Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Wojciech Jakimowicz Sędziowie WSA Dorota Dąbek WSA Maria Zawadzka (spr.) Protokolant specjalista Monika Wójcik po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 czerwca 2016 r. sprawy ze skargi M. G. – S. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 2 października 2015 r. nr [...] w przedmiocie odmowy odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w formie zasiłku okresowego i zasiłku stałego skargę oddala.

Decyzją z dnia 7 października 2015 r., nr [...], Samorządowe Kolegium Odwoławcze, działając na podstawie art. 3 ust. 3, art. 4, art. 8, art. 11 ust. 2, art. 37, art. 38, art. 104 ust. 4 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2015 r., poz. 163 ze zm.) oraz art. 138 § 1 pkt. 1 K.p.a., utrzymało w mocy decyzję Prezydenta Miasta z dnia [...] 2015 r., znak: [...] orzekającą względem skarżącej M. G. – S. (dalej: skarżąca) o odmowie odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w formie zasiłku okresowego i zasiłku stałego.

Powyższą decyzję wydano w następującym stanie faktycznym i prawnym.

W dniu 8 grudnia 2014 r. skarżąca wniosła o umorzenie kwoty nienależnie pobranych świadczeń z tytułu zasiłku stałego i zasiłku okresowego.

Decyzją z dnia [...] 2015 r., znak: [...] Prezydent Miasta odmówił skarżącej umorzenia nienależnie pobranych świadczeń.

Po rozpatrzeniu odwołania skarżącej Samorządowe Kolegium Odwoławcze, decyzją z dnia 13 kwietnia 2015 r. uchyliło zaskarżoną decyzję w całości i przekazało sprawę organowi l instancji do ponownego rozpoznania.

W toku ponownie prowadzonego postępowania, organ szczegółowo ustalił sytuację bytową oraz zdrowotną skarżącej i jej rodziny. Między innymi wskazał, że skarżąca ma 55 lat, mieszka wspólnie z synem G. G., synową A. G. i synem synowej M. G. Co do sytuacji materialnej skarżącej ustalono, że nie pracuje i nie jest zarejestrowana jako osoba bezrobotna. Z uwagi na stan zdrowia skarżąca nie jest w stanie podejmować aktywności zawodowej. Do 31 grudnia 2012 r. skarżąca legitymowała się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, jednak nie złożyła kolejnego wniosku o ustalenie stopnia niepełnosprawności. Od dnia 1 lipca 2015 r. skarżąca została objęta ubezpieczeniem zdrowotnym z tytułu posiadania statusu członka rodziny. Skarżąca oświadczyła, że nie posiada uprawnień do świadczeń z ZUS lub KRUS. Pozostaje na utrzymaniu syna i synowej. Syn G. G. otrzymuje wynagrodzenie z tytułu zatrudnienia jednakże odmówił złożenia oświadczeń oraz przedstawienia jakichkolwiek dokumentów podczas wywiadu środowiskowego w dniu 12 czerwca 2015 r. twierdząc, iż stosowne oświadczenia złożył w postępowaniu z 8 grudnia 2014 r. Synowa skarżącej jest zarejestrowana jako osoba bezrobotna bez prawa do zasiłku. Nie otrzymuje alimentów na syna i nie posiada uprawnień do świadczeń alimentacyjnych z Urzędu Miasta oraz zasiłku rodzinnego na syna z uwagi na przekroczenie kryterium dochodowego. Lokal, w którym skarżąca zamieszkuje wraz z rodziną jest własnością jej syna. On też ponosi całość opłat mieszkaniowych. Nie ustalono jednak wysokości ponoszonych opłat. Pomimo deklarowanej trudnej sytuacji materialno-bytowej i zdrowotnej skarżąca aktualnie nie wnosi o udzielenie wsparcia finansowego z pomocy społecznej.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego sprawy Prezydent Miasta decyzją z dnia [...] 2015 r., orzekł o odmowie odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w formie zasiłku okresowego i zasiłku stałego. W uzasadnieniu rozstrzygnięcia organ podkreślił potrzebę współdziałania strony z organem pomocowym dla uzyskania ulg określonych w art. 104 ustawy o pomocy społecznej. Natomiast z uwagi na odmowę składania oświadczeń przez członków wspólnego gospodarstwa domowego odnośnie sytuacji materialnej, organ nie miał możliwości ustalenia faktycznej sytuacji dochodowej i majątkowej rodziny skarżącej. To z kolei spowodowało, że organ nie miał możliwości oceny zasadności wniosku skarżącej. Stwierdzono też, że skarżąca nie udokumentowała braku możliwości podjęcia zatrudnienia ze względów zdrowotnych.

W odwołaniu od powyższej decyzji skarżąca kwestionując zasadność rozstrzygnięcia, powołała się na trudną sytuację osobistą, zdrowotną, majątkową i dochodową. Zarzuciła, że organ bezpodstawnie zarzuca jej i jej synowi brak współpracy, twierdząc, że syn odmówił jedynie podawania po raz kolejny tych samych danych, gdyż jak oznajmił sytuacja jego rodziny nie zmieniła się od 8 grudnia 2014 r. kiedy złożył stosowane oświadczenia i przedstawił odpowiednie dokumenty obrazujące jego sytuację osobistą, dochodową i majątkową. Wskazała, że syn przedstawił wówczas zaświadczenie o wysokości swoich zarobków, jednak zostało ono zakwestionowane przez organ. Podniosła także, że zawsze chętnie współpracowała i współpracuje z organami pomocy społecznej. Zarzuciła, że organ próbuje podważać jej zaświadczenia lekarskie. Wskazała, iż cierpi na nadciśnienie tętnicze i przewlekły gościec stawowy, co nie pozwala jej na podjęcie pracy. Leczy się u bioenergoterapeutki oraz przy pomocy ziół, gdyż jest to znacznie tańsze, jednakże nie może tego udokumentować. Wskazała, że jej stan zdrowia ulega stałemu pogorszeniu.

Decyzją z dnia 7 października 2015 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze, utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję. W uzasadnieniu decyzji organ odwoławczy w pełni podtrzymał ustalenia faktyczne poczynione przez organ pierwszej instancji. Organ odwoławczy przywołał treść art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej oraz wskazał, że decyzją z dnia [...] 2010 r., nr [...] Prezydent Miasta orzekł o stwierdzeniu, iż świadczenie w formie zasiłku stałego w łącznej kwocie 1.178 zł pobrane przez skarżącą jest świadczeniem nienależnie pobranym i zobowiązał ją o do zwrotu tego świadczenia w 47 ratach. Nadto decyzją z dnia [...] 2010 r., nr [...] Prezydent Miasta orzekł o stwierdzeniu, że świadczenie w formie zasiłku okresowego w łącznej kwocie 540 zł pobrane przez skarżącą jest świadczeniem nienależnie pobranym i zobowiązał ją o do zwrotu tego świadczenia w 36 ratach.

Kolegium podkreśliło, że z uwagi na postawę G. G. i skarżącej nie jest w stanie ustalić aktualnej sytuacji dochodowej rodziny, a co za tym idzie nie ma możliwości ustalenia czy rodzina spełnia kryterium zastosowania art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej. Podkreślono, że art. 4 ustawy o pomocy społecznej nakłada na osoby korzystające z pomocy społecznej obowiązek współdziałania z organami pomocy społecznej w rozwiązywaniu swojej trudnej sytuacji życiowej. Organ odwoławczy stwierdził, że brak aktywności lub pozorowana aktywność ze strony zainteresowanego pomocą uprawnia organ do powstrzymania się od udzielenia świadczenia. Powołując się na treść art. 11 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej organ odwoławczy uznał, że postawę którą prezentuje skarżąca i jej syn G. G. wobec organów pomocy społecznej trudno uznać za konstruktywną i uzasadniającą zastosowanie ustawowego dobrodziejstwa odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w formie zasiłku okresowego i stałego.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie, skarżąca podniosła, że jest osobą bardzo chorą, cierpi na gościec stawowy, nadciśnienie tętnicze i wiele innych chorób i na tę okoliczność przedłożyła zaświadczenie od reumatologa. Nadto podniosła, że do dnia 31 grudnia 1012 r. podsiadła orzeczenia o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Choroby na które cierpi uniemożliwiają jej podjęcie pracy zawodowej. Korzysta głównie z leczenia naturalnego i alternatywnego albowiem jest ono tańsze niż leczenie konwencjonalne.

Odnośnie braku współpracy członków jej gospodarstwa domowego w ustaleniu ich sytuacji materialnej skarżąca podniosła, że syn zawsze chętnie współpracował z organami pomocy społecznej, a podczas wywiadu środowiskowego z dnia 12 czerwca 2015 r. podtrzymał oświadczenie z dnia 8 grudnia 2014 r. twierdząc, że nic się od tamtego czasu nie zmieniło.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie zważył co następuje.

Stosownie do treści art.1 § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. z 2014 r., poz. 1647) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem. Oznacza to, że przedmiotem kontroli Sądu jest zgodność z prawem zaskarżonej decyzji . Usunięcie z obrotu prawnego decyzji może nastąpić tylko wtedy , gdy postępowanie sądowe dostarczy podstaw do uznania , że przy wydawaniu zaskarżonej decyzji organy administracji publicznej naruszyły prawo w zakresie wskazanym w art.145 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi ( Dz.U.2016, poz. 718) .

Z kolei art.134 § 1 ww. ustawy stanowi, że sąd nie jest związany granicami skargi.

Dokonując oceny zaskarżonej decyzji pod kątem wyżej wskazanych kryteriów Sąd nie stwierdził w postępowaniu organów naruszenia prawa w stopniu skutkującym uchyleniem zaskarżonej decyzji, ani poprzedzającej ją decyzji organu pierwszej instancji.

Przedmiotem postępowania w kontrolowanej sprawie było ustalenie, czy w przypadku skarżącej zachodzą podstawy do umorzenia kwoty nienależnie pobranych świadczeń w postaci zasiłku stałego i okresowego.

Zgodnie z treścią art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej w przypadkach szczególnie uzasadnionych, zwłaszcza jeżeli żądanie zwrotu wydatków na udzielone świadczenie, z tytułu opłat określonych w ustawie oraz z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy, właściwy organ, który wydał decyzję w sprawie zwrotu należności, o których mowa w ust. 1, na wniosek pracownika socjalnego lub osoby zainteresowanej, może odstąpić od żądania takiego zwrotu, umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty.

W świetle tego przepisu nie budzi wątpliwości, że udzielenie osobie lub rodzinie korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej, wsparcia w formie przewidzianej w tym przepisie, może nastąpić jedynie w przypadkach zupełnie wyjątkowych, ocenionych przez organy administracji publicznej jako "szczególnie uzasadnione". Oczywistym jest więc, że rozłożenie na raty czy odroczenie terminu spłaty wspomnianych należności, a tym bardziej definitywne rozstrzygnięcie o braku konieczności ponoszenia tych kosztów - jakim jest ich umorzenie w całości lub w części albo odstąpienie od żądania zwrotu, może być orzeczone wyłącznie w sytuacjach nadzwyczajnych, a nie może być traktowane jako coś "rutynowego" i możliwego do zastosowania w każdej - co do zasady - sprawie. Dlatego też, jak zauważono w orzecznictwie sądów administracyjnych oraz w nauce prawa administracyjnego, organ rozstrzygający wniosek strony o udzielenia wsparcia ze środków publicznych na podstawie art. 104 ust. 4 u.p.s., ma obowiązek każdorazowo dokonać szczególnie wnikliwej oceny, czy sytuacja strony ma charakter szczególny (por. wyrok WSA w Lublinie z dnia 3 września 2015 r., sygn. akt II SA/Lu 781/14, publ. www.orzeczenia.nsa.gov.pl).

W toku kontrolowanego postępowania organy czyniąc zadość swoim obowiązkom podjęły w ocenie Sądu wszelkie czynności celem ustalenia sytuacji bytowej, zdrowotnej i materialnej skarżącej. Z poczynionych przez nie ustaleń wynika min., że skarżąca jest osobą w wieku 55 lat, zgodnie z jej oświadczeniem cierpi na nadciśnienie tętnicze oraz reumatoidalne zapalenie stawów kończyn górnych i dolnych. Poddaje się leczeniu alternatywnemu, nie ma jednak stosownych zaświadczeń dokumentujących historię choroby. Skarżąca do 31 grudnia 2012 r. legitymowała się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, jednak nie złożyła kolejnego wniosku o ustalenie stopnia niepełnosprawności na dalszy okres czasu. Skarżąca mieszka wspólnie z synem G. G., synową A. G. i synem synowej. Skarżąca nie pracuje i nie jest zarejestrowana jako osoba bezrobotna. Z uwagi na stan zdrowia skarżąca nie jest w stanie podejmować aktywności zawodowej. Pozostaje na utrzymaniu syna i synowej. Syn skarżącej otrzymuje wynagrodzenie z tytułu zatrudnienia jednakże odmówił złożenia oświadczeń oraz przedstawienia jakichkolwiek dokumentów podczas wywiadu środowiskowego w dniu 12 czerwca 2015 r. twierdząc, iż stosowne oświadczenia złożył w postępowaniu z 8 grudnia 2014 r. Synowa skarżącej jest zarejestrowana jako osoba bezrobotna bez prawa do zasiłku. Nie otrzymuje alimentów na syna i nie posiada uprawnień do świadczeń alimentacyjnych z Urzędu Miasta oraz zasiłku rodzinnego na syna z uwagi na przekroczenie kryterium dochodowego. Lokal, w którym skarżąca zamieszkuje wraz z rodziną jest własnością jej syna. On też ponosi całość opłat mieszkaniowych. Nie ustalono jednak wysokości ponoszonych opłat. Pomimo deklarowanej trudnej sytuacji materialno-bytowej i zdrowotnej skarżąca aktualnie nie wnosi o udzielenie wsparcia finansowego z pomocy społecznej.

Należy podkreślić, że aby organ mógł dokonać oceny, czy sytuacja strony ma charakter szczególny konieczne jest współdziałanie strony z organem pomocowym. Obowiązek współdziałania wynika z treści art. 4 ustawy o pomocy społecznej, zgodnie z którym osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współdziałania w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej. Konsekwencje braku współdziałania określone zostały natomiast w art. 11 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej. Zgodnie z jego treścią brak współdziałania osoby lub rodziny z pracownikiem socjalnym lub asystentem rodziny, o którym mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej, odmowa zawarcia kontraktu socjalnego, niedotrzymywanie jego postanowień, nieuzasadniona odmowa podjęcia zatrudnienia, innej pracy zarobkowej przez osobę bezrobotną lub nieuzasadniona odmowa podjęcia lub przerwanie szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego w miejscu pracy, wykonywania prac interwencyjnych, robót publicznych, prac społecznie użytecznych, a także odmowa lub przerwanie udziału w działaniach w zakresie integracji społecznej realizowanych w ramach Programu Aktywizacja i Integracja, o których mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, lub nieuzasadniona odmowa podjęcia leczenia odwykowego w zakładzie lecznictwa odwykowego przez osobę uzależnioną mogą stanowić podstawę do odmowy przyznania świadczenia, uchylenia decyzji o przyznaniu świadczenia lub wstrzymania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej.

W okolicznościach kontrolowanej sprawy syn skarżącej, utrzymujący wszystkich domowników, podczas wywiadu środowiskowego w dniu 12 czerwca 2015 r. odmówił złożenia oświadczeń oraz przedstawienia jakichkolwiek dokumentów, twierdząc, że stosowne dokumenty złożył w dniu 8 grudnia 2014 r. Zarówno skarżąca jak i syn skarżącej odmówili złożenia oświadczeń i przedstawienia zaświadczeń dla określenia swojej aktualnej sytuacji materialnej. Ponadto nie wskazano jakie rodzina ponosi koszty utrzymania.

Powyższe okoliczności jednoznacznie wskazują w ocenie Sądu, na brak współpracy strony z pracownikiem socjalnym w celu ustalenia jej sytuacji materialnej. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem sądów administracyjnych brak współdziałania stanowi samodzielną podstawę odmowy przyznania świadczenia (por. wyrok WSA w Poznaniu z dnia 7.10.2015, sygn. akt IV SA/Po 485/15 oraz wyrok WSA w Gliwicach z dnia 26 marca 2015 r., sygn. akt IV SA/Gl 565/15 - publ. www.orzeczenia.nsa.gov.pl).

Dodatkowo brak współdziałania skarżącej w zakresie ustalenia jej sytuacji materialnej uniemożliwił organom ocenę, czy w jej przypadku zachodzą przesłanki uprawniające ją do skorzystania z dobrodziejstw przewidzianych w art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej. W konsekwencji, w ocenie Sądu, organy obu instancji zasadnie odmówiły pozytywnego rozstrzygnięcia wniosku skarżącej.

Na marginesie należy wskazać, że skarżąca w złożonym wniosku z dnia 8 grudnia 2014 r. domagała się umorzenia kwoty nienależnie pobranych świadczeń z tytułu zasiłku stałego i zasiłku okresowego. Natomiast organy obu instancji wydały orzeczenie w przedmiocie odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Nie ulega wątpliwości, że błędne określenie przedmiotu sprawy jest uchybieniem procesowym, nie mniej jednak w ocenie Sądu nie miało ono wpływu na wynik sprawy. Trzeba bowiem podkreślić – odwołując się do treści art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej - że przesłanki do zastosowania umorzenia kwoty nienależnie pobranych świadczeń, jak i odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia - są tożsame. W kontrolowanej sprawie strona z uwagi na swoją postawę uniemożliwiła ustalenie okoliczności, które były konieczne do dokonania oceny przez organ czy skarżąca spełnia przesłanki wnioskowanego świadczenia. W związku z tym mylne określenia przedmiotu rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie nie może stanowić podstawy do wyeliminowania zaskarżonej decyzji z obrotu prawnego.

Mając na uwadze powyższe Sąd orzekł jak w sentencji wyroku na podstawie art. 151 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.