Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Dnia 9 listopada 2006 roku Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Anna Łuczaj po rozpoznaniu w dniu 9 listopada 2006 roku na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej zażalenia Stowarzyszenia Ekologiczny [...] z siedzibą w Poznaniu na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 13 kwietnia 2006 roku, sygn. akt [...] o oddaleniu wniosku o przyznanie prawa pomocy w sprawie ze skargi Stowarzyszenia Ekologiczny [...] z siedzibą w Poznaniu na postanowienie Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Poznaniu z dnia 18 października 2005 roku, nr [...] w przedmiocie odmowy dopuszczenia organizacji społecznej do udziału w postępowaniu dotyczącym ustalenia warunków zabudowy postanawia: oddalić zażalenie

Postanowieniem z dnia 13 kwietnia 2006 roku Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu, sygn. akt II SA/Po 1237/05 oddalił wniosek Stowarzyszenia Ekologiczny [...] z siedzibą w Poznaniu o przyznanie prawa pomocy w sprawie ze skargi Stowarzyszenia Ekologiczny [...] z siedzibą w Poznaniu na postanowienie Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Poznaniu z dnia 18 października 2005 roku w przedmiocie odmowy dopuszczenia organizacji społecznej do udziału w postępowaniu dotyczącym ustalenia warunków zabudowy.

W uzasadnieniu postanowienia Sąd pierwszej instancji podniósł, że Stowarzyszenie Ekologiczny [...] w Poznaniu wniosło o przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym poprzez zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Wniosek o przyznanie prawa pomocy nie został uzupełniony w zakreślonym terminie. Postanowieniem z dnia 16 marca 2006 roku referendarz sądowy pozostawił wniosek bez rozpoznania wskazując, że stosowne pismo z załącznikami wnioskodawca przesłał na adres Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie.

W sprzeciwie od powyższego postanowienia strona podniosła, że korespondencję przesłano na adres Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu.

Sąd pierwszej instancji przytoczył treść art. 257 i 246 § 2 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 roku - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) – zwanej dalej p. p. s. a. – i podniósł, że składane przez Stowarzyszenie oświadczenia stanowią środek dowodowy, za pomocą którego ma zostać wykazana zasadność wniosku o przyznanie prawa pomocy. Rozstrzygnięcie Sądu zależy od tego, co zostanie udowodnione przez stronę. Sąd stwierdził, iż z historii rachunku bankowego Stowarzyszenia wynika, że w dacie zgłoszenia wniosku o przyznanie prawa pomocy, tj. w dniu 20 października 2005 roku mogło wykazać się dodatnim saldem w kwocie ponad 800 złotych, a więc znacznie przewyższającej wysokość wpisu w sprawie.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji dla oceny zasadności wniosku bez znaczenia jest fakt, iż strona jest organizacją pożytku publicznego. Z przepisów ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi ani też z innego aktu prawnego nie wynika, że organizacje pożytku społecznego zwolnione są od opłat w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Organizacje społeczne na równi z innymi podmiotami mogą występować o przyznanie prawa pomocy i pomoc taką otrzymać po wykazaniu istnienia przesłanek do jej udzielenia. W tym zakresie Sąd powołał się na postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 2 czerwca 2005 roku, sygn. akt OZ II 503/05 ).

Jako podstawę prawną postanowienia powołano art. 246 § 2 pkt 1 p. p. s. a.

W zażaleniu na powyższe postanowienie Stowarzyszenie Ekologiczny [...] w Poznaniu wniosło o jego uchylenie i przyznanie prawa pomocy w zakresie wskazanym we wniosku.

Stowarzyszenie podniosło, że zaskarżone postanowienie rażąco narusza przepisy ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Stowarzyszenie jest stroną kilkunastu innych spraw sądowoadministracyjnych. Opłaty sądowe, jakie w tych sprawach winno uiścić Stowarzyszenie wielokrotnie przewyższają majątek skarżącego. Strona jest organizacją non profit. Jej funkcjonowanie oparte jest o społeczne działania członków. Całość ofiar i darowizn została uwidoczniona na wykazach bankowych. Zdaniem strony Sąd pierwszej instancji winien ustalić, czy majątek Stowarzyszenia pozwala na prowadzenie postępowania sądowego; nie jest prawidłowe stwierdzenie Sądu, iż każdy z członków winien ponosić określone koszty, gdyż uiszczanie składki nie jest obligatoryjne. Jest to istotne dla wielu członków, gdyż mogą w inny sposób udzielać się społecznie.

. W odpowiedzi na powyższe zażalenie uczestnik postępowania [...] Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w Poznaniu podniósł, iż treść oświadczenia o stanie majątkowym Stowarzyszenia jest sprzeczna z faktyczną sytuacją majątkową strony. Skarżący pokrywa m. in. koszty opłat pocztowych, prowadzi wiele postępowań sądowych i administracyjnych. Ilość i rozmiar tej działalności wskazuje, że transakcje na rachunku bankowym nie uwidaczniają większości przepływów środków pieniężnych, a wydatki pokrywane są ze środków pieniężnych nie wykazanych na rachunku.

Nadto Stowarzyszenie wydaje bezpłatną gazetę [...], a jej wydawanie i dystrybucja związana jest z kosztami, które nie są ujawnione na koncie Stowarzyszenia. A zatem koszty te finansowane są z innych źródeł niż wykazane. Uczestnik postępowania powołał się na treść art. 246 § 2 pkt 2 p. p. s. a. i podkreślił, że przyznanie prawa pomocy uzależnione jest od uznania Sądu. Budżet państwa nie może ponosić negatywnych skutków błędnych decyzji skarżącego, który w statucie nie nałożył na członków obowiązku uiszczania składek. W ocenie uczestnika postępowania fakt ten wynika ze statutowego zakazu m.in. występowania w postępowaniach administracyjnych dotyczących osób trzecich ( § 6 ust. 3 statutu SEZ ).

Do odpowiedzi na zażalenie załączono kserokopię statutu Stowarzyszenia Ekologiczny [...] w Poznaniu i bezpłatnego czasopisma Zielone [...] - nr 6 z marca 2006 roku.

Podkreślono, powołując się na orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego, że prawo pomocy jest formą dofinansowania z budżetu państwa i powinno mieć miejsce w sytuacjach, w których zdobycie przez stronę środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu sądowym jest rzeczywiście, obiektywnie niemożliwe. Wskazano, że wśród członków Stowarzyszenia znajdują się osoby majętne. Zdaniem uczestnika postępowania zażalenie stanowi potwierdzenie, że rzeczywistym celem Stowarzyszenia jest utrzymanie stanu jak najdłuższego trwania postępowania sądowoadministracyjnego na koszt Skarbu Państwa, a przez to – niepewności uczestnika oraz osób trzecich co do sytuacji prawnej zamierzeń inwestycyjnych uczestnika.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie jest zasadne.

Prawo pomocy jest szczególną instytucją postępowania przed sądami administracyjnymi, która ma na celu zagwarantowanie konstytucyjnego prawa do sądu osobom, które nie są w stanie samodzielnie ponieść kosztów postępowania sądowego, a tym samym realizację uprawnień wynikających z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 roku (Dz. U. z 1993 roku, Nr 61, poz. 284 ze zm.). Wskazać jednak należy, iż prawo dostępu do sądu nie ma charakteru absolutnego i może być przedmiotem uzasadnionych prawnie ograniczeń. W przypadku, gdy dostęp jednostki do sądu jest ograniczony czy to przez działanie prawa, czy faktycznie, ograniczenie tego prawa nie będzie sprzeczne z cytowanymi wyżej przepisami Konstytucji i Konwencji, gdy ograniczenie dostępu do sądu nie narusza samej istoty tego prawa, gdy zmierza do realizacji uzasadnionego prawnie celu oraz gdy zachowana została rozsądna relacja proporcjonalności pomiędzy stosowanymi środkami a celem, do realizacji którego stosowane środki zmierzały. Stąd ograniczona ilość funduszy publicznych dostępna na udzielanie pomocy prawnej sprawia, że koniecznością systemu wymiaru sprawiedliwości jest przyjęcie procedury selekcji, a sposób w jaki ta procedura funkcjonuje w poszczególnych sprawach, winien być pozbawiony arbitralności lub dysproporcjonalności i nie powinien rzutować na istotę prawa dostępu do sądu (por. wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 16 lipca 2002 roku w sprawie P., C. i S. vs. Wielka Brytania nr 56547/00, LEX nr 75481).

Wobec tego, że Stowarzyszenie Ekologiczny [...] w Poznaniu jest osobą prawną, do wniosku o przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym zastosowanie znajduje art. 246 § 2 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 roku - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) – zwanej dalej p. p. s. a. Przepis ten wprost przenosi na stronę obowiązek wykazania, że nie ma żadnych środków na poniesienie jakichkolwiek kosztów postępowania.

Należy stwierdzić, że w stosunku do osób prawnych ustawa przewiduje zaostrzone przesłanki przyznania prawa pomocy. Przepis art. 246 § 2 pkt 1 p.p.s.a. wymaga bowiem, aby osoba prawna nie posiadała żadnych środków na pokrycie jakichkolwiek kosztów sądowych. Dyspozycja tego przepisu oparta jest na konstrukcji ograniczonego uznania.

Art. 246 § 2 pkt 1 p.p.s.a. wprost przenosi na stronę obowiązek wykazania, że nie ma ona żadnych środków na poniesienie jakichkolwiek kosztów postępowania. Strona winna mieć świadomość obowiązku ponoszenia kosztów postępowania, a wnosząc o zwolnienie z tego obowiązku musi uprawdopodobnić, w sposób bardzo rzetelny, okoliczności przemawiające za uwzględnieniem złożonego w tym przedmiocie wniosku.

Powyższa regulacja prawna wskazuje, że w stosunku do osób prawnych ustawodawca przewidział stosowanie instytucji prawa pomocy do przypadków usprawiedliwionych szczególnie trudną sytuacją, wyrażającą się brakiem funduszy.

Z akt sprawy wynika, że na dzień złożenia wniosku, tj. w dnu 20 października 2005 roku Stowarzyszenie dysponowało kwotą ponad 800 złotych (historia rachunku bankowego – k. 31). Wobec tego Sąd pierwszej instancji zasadnie ocenił, że wniosek o przyznanie prawa pomocy nie mógł zostać uwzględniony. Zachodziła bowiem przesłanka negatywna – Stowarzyszenie Ekologiczny [...] w Poznaniu posiadało środki mogące zostać wykorzystane na pokrycie kosztów sądowych. Dysponując środkami pieniężnymi strona nie mieści się w hipotezie art. 246 § 2 pkt 1 p. p. s. a. (por. postanowienie NSA z dnia 19 listopada 2004 roku, FZ 463/04, niepubl.)

Naczelny Sąd Administracyjny dostrzega, że Stowarzyszenie Ekologiczny [...]w Poznaniu działa na podstawie ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach ( t. j. Dz. U. z 2001 roku, Nr 79, poz. 855 ze zm. ) i ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie ( Dz. U. Nr 96, poz. 873 )

W myśl art. 33 ust. 1 i 2 ustawy - Prawo o stowarzyszeniach majątek stowarzyszenia powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, dochodów z własnej działalności, dochodów z majątku stowarzyszenia oraz z ofiarności publicznej. Stowarzyszenie, z zachowaniem obowiązujących przepisów, może przyjmować darowizny, spadki i zapisy oraz korzystać z ofiarności publicznej. Stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą, według ogólnych zasad określonych w odrębnych przepisach. Dochód z działalności gospodarczej stowarzyszenia służy realizacji celów statutowych /.../ - art. 34 tejże ustawy.

Po myśli art. 6 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie statutowa działalność organizacji pozarządowej oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3, w części obejmującej działalność pożytku publicznego, nie jest, z zastrzeżeniem art. 9 ust. 1, działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów Prawa działalności gospodarczej i może być prowadzona jako działalność nieodpłatna lub jako działalność odpłatna. Działalność odpłatna pożytku publicznego organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 stanowi działalność gospodarczą, jeżeli spełnia kryteria określone w art. 9 ust. 1 cytowanej ustawy.

Zgodnie z § 6 ust. 4 statutu Stowarzyszenia Ekologiczny [...] w Poznaniu działalność statutowa może przyjmować formę działalności nieodpłatnej jak i odpłatnej pożytku publicznego w rozumieniu ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Jednocześnie według art. 10 ust. 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie prowadzenie nieodpłatnej i odpłatnej działalności pożytku publicznego wymaga rachunkowego wyodrębnienia tych form działalności w stopniu umożliwiającym określenie przychodów, kosztów i wyników, z zastrzeżeniem przepisów o rachunkowości. W powyższym zakresie brak jest jakichkolwiek danych udzielonych przez Stowarzyszenie.

Przyznanie organizacji pożytku publicznego prawa pomocy w zakresie całkowitym bez względu na posiadanie środków pieniężnych oznaczałoby, że organizacja ta powinna być zwolniona od kosztów sądowych z uwagi na regulację prawną statuującą jej działalność. To zaś prowadziłoby do generalnego zwolnienia takich organizacji od kosztów sądowych, co byłoby nie do pogodzenia z istotą instytucji prawa pomocy. Gdyby ustawodawca chciał zwolnić organizacje pożytku publicznego od ponoszenia kosztów sądowych wprowadziłby określoną regulację prawną. Tymczasem brak jest takiego generalnego zwolnienia od kosztów sądowych.

Przepis art. 24 ust. 1 pkt 5 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie stanowi, iż organizacji pożytku publicznego przysługuje, na zasadach określonych w przepisach odrębnych, zwolnienie od opłat sądowych - w odniesieniu do prowadzonej przez nią działalności pożytku publicznego.

Zarówno ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 roku - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) jak i inne przepisy prawa nie przewidują generalnego zwolnienia organizacji pożytku publicznego od opłat sądowych.

To zaś oznacza, iż organizacja pożytku publicznego, aby uzyskać prawo pomocy w zakresie całkowitym winna wykazać, że spełnia przesłanki z 246 § 2 pkt 1 p.p.s.a. Stowarzyszenie Ekologiczny [...] w Poznaniu nie wykazało, że spełnia przesłanki określone w tym przepisie.

Nadto strona, która bez ważnych powodów pozbawia się środków finansowych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania nie może żądać, aby koszty jej działalności były przerzucane na wszystkich podatników (por. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 10 stycznia 2005 roku, sygn. akt FZ 478/04, niepubl.).

Opłacanie składek należy do sfery decyzyjnej danej organizacji. W przypadku Stowarzyszenia Ekologiczny [...] w Poznaniu, według § 12 statutu, uiszczanie składek przez członków zwyczajnych jest dobrowolne. Jednocześnie, jak stanowi § 13 ust. 2 statutu, każdy członek wspierający nie będący osobą fizyczną obowiązany jest opłacać miesięczną składkę członkowską. W niniejszej sprawie brak jest informacji w tym zakresie. Stowarzyszenie Ekologiczny [...] w Poznaniu w piśmie z dnia 22 lutego 2006 roku stwierdziło, iż wykaz członków objęty jest ochroną danych osobowych.

Z uwagi na powyższe Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 w związku z art. 197 § 2 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi oddalił zażalenie.