Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący Sędzia NSA Andrzej Jurkiewicz po rozpoznaniu w dniu 8 lipca 2015 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej zażalenia W.S. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 12 maja 2015 r. sygn. akt II SAB/Wa 535/15 o odmowie przyznania prawa pomocy w sprawie ze skargi W.S. na bezczynność Wójta Gminy Klembów w przedmiocie rozpoznania wniosku z dnia 17 stycznia 2015 r. o udostępnienie informacji publicznej postanawia: oddalić zażalenie.

Postanowieniem z dnia 12 maja 2015 r. sygn. akt II SAB/Wa 535/15 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, w sprawie ze skargi W.S. na bezczynność Wójta Gminy Klembów w przedmiocie rozpoznania wniosku z dnia 17 stycznia 2015 r. o udostępnienie informacji publicznej, odmówił skarżącemu przyznania prawa pomocy.

W uzasadnieniu Sąd wskazał, iż w wniosku z dnia 16 marca 2015 r. skarżący zwrócił się o przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym, tj. o zwolnienie od kosztów sądowych oraz o ustanowienie adwokata z urzędu. W przesłanym formularzu PPF zaznaczył jednak, że wnosi o ustanowienie radcy prawnego. W uzasadnieniu wniosku skarżący wskazał, że wspólne gospodarstwo domowe prowadzi z żoną, czwórką dzieci (w tym trojgiem małoletnich) oraz rodzicami. Oświadczył, że na dochody rodziny składają się miesięcznie: emerytury rolnicze jego rodziców w kwocie 992,93 zł i 930,26 zł (797,26 zł netto) oraz zasiłki rodzinne na czworo dzieci – w łącznej wysokości 584 zł. Łączny dochód w gospodarstwie domowym wynosi 2.507,19 zł brutto (2.374,19 zł netto) miesięcznie. Wskazał, że posiada dom o powierzchni 200 m² oraz nieruchomość rolną o powierzchni 10,8845 ha (5,1755 ha przeliczeniowego na potrzeby podatku gruntowego, w tym 1,6 ha lasu). Jednocześnie stwierdził, że gospodarstwo rolne nie przynosi dochodu, a uzyskiwane plony przeznaczane są w całości na potrzeby rodziny. Również posiadany las nie zapewnia dodatkowych dochodów, ale jest z niego pozyskiwane drewno na opał. Nadto wyjaśnił, że jego żona posiada konto w banku, które jest wykorzystywane wyłącznie w celu otrzymywania zasiłków na dzieci. Podniósł też, że rodzina nie korzysta z sieci gazowej, a jedynie używa butli gazowych, co kosztuje 100 – 150 zł miesięcznie, opłaca również rachunki za energię elektryczną w kwocie około 400 zł miesięcznie, natomiast woda jest czerpana z własnej studni. Oświadczył również, że jego obecny stan zdrowia nie pozwala na dalsze prowadzenie gospodarstwa.

W ocenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie wniosek nie zasługiwał na uwzględnienie, albowiem ani skarżący, ani jego rodzina nie żyją w ubóstwie. Z akt sprawy wynika bowiem, że rodzina skarżącego utrzymuje się z emerytur rolniczych rodziców skarżącego, a dochód ten nie podlega egzekucji sądowej, czy administracyjnej i jako dochód wolny od jakichkolwiek zajęć jest wypłacany w pełnej wysokości. Nadto skarżący pobiera zasiłki rodzinne w łącznej wysokości 584 zł. Skarżący prowadzi wspólne gospodarstwo domowe z żoną [...], ich małoletnimi dziećmi [...],[...] i [...] [...] oraz pełnoletnią córką [...]., a także z rodzicami wnioskodawcy [...] i [...][...]. Zamieszkują oni w domu o powierzchni 200 m² stanowiącym ich własność. W.S. i jego żona prowadzoną gospodarstwo rolne o powierzchni 10,8845 ha, w tym 1,6 ha lasu, które według oświadczenia wnioskodawcy nie przynosi dochodów, a zebrane plony konsumowane są w całości przez rodzinę.

Dalej Sąd wskazał, że z oświadczenia skarżącego wynika, iż jest osobą chorą i nie może wykonywać ciężkiej pracy, nie przedstawił jednak żadnych dokumentów potwierdzających obecny stan zdrowia, pomimo ich wykazania jako załączniki do formularza PPF. Przedstawione do analogicznego wniosku w innych sprawach skarżącego kserokopie badań i zaświadczeń lekarskich z lat 2007 i 2012 świadczą jednak jedynie o tym, że wnioskodawca cierpiał na pewne dolegliwości zdrowotne, leczył się i rehabilitował, nie obrazują jednak aktualnego stanu zdrowia. Nadto ani w stosunku do skarżącego, ani w stosunku do jego żony oraz najstarszej córki nie zostały wydane orzeczenia o całkowitej, czy też częściowej niezdolności do pracy. Tym samym skoro prowadzone przez nich gospodarstwo rolne nie przynosi dochodów i nie została orzeczona całkowita niezdolność do pracy, to brak jest przeszkody do poszukiwania przez nich innych źródeł zarobkowania. Nadto Sąd wyjaśnił, że posiadanie majątku, w szczególności nieruchomości, wyłącza w zasadzie możliwość przyznania prawa pomocy. Wnioskodawca posiada bowiem gospodarstwo rolne, którym może rozporządzać w sposób przynoszący mu dochody, np. wykorzystywać w produkcji rolnej, jak również wydzierżawić, czy też obciążyć. Niewykorzystywanie posiadanego majątku w sytuacji gdy obiektywnie jest to możliwe, należy ocenić jako świadome pozbawianie się środków koniecznych do zaspokajania potrzeb swoich i rodziny, ale i do prowadzenia spraw sądowych.

W ocenie Sądu w realiach rozpoznawanej sprawy ocena sytuacji materialnej skarżącego obejmować winna zatem również możliwość uzyskiwania dochodów przez członków rodziny pozostających ze skarżącym we wspólnym gospodarstwie domowym, które - jak wykazano wyżej - nie są w pełni wykorzystane. Rozpoznając wniosek o przyznanie prawa pomocy nie bada się sytuacji majątkowej skarżącego tylko w granicach jego zdolności zarobkowych, czy możliwości płatniczych, lecz dokonuje się tej oceny na tle sytuacji majątkowej w gospodarstwie domowym skarżącego, a więc bierze się również pod uwagę sytuację majątkową i możliwości płatnicze wszystkich osób pozostających wraz ze skarżącym we wspólnym gospodarstwie domowym. Zaś nieuzyskiwanie jakichkolwiek dochodów z posiadanego gospodarstwa rolnego, nie jest samoistną podstawą do przyznania prawa pomocy.

Nadto Sąd zaznaczył, że skarżący od lat realizuje swoje konstytucyjne prawo dostępu do informacji na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (tj. Dz. U. z 2014 r., poz. 782 ze zm.). Skoro skarżący decyduje się na prowadzenie sprawy na drodze sądowej, to powinien liczyć się z ewentualnymi kosztami takiego postępowania i poprzez swoje działanie zapewnić sobie na ten cel niezbędne środki. Skoro środków tych skarżący sobie nie zapewnił i – we własnej ocenie – ich nie posiada, to okoliczność ta nie powoduje, że prawo pomocy należy mu przyznać.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 246 § 1 pkt 1 w zw. z art. 260 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.), zwanej dalej "P.p.s.a.", Sąd odmówił skarżącemu przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie.

Zażalenie na powyższe postanowienie wniósł skarżący domagając się jego uchylenia i przyznania mu prawa pomocy zgodnie z wnioskiem. W motywach zażalenia skarżący wskazał, że Sąd nie wziął pod uwagę jego sytuacji rodzinnej, materialnej i zdrowotnej, która uzasadnia przyznanie mu prawa pomocy.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią art. 246 § 1 pkt 1 i 2 P.p.s.a. przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje w zakresie całkowitym – gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania, zaś w zakresie częściowym – gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

Instytucja prawa pomocy stanowi realizację konstytucyjnej zasady prawa do sądu i stanowi wyjątek od zasady odpłatności postępowania sądowego. Prawo pomocy służy realizacji dostępu do sądu osób, które ze względu na wyjątkowo ciężką sytuację materialną i rodzinną nie są w stanie ponieść kosztów tego postępowania, a często nie mają zaspokojonych nawet podstawowych potrzeb życiowych. W konsekwencji, dopiero gdy posiadane przez nich środki okażą się niewystarczające do obrony swoich praw przed sądem, może być im przyznane prawo pomocy. Ocena, czy spełniona została przesłanka warunkująca przyznanie prawa pomocy, następuje na podstawie informacji przedstawionych przez stronę. Podkreślenia wymaga, iż generalną zasadą postępowania sądowego jest ponoszenie przez stronę kosztów związanych z jej udziałem w tym postępowaniu – art. 199 P.p.s.a. Każda osoba wszczynająca postępowanie powinna się zatem liczyć z wydatkami na ten cel. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 24 lipca 1980 r. sygn. akt I CZ 99/1980 (publ. LEX nr 8257) zajął stanowisko, iż że dla wydatków związanych z prowadzeniem procesu strona powinna znaleźć pokrycie w swych dochodach przez odpowiednie ograniczenie innych wydatków, niebędących niezbędnymi dla utrzymania. Przyznanie przez sąd prawa pomocy w zakresie całkowitym powinno mieć zatem charakter wyjątkowy i być stosowane w stosunku do osób żyjących w ubóstwie. Udzielenie bowiem prawa pomocy jest formą dofinansowania jej z budżetu państwa i powinno sprowadzać się jedynie do przypadków, w których strona nie posiada rzeczywiście środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu sądowym i wykaże to w sposób przekonywujący (por. postanowienie NSA z dnia 4 kwietnia 2011 r. sygn. akt II FZ 103/11, postanowienie NSA z dnia 25 lutego 2011 r. sygn. akt I FZ 26/11, dostępne w Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych na stronie internetowej orzeczenia.nsa.gov.pl). Przy czym wyjaśnić należy, że obowiązek zagwarantowania skutecznego dostępu do sądu nie oznacza jednocześnie konieczności zagwarantowania stronom bezwarunkowego prawa do uzyskania bezpłatnej pomocy prawnej, ani do zwolnienia od kosztów sądowych. Wymóg ponoszenia kosztów postępowania nie stanowi ograniczenia prawa do sądu i jest usprawiedliwiony koniecznością zapewnienia właściwego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości.

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego zaskarżone postanowienie Sądu pierwszej instancji odpowiada prawu. We wniesionym zażaleniu wnioskodawca ograniczył się jedynie do polemiki z oceną wyrażoną przez Sąd pierwszej instancji. Niewątpliwie miesięczny dochód osiągany przez gospodarstwo domowe wnioskodawcy jest nieznaczny w przeliczeniu na osobę, to jednak jest on posiadaczem domu o powierzchni 200 m² oraz nieruchomości rolnej o pow. 10,8845 ha, w tym lasu o pow. 1,6 ha. Wprawdzie skarżący nie jest w stanie, jak twierdzi, wykonywać żadnej pracy zarobkowej, chociaż okoliczność ta nie wynika z akt sprawy, to jednak przeciwwskazań takich nie ma w stosunku do żony i pełnoletniej córki. Ponadto pozostaje jeszcze kwestia niewykorzystanego potencjału posiadanego majątku w postaci gospodarstwa rolnego. W judykaturze powszechnie przyjęty jest pogląd, że sposób, w jaki właściciel wykorzystuje swój majątek, nie może mieć wpływu na ocenę, czy posiada on dostateczne środki na uiszczenie wpisu. Istotne jest, że posiadany majątek może przynosić potencjalne pożytki (patrz: postanowienie NSA z dnia 30 sierpnia 2005 r., sygn. akt I OZ 835/05, Centralna Bazia Orzeczeń Sądów Administracyjnych). W orzecznictwie wyrażono także pogląd, iż niewykorzystywanie posiadanego majątku, w sytuacji gdy obiektywnie jest to możliwe, należy ocenić jako świadome pozbawianie się nie tylko środków koniecznych do zaspokajania potrzeb swoich i rodziny, ale i do prowadzenia spraw sądowych (tak: NSA w postanowieniu z dnia 18 lutego 2010 r., sygn. akt I OZ 110/10).

Mając na uwadze powyższe oraz argumenty skarżącego, złożone przez niego oświadczenia i dokumenty należy stwierdzić, iż skarżący nie wykazał by spełniał przesłankę warunkującą przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym, obejmującym ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika i zwolnienie od kosztów sądowych. W tej sytuacji wniesione zażalenie należało uznać za nieuzasadnione, co skutkowało jego oddaleniem na podstawie art. 184 w zw. z art. 197 § 1 i 2 P.p.s.a.