Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Alicja Jaszczak-Sikora (spr.) Sędziowie Sędzia WSA Piotr Chybicki Sędzia WSA Tadeusz Lipiński Protokolant St. sekretarz sądowy Grażyna Wojtyszek po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 listopada 2016 r. sprawy ze skargi A.F. na uchwałę Sejmiku Województwa z dnia "[...]". nr "[...]" w przedmiocie podziału województwa na obwody łowieckie 1) stwierdza nieważność uchwały "[...]" z dnia "[...]" w sprawie "Podziału województwa na obwody łowieckie" w zakresie dotyczącym części obwodów łowieckich nr "[...]" i nr "[...]", o ogólnej powierzchni 334,7740 ha, obejmującej nieruchomości położone w "[...]", stanowiące własność A.F, wpisane do ksiąg wieczystych prowadzonych przez Sąd Rejonowy Kw Nr "[...]" oraz "[...]"; 2) w pozostałym zakresie skargę oddala; 3) zasądza od Sejmiku Województwa na rzecz skarżącego A.F. kwotę 300 zł (trzysta złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.

W dniu 10 sierpnia 2016 r. A. F., po uprzednim wezwaniu organu do usunięcia naruszenia prawa, w ustawowym terminie, zaskarżył do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie uchwałę Sejmiku Województwa

z dnia "[...]"r., nr "[...]" w sprawie podziału województwa warmińsko-mazurskiego na obwody łowieckie. Wniósł o stwierdzenie nieważności tej uchwały

w całości i zasądzenie kosztów postępowania, w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2014 r., sygn. akt P 19/13, który orzekł o niezgodności

z Konstytucją RP art. 27 ust. 1 w zw. z art. 26 ustawy z dnia 13 października 1995r. Prawo łowieckie, stanowiące podstawę prawną wydania tej uchwały.

W uzasadnieniu skarżący podniósł, że na terenie jego nieruchomości znajdują się obwody nr 209 i 174, co narusza jego prawo własności, pozbawiając go władztwa na rzecz myśliwych. Wyraził sprzeciw przeciwko dalszemu naruszaniu jego prawa własności przez myśliwych oraz prowadzeniu przez nich na jego terenie polowań lub jakichkolwiek innych czynności łowieckich w związku z usunięciem z systemu prawnego przepisu, który pozwala na wytyczanie granic obwodów łowieckich bez zasięgania stanowiska właścicieli nieruchomości. Wskazał, że poprzez naruszenie prawa własności w postaci utraty uprawnienia do korzystania z rzeczy i jej posiadania nie może swobodnie używać swojej nieruchomości, gdyż jest ona przedmiotem gospodarki łowieckiej kół łowieckich. Nie może w wybranym przez siebie czasie nawet przebywać fizycznie na swojej posesji, gdyż może to grozić utratą zdrowia, a nawet życia w czasie polowań. Nie może też swobodnie zapraszać osób trzecich do wizyty na terenie nieruchomości w obawie o ich zdrowie

i życie, gdyż myśliwi nierzadko patrolują teren uzbrojeni w broń palną. Ponadto nie może pobierać pożytków naturalnych ze swojej nieruchomości zgodnie z jej społeczno-gospodarczym przeznaczeniem. Myśliwi wchodzą na teren nieruchomości bez żadnego wcześniejszego uprzedzenia, umieszczają na niej elementy infrastruktury służącej do prowadzenia polowań w miejscach, które uznają za odpowiednie, bez konsultacji ze skarżącym. Podkreślił, że nikt nigdy nie zasięgał jego opinii ani tym bardziej nie uzyskał jego zgody na utworzenie obwodów kół łowieckich obejmujących swymi granicami m.in. jego nieruchomość. Obecnie, kiedy za niezgodny z Konstytucją uznano przepis ustawy Prawo łowieckie dotyczący ustanawiania granic obwodów łowieckich bez jakiegokolwiek udziału właścicieli nieruchomości, odpadła podstawa prawna wytyczenia tych obwodów, co skutkować winno stwierdzeniem nieważności przedmiotowej uchwały.

W odpowiedzi na skargę, pełnomocnik Marszałka Województwa wniósł o oddalenie skargi. Przyznał, że art. 27 ust. 1 ustawy Prawo łowieckie, będący podstawą prawną podjęcia kwestionowanej uchwały, utracił moc na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2014 r. Niemniej jednak utrata mocy tego przepisu nastąpiła dopiero z dniem 22 stycznia 2016 r. (tj. z upływem osiemnastu miesięcy od dnia ogłoszenia powołanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej). A zatem w dacie podjęcia zaskarżonej uchwały regulacja ta była normą obowiązującą. Natomiast zgodnie z utrwalonym stanowiskiem sądów administracyjnych istotą sądowej kontroli sprawowanej przez sądy administracyjne jest ocena legalności zaskarżonych aktów i czynności według stanu prawnego i faktycznego sprawy z daty ich podjęcia. Pozwala to na przyjęcie stanowiska, iż uchwała będąca aktem prawa miejscowego, która w dacie jej podjęcia nie była dotknięta wadami powodującymi jej nieważność, nie może stać się nieważna z powodu późniejszej zmiany regulacji prawnych. Według stanu prawnego i faktycznego w dacie podjęcia kwestionowanej uchwały istniała podstawa prawna do jej przyjęcia w brzmieniu wydanym przez Sejmik Województwa Warmińsko-Mazurskiego, zaś podjęcie tej uchwały poprzedzone zostało uzyskaniem wymaganych opinii i uzgodnień. Nie można zatem uznać, iż uchwała ta stała się nieważna z powodu późniejszej zmiany stanu prawnego na skutek wydania przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z dnia 10 lipca 2014 r. w sprawie o sygn. akt P 19/13.

W wykonaniu wezwania Sądu, skarżący udokumentował swoje prawo własności do nieruchomości powołanych w skardze, położonych w gminie B., obręb R., poprzez przedłożenie odpisów ksiąg wieczystych: nr "[...]", obejmującej 32 działki o łącznej powierzchni 303,5599 ha i nr "[...]", obejmującej 5 działek o łącznej powierzchni 31,2141 ha.

Na rozprawie w dniu 8 listopada 2016 r. pełnomocnik organu wniósł i wywiódł jak

w odpowiedzi na skargę. Wskazał, że legalność zaskarżonej uchwały powinna być oceniana według stanu prawnego obowiązującego w dniu jej podejmowania.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie zważył, co następuje:

Zgodnie z zasadami wyrażonymi w art. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo

o ustroju sądów administracyjnych (tekst jednolity Dz.U. z 2016 r. poz. 1066 ze zm.) i art. 134 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U z 2016r. poz. 718 ze zm.), dalej jako: "p.p.s.a.", sąd administracyjny sprawuje wymiar sprawiedliwości przez kontrolę legalności zaskarżonego aktu, czyli ocenia jego zgodność z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa, według stanu prawnego i faktycznego sprawy z daty jego podjęcia, nie będąc przy tym związanym zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną. Oznacza to, że zadaniem sądu administracyjnego jest sprawdzenie wyłącznie, czy zaskarżony akt prawny został wydany zgodnie z przepisami prawa materialnego, oraz czy przy podejmowaniu zaskarżonego aktu nie zostały naruszone przepisy prawa procesowego.

Jeżeli akt prawny, o którym mowa w art. 3 § 2 pkt 6 p.p.s.a. wydany zostanie

z naruszeniem prawa, to stosownie do art. 147 § 1 p.p.s.a. sąd uwzględnia skargę, stwierdzając jego nieważność w całości lub w części. Unormowanie to nie określa jakiego rodzaju naruszenia prawa są podstawą do stwierdzenia przez sąd nieważności uchwały. Doprecyzowanie przesłanek określających kompetencje sądu administracyjnego w tym względzie następuje w ustawach samorządowych lub przepisach szczególnych.

Zgodnie z art. 82 ust. 1 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (t.j. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz.1590 ze zm.) uchwała organu samorządu województwa sprzeczna z prawem jest nieważna. W myśl ust. 5 tego artykułu w przypadku nieistotnego naruszenia prawa nie stwierdza się nieważności uchwały, ograniczając się do wskazania, iż uchwałę wydano z naruszeniem prawa. Analiza wskazanych przepisów prowadzi do wniosku o istnieniu dwu rodzajów wad aktów stanowionych przez organ województwa – istotnych i nieistotnych. Do istotnych wad uchwały, skutkujących stwierdzeniem jej nieważności, zalicza się naruszenie przepisów wyznaczających kompetencję organów samorządu do podejmowania uchwał, naruszenie podstawy prawnej podjętej uchwały, naruszenie przepisów prawa ustrojowego oraz prawa materialnego oraz przepisów regulujących procedury podejmowania uchwał (por. np. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 8 lutego 1996 r., SA/Gd 327/95, OwSS 1996, Nr 3, poz. 90; z dnia 11 lutego 1998 r., II SA/Wr 1459/97, OwSS 1998, Nr 3, poz. 79, wyrok WSA

w Warszawie z dnia 21 marca 2007 r., IV SA/Wa 2296/06, LEX nr 320813, także

Z. Kmieciak, M. Stahl, Akty nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego, Samorząd terytorialny 2001/1-2, s. 102). Za istotne naruszenie prawa uznać należy

w szczególności uchybienie, prowadzące do skutków, które nie mogą być tolerowane

w demokratycznym państwie prawnym (tak Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 9 grudnia 2003 r., sygn. akt P 9/02).

Zaskarżona uchwała wydana została na podstawie art. 27 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 ze zm.). W dacie podejmowania tej uchwały przepisy te stanowiły, że podziału na obwody łowieckie oraz zmiany granic tych obwodów dokonuje w obrębie województwa właściwy sejmik województwa, w drodze uchwały, po zasięgnięciu opinii właściwego dyrektora regionalnej dyrekcji Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe i Polskiego Związku Łowieckiego, a także właściwej izby rolniczej (ust. 1). Jeżeli obwód łowiecki ma się znajdować w obszarze więcej niż jednego województwa, uchwałę, o której mowa w ust. 1, podejmuje sejmik województwa właściwy dla przeważającego obszaru gruntów

w uzgodnieniu z sejmikiem województwa właściwym dla pozostałego gruntu (ust. 2). Unormowania te niewątpliwie upoważniały sejmik województwa do podjęcia uchwały

w przyjętym kształcie. Okoliczność ta nie może jednak skutkować oddaleniem skargi, jak wnioskuje o to pełnomocnik organu, gdyż późniejsza utrata mocy obowiązującej tych przepisów na skutek cytowanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego, który orzekł o ich niezgodności z ustawą zasadniczą, ma istotne znaczenie dla oceny legalności zaskarżonej uchwały. Skoro TK pozbawił te przepisy domniemania konstytucyjności, to skutek ten należy rozważać od początku ich obowiązywania. W wyroku z dnia 3 grudnia 2014 r., sygn. akt II OSK 2311/14 Naczelny Sąd Administracyjny uznając wsteczną moc przedmiotowego wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2014 r., P 19/13, wskazał, że za niestosowaniem przepisu, który utracił domniemanie konstytucyjności przemawia: ochrona praw jednostki oraz ekonomia procesowa. W ocenie NSA pominięcie wzruszenia domniemania konstytucyjności przepisu stanowiącego podstawę prawną działania organu administracji publicznej byłoby sprzeczne z regułami demokratycznego państwa prawnego, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej z uwagi na konieczność ochrony innych wartości konstytucyjnych, tutaj prawa własności. Naczelny Sąd Administracyjny we wskazanym wyroku przekonywująco argumentował, że realizacja także przez sądy gwarancji konstytucyjnych - na gruncie istniejącego stanu normatywnego zakładającego przez określony czas obowiązywanie niekonstytucyjnego przepisu (art. 190 ust. 3 Konstytucji RP) - stawia zarazem wyzwania i możliwości wyboru przez same sądy takiego środka proceduralnego, który najlepiej pozwoli na osiągnięcie efektu najbliższego nakazowi wykładni i stosowania prawa w zgodzie z Konstytucją (por. wyrok TK z dnia 27 października 2004 r. sygn. akt SK 1/04, OTK-A z 2004 r., nr 9, poz. 96). Z tych też przyczyn sądy, dokonując wyboru odpowiedniego środka procesowego, zobowiązane są brać pod uwagę przedmiot regulacji objętej niekonstytucyjnym przepisem, przyczyny naruszenia i znaczenie wartości konstytucyjnych naruszonych takim przepisem, powody, dla których Trybunał odroczył termin utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnego przepisu, a także okoliczności rozpoznawanej przez sąd sprawy i konsekwencje stosowania lub odmowy zastosowania konstytucyjnego przepisu (wyroki NSA z dnia 23 lutego 2006 r. sygn. akt II OSK 1403/05; z dnia 17 listopada 2010 r. sygn. akt I OSK 483/10; z dnia 29 kwietnia 2011 r. sygn. akt I OSK 1070/10; z dnia 9 czerwca 2011 r. sygn. akt I OSK 231/11; z dnia 25 czerwca 2012 r. sygn. akt I FPS 4/12- CBOSA). W związku

z tym na uwagę zasługują argumenty Trybunału Konstytucyjnego, które legły u podstaw powołanego wyroku z dnia 10 lipca 2014 r. Trybunał podkreślił, że właścicielom nieruchomości objętych granicami obwodu łowieckiego nie przysługują żadne szczególne środki prawne pozwalające na wyłączenie nieruchomości stanowiących przedmiot ich własności spod reżimu obwodu łowieckiego. Właściciel nieruchomości nie może złożyć sprzeciwu wobec włączenia przedmiotu jego własności do obwodu łowieckiego, zarówno na etapie stanowienia uchwały przez sejmik województwa, jak i po jej wejściu w życie. Poza tym właścicielowi nie przysługują żadne instrumenty prawne umożliwiające wyłączenie jedynie niektórych ograniczeń, wprowadzonych w związku z objęciem jego nieruchomości granicami obwodu łowieckiego, w szczególności nie może on stanowczo sprzeciwić się wykonywaniu na swoim gruncie polowania przez uprawnione do tego osoby trzecie. Ponadto Trybunał stwierdza, że mechanizm tworzenia obwodów łowieckich, biorąc pod uwagę całokształt ograniczeń będących skutkiem objęcia nieruchomości granicami obwodu łowieckiego, jest ukształtowany w sposób niespełniający przesłanki sensu stricto proporcjonalności. Trybunał także zauważył, że na wszystkie te ograniczenia nakłada się dodatkowo niedostatecznie uregulowany obowiązek informacyjny wobec właścicieli, których nieruchomość należy do obwodu łowieckiego. Brak jakichkolwiek prawnych form udziału właścicieli nieruchomości w procesie tworzenia obwodów łowieckich, obejmujących te nieruchomości oraz brak instrumentów prawnych umożliwiających właścicielom wyłączenie ich nieruchomości spod reżimu obwodu łowieckiego lub wyłączenie poszczególnych ograniczeń, jakie przewiduje prawo łowieckie, niezależnie od powodu, jakim uzasadniają to żądanie (ekonomiczny, światopoglądowy itp.), nie jest konieczne dla zapewnienia należytego poziomu ochrony środowiska, w szczególności zaś ochrony zwierzyny. Swoistego automatyzmu przyjętego unormowania nie uzasadnia również to, że prawidłowe prowadzenie gospodarki łowieckiej wymaga zapewnienia ciągłości powierzchni obwodów łowieckich. Ochrona środowiska stanowi jedną z wartości uzasadniających ograniczenie konstytucyjnych praw i wolności (art. 31 ust. 3 Konstytucji). Ograniczenia wprowadzane ze względu na ochronę środowiska powinny mieć jednak charakter proporcjonalny do innych wartości konstytucyjnie chronionych. Taką wartością jest zgodnie z art. 21 ust. 1 Konstytucji ochrona prawa własności. Trybunał podkreślił, że analiza rozwiązań przyjętych w prawie łowieckim oraz w innych aktach przewidujących objęcie nieruchomości specjalnym reżimem administracyjnoprawnym dowodzi, że wykonywanie przez uprawnione podmioty zadań publicznych, a także prowadzenie gospodarki łowieckiej, jest możliwe przy zapewnieniu właścicielom nieruchomości bardziej skutecznych środków ochrony. Trybunał zaznaczył, że zapewnienie takich środków nie wyklucza także realizacji przewidzianego w prawie łowieckim celu społecznego w zakresie uprawiania myślistwa, kultywowania tradycji oraz krzewienia etyki i kultury łowieckiej (art. 3 pkt 4 Prawa łowieckiego).

Naczelny Sąd Administracyjny w cytowanym wyroku zwrócił również uwagę, że ograniczenia prawa własności związane z prowadzeniem gospodarki łowieckiej,

w szczególności z wykonywaniem polowania, były też przedmiotem licznych rozważań Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (dalej: ETPC). I tak, w wyroku z 29 kwietnia 1999 r. w sprawie Chassagnou i inni przeciwko Francji (nr skarg 25088/94, 28331/95

i 28443/95, Lex nr 76997) ETPC wskazał, że wprowadzenie obowiązku tolerowania polowań na terenie prywatnej nieruchomości stanowi ingerencję w prawo własności. Jednocześnie zmuszanie właścicieli do tolerowania na ich gruncie aktywności, która jest sprzeczna z ich przekonaniami stanowi nieproporcjonalne ograniczenie prawa własności chronionego art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175/1, ze zm.; dalej: Protokół nr 1). W wyroku z 10 lipca 2007 r. w sprawie Schneider przeciwko Luksemburgowi (nr skargi 2113/04, Lex nr 292569) ETPC doszedł do wniosku, że dopuszczenie możliwości wykonywania polowań na prywatnym gruncie bez zgody jego właściciela przez włączenie tego gruntu do obwodu łowieckiego, jakkolwiek nie pozbawia go prawa do używania, wydzierżawienia czy sprzedaży gruntu, jednak uniemożliwia wykonywanie praw wyłącznych przez właściciela zgodnie z jego wolą. W wyroku z 26 czerwca 2012 r. w sprawie Hermann przeciwko Niemcom (nr skargi 9300/07, Lex nr 1169117) EPTC podzielił argumentację skarżącego

i orzekł, że obowiązek znoszenia polowań na własnym gruncie nakłada nieproporcjonalny obowiązek na tych właścicieli ziemskich, którzy sprzeciwiają się polowaniom ze względów etycznych. ETPC podkreślił, że okoliczność, iż niemieckie prawo federalne nie przewiduje możliwości uwzględnienia etycznych przekonań właścicieli ziemskich, uzasadnia wniosek

o naruszeniu przez pozwane państwo art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji.

Sąd w składzie rozpatrującym niniejszą skargę podziela prezentowany we wskazanych wyrokach pogląd, że brak jakichkolwiek mechanizmów prawnych umożliwiających właścicielom nieruchomości wyrażenie woli w przedmiocie włączenia ich gruntów do obwodów łowieckich i w konsekwencji nałożenia na nich określonych obowiązków, stanowi nieproporcjonalne naruszenie gwarantowanego konstytucyjnie

i konwencyjnie prawa własności.

Mając powyższe na uwadze, skład orzekający uznał za zasadne odmówić zastosowania cytowanych przepisów względem wymienionych nieruchomości skarżącego, położonych w R., wpisanych do ksiąg wieczystych przez Sąd Rejonowy

: KW nr "[...]" oraz "[...]" o ogólnej powierzchni 334,7740 ha.

Sąd nie mógł uwzględnić żądania stwierdzenia nieważności przedmiotowej uchwały w całości, gdyż Sąd mógł orzekać jedynie w granicach naruszonego przedmiotową uchwałą interesu prawnego skarżącego. Zaskarżona uchwała, co nie jest kwestionowane w niniejszej sprawie, naruszyła interes prawny skarżącego, gdyż ingeruje bezpośrednio

w przysługujące mu prawo własności do działek objętych reżimem obwodu łowieckiego nr 174 i 209. Skarżący wykazał, że na terenie tych obwodów posiada grunty o łącznej powierzchni 334,7740 ha, których nie może spokojnie użytkować z powodu zagrożeń związanych z polowaniami i musi znosić ciągłe ingerencje myśliwych na tym terenie. Fakt ten pozwalał w świetle normy art. 90 ust. 1 ustawy o samorządzie województwa, dokonać kontroli legalności zaskarżonej uchwały w zakresie ustaleń dla obszaru stanowiącego własność skarżącego. Podkreślić trzeba tutaj, że uznanie naruszenia interesu prawnego skarżącego daje mu prawo wniesienia skargi do sądu administracyjnego na przedmiotowy akt. Przy czym skarżący może kwestionować uchwałę w sprawie podziału województwa warmińsko-mazurskiego na obwody łowieckie tylko w ramach własnego interesu prawnego. Zakres interesu prawnego wynika zaś z prawa, jakie przysługuje skarżącemu do nieruchomości objętej zaskarżoną uchwałą. Tym samym skarżący mógł realizować swoje prawo do sądu w tej sprawie w granicach przysługujących mu uprawnień, jako właścicielowi działek położonych na obszarze objętym uchwałą. Interpretacja taka potwierdzona została w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 września 2008 r., sygn. akt SK 76/06 orzekającym o zgodności art. 101 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 7 oraz art. 77 ust. 2 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W motywach przywołanego orzeczenia Trybunał wyraźnie wskazał, iż skarga w trybie art. 101 ustawy o samorządzie gminnym (przepis tożsamy z treścią art. 90 ust. 1 ustawy o samorządzie województwa) nie ma charakteru actio popularis – podstawą jest niezgodność uchwały z prawem i równoczesne naruszenie przez nią konkretnie rozumianych interesów lub uprawnień konkretnego obywatela, który jest mieszkańcem danej gminy lub jest z tą gminą związany prawnie (np. właściciel nieruchomości położonej na terenie gminy), a naruszenie to musi wynikać z właściwej regulacji materialnoprawnej. W związku z tym wnoszący skargę może działać tylko

w swoim interesie i nie może kwestionować ustaleń co do obszarów, które nie oddziałują na jego interes prawny, i co do których innym uprawnionym przysługuje prawo do wniesienia skargi. Reasumując, w rozpatrywanej sprawie przedmiotem rozstrzygnięcia mogły być tylko te zapisy zaskarżonej uchwały, które dotyczą części obwodów łowieckich nr 174 i nr 209, stanowiących własność skarżącego.

Z podanych przyczyn orzeczono, jak w pkt 1 sentencji wyroku, na podstawie art. 147 § 1 p.p.s.a. W pozostałym zakresie, który nie dotyczył naruszenia interesu prawnego skarżącego skarga została oddalona, na zasadzie art. 151 p.p.s.a.

O kosztach postępowania, obejmujących zwrot od organu skarżącemu uiszczonego wpisu od skargi w kwocie 300 zł, orzeczono w pkt 2 sentencji wyroku, na podstawie art. 200 p.p.s.a.