnienia okoliczności podanych we wniosku o przywrócenie terminu do uzupełnienia braków formalnych skargi wskazujących na brak winy w uchybieniu terminu oraz wskazania daty, w której ustała przyczyna uchybienia terminu. Wezwanie doręczono skarżącemu dnia 13 lutego 2017 r.

Skarżący w piśmie z 14 lutego 2017 r. wskazał, że uprawdopodobnienie okoliczności znajduje uzasadnienie w przedłożonej dokumentacji medycznej, a ostatnie złagodzenie objawów choroby nastąpiło w dniu 10 stycznia 2017 r. W tej dacie ustała zatem przyczyna uchybienia terminu.

Postanowieniem z dnia 24 maja 2017 r. starszy referendarz sądowy w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Gliwicach zwolnił skarżącego od kosztów sądowych oraz ustanowił dla skarżącego radcę prawnego.

Pismem z dnia 22 czerwca 2017 r. pełnomocnik skarżącego podtrzymał stanowisko strony w zakresie wniosku "o przywrócenie terminu do złożenia skargi kasacyjnej". W piśmie z dnia 11 lipca 2017 r. pełnomocnik wskazał, że podtrzymuje stanowisko skarżącego dotyczące wniosku "o przywrócenie terminu do wniesienia skargi".

Sąd I instancji wskazał, że zgodnie z art. 86 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2017 r., poz. 1369 ze zm., dalej ppsa), jeżeli strona nie dokonała w terminie czynności w postępowaniu sądowym bez swojej winy, sąd na jej wniosek postanowi o przywróceniu terminu. Stosownie do art. 87 § 1, 2 i 4 ppsa, pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu wnosi się do sądu, w którym czynność miała być dokonana, w okresie siedmiu dni od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu. W piśmie tym należy uprawdopodobnić okoliczności wskazujące na brak winy w uchybieniu terminu. Równocześnie z wnioskiem strona powinna dokonać czynności, której nie dokonała w terminie.

Z treści art. 87 § 5 ppsa wynika, że przywrócenie terminu, po upływie roku od jego uchybienia, jest dopuszczalne tylko w przypadkach wyjątkowych. Przepis ten zaostrza przesłanki przywrócenia terminu, uzależniając możliwość merytorycznego rozpoznania wniosku od zaistnienia wyjątkowego przypadku. Przez "wyjątkowy przypadek" należy rozumieć okoliczność nadzwyczajną, która uniemożliwiła stronie dokonanie czynności w normalnym trybie. Artykuł 88 ppsa przewiduje, że spóźniony lub z mocy ustawy niedopuszczalny wniosek o przywrócenie terminu sąd odrzuci na posiedzeniu niejawnym.

Zdaniem Sądu I instancji, wniosek skarżącego o przywrócenie terminu do uzupełnienia braków formalnych skargi nie zasługiwał na uwzględnienie. Sąd stwierdził, że wniosek o przywrócenie terminu nie został złożony w terminie, o którym mowa w art. 87 § 1 ppsa, bowiem z akt sprawy wynika, że w dniu 6 stycznia 2016 r. skarżący odebrał postanowienie Sądu z dnia 21 grudnia 2015 r. o odrzuceniu skargi. W tej dacie zatem dowiedział się o tym, że uchybił terminowi do uzupełnienia braków formalnych skargi. Nie sposób dać wiary twierdzeniom skarżącego, że przez ponad rok, od chwili gdy otrzymał postanowienie Sądu o odrzuceniu skargi (6 stycznia 2016 r.), do momentu złożenia wniosku o przywrócenie terminu do uzupełnienia braków formalnych skargi (13 stycznia 2017 r.), nie był w stanie zrozumieć pouczeń Sądu w związku z zaburzeniami osobowości. Tym bardziej, że wraz z postanowieniem o odrzuceniu skargi pouczono skarżącego o możliwości wniesienia zażalenia na ww. postanowienie, co skarżący uczynił. Zachowanie skarżącego polegające na złożeniu zażalenia z 7 stycznia 2016 r., świadczy o tym, że był w stanie zrozumieć pouczenie Sądu. Nie sposób zgodzić się z twierdzeniem skarżącego, że do dnia 10 stycznia 2017 r. nie był w stanie złożyć wniosku o przywrócenie terminu do uzupełnienia braków formalnych skargi, podczas gdy w okresie pomiędzy 6 stycznia 2016 r., a 13 stycznia 2017 r. był w stanie podjąć szereg innych czynności procesowych, które często podejmował w odpowiedzi na wezwania Sądu. Skarżący nie przedłożył żadnego dowodu świadczącego o tym, że w dniu 10 stycznia 2017 r. objawy jego choroby uległy złagodzeniu. W tej dacie zostało wydane jedynie zaświadczenie lekarskie o tym, że skarżący cierpi na zaburzenia osobowości.

W ocenie Sądu I instancji przedmiotowy wniosek podlegał odrzuceniu, w sprawie nie zaistniały bowiem wyjątkowe okoliczności, które mogłyby uzasadniać przywrócenie terminu do wniesienia skargi po upływie roku od jego uchybienia. Okoliczności takich nie stanowią wskazywana przez stronę choroba, nie można bowiem przyjąć, że jest to okoliczność nadzwyczajna, która uniemożliwiała złożenie wniosku o przywrócenie terminu w normalnym terminie. Uznanie powyższej okoliczności za przypadek wyjątkowy oznaczałoby w istocie obowiązek przywrócenia terminu do dokonania określonej czynności niemalże w każdym przypadku uchybienia terminu przez osobę schorowaną. Jak zaś wyżej wskazano musi to być okoliczność nadzwyczajna, co w niniejszej sprawie nie miało miejsca. Jako podstawę rozstrzygnięcia Sąd I instancji wskazał "art. 88, art. 88 § 1 i art. 87 § 5 ppsa" (k. 1, 8-11, 18-19, 36-38, 42, 44, 46, 48-49, 58-58v, 62, 64, 65, 67, 69-70, 79, 83, 85-86, 95, 119-121, 158-164, 167, 169, 171-173v, 194-196, 214-215, 223, 228, 230-233 akt sądowych).

Zażalenie na postanowienie z 31 lipca 2017 r. wniósł K.K. reprezentowany przez pełnomocnika z urzędu r. pr. P. ., zarzucając mu naruszenie art. 86 § 1, art. 87 § 1, art. 87 § 2, art. 87 § 5 i art. 88 ppsa. Podniesione zarzuty dotyczyły błędnego przyjęcia, że przekroczenie terminu do uzupełnienia braków formalnych skargi nastąpiło z winy skarżącego; nie uprawdopodobnił on braku winy; nie spełniał przesłanek do uznania zaistniałej sytuacji jako wyjątkowej w kontekście przywrócenia terminu, podczas gdy jego stan psychiczny uniemożliwił mu właściwe rozpoznanie sytuacji, a chaotyczność podejmowanych zachowań wskazywała na brak rozeznania w sytuacji procesowej (k. 242-243v akt sądowych).

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

W sentencji postanowienia z 31 lipca 2017 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach odmówił przywrócenia terminu do uzupełnienia braków formalnych skargi, przywołując w uzasadnieniu postanowienia jako podstawę art. 88, 88 § 1 i art. 87 § 5 ppsa regulujący instytucję odrzucenia wniosku o przywrócenie terminu (k. 228, 230-233 akt sądowych).

Z uzasadnienia postanowienia z 31 lipca 2017 r. wynika, że wniosek strony o przywrócenie terminu został rozpoznany merytorycznie, przez odniesienie się do wszystkich argumentów powołanych przez stronę w przedmiotowym wniosku (k. 230-233 akt sądowych). Powyższe potwierdza sentencja postanowienia z 31 lipca 2017 r., należy zatem przyjąć, że Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach omyłkowo w uzasadnieniu wskazał jako podstawę prawną "art. 88, art. 88 § 1" ppsa stanowiący o odrzuceniu wniosku, zamiast art. 86 § 1 w zw. z art. 87 § 2 ppsa dotyczących merytorycznego orzekania o przywróceniu terminu. Za takim przyjęciem przemawia w szczególności to, że art. 88 ppsa nie dzieli się na paragrafy. Spóźniony wniosek o przywrócenie terminu sąd odrzuca, nie oceniając przesłanek uprawdopodabniających brak winy w uchybieniu terminowi do dokonania czynności procesowej (postanowienie NSA z: 15.11.2011 r., II OZ 1090/11; 25.10.2011 r., I OZ 789/11). Zarzut naruszenia art. 88 ppsa okazał się zatem zasadny.

Przechodząc do oceny postanowienia o odmowie przywrócenia terminu do uzupełnienia braków formalnych skargi, Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że zaskarżone postanowienie narusza art. 86 § 1, art. 87 § 1, 2 i 5 ppsa.

Stosownie do art. 86 § 1 i art. 87 § 2 ppsa sąd na wniosek strony postanowi o przywróceniu terminu, jeżeli strona bez swojej winy nie dokonała w terminie czynności w postępowaniu sądowym. We wniosku o przywrócenie terminu należy uprawdopodobnić okoliczności wskazujące na brak winy w uchybieniu terminu. Pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu wnosi się do sądu, w którym czynność miała być dokonana, w ciągu siedmiu dni od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu. Brak winy w uchybieniu terminu winien być oceniany z uwzględnieniem wszystkich okoliczności konkretnej sprawy, w sposób uwzględniający obiektywny miernik staranności, jakiej można wymagać od strony dbającej należycie o własne interesy (J. P. Tarno, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, LexisNexis 2012, s. 270, uw. 5; M. Jagielska, A. Wiktorowska, P. Wajda w: Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, pod redakcją R. Hausera, M. Wierzbowskiego, C. H. Beck 2017, s. 527, nb 4; postanowienie NSA z 12.6.2008 r., II OZ 580/08, cbosa). Przywrócenie terminu ma charakter wyjątkowy i nie jest możliwe, gdy strona dopuściła się choćby lekkiego niedbalstwa. Zatem przywrócenie terminu może mieć miejsce wtedy, gdy uchybienie terminu nastąpiło wskutek przeszkody, której strona nie mogła usunąć, nawet przy użyciu największego w danych warunkach wysiłku. Do niezawinionych przyczyn uchybienia terminu zalicza się m.in.: stany nadzwyczajne, takie jak problemy komunikacyjne, klęski żywiołowe (powódź, pożar), czy nagłą chorobę strony, która nie pozwoliła na wyręczenie się inną osobą (postanowienie NSA z 10.9.2010 r., II OZ 849/10, cbosa). Oceniając wystąpienie powyższej przesłanki, Sąd obowiązany jest przyjąć obiektywny miernik staranności, której można wymagać od każdego należycie dbającego o własne interesy (postanowienie NSA z 18.12.2013 r., I OZ 1199/13). Przywrócenie uchybionego terminu może nastąpić jedynie wtedy, gdy strona w sposób przekonujący zaprezentowaną argumentacją uprawdopodobni brak swojej winy, a przy tym wskaże, że niezależna od niej przyczyna istniała przez cały czas, aż do wniesienia wniosku o przywrócenie terminu.

Zarzut naruszenia art. 86 § 1 ppsa okazał się usprawiedliwiony. W okolicznościach niniejszej sprawy, w ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, skarżący uprawdopodobnił w sposób dostateczny, brak swej winy w uchybieniu terminu do uzupełnienia braków formalnych skargi. Skarżący już w piśmie z 18 września 2015 r. wskazał, że "Przeważnie przebywa u siostry, ponieważ ja sobie nie dałbym rady iż leczę się psychiatrycznie". W piśmie tym skarżący wskazał nazwę choroby i załączył kserokopię zaświadczenia lekarskiego z [...] grudnia 2014 r., wystawionego przez lek. med. A.P., wskazującego tę samą nazwę choroby, jej kod medyczny; wskazującego, że leczy się w Poradni Zdrowia Psychicznego w [...] od [...] stycznia 2002 r., "okresowo, w zw. z trudnościami życiowymi – zab. [urzenia] adaptacyjne" (k. 33, 34 akt sądowych). Istota tego schorzenia polega na niedoborze lub braku sił do jakiejkolwiek aktywności. Z załączonej przez skarżącego do akt sprawy dokumentacji medycznej w sposób bezsporny wynika, że od 2002 r. cierpi na zaburzenia osobowości, które w okresie nasilenia się uniemożliwiają mu podejmowanie najprostszych czynności życia codziennego (k. 160-163v akt sądowych). Wskazują na to również podejmowane przez skarżącego czynności procesowe w niniejszym postępowaniu, które charakteryzują się chaotycznością i wskazują na zagubienie się skarżącego w toku kolejnych zdarzeń procesowych (k. 33, 34, 58, 79, 95, 104, 158-164, 183-192 akt sądowych).

Jak słusznie zauważa pełnomocnik skarżącego, a co zostało całkowicie pominięte w rozważaniach Sądu I instancji, skarżący już na wcześniejszym etapie postępowania składał wnioski o przyznanie prawa pomocy, odwołując się do złego stanu zdrowia w postaci zaburzeń psychicznych (k. 12, 18-19v, 33, 34. 158-159, 172-173v akt sądowych).

Pogląd orzecznictwa, że nie każda choroba uzasadnia przywrócenie terminu, nie jest adekwatny w stosunku do chorób psychicznych, których objawy mogą wiązać się z utratą możliwości rozpoznania przez osobę chorą sytuacji, w której się znajduje oraz pokierowania swoim postępowaniem, a więc skutkować brakiem zawinienia, które jest przesłanką przywrócenia terminu (art. 86 § 1 ppsa).

W niniejszej sprawie Sąd I instancji powinien brać pod uwagę wszelkie okoliczności sprawy, w tym także indywidualne właściwości i cechy strony postępowania, jeżeli znajdują one potwierdzenie w aktach sprawy i mogły mieć obiektywnie wpływ na sposób postępowania skarżącego. Z orzeczenia lekarskiego wynika, że skarżący cierpi na zaburzenia psychiczne, a także, że w okresach nasilenia choroby wymaga okresowo pomocy osób trzecich, gdyż nie jest w pełni zdolny do samodzielnego funkcjonowania. Do dochowania czynności procesowych, a do tych niewątpliwie należy uzupełnienie braków formalnych skargi, wymagana jest sprawność intelektualna i umiejętność rozeznania własnej sytuacji życiowej, czy skutków własnych działań bądź zaniechań, a te może wyłączyć choroba psychiczna. Stan zdrowia skarżącego czyni zrozumiałym, dlaczego skarżący wniósł o zwolnienie od kosztów sądowych, zaniedbując uzupełnienia braków formalnych skargi.

Mając powyższe na uwadze stwierdzić należy, że ocena determinującej odmowę przywrócenie terminu przesłanki braku winy w uchybieniu terminu dokonana przez Sąd I instancji była nietrafna, a okoliczności powołane w zażaleniu podważyły ją. Przedłożenie przez skarżącego odpisu zaświadczenia lekarza psychiatry z 9 grudnia 2014 r. już w początkowej fazie postępowania sądowoadministracyjnego (k. 34 akt sądowych) wskazuje, że powołanie się na chorobę psychiczną nie ma charakteru instrumentalnego. Gdyby skarżący mógł na wcześniejszym etapie korzystać z pomocy profesjonalnego i starannie działającego pełnomocnika z urzędu, postępowanie mogłoby toczyć się merytorycznie. Rodzaj schorzenia, na jakie cierpi skarżący, decyduje o wyjątkowym przypadku, o którym mowa w art. 87 § 5 ppsa. W konsekwencji uznać należy, że zaskarżone postanowienie nie może się ostać.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 188 w zw. z art. 197 § 1 i 2 i art. 86 § 1 w zw. z art. 87 § 2 i art. 193 ppsa, orzeczono jak w sentencji postanowienia.