Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Monika Nowicka (spr.) Sędziowie NSA Izabella Kulig-Maciszewska del. NSA Roman Ciąglewicz Protokolant starszy asystent sędziego Wojciech Latocha po rozpoznaniu w dniu 16 lipca 2014 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej M. W. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 12 września 2012 r. sygn. akt I SA/Wa 1335/12 w sprawie ze skargi M. W. na decyzję Ministra Skarbu Państwa z dnia [...] maja 2012 r. nr [...] w przedmiocie potwierdzenia prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami RP 1. uchyla zaskarżony wyrok oraz decyzję Ministra Skarbu Państwa z dnia [...] maja 2012 r. nr [...] wraz z decyzją Wojewody M. z dnia [...] lutego 2012 r., nr [...] w zaskarżonej części; 2. zasądza od Ministra Skarbu Państwa na rzecz M. W. kwotę [...] złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania za obie instancje.

Wyrokiem z dnia 12 września 2012 r. (sygn. akt I SA/Wa 1335/12) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę M. W. na decyzję Ministra Skarbu Państwa z dnia [...] maja 2012 r. nr [...] w przedmiocie potwierdzenia prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej.

Wyrok został wydany w następujących okolicznościach faktycznych i prawnych sprawy:

Wnioskiem z dnia [...] grudnia 2008 r. M. W. wystąpiła do Wojewody M. o potwierdzenie prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia przez W. W. nieruchomości we L., to jest poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej.

Postanowieniem z dnia [...] września 2009 r. Wojewoda M. przekazał w/w wniosek do rozpoznania Wojewodzie M.

Wojewoda M. ustalił, że z orzeczenia Państwowego Urzędu Repatriacyjnego z dnia [...] kwietnia 1946 r. wynikało, iż W. W. pozostawił we L., przy ul. S.: dom murowany parterowy o powierzchni [...] m2 wraz z ogrodem owocowym o powierzchni [...] m2 , oraz - przy ul. W. ogród owocowy o powierzchni [...]. Ponadto przyjęto, że spadek po W. W. nabyli: W. W., T. W., M. W. oraz T. W. a spadkobiercami W. W. zostali: T. W., T. W. oraz M. W.

Ponadto Wojewoda stwierdził, że W. W. złożył w dniu [...] stycznia 1990 r. przed notariuszem oświadczenie, w którym wskazał swoją córkę – M. W.jako jedyną uprawnioną do ubiegania się o ekwiwalent za mienie pozostawione we L. a M. W., pismem z dnia [...] grudnia 1989 r. złożyła do Miejskiej Rady Narodowej Wydziału Spraw Lokalowych, wniosek o nabycie mieszkania w W. przy ul. B. , w ramach rekompensaty za mienie pozostawione na Kresach Wschodnich.

Poza tym, pismem z dnia [...] sierpnia 2009 r., poświadczonym przez notariusza, T. W. oraz T. W. wskazali M.W. jako jedyną osobę uprawnioną do ubiegania się o rekompensatę zabużańską.

W rezultacie, po złożeniu przez wnioskodawczynię operatu szacunkowego, przedstawiającego wartość pozostawionych przez W. W. nieruchomości we L., Wojewoda M.– działając na zasadzie art. 5 ust. 1 i 3 pkt 2 w związku z art. 8 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 104 k.p.a. – decyzją z dnia [...] lutego 2012 r. nr [...] potwierdził M. W. prawo do rekompensaty z tytułu pozostawienia przez W. W. nieruchomości położonych we L. przy ul. S. oraz ul. W., ale jedynie w udziale [...] części. W ocenie organu wojewódzkiego, oświadczenia T. W. oraz T. W. o wskazaniu M. W. jako wyłącznie uprawnionej do realizacji prawa do rekompensaty - w świetle ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. – były bowiem nieskuteczne. Twierdzono przy tym, że wniosek w sprawie potwierdzenia prawa do rekompensaty złożyła w terminie do dnia 31 grudnia 2008 r. wyłącznie M. W. Pozostali uprawnieni do starania się o realizację prawa do rekompensaty, to jest: T. W. oraz T. W. wniosków w ogóle nie złożyli. Tym samym, ich oświadczenia o wskazaniu, z uwagi na fakt, iż zostały dokonane po dniu 31 grudnia 2008 r., były nieskuteczne (art. 3 ww. ustawy). Zdaniem Wojewody nieskuteczne było również oświadczenie złożone w dniu [...] stycznia 1990 r. przez W. W., gdyż nie spełniało ono przesłanek, zawartych w art. 3 ust. 2 ustawy z 2005 r.

Rozpatrując sprawę w trybie instancji odwoławczej, Minister Skarbu Państwa decyzją z dnia [...] maja 2012 r. utrzymał w mocy decyzję organu pierwszej instancji.

W motywach swego rozstrzygnięcia, Minister podniósł, że M. W. złożyła pierwszy wniosek w sprawie potwierdzenia prawa do rekompensaty w dniu [...] grudnia 1989 r. a w piśmie z dnia [...] stycznia 1990 r. została wskazana przez W. W. jako jedyna uprawniona do realizacji prawa do rekompensaty. Powyższe oświadczenie o wskazaniu nie jest jednak skuteczne w świetle art. 3 obecnie obowiązującej ustawy z dnia 8 lipca 2005 r.

Organ odwoławczy podzielił również pogląd Wojewody, iż nieskuteczne były także wskazania, uczynione przez T. W. oraz T. W. w dniu [...] sierpnia 2009 r. Osoby te nie złożyły bowiem wniosków w sprawie potwierdzenia prawa do rekompensaty a zatem utraciły możliwość dochodzenia przysługujących im roszczeń.

Na wyżej przedstawioną decyzję Ministra Skarbu Państwa z dnia [...] maja 2012 r. M. W.wniosła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, w której – wnosząc o rozpoznanie sprawy w trybie uproszczonym – domagała się uchylenia zaskarżonej decyzji, w części dotyczącej ograniczenia jej prawa do rekompensaty tylko do udziału wynoszącego [...]. Skarżąca twierdziła bowiem, że w/w decyzja, w zaskarżonej części, naruszała: art. 3, art. 5 ust. 1, art. 6 ust. 6 oraz art. 27 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty (...) oraz art. 7, 8, 9, 11 i art. 77 § 1 k.p.a.

W obszernym uzasadnieniu skargi przedstawiono argumenty popierające stanowisko w niej zawarte.

Odpowiadając na skargę, Minister Skarbu Państwa wnosił o jej oddalenie, podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko.

Oddalając skargę – na zasadzie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sadami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.), zwanej dalej: "p.p.s.a." - Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uznał, że nie zasługiwała ona na uwzględnienie.

Na wstępie Sąd Wojewódzki wyjaśnił, że będąca podstawą rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, ustawa z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej, ma za zadanie zakończyć proces rozliczeń z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Przepisy tej ustawy mają więc zastosowanie zarówno do spraw nowych, jak również do sytuacji, w których osoba posiadająca zaświadczenie lub decyzję potwierdzającą prawo do rekompensaty, wydane na podstawie wcześniej obowiązujących w tej materii przepisów, nie zrealizowała przysługującego jej prawa albo zrealizowała je w części.

Stosownie zatem do treści art. 27 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r., postępowanie w sprawach dotyczących potwierdzenia prawa do rekompensaty wszczęte i niezakończone przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy prowadzi się na podstawie jej przepisów.

W ocenie Sądu, stanowisko organów, zajęte w zaskarżonej decyzji, zasługiwało na aprobatę, gdyż literalna treść art. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2008 r. przesądzała o tym, iż wskazanie osoby uprawnionej do uzyskania rekompensaty nie mogło być dowolne. Ustawa zawęża bowiem – zdaniem Sądu - krąg osób, które zachowują prawo do dochodzenia roszczenia. W przypadku, gdy o rekompensatę starają się właściciele nieruchomości, wskazanie może być dokonane wyłącznie na rzecz jednego z nich bądź niektórych z nich ( art. 3 ust. 1) a gdy o potwierdzenie prawa do rekompensaty ubiegają się spadkobiercy pierwotnych właścicieli, wskazanie może mieć miejsce wyłącznie w kręgu następców prawnych właścicieli nieruchomości pozostawionych (art. 3 ust. 2).

W rezultacie Sąd podzieli pogląd, wyrażony w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji, że instytucja wskazania nie może być stosowana, gdy osoba wskazana bądź wskazująca pochodzi spoza grona współwłaścicieli bądź spadkobierców oraz - jak miało to miejsce w przedmiotowym stanie faktycznym - gdy właściciel nieruchomości wskazuje swojego przyszłego spadkobiercę ustawowego jako wyłącznie uprawnionego do dochodzenia "roszczeń zabużańskich". Możliwości takiej nie przewiduje bowiem art. 3 cytowanej ustawy.

W związku z powyższym, w ocenie Sądu, wskazanie dokonane przez W. W. na gruncie uprzednio obowiązujących przepisów nie mogło być obecnie uznane za skuteczne. Ponadto, nieskuteczne, bo spóźnione, było również wskazanie dokonane przez T. W. oraz T. W. dokonane w dniu [...] sierpnia 2009 r. Bezspornym bowiem – zdaniem Sądu – był fakt, osoby te nie złożyły wniosku o potwierdzenie ich prawa do rekompensaty a zatem z dniem 31 grudnia 2008r. utraciły możliwość dochodzenia swych roszczeń.

W skardze kasacyjnej, zaskarżając powyższy wyrok w całości, M. W. zarzuciła Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie naruszenie:

1. prawa materialnego, to jest:

a) art. 5 ust. 1 w związku z art. 3 ust 2 w związku z art. 6 ust. 2 pkt 2 i ust. 6 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 169, poz. 1418 ze zm.) poprzez błędną wykładnię i uznanie, że wskazanie, o którym mowa w art. 3 ust. 2 w/w ustawy nie może być dokonane po upływie terminu wskazanego w art. 5 ust 1 tej ustawy,

b) art. 5 ust 1 i 2 w związku z art. 3 ust 2 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty (...) poprzez błędną wykładnię i uznanie, że na podstawie wskazanych przepisów, wniosek jednego ze spadkobierców właściciela nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej o potwierdzenie prawa do rekompensaty, w sytuacji nie złożenia wniosków przez pozostałych spadkobierców, powoduje wygaśnięcie uprawnień związanych z żądaniem realizacji prawa do rekompensaty osób, które nie złożyły wniosków i możliwości dokonania wskazania, o którym mowa w art. 3 ust. 2 w/w ustawy przez te osoby oraz nie powoduje wszczęcia postępowania wobec spadkobierców, którzy nie złożyli wniosków o potwierdzenie prawa do rekompensaty;

2. przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, to jest:

a) art. 1 § 1 i § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm., dalej "p.u.s.a.") w związku z art. 3 § 2 pkt 1 p.p.s.a. w związku z art. 145 § 1 pkt 1 lit. a) i c) p.p.s.a. poprzez nieuwzględnienie skargi i nieuchylenie decyzji Ministra Skarbu Państwa pomimo naruszenia przez Ministra Skarbu Państwa art. 5 ust. 1 w związku z art. 3 ust. 2 i art. 6 ust. 2 pkt 2 i ust. 6 ustawy o realizacji prawa do rekompensaty (...) przez przyjęcie, że wskazanie, o którym mowa w art. 3 ust. 2 w/w ustawy nie może być dokonane po upływie terminu przewidzianego wart. 5 ust. 1 tej ustawy,

b) art. 1 § 1 i § 2 p.u.s.a. w związku z art. 3 § 2 pkt 1 p.p.s.a. w związku z art. 145 § 1 pkt 1 lit. a) i c) p.p.s.a. poprzez nieuwzględnienie skargi i nieuchylenie decyzji Ministra Skarbu Państwa pomimo naruszenia przez Ministra Skarbu Państwa art. 5 ust. 1 i ust. 2 w związku z art. 3 ust. 2 ustawy o realizacji prawa do rekompensaty (...) oraz art. 61 § 3 i § 4 k.p.a. oraz art. 7, 8 i art. 77 § 1 k.p.a. przez przyjęcie, że na podstawie wskazanych przepisów wniosek jednego ze spadkobierców właściciela nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej o potwierdzenie prawa do rekompensaty, w sytuacji nie złożenia wniosków przez pozostałych spadkobierców, powoduje wygaśnięcie uprawnień związanych z żądaniem realizacji prawa do rekompensaty osób, które nie złożyły wniosków i możliwości dokonania wskazania o którym mowa w art. 3 ust. 2 w/w ustawy przez te osoby oraz nie powoduje wszczęcia postępowania wobec spadkobierców, którzy nie złożyli wniosków o potwierdzenie prawa do rekompensaty,

c) art. 1 § 1 i § 2 p.u.s.a. w związku z art. 3 § 2 pkt 1 p.p.s.a. w związku z art. 145 § 1 punkt 1 lit. a) i c) p.p.s.a. poprzez nieuwzględnienie skargi i nieuchylenie decyzji Ministra Skarbu Państwa pomimo naruszenia przez Ministra Skarbu Państwa przepisów art. 7, 77 § 1, 80 i 107 § 3 k.p.a. w związku z art. 27 ustawy o realizacji prawa do rekompensaty (...) przez zaniechanie wszechstronnego zebrania i rozpatrzenia materiału dowodowego i w rezultacie bezpodstawne przyjęcie, że wskazania dokonane na gruncie poprzednio obowiązujących przepisów mogą być skuteczną podstawą ustaleń faktycznych sprawy jedynie w przypadku, gdy spełniają wymagania powołanej ustawy;

d) art. 1 § 1 i § 2 p.u.s.a. w związku z art. 3 § 2 pkt 1 p.p.s.a. w związku art. 141 § 4 p.p.s.a. poprzez wadliwe uzasadnienie zaskarżonego wyroku polegające na całkowitym braku rozpoznania i dokonania oceny prawnej podniesionego w skardze zarzutu niewyczerpującego zbadania uprawnień spadkobierców W. W. w związku ze złożeniem przez niego w dniu [...] stycznia 1990 r. oświadczenia wskazującego M. W. jako jedyną osobę uprawnioną do realizacji prawa do rekompensaty za nieruchomości pozostawione poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej.

Wskazując na powyższe podstawy kasacyjne, skarżąca wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie wraz z zasądzeniem zwrotu kosztów postępowania.

W obszernym uzasadnieniu skargi kasacyjnej przytoczono szczegółową argumentację odnosząca się do wyżej przedstawionych zarzutów.

W szczególności, powołując się na wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 kwietnia 2012 r. (sygn. akt I OSK 585/11) akcentowano, że termin zawity (31 grudnia 2008 r.) przewidziany w art. 5 ust. 1 ustawy o realizacji prawa do rekompensaty (...) dotyczy wyłącznie możliwości złożenia wniosku o potwierdzenie tego prawa a jednocześnie ustawodawca unormował szczególny tryb uzupełnienia tego wniosku o dokumenty stanowiące dowody w postępowaniu (art. 6 ust. 6 ustawy). Ustawa o realizacji prawa do rekompensaty (...) w żadnym przepisie nie wskazuje, że dokumenty stanowiące załączniki do wniosku, w tym oświadczenia spadkobierców o których mowa w art. 3 ust. 2 w/w ustawy, powinny być dokumentami sporządzonymi przed dniem 31 grudnia 2008 r. Stąd też nie sposób przyjąć, że art. 5 ust. 1 cytowanej ustawy uniemożliwia dokonanie wskazania, o którym mowa w jej art. 3 ust. 2, po dniu 31 grudnia 2008 r.

Zwracano też uwagę, że ustawa o realizacji prawa do rekompensaty (...) nie określa wprost, czy skutek prawny powodujący przejście uprawnienia do uzyskania rekompensaty na wskazaną osobę następuje z datą złożenia oświadczenia (wskazania) czy np. w dacie, w której spadkobiercy właściciela dokonali umownego uzgodnienia, co do osoby, która uprawniona będzie do dochodzenia rekompensaty. W ocenie skarżącej wskazanie było tylko czynnością faktyczną.

Skarżąca podnosiła również, że organy a także Sąd Wojewódzki nie kwestionowały złożenia do akt postępowania, wskazanego w art. 6 ust. 2 pkt 1 omawianej ustawy, jako jeden z dowodów (dokumentów) dołączanych do wniosku, aktu poświadczenia dziedziczenia po W. W. sporządzonego [...] lutego 2010 r., a więc po dniu 31 grudnia 2008 r. Tym samym, inny dowód, wymieniony w art. 6 ust. 2 ustawy (wskazanie osoby uprawnionej, o której mowa w art. 3 ust. 2 ustawy), nie powinien być kwestionowany. Brak jest bowiem jakichkolwiek przesłanek do rozróżniania skutku prawnego i mocy dowodowej dokumentów wymienionych w tym samym przepisie tylko ze względu na datę ich sporządzenia. Załączniki wskazane w przepisie art. 6 ustawy mają charakter dowodowy a nie formalny.

Autor skargi kasacyjnej zwracał też uwagę, iż wykładnia wskazanych przepisów, dokonana przez WSA, nie da się pogodzić z przepisami Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej gwarantującym obywatelowi ochronę jego własności i praw majątkowych (art. 64 ust. 2), ograniczając (i tak już mocno uszczuplone) możliwości uzyskania odszkodowania za mienie pozostawione poza granicami Rzeczypospolitej Polski. Zastosowana wykładnia mogłaby bowiem doprowadzić do sytuacji, w której organy administracji, prowadząc przewlekle postępowanie administracyjne bądź pozostając w bezczynności, nie wzywałyby stron postępowań prowadzonych na podstawie przepisów ustawy o realizacji prawa do rekompensaty (...) do uzupełnienia wniosków, czym doprowadzałyby do wygaśnięcia uprawnień osób, na rzecz których złożone mogły być oświadczenia przewidziane w art. 3 ust. 2. W przypadku bowiem złożenia niekompletnego wniosku nie byłoby możliwe jego uzupełnienie w sposób umożliwiający pełne zaspokojenie roszczeń uprawnionych osób.

Podobna sytuacja – jak wywodził autor skargi kasacyjnej - miała miejsce w rozpatrywanej sprawie. Postępowanie to, zainicjowane wnioskiem M. W. z dnia 29 grudnia 1989 r., był prowadzone początkowo w oparciu o przepisy ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, następnie ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami i ustawy z dnia 12 grudnia 2003 r. o zaliczaniu na poczet ceny sprzedaży albo opłat z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości Skarbu Państwa wartości nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami państwa polskiego. Bez wpływu na datę wszczęcia postępowania pozostawała przy tym wielokrotna zmiana stanu prawnego i podstaw prawnych dochodzonych roszczeń. W niniejszej sprawie nie można było pominąć także faktu, że Prezydent W. przekazał sprawę M. W. Wojewodzie Ma. dopiero [...] grudnia 2008 r., a więc tuż przed upływem ustawowego terminu do złożenia wniosku o potwierdzenie prawa do rekompensaty, chociaż złożyła wniosek o potwierdzenie prawa do rekompensaty w dniu [...] grudnia 2008 r. Wniosek ten przy tym został złożony wyłącznie z ostrożności, aby zapobiec ewentualnemu wygaśnięciu uprawnień, na wypadek nieprzekazania sprawy przez Prezydenta W., który – jako organ niewłaściwy, zgodnie z art. 65 § 1 k.p.a. - winien był niezwłocznie przekazać akta postępowania organowi właściwemu najpóźniej w 2005 r. a wówczas skarżąca miała by możliwość uzupełnienia, wniosku zgodnie z treścią art. 6 ust. 6 ustawy o realizacji prawa do rekompensaty, w tym poprzez złożenie wskazania, o którym mowa w art. 3 ust. 2 powołanej ustawy i - zgodnie z przyjętą przez WSA wykładnią - byłaby uprawniona do otrzymania całej rekompensaty za mienie pozostawione poza granicami kraju.

Skarżąca akcentowała również, że w zaskarżonym wyroku Sąd błędnie przyjął, iż złożenie wniosku przez jednego ze spadkobierców i nie złożenie wniosku przez pozostałych spadkobierców powoduje całkowite wygaśnięcia uprawnień pozostałych spadkobierców, w tym uprawnienia do dokonania wskazania o którym mowa w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. Odwoływano się w tej mierze do w/w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego, wskazując, że stosowny wniosek może zostać złożony przez jeden podmiot. Obowiązkiem organu administracji publicznej prowadzącego postępowanie jest natomiast ustalenie wszystkich stron postępowania.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia przepisów postępowania, skarżąca przedstawiała je w kontekście wyżej przedstawionych argumentów, przemawiających za obrazą prawa materialnego. Poza tym zwracano uwagę, że WSA w uzasadnieniu skarżonego wyroku nie odniósł się w żaden sposób do zarzutów i twierdzeń zawartych w skardze, a odnoszących się do niewyczerpującego zbadania uprawnień spadkobierców W. W. w związku ze złożeniem przez niego w dniu [...] stycznia 1990 r. oświadczenia, wskazującego M. W.jako jedyną osobę uprawnioną do realizacji prawa do rekompensaty za nieruchomości pozostawione poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej.

Odpowiedź na skargę kasacyjną nie została wniesiona.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Stosownie do art. 183 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Sąd rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, biorąc z urzędu pod uwagę tylko okoliczności uzasadniające nieważność postępowania, które to okoliczności w tym przypadku nie zachodziły. Tak więc postępowanie kasacyjne w niniejszej sprawie sprowadzało się wyłącznie do badania zasadności podstaw kasacyjnych, przytoczonych w skardze kasacyjnej.

Podstawy te opierały się na obu podstawach wymienionych w art. 174 pkt 1 i 2 p.p.s.a.

Odnosząc się w pierwszej kolejności, do zarzutów procesowych, wyjaśnić należy, że nie były one uzasadnione.

Wbrew zarzutowi, dotyczącemu naruszenia art. 1 § 1 i 2 ustawy – Prawo o ustroju sądów administracyjnych oraz art. 3 § 2 pkt 1 w zw. z art. 141 § 4 p.p.s.a., Sąd Wojewódzki wyjaśnił, że skoro ustawa z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej zawęża krąg osób, które zachowują prawo do dochodzenia roszczenia (w przypadku, gdy o rekompensatę starają się właściciele nieruchomości, wskazanie może być dokonane wyłącznie na rzecz jednego z nich bądź niektórych z nich a gdy o potwierdzenie prawa do rekompensaty ubiegają się spadkobiercy pierwotnych właścicieli, wskazanie może mieć miejsce wyłącznie w kręgu następców prawnych właścicieli nieruchomości pozostawionych) to instytucja wskazania nie może być aktualnie stosowana, gdy osoba wskazana bądź wskazująca pochodzi spoza grona współwłaścicieli bądź spadkobierców oraz - jak miało to miejsce w przedmiotowym stanie faktycznym - gdy właściciel nieruchomości wskazuje swojego przyszłego spadkobiercę ustawowego jako wyłącznie uprawnionego do dochodzenia "roszczeń zabużańskich".

Pozostałe zarzuty procesowe nie były natomiast istotne, w rozumieniu art. 174 pkt 2 p.p.s.a - gdyż nie miały charakteru samoistnego. Stanowiły jedynie konsekwencję, przyjętej przez Sąd Wojewódzki, wykładni prawa materialnego.

Przechodząc zatem do kwestii materialnoprawnych podnieść wypada, że kluczowe zagadnienie, które wystąpiło w rozpoznawanej sprawie sprowadzało się do udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy M. W., którą ojciec – W. W. wskazał w dniu [...] stycznia 1990 r. (jako swoją przyszłą spadkobierczynię ustawową) oraz, którą w dniu [...] sierpnia 2009 r. wskazali T. W. i T. W. - spadkobiercy byłego właściciela pozostawionego mienia, była w całości uprawniona do realizacji prawa do rekompensaty objętego wnioskiem w tej sprawie.

Zdaniem organów administracyjnych i Sądu Wojewódzkiego, skarżącej przysługiwał w omawianym przypadku jedynie udział 1/3 w prawie do rekompensaty zabużańskiej, gdyż wskazanie, dokonane w 1990 r., oparte na ówcześnie obowiązującej regulacji prawnej, pozwalającej na dokonanie wskazania przez byłego właściciela mienia na rzecz jego przyszłego spadkobiercy ustawowego, w obecnym stanie prawnym, nie miało racji bytu. Z treści bowiem art. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty (...) wynikało bowiem, że w przypadku, gdy nieruchomości pozostawione poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej były przedmiotem współwłasności, prawo do rekompensaty przysługuje wszystkim współwłaścicielom, spełniającym wymogi określone w art. 2, albo niektórym z nich, wskazanym przez pozostałych współwłaścicieli. W przypadku natomiast śmierci właściciela nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej, prawo do rekompensaty przysługuje wszystkim spadkobiercom albo niektórym z nich, wskazanym przez pozostałych spadkobierców, jeżeli spełniają wymóg określony w art. 2 pkt 2. W obu przypadkach wskazanie osoby uprawnionej do rekompensaty następuje przez złożenie oświadczenia z podpisem poświadczonym notarialnie lub przed organem administracji publicznej albo przez złożenie oświadczenia w polskiej placówce konsularnej.

Z poglądem tym należy się zgodzić. Skoro bowiem ustawa zabużańska z 2005 r. w art. 27 stanowi, że postępowania w sprawach potwierdzenia prawa do rekompensaty wszczęte i niezakończone, przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, prowadzi się na podstawie jej przepisów a przepisy te nie przewidują wskazania, dokonywanego przez byłego właściciela mienia na rzecz jego przyszłego spadkobiercy ustawowego, to tym samym, aktualnie takie wskazanie jest już bezskuteczne.

Powyższe nie przesądza jednak, że – w rozpoznawanym stanie faktycznym – M. W.była uprawniona jedynie do tego, aby organ wojewódzki potwierdził jej prawo do rekompensaty zabużańskiej tylko do wartości jej udziału w spadku po W. W.. Zwrócić bowiem należy uwagę, że pismem z dnia [...] sierpnia 2009 r., poświadczonym przez notariusza, pozostali spadkobiercy byłego właściciela pozostawionego majątku, w osobach: T. W. i T. W. wskazali skarżącą jako jedyną osobę uprawnioną do ubiegania się o przedmiotowe uprawnienie. Wprawdzie pismo to zostało przedłożone po dniu [...] grudnia 2008 r., ale – zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego – okoliczność ta nie miała w sprawie znaczenia.

Powyższy termin przewiduje art. 5 ust. 1 i 2 ustawy zabużańskiej z dnia 8 lipca 2005 r. (...) stanowiąc, że potwierdzenie prawa do rekompensaty następuje na wniosek osoby ubiegającej się o potwierdzenie tego prawa, złożony nie później niż do dnia 31 grudnia 2008 r. Wniosek ten składa współwłaściciel mienia pozostawionego poza obecnymi granicami państwa polskiego lub jego spadkobierca lub wskazana osoba uprawniona do rekompensaty.

Termin ten zatem nie odnosi się jednak do możliwości dokonania samego wskazania. Zgodzić się wprawdzie trzeba, że aby móc dokonać tej czynności, należy samemu być uprawnionym do uzyskania potwierdzenia prawa do rekompensaty, co nie jest możliwe w przypadku braku wniesienia wniosku w w/w terminie ustawowym. Termin ten ma bowiem charakter prekluzyjny. Tym niemniej, skład orzekający w tej sprawie stoi na stanowisku, że na gruncie przepisów w/w ustawy zabużańskiej z 2005 r. nie jest wymagane, aby do dnia 31 grudnia 2008 r. koniecznie każda z potencjalnie uprawnionych osób wystąpiła ze stosownym wnioskiem. Wystarczy, aby w terminie tym wystąpiła chociaż jedna osoba z grona uprawnionych.

Stanowisko to ma swoje oparcie w poglądzie, iż chociaż ustawa zabużańska z 2005 r. zawiera szereg szczególnych przepisów o charakterze procesowym, to jednak nie wyłącza – co do zasady - stosowania w postępowaniu, prowadzonym na jej podstawie, przepisów kodeksu postępowania administracyjnego. Wręcz przeciwnie, w art. 20 ustawa ta rozszerza nawet możliwość stosowania przepisów k.p.a., dotyczących decyzji administracyjnych, (obecnie kończących tego rodzaju postępowanie) do zaświadczeń, poprzednio wydawanych w sprawach zabużańskich. W związku z tym – zdaniem składu orzekającego – biorąc pod uwagę całość regulacji, zawartej w omawianej ustawie a nie tylko treść jej art. 5 ust.1 i 2, brak jest jednoznaczności, co do konieczności wystąpienia przez każdą osobę uprawnioną z wnioskiem w terminie do dnia 31 grudnia 2008 r.

Równocześnie zważyć należy, iż w analizowanym przypadku zachodzi ewidentna jedność stosunku materialnoprawnego a okoliczność ta przesądza o tym, że toczy się jedno postępowanie administracyjne o potwierdzenie prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia określonego mienia nieruchomego poza obecnymi granicami państwa polskiego i przez określonego jego właściciela. W postępowaniu tym konieczne jest dokonanie szeregu ustaleń faktycznych, takich jak np. skład majątku pozostawionego, jego wartość, okoliczności w jakich doszło do pozostawienia mienia, miejsce zamieszkania (i to w określonym czasie) byłego właściciela majątku, ewentualnie data jego zgonu i ustalenie spadkobierców. Nie sposób zatem twierdzić, że czynienie tego rodzaju ustaleń nie dotyczy tej samej sprawy pod względem materialnoprawnym, chociaż wnioskodawcami są osoby różne.

Podnieść przy tym wypada, że choć początkowo orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego nie było w tym przedmiocie jednolite, jednak obecnie przeważa zdecydowanie pogląd, iż w sprawach zabużańskich zachodzi jedność materialnoprawna wniosku (vide: wyroki z dnia 26 kwietnia 2012 r., sygn. akt I OSK 642/11, z dnia 20 września 2012 r., sygn. akt I OSK 1209/11 i I OSK 1494/11, z dnia 23 sierpnia 2013 r., sygn. akt I OSK 593/12 i z dnia 29 października 2013 r., sygn. akt I OSK 977/12).

Ponadto, niezależnie od wyżej przedstawionej argumentacji prawnej, zwrócić też należy uwagę na fakt, że aktualnie obowiązująca ustawa z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty (...) ma za zadanie uregulowanie roszczeń zabużańskich w sposób ostateczny i z tej przyczyn zawiera w art. 27 przytoczoną wyżej regulację prawną. Przedmiotowa problematyka była zaś w ciągu kilkudziesięciu lat, które minęły od czasu zakończenia II Wojny Światowej, wielokrotnie regulowana w licznych aktach prawnych. Początkowo regulacje te miały charakter cząstkowy, z czasem zaś doczekały się ujęć całościowych jak np. regulacje zawarte w ustawach gruntowych z 1985 r. i 1997 r. tj. w ustawie z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości ( Dz. U. z 1989 r. Nr 14, poz. 74 ze zm. ) i ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami ( Dz. U. 2004, Nr 261, poz. 2603 ze zm.). Następnie tematyce tej poświęcone zostały odrębne ustawy, to jest ustawa z dnia 12 grudnia 2003 r. o zaliczeniu na poczet ceny sprzedaży albo opłat z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości Skarbu Państwa wartości nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami państwa polskiego (Dz. U. z 2004 r. Nr 6, poz. 39 ze zm.) oraz aktualnie obowiązująca ustawa zabużańska z dnia 8 lipca 2005 r. Istotne zaś jest to, że choć całość regulacji, dotyczącej praw Zabużan cechuje ogólnie zbieżność, związana z jej celem, to jednak pomiędzy poszczególnymi aktami prawnymi występują także istotne rozbieżności, jak np. w kwestii możliwości dokonania "wskazania". Przyjęcie zaś przez ustawę wymogu, iż od dnia jej wejścia w życie, postępowania wszczęte (a niezakończone) toczą się zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, może - zwłaszcza przy obowiązywaniu terminu zawitego, o którym mowa w art. 5 ust. 1 ustawy - oznaczać w konsekwencji, że osoby uprawnione, mając na uwadze czynności dokonane już wcześniej i na podstawie poprzednio obowiązujących przepisów, (jak w niniejszej sprawie wskazanie dokonane w 1990 r.) będą obecnie – z niekorzystnym skutkiem dla siebie - pozostawały w nieświadomości lub błędzie, co do ich rzeczywistej sytuacji prawnej.

W rezultacie zatem za zasadne należało uznać zarzuty obrazy prawa materialnego w postaci art. 5 ust. 1 i 2 w zw. z art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty (...), poprzez błędną ich wykładnię i uznanie, że wskazanie, o którym mowa w art. 3 ust. 2 w/w ustawy nie może być dokonane po upływie terminu wskazanego w art. 5 ust 1 tej ustawy, a także, iż wniosek jednego ze spadkobierców właściciela nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej o potwierdzenie prawa do rekompensaty, w sytuacji nie złożenia wniosków przez pozostałych spadkobierców, powoduje wygaśnięcie uprawnień związanych z żądaniem realizacji prawa do rekompensaty osób, które nie złożyły wniosków i możliwości dokonania wskazania, o którym mowa w art. 3 ust. 2 w/w ustawy przez te osoby oraz nie powoduje wszczęcia postępowania wobec spadkobierców, którzy nie złożyli wniosków o potwierdzenie prawa do rekompensaty.

Powyższe skutkowało uchyleniem zaskarżonego wyroku w całości oraz uchyleniem zaskarżonej decyzji i utrzymanej przez nią w mocy decyzji Wojewody M. z dnia [...] lutego 2012 r. - w części, w której decyzje te ograniczały M. W.prawo do rekompensaty zabużańskiej tylko do [...] części jej udziału w spadku po W. W.

Z tych przyczyn Naczelny Sąd Administracyjny – z mocy art. 188 w zw. z art. 145 § 1 pkt 1 lit a) i w zw. z art. 193 p.p.s.a. – orzekł jak w sentencji.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania oparto na przepisie art. 203 pkt 1 w zw. z art. 200 i w zw. z art. 193 p.p.s.a.